dalma

Centaurea dalmatica (lat. Centaurea dalmatica) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin güləvər cinsinə aid bitki növü.

Dalmatiya, həmçinin Dalmasiya (xorv. Dalmacija, it. Dalmazia, serb. Далмација, lat. Dalmatia) — Balkan yarmadasında, hazırkı Xorvatiyanın ərazisində tarixi bölgə. == Tarixi == Regionun adı alban dilinin Gega dialektində “qoyunların yaşadığı yer” mənasını verir. Qədimdə Dalmatsiyada illiriyalı tayfalar — dalmatlar, liburnalılar, eləcə də frakiyalılar, keltlər məskunlaşmışdılar. Dalmatsiyada bizim eradan əvvəl IV əsrdə yunan koloniyalarının əsası qoyulub. 1699-cu ildə Karlovitsa müqaviləsinə görə Dalmatsiya ərazisi Osmanlı dövlətinindən alınıb Venesiyaya verildi.

Dalmatin — it cinsi. == Təsviri == Səciyyəvi ləkəli rəng də olması onu fərqləndirir: ağ fon üzərində qara, yaxud qəhvə rəngli aydın görünən ləkələr bərabər paylanmışdır. Tükü qısa, sıx və parlaqdır. Cidov hündürlüyü 54–61 sm, kütləsi 24–32 kq-dır. Mənşəyi, ehtimala görə, Aralıq dənizi bölgələrindəndir. Qədim Misir barelyefləri üzərində belə itlərin təsviri tapılmışdır. Orta əsrlərdə Dalmatin zadəgan saraylarının bəzəyi, atlıların, at ekipajlarının müşayiətçisi və atların mühafizəçisi olmuşdur. Cins rəsmi standart kimi 1890-cı ildə Böyük Britaniyada qəbul edilmişdir. Dalmatin harmonik qamətli, əzələli, aktiv itdir.

Dalmatiya, həmçinin Dalmasiya (xorv. Dalmacija, it. Dalmazia, serb. Далмација, lat. Dalmatia) — Balkan yarmadasında, hazırkı Xorvatiyanın ərazisində tarixi bölgə. == Tarixi == Regionun adı alban dilinin Gega dialektində “qoyunların yaşadığı yer” mənasını verir. Qədimdə Dalmatsiyada illiriyalı tayfalar — dalmatlar, liburnalılar, eləcə də frakiyalılar, keltlər məskunlaşmışdılar. Dalmatsiyada bizim eradan əvvəl IV əsrdə yunan koloniyalarının əsası qoyulub. 1699-cu ildə Karlovitsa müqaviləsinə görə Dalmatsiya ərazisi Osmanlı dövlətinindən alınıb Venesiyaya verildi.

Dalmatsiya bayrağı iki bərabər hissəyə bölünən düzbucaqlı parçadan ibarətdir, üstü mavi və alt hissəsi sarıdır. Xorvatiya bayrağı kimi Avstriya İmperiyası dövründən bəri tanınır. Dalmatsiya gerbi mavi qalxandan ibarətdir ki, onun üstündə anfas şəklində təsvir olunmuş başlarında qızıl tac olan 3 aslan təsvir olunub. Gerb bayraqda heç vaxt istifadə olunmayıb. Ola bilsin ki, gerb bəzən qeyri-rəsmi bayraqlarda istifadə olunurdu. 1918-ci ildən sonra vahid inzibati bölgə olaraq Dalmatsiya artıq mövcud deyildi və bu səbəbdən də bayrağın istifadəsi dayandırıldı. Müasir Xorvatiya əyalətləri mavi və sarı rənglərini istifadə etsə də, onların heç birinin Dalmatsiyanın tam tarixi gerbi və bayrağını “tələb etmək” hüququ yoxdur. Digər tərəfdən, gerb Xorvatiya gerbi və bayrağına daxildir. Bununla birlikdə, əsasən xatirə əlaməti olaraq, Dalmatsiya bayrağı və gerbi bəzən Dalmatsiyaya iddia edən bir-iki italyan dairələri və II Dünya Müharibəsindən sonra Dalmatsiyadan köç edənlər tərəfindən istifadə edilirdi. == Oxşar bayraqlar == Dalmatsiya bayrağı aşağıda ona bənzər bayraqlarla qarışdırılmamalıdır, çünki onların aralarında heç bir əlaqələri yoxdur.

