Xəşili çalırıq, nehrəni isə çalxayırıq. Hər iki sözün kökü (çal) eynidir və hərəkətlə, zərbə ilə bağlıdır
Sərçəyəbənzər bir quşun adıdır. Çayın adacıqlarında təbii meşəcik (pöhrəlik) olur, ona çala (cala) deyirlər
Mənbələrdə “əlbəyaxa tutaşma”, “mübarizə” kimi şərh olunub. Çalpaşıq kəlməsi də var, “ziddiyyətə qovuşmuş” mənasını verir (bu çəp kəlməsi ilə də bağlı
Dönmə (metis) qoyunu “çalqat qoyun” adlandırırlar. Bic doğulmuş uşağa çalası deyirlər. Deməli, çalqat sözü “qarışığı (qatışığı) olan”, “xalis, təmiz,
Mənaları çoxdur: qatıq çal, xəşil çal, mıxı yerə çal, çalmanı başına çal, saz çal və s. Çalxamaq sözü də çalmaqla bağlıdır
Rənglə bağlı işlədilir: rəngi boz, çal və digər çalarlardan ibarət olan papaq belə adlanır. Deməli, çalsaqqal və çalpapaq sözlərindəki çalhissəsi rən
Farsca camə (paltar) və dan (qab) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Su” anlamını əks etdirən qədim ça kökü ilə bağlıdır. Suyu çox olan palçığa, bulanıq suya deyirlər. Çiləmək, çağış (yağışın qədim forması), celin (“ye
Orqanizmdə bir sümüyün digərinə girdiyi çökəklik (бедро) bu cür adlanır. Çökək sözünün dəyişilmiş formasıdır (бедро da “çökək” deməkdir)
Alınma sözdür, mənbələrdə yançıq kimi işlədilib, “yandan asılan” deməkdir. Ehtimal ki, çanta elə yançaq sözünün təhrifidir
Köpək dişinin (клык) sinonimidir, çapmaq feilindən əmələ gəlib. Çapaq balığı da buradandır. (Bəşir Əhmədov
Mənbələrdə çap feili var və “suda üzmək” mənasını əks etdirir. Çapala sözü səpələ, eşələ qəlibi üzrə həmin kəlmədən əmələ gəlib
isp. chaparral – kolvarı palıd cəngəlliyi
Aul və çapmaq sözlərindən əmələ gəlib, “aulu çapan (talayan)” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu titul Yuli Sezarın adından götürülüb. Rusiyada ilk dəfə 1544-cü ilə İvan Qroznı bu adı qəbul edib
“Su” anlamı ilə bağlıdır. Heyvanın doğum ərəfəsində axıtdığı maye belə adlanır (“çara tökür” deyirik)
Əsli çəharhalqa (dörd halqa) kimi olub, “gəm” (ağızlıq) deməkdir. Çəhar farscadır, halqa ərəbcə. (Bəşir Əhmədov
Farsca çəhər və taq (dörd və til) sözlərindən əmələ gəlib. “Dörd tili (dirəyi) olan”, “dörd (çəhar) dirəkli” deməkdir
Farscadır (çarpadar), yük heyvanı ilə mal daşıyıb haqq alan şəxsə deyirlər. Çar (çahar) və padar (ayaqçı) sözlərindən əmələ gəlib
Çorğaq kimi də işlədilir, “dəyirmanın üst daşında olan papaq”dır. Dən onun içindən alt daşa keçir. Mənşəyi qaranlıqdır
Farscadır, “косынка”ya deyirlər. “Dörd (çar, çəhar) künc (ğat, qat)” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu sözdəki çər hissəsi farsca olan çəhar kəlməsi ilə bağlı deyil, çalmaq feili ilə bağlıdır. Çarhovuz (əsli: çalhovuz) yalnız çimmək, üzmək üçün düzəl
Tuva dilində yol əvəzinə, yoruq, çoruq sözləri işlədilir. Çarıq və yerik (yoruq, yol) eyni kökə malik ola bilər
Farsca çahar (dörd) və pa (ayaq) sözlərindən əmələ gəlib (“dördayaqlı” deməkdir). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Əsli çəp (sol) və rast (sağ) sözləri ilə bağlıdır (çəprast sözü dəyişərək çarpaz şəklinə düşüb). (Bəşir Əhmədov
