fars. butə
İçində qızıl, gümüş əritmək üçün odadavamlı materialdan (gildən) hazırlanmış qab.
Buta Azərbaycan dastanlarında aşiq və məşuq arasında xəyali əlaqə rоlunu оynayır. Buta məhəbbət dastanlarında ilahi bir məhəbbətin nümunəsi оlaraq sеçilmiş qəhrəmana – aşiqə aşıqlıq, şairlik istеdadı da bəxş еdir. Dastanlarımızda aşiqə buta vеrilməsi Xızır tərəfindən еşq şərbətinin içirdilməsi ilə başlayır.
Rəsul yatmışdı, yuxuda gördü ki, Tiflis şəhərində behişt misallı bir bağdadı, bunun başının üstündə ceyran misallı gözəl bir qız var. Qız nə qız – qaş kaman, gözlər qan piyaləsi, burun hind fındığı, sinə Səmərqənd kağızı. Baxanın ağlını aparır. Rəsul bir də baxıb gördü, bu qızın yanında bir dərviş var. Dərviş qızın əlini Rəsula uzadıb dedi:
– Rəsul, bu qız tiflisli Xoca Sənanın qızı Şahsənəmdi. Bunu sənə buta verirəm. Çox çəkməz bir-birinizə çatarsız. (“Aşıq Qərib”)
*
Ustadlar deyirlər ki, Irvahım günbəzdə yatıb vağyada gördü ki, Heratda Fətəli xanın qızı Hüreynisə xanımı ona buta veriblər. (“İrvahım”)
*
Ərəb dedi:
– Oğul, qorxma, Sayat pərini sənə, səni də Sayat pəriyə buta verdim. (“Əmrah”)
*
Əsmər qarı gördü, oğlan butə dalısınca gedir. (“Qulam Kəmtər”)
*
Qeys içibən məcnun oldu bu tası,
Ovçu gözlər, ovu maral butası.
Sayat bəydir Səyalının butası,
Açdı rüxsarımı yaman eylədi.
(“Sayat bəy-Səyalı xanım”)
*
Amma qarılardan bir dünyagörmüşü irəli yeriyib dedi:
– Niyə hərəniz bir avaz çəkirsiniz? Bu oğlana heç nə olmayıb, ancaq buta verilib. Heç işiniz olmasın, o özü ayılacaqdır. (“Mahmud-Niyar xanım”)
*
Biçarə Leyliyəm, Məcnundu butam,
Məhəbbət qoymayır dincələm, yatam,
İstərəm sizinlə ünsiyyət tutam,
Mən də sizin təki yara aşığam.
(“Leyli və Məcnun”)
*
Əynində var yaşıl alın,
Çəkilibdi xətti-xalın.
Nə gözəldi gül camalın,
Sən mənim butamsan, butam.
(“Şahzadə Bəhrəm”)