Dalmatsiya krallığı — Habsburq monarxiyasının hakimiyyəti altında 1815-ci ildən 1918-ci ilə qədər mövcud olan vassal krallıq. Krallığın paytaxtı Zadar şəhəri idi. == Tarixi == Dalmatsiya krallığı 1815-ci ildə Fransız İmperiyasının İlliriya əyalətlərinin bir hissəsindən meydana gəldi, həmən ərazilər Habsburqlara Vyana konqresinin şərtləri altında qaytarılmışdır. Krallıq 1918-ci ilə qədər Avstriya-Macarıstanın ayrı inzibati vahidi olaraq mövcudluğunu davam etdirirdi, ondan sonra Dalmatsiyanın bir çox ərazisi (Zadar və Lastovo istisna olmaqla) Serblər, Xorvatlar və Slovenlər krallığının (daha sonra Yuqoslaviya krallığının) bir hissəsinə çevrildi. == Dini == Roma Katolik Baş yepiskopu Zadarda yerləşirdi, Kotor, Hvar, Dubrovnik, Şibenik və Split şəhərlərində isə yeparxiyalar var idi. Pravoslav kilsəsinin başında Zadar yepiskopu dururdu. Slavyan-Katolik ayinlərində qlaqolitsa əlifbasının istifadəsi Dalmatsiya və Xorvatiyadakı katolik kilsəsinin çox qədim imtiyazı idi. 20-ci əsrin ilk onilliklərində bu ayinlər çox mübahisələrə səbəb olurdu. Slavyan ənənələrinin çox güclü olduğu, xüsusilə də şimal adaları və kənd icmalarında latın ayinlərinin tamamilə qlaqolik ayinləri ilə əvəzlənməsi böyük narahatlıq doğururdu. 1904-cü ildə Vatikan qlaqolik ayinini qadağan etdi.

Dalmatovo — Rusiya Federasiyasında yerləşən şəhər Kurqan vilayətinin tərkibinə daxildir.

Dalmatiya, həmçinin Dalmasiya (xorv. Dalmacija, it. Dalmazia, serb. Далмација, lat. Dalmatia) — Balkan yarmadasında, hazırkı Xorvatiyanın ərazisində tarixi bölgə. == Tarixi == Regionun adı alban dilinin Gega dialektində “qoyunların yaşadığı yer” mənasını verir. Qədimdə Dalmatsiyada illiriyalı tayfalar — dalmatlar, liburnalılar, eləcə də frakiyalılar, keltlər məskunlaşmışdılar. Dalmatsiyada bizim eradan əvvəl IV əsrdə yunan koloniyalarının əsası qoyulub. 1699-cu ildə Karlovitsa müqaviləsinə görə Dalmatsiya ərazisi Osmanlı dövlətinindən alınıb Venesiyaya verildi.

Dalmatsiya (lat. Dalmatia) — adı böyük ehtimal ki, e.ə. I minillikdə Adriatik dənizinin şərq sahillərində məskunlaşmış illiriya qəbiləsi olan dalmatların adından alınmış Roma İmperiyası əyaləti.

Dalmatsiya bayrağı iki bərabər hissəyə bölünən düzbucaqlı parçadan ibarətdir, üstü mavi və alt hissəsi sarıdır. Xorvatiya bayrağı kimi Avstriya İmperiyası dövründən bəri tanınır. Dalmatsiya gerbi mavi qalxandan ibarətdir ki, onun üstündə anfas şəklində təsvir olunmuş başlarında qızıl tac olan 3 aslan təsvir olunub. Gerb bayraqda heç vaxt istifadə olunmayıb. Ola bilsin ki, gerb bəzən qeyri-rəsmi bayraqlarda istifadə olunurdu. 1918-ci ildən sonra vahid inzibati bölgə olaraq Dalmatsiya artıq mövcud deyildi və bu səbəbdən də bayrağın istifadəsi dayandırıldı. Müasir Xorvatiya əyalətləri mavi və sarı rənglərini istifadə etsə də, onların heç birinin Dalmatsiyanın tam tarixi gerbi və bayrağını “tələb etmək” hüququ yoxdur. Digər tərəfdən, gerb Xorvatiya gerbi və bayrağına daxildir. Bununla birlikdə, əsasən xatirə əlaməti olaraq, Dalmatsiya bayrağı və gerbi bəzən Dalmatsiyaya iddia edən bir-iki italyan dairələri və II Dünya Müharibəsindən sonra Dalmatsiyadan köç edənlər tərəfindən istifadə edilirdi. == Oxşar bayraqlar == Dalmatsiya bayrağı aşağıda ona bənzər bayraqlarla qarışdırılmamalıdır, çünki onların aralarında heç bir əlaqələri yoxdur.