İki yozumu ola bilər: a) çadır və şəb (gecə çadırı və qara çadır); b) çəhar və şəb (dörd küncü olan, müq
Rus dilindəki седловина bizdəki gədik sözlərinə uyğun məna verir. Tovuzda kənd adıdır. Çatmaq feili ilə qohumdur
Qaşı çatırlar, mənbələrdə çit feili ruscaya “хмуриться” kimi tərcümə edilib. “Qırışları yığmaq” mənasını əks etdirir
Dəmləyib içdiyimiz çay çin sözüdür. Çay dünyaya məhz Çindən yayılıb. 300 il əvvəl Çindən rus çarı Aleksey Mixailoviçə hədiyyə göndərilib
Ot adıdır, həmişə yaş (sulu) olur, ça “su” deməkdir. Görünür, sulu anlamı ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov
Mənası “iki dağın arasından axan çayın məcrası” deməkdir. Hərfən “çay yeri” anlamını verir. Çay isə “su” deməkdir
1. Bu barmağın adı mənbələrdə çiçamuq, çocuq, çoşqa formalarında da qeyd edilmişdir. (Qaqauzlar buna “ən kiçik barmaq” deyirlər)
Çilə kimi də işlədilir, farscadır, yay-oxun girişinə deyirlər. Görünür, giriş 40 sapdan (ipdən) eşilirmiş (çillə “qırx” deməkdir)
Fars mənşəlidir, çeşmə “göz” deməkdir, -ək kiçiltmə mənalı sözlər düzəldir (müq. et: kal-ək, yəni “kal təhər, yetişməmiş”, mıx-ək, yəni “mixək” və s
Evirmək kimi də qeydə alınıb. Devirmək sözü ilə qohumdur. Güman ki, əyirmək sözü ilə kökdaş olub. (Bəşir Əhmədov
Çevirmək feilindən -ə şəkilçisinin vasitəsilə əmələ gəlmiş isimdir. Çevirmək, çevik, çevrə kimi sözlərin etimonu (etimoloji, ilkin kökü) çev sözüdür,
Çevirmək sözü ilə bağlıdır, kökü çevr yox, çevir kimi başa düşülməlidir (orfoqrafiyada da i saxlanılmalıdır)
Güman olunur ki, çənə sözü ilə kökdaş olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Koroğlu”da bu söz atın qabaq ayaqları mənasında işlədilib. Bəzi dialektlərdə çənə mənasını əks etdirir
Əbu Həyyan (1256-1344) yazır ki, türk dillərində çüçkürmək sözü var. İndiki “asqırmaq, öskürmək” anlamlarına uyğun gəlir
Çə hissəsi “su” anlamı ilə bağlıdır. Şehli ot üzərində açılan izdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu söz qədim mənbələrdə çokan kimi verilib, “zərbə” anlamı ilə bağlıdır. Ruslardakı чеканка kəlməsi də bizdən keçib
Çələb “tanrı” deməkdir, çələb-i isə “tanrıya layiq, alicənab” anlamında işlədilir. Kişi adı olan Çələbi də bu mənanı əks etdirir
“Söykənmək” mənasında çölə feili olub. Çəlik həmin feildən düzəlmiş isimdir. Çölə feili çəl şəklinə düşüb, ondan da çevik qəlibi üzrə çəlik kəlməsi əm
Çəlim – “qiyafə” (zahiri görkəm) deməkdir. Çəlimsiz “gözəl görünməyən”dir, “Zəif” mənasında da işlədilir
Xalis türk sözüdür, qədim özbək (çığatay) dilində çəllək kimi işlədilib və “vedrə” mənasını əks etdirib
“Su” anlamını verən çək, çisək kimi sözlər ilə qohumdur və “su sevən” (bitki) deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Farsca hər ikisi əyri anlamını əks etdirir, sinonimlər birləşməsidir; “naz-qəmzə” deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Alimlər bunu Çin dili ilə bağlayırlar (onlarda çjan kimi işlədilir) və “şərab qabı” kimi yozurlar. Badya yerinə, çinlilər çönək sözündən istifadə edir
Farsca çənbər “çevrə”, “dəyirmi” deməkdir, çənbərək isə onun kiçiltmə formasıdır, samovarın odluğuna da deyirlər