Həzaralar (fars. هزاره) — Əfqanıstan əhalisinin 18%[5]-9%-ni təşkil edən, farsdilli Türk-Monqol xalq.[6] Əfqanıstan İslam Respublikasında kompakt halda, az sayda Pakistanda, İranda, Tacikistanda və digər ölkələrdə yaşayırlar. Sayları təxminən 2,913 milyon[7] nəfərdən – 5,828 milyon[8] nəfərə qədərdir.
Faiz Məhəmməd Qatib Həzara · Sultan Əli Kəştmand · Həbibə Sarabi | |||||||||
Ümumi sayı | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
7–8 milyon | |||||||||
Yaşadığı ərazilər | |||||||||
| |||||||||
Dili | |||||||||
Fars dili (Həzara dialekti) | |||||||||
Dini | |||||||||
Dinləri islam, məzhəbləri islam dininin şiə məzhəbidir. Həzaraların azlığı Sünni dininə etiqad edir.[4] dari dilində danışırlar. Kabil-Herat-Həzaracat bölgələrində yaşayırlar. Qismən Qəndəhar, Nəngərhar və Bədəxşan bölgələrində də yayılmışlar.
Azərbaycanca adı | Həzaraca adı | Tayfa quruluşu | Kökəni |
---|---|---|---|
Alçin | Elcigin? | ||
Attarvala | |||
Baça Qulam | |||
Bəxrin | Baarin | ||
Barlas | Barlaslar | ||
Baymaut | Bayatlar (monqollar) | ||
Besut | بهسود | Besud | |
Bolağiçi | Buryatlar | ||
Borcigay[9] | Borucigin | ||
Çilciut | Salciud? | ||
Dahla | |||
Day-Berkə | Berh (bərk)[10]; Berhe:in Middle Mongol language; (Berke-khagan of Golden Horde) | ||
Day Çoban | دای چوپان | Uruzgani | Çobanilər sülaləsi |
Day Xitay | Uruzgani | Xitaylar | |
Daykundi | دای کندی | ||
Day Mirək | دای میرک | ||
Day Mirdad | دای میرداد | ||
Dayzəngi | دای زنگی | Zəngilər | |
Dayzinyət | |||
Dala Pas Kindi | داله | ||
Qurlat | |||
Cağori [11] | جاغوری | ||
Calair | Cəlayır eli | ||
Cəmşidi | جمشیدی | ||
Ciid | Uciid? | ||
Cirğai | |||
Kerait | Kereitlər | ||
Xalaut | |||
Kalugi | |||
Kirigu | Daizangi | (Monqol dilindən?): Xar Xiruge — Çingiz Xanın oyrat generalı[12] | |
Merket | Merkitlər | ||
Maska | مسکه | ||
Məhəmmad Xacə | محمد خواجه | ||
Navi | بابه | ||
Nayman | Naymanlar | ||
Nekpay | نیک پای | ||
Nikudari | نیکوداری | Neguder | |
Ongut | Onqutlar | ||
Poladha | پولادا | ||
Paşi | پشی | ||
Qələndər | قلندر | ||
Qarabaği | قرباغی | Əfşarlar dövründə Qarabağdan indiki Əfqanıstana köçürülmüş əhalinin nəticələri | |
Qara Baator | قره باتور | Monqolca: Xar Baatar (qara bahadur) | |
Qarluk | Uruzgani | Qarluqlar | |
Qarqin | قرقین | Xarçin | |
Qatağan | قطغن | Xataqin | |
Qazak | Qazaxlar | ||
Qipçak | Qıpçaqlar | ||
Qirğiz | Qırğızlar | ||
Qul Bars | Qul: monqol/türk sözü; | ||
Şebərtu | |||
Şeyx Əli | |||
Şibərgi | |||
Şirdağ | |||
Təməki | تمکی | ||
Tənuli | |||
Tatar | Tatarlar (orta əsr monqol tayfa birliyi) | ||
Təyməni Həzara | |||
Teleu | Telelər | ||
Tulay Xaan Həzara | Tului | ||
Tumay | |||
Türkməni Həzara | Türkmənlər, Oğuz türkləri | ||
Uruzgani | اروزگانی | ||
Uyğur | Uyğurlar | ||
Uyşun | Usunlar / Vusunlar, uuşin (monqol tayfası), uysın (qazax tayfası) | ||
Uyrat | Oyratlar | ||
Voqi | اوقی | ||
Yamud | Yamaat (monqol tayfası), yomut (türkmən tayfası) |