Dalmatsiya krallığı — Habsburq monarxiyasının hakimiyyəti altında 1815-ci ildən 1918-ci ilə qədər mövcud olan vassal krallıq. Krallığın paytaxtı Zadar şəhəri idi. == Tarixi == Dalmatsiya krallığı 1815-ci ildə Fransız İmperiyasının İlliriya əyalətlərinin bir hissəsindən meydana gəldi, həmən ərazilər Habsburqlara Vyana konqresinin şərtləri altında qaytarılmışdır. Krallıq 1918-ci ilə qədər Avstriya-Macarıstanın ayrı inzibati vahidi olaraq mövcudluğunu davam etdirirdi, ondan sonra Dalmatsiyanın bir çox ərazisi (Zadar və Lastovo istisna olmaqla) Serblər, Xorvatlar və Slovenlər krallığının (daha sonra Yuqoslaviya krallığının) bir hissəsinə çevrildi. == Dini == Roma Katolik Baş yepiskopu Zadarda yerləşirdi, Kotor, Hvar, Dubrovnik, Şibenik və Split şəhərlərində isə yeparxiyalar var idi. Pravoslav kilsəsinin başında Zadar yepiskopu dururdu. Slavyan-Katolik ayinlərində qlaqolitsa əlifbasının istifadəsi Dalmatsiya və Xorvatiyadakı katolik kilsəsinin çox qədim imtiyazı idi. 20-ci əsrin ilk onilliklərində bu ayinlər çox mübahisələrə səbəb olurdu. Slavyan ənənələrinin çox güclü olduğu, xüsusilə də şimal adaları və kənd icmalarında latın ayinlərinin tamamilə qlaqolik ayinləri ilə əvəzlənməsi böyük narahatlıq doğururdu. 1904-cü ildə Vatikan qlaqolik ayinini qadağan etdi.

Dalmatsiya bayrağı iki bərabər hissəyə bölünən düzbucaqlı parçadan ibarətdir, üstü mavi və alt hissəsi sarıdır. Xorvatiya bayrağı kimi Avstriya İmperiyası dövründən bəri tanınır. Dalmatsiya gerbi mavi qalxandan ibarətdir ki, onun üstündə anfas şəklində təsvir olunmuş başlarında qızıl tac olan 3 aslan təsvir olunub. Gerb bayraqda heç vaxt istifadə olunmayıb. Ola bilsin ki, gerb bəzən qeyri-rəsmi bayraqlarda istifadə olunurdu. 1918-ci ildən sonra vahid inzibati bölgə olaraq Dalmatsiya artıq mövcud deyildi və bu səbəbdən də bayrağın istifadəsi dayandırıldı. Müasir Xorvatiya əyalətləri mavi və sarı rənglərini istifadə etsə də, onların heç birinin Dalmatsiyanın tam tarixi gerbi və bayrağını “tələb etmək” hüququ yoxdur. Digər tərəfdən, gerb Xorvatiya gerbi və bayrağına daxildir. Bununla birlikdə, əsasən xatirə əlaməti olaraq, Dalmatsiya bayrağı və gerbi bəzən Dalmatsiyaya iddia edən bir-iki italyan dairələri və II Dünya Müharibəsindən sonra Dalmatsiyadan köç edənlər tərəfindən istifadə edilirdi. == Oxşar bayraqlar == Dalmatsiya bayrağı aşağıda ona bənzər bayraqlarla qarışdırılmamalıdır, çünki onların aralarında heç bir əlaqələri yoxdur.

== Ümumi məlumat == Dalmatəpə mədəniyyəti İranın şimal-qərbində Zaqros dağlarının mərkəzi və şimal vadilərində geniş yayılmış mədəniyyətə verilən addır..Dalma keramikası ilkin olaraq Urmiya gölünün cənub-qərb hissəsində, Sulduz vadisində Dalma Təpə və Həsənlu Təpədə aparılan qazıntılar zamanı aşkar edilmişdir. 1961-ci ildə Pensilvaniya Universitetinin Həsənlu Layihəsi çərçivəsində Dalma Təpədə aparılan sonrakı qazıntılar zamanı çox sayıda Dalma keramikası aşkar edilmişdir. Qazıntı materiallarına memarlıq, qəbir və keramika qalıqları, gil, sümüklər, artefaktlar, üyütmə daşları və yonma daşlar daxildir. Aşkar edilmiş materiallar Dalma mədəniyyətinin eramızdan əvvəl beşinci minilliyə aid olduğunu göstərir. Əldə edilmiş keramika bu mədəniyyətin görünən tərəfidir və digər aspektləri haqqında məlumat azdır. Qazıntı materialları Dalma tayfaları və onların həyat tərzləri haqqında kifayət qədər məlumat vermir. Dalma keramikası analoji texniki və üslub xüsusiyyətləri ilə regionda geniş əraziyə yayılmışdır. Qazıntılar göstərir ki, bu mədəniyyət mərkəzi Zaqros dağları, Şimali Luristan, İran Azərbaycanında Urmiya hövzəsi və İraqda Kərkük kimi Mesopotamiyanın bəzi hissələrinə yayılmışdır. İran yaylasının şimal-qərb hissələrində Dalma mədəniyyətinin izləri aşkar edilmişdir. Dalma keramikasının bu bölgədə geniş yayılması bu mədəniyyətin yayılmasında köçəri tayfaların iştirak etdiyini sübut edir.

== Ümumi məlumat == Dalmatəpə mədəniyyəti İranın şimal-qərbində Zaqros dağlarının mərkəzi və şimal vadilərində geniş yayılmış mədəniyyətə verilən addır..Dalma keramikası ilkin olaraq Urmiya gölünün cənub-qərb hissəsində, Sulduz vadisində Dalma Təpə və Həsənlu Təpədə aparılan qazıntılar zamanı aşkar edilmişdir. 1961-ci ildə Pensilvaniya Universitetinin Həsənlu Layihəsi çərçivəsində Dalma Təpədə aparılan sonrakı qazıntılar zamanı çox sayıda Dalma keramikası aşkar edilmişdir. Qazıntı materiallarına memarlıq, qəbir və keramika qalıqları, gil, sümüklər, artefaktlar, üyütmə daşları və yonma daşlar daxildir. Aşkar edilmiş materiallar Dalma mədəniyyətinin eramızdan əvvəl beşinci minilliyə aid olduğunu göstərir. Əldə edilmiş keramika bu mədəniyyətin görünən tərəfidir və digər aspektləri haqqında məlumat azdır. Qazıntı materialları Dalma tayfaları və onların həyat tərzləri haqqında kifayət qədər məlumat vermir. Dalma keramikası analoji texniki və üslub xüsusiyyətləri ilə regionda geniş əraziyə yayılmışdır. Qazıntılar göstərir ki, bu mədəniyyət mərkəzi Zaqros dağları, Şimali Luristan, İran Azərbaycanında Urmiya hövzəsi və İraqda Kərkük kimi Mesopotamiyanın bəzi hissələrinə yayılmışdır. İran yaylasının şimal-qərb hissələrində Dalma mədəniyyətinin izləri aşkar edilmişdir. Dalma keramikasının bu bölgədə geniş yayılması bu mədəniyyətin yayılmasında köçəri tayfaların iştirak etdiyini sübut edir.

Pulqar yarpızı, Giləmərzə (lat. Mentha pulegium) — dalamazkimilər fəsiləsinin nanə cinsinə aid bitki növü. Çoxillik, qısa tüklü bitkidir. Gövdəsi düz, yatan və ya bir qədər qalxan çoxbudaqlı, hündürlüyü 15-30 sm-dir. Yarpaqları qısa saplaqlı, 1-2 sm uzunluqda, 5–10 mm enində, oval və ya yumurtavari, ucları küt, qıraqları azacıq dişciklidir. Çiçəkqrupu çoxsaylı, diametri 10–15 mm olan çoxçiçəkli çiçək köbələrindən ibarətdir. Kasacığı ikidodaqlı, xaricdən tüklüdür. Tacı 5–7 mm uzunluqda, kasacıqdan iki dəfə uzun, əlvan çəhrayı rənglidir. Fındıqcıqları xırda, 0,5 mm uzunluqda, yumrudur. Giləmərzə növü Makaroneziya, Avropa, Efiopiya, eləcə də Aralıq dənizi sahillərindən İrana qədər yayılmışdır.

Yüz bir dalmatin (ing. One Hundred and One Dalmatians) — 1961-ci ildə istehsal olunmuş ABŞ cizgi filmidir. "Yüz bir dalmatin" cizgi filmi "Walt Disney Productions" studiyası tərəfindən istehsal edilmiş Disneyin 17-cu klassik qısametrajlı cizgi filmidir. Cizgi filminin rejissoru Klayd Ceronimi, Hemilton Lusk, və Volfqanq Reyterman, prodüseri isə Volt Disneydir. Cizgi filminin 1996-cü ildə 101 dalmatin remeyk filmi, 2003-cü ildə davamı olan "101 dalmatin 2: Patchın London sərgüzəştləri" cizgi filmi çəkilmişdir. Rəsmi sayt Yüz bir dalmatin — Internet Movie Database saytında.

Sen-Dalmas-le-Selvaj (fr. Saint-Dalmas-le-Selvage) — Provans-Alp-Kot-d'Azür regionunun, Fransanın cənub-şərqində yerləşən kommun, Dənizkənarı Alplar departamenti, Nitsa dairəsi, Turret-Levans kantonu . Mart 2015-ci ilə qədər kommun inzibati olaraq ləğv edilmiş Sent-Etyen-de-Tine kantonunun (Nitsa dairəsi) bir hissəsi idi. Kommunanın sahəsi — 81,03 km², əhalisi — 133 nəfərdir (2006) artım tendensiyası ilə: 125 nəfər (2012), əhalinin sıxlığı 1,5 nəfər / km²-dir. 2011-ci ildə əhalinin sayı — 126 nəfər təşkil edirdi, 2012-ci ildə isə — 125 nəfər.

Centaurea dalmatica (lat. Centaurea dalmatica) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin güləvər cinsinə aid bitki növü.

Sternbergia colchiciflora (lat. Sternbergia colchiciflora) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin şternbergiya cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. == Qısa morfoloji təsviri == Çoxillik ot bitkisidir. Soğanağı yumurtavari və ya enli–yumurtavari, qəhvəyi pərdəli qınla örtülüdür. 12-18 sm hündürlükdədir. Yarpaqları 12-14 sm uzunluğunda, 7–8 mm enində küt. Tədricən əsasından sıxılmışdır. Çiçəkyanlığının kənarı enli-xətvari, 4, 5 sm uzunluğunda, təpə hissəsi sivri, aşağıdan oyuqlu, itidir.

Sternbergia colchiciflora (lat. Sternbergia colchiciflora) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin şternbergiya cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. == Qısa morfoloji təsviri == Çoxillik ot bitkisidir. Soğanağı yumurtavari və ya enli–yumurtavari, qəhvəyi pərdəli qınla örtülüdür. 12-18 sm hündürlükdədir. Yarpaqları 12-14 sm uzunluğunda, 7–8 mm enində küt. Tədricən əsasından sıxılmışdır. Çiçəkyanlığının kənarı enli-xətvari, 4, 5 sm uzunluğunda, təpə hissəsi sivri, aşağıdan oyuqlu, itidir.

Sternbergia colchiciflora (lat. Sternbergia colchiciflora) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin nərgizçiçəyikimilər fəsiləsinin şternbergiya cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilməyə həssas olanlar" kateqoriyasına aiddir – VU D2. Azərbaycanın nadir növüdür. == Qısa morfoloji təsviri == Çoxillik ot bitkisidir. Soğanağı yumurtavari və ya enli–yumurtavari, qəhvəyi pərdəli qınla örtülüdür. 12-18 sm hündürlükdədir. Yarpaqları 12-14 sm uzunluğunda, 7–8 mm enində küt. Tədricən əsasından sıxılmışdır. Çiçəkyanlığının kənarı enli-xətvari, 4, 5 sm uzunluğunda, təpə hissəsi sivri, aşağıdan oyuqlu, itidir.

İriçiçək mahmızca (lat. Linