ALLAH

yaradıcı və idarəedici xüsusiyyətə malik olan mütləq varlıqdır. Ondan başqa heç bir varlığın bu kimi mütləq xüsusiyyətləri yoxdur. Allahın olması dünya üçün vacib, yoxluğu isə imkansızdır. O, yetkin bir varlıqdır. İslam ilahiyyatına görə Allah bütün kainatın yaradıcısı və sahibidir. O, bütün yüksək xüsusiyyətləri özündə ehtiva edən adlara sahib olan bənzərsiz varlıqdır. “Allah” sözü müəyyənlik bildirən “Əl” və “İlah” (Tanrı) sözünün birləşməsindən yaranmış, mənası isə “Ona ibadət etmək üçün layiqli olan” varlıq deməkdir. Allah sözünü hələ qədim samilər (müasir ərəb və yəhudilərin əcdadları) istifadə etmişdirlər. Onlar tanrını Eloh (Eloah) adlandırmışlar. Bu söz Əhdi-Ətiqin “Yaradılış” kitabında da vardır və orada bu ad Tanrının adlarından biri kimi istifadə edilir. Allah hər şeydən əvvəl mövcud olan, eləcə də sonsuzdur (əbədi və əzəlidir). Onu insan düşüncəsi ilə dərk etmək mümkün deyildir. Bununla belə, Onun ayrı-ayrı özəlliklərini insan düşüncəsi qavraya bilər. Məsələn, Allahın varlığı, mükəmməl olması kimi xüsusiyyətlərini dərk etmək mümkündür. Quranda (45: 3-5) bu dünya haqqında düşünməyə çağırışlar vardır. Bütün dövrlərdə insanlar dünyanın yaradıcısı haqqında düşünmüşdürlər. Məsələn, mütəfəkkirlər dünyanın və insanın yaranması, insanın dünyadakı yeri haqqında çox saylı məsələləri cavablandırmağa çalışmışlar. Hələ qədim dövrün mütəfəkkirləri bir olan Yaradanın olduğunu etiraf edərək, Onu bir şəxs kimi deyil, sonsuz varlıq kimi təsəvvür edirdilər. Quranda (10: 22-23, 39: 3) deyilir ki, bir çox insanlar bir olan Yaradıcının varlığını qəbul edirlər. Ancaq bununla belə, yalançı tanrılara da tapınırlar. Tanrının varlığını insanlar öz düşüncələri ilə dərk edə bilərlər. Buna misal olaraq İbrahim peyğəmbəri göstərə bilərik, hansı ki, Quranda bu haqda məlumat verilir (6: 76-79). Bununla belə, İslam mənbələrinə görə Allahın varlığı və Onun haqqında biliklərin əldə edilməsi, təkcə düşüncənin və təcrübənin məhsulu ola bilməz. Allah qədim zamanlarda, yer üzərindəki bütün millətlərə təktanrıçılıq inancını yayan, Onun sifətləri haqqında doğru məlumatlar verən peyğəmbərləri göndərmişdir. Onlar bu məlumatları vəhy yolu ilə əldə etmişlər. İslam ilahiyyatçılarına görə, Allah insan əqli ilə tam dərk edilə bilməz. O, hər şeyin tək yaradıcısıdır. Ondan başqa heç bir tanrı yoxdur. Allah bütün varlıqları yoxdan var edən və idarə edəndir. Dünyada mövcud fenomenlər və varlıqlar arasında qırılmaz bağlantı və ahəng vardır. O, dünyanın bütün hadisə və proseslərini idarə edir. Allah varlığın bütün formalarının yaradıcısı və həyatvericisidir. Eyniliklə O, bütün yaratdığı varlıqları öülmlü və sonlu xəlq etmişdir. Dünyada hər bir şey Allahın istəyi ilə baş verir. Yalnız, Onun mütləq istəyi ilə hər şey var və ya yox olur. Heç bir şey Onun gözündən əsla yayına bilməz. Allah insanın anlamadığı bir tərzdə, hər şeyi bilir və eşidir, heç bir şey Ondan gizli qala bilməz. O, bütün varlığın bir olan sahibidir. Allahdan başqa tanrının olmadığına görə, ibadət yalnız Ona edilməlidir. Allah yalançı tanrılara tapınmağı yasaqlamışdır. Ona ibadət etmək isə insanı ucaldır, müxtəlif mifik varlıqlara, təbiət qüvvələrinə və insanlara boyun əyməkdən və onların köləsinə çevrilməkdən qoruyur. Bütpərəstlik, eləcə də digər batil inanclar Allah dərgahında ən ağır və bağışlanmaz günahlardan hesab olunur. Bununla belə O, qarşısında tövbə etmiş hər insanı da bağışlayandır. İslam mütəfəkkirlərinə görə Allahın mahiyyətini insan düşüncəsi və ya duyğuları ilə anlamaq mümkün deyildir, hətta buna cəhd etmək belə yanlışdır. Beləliklə insan, Allahın mahiyyətini bənzəri olmadığına görə təsəvvür edə bilməz (Quran, 112: 1-5). İnsan öz duyğu orqanları ilə yalnız maddi aləmi dərk edə bilər. İnsan yalnız Allahın özü haqqında bildirdiyini bilə bilər. Bu isə Onun peyğəmbərləri vasitəsi ilə mümkündür. İslam ənənəsində Allahın müəyyən adları vardır ki, bunlar da Allahın zati-sifətlərinin dərk olunmasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu adlar yalnız Allaha aid adlardır. Bu adların Allahdan başqasına verilməsi və ya bənzədilməsi yolverilməzdir. Hədislərə görə, Allahın 99 adı (Əsmaül-Hüsnə) vardır. Allahın Quran və hədislərdə qeyd edilməyən adları da mövcuddur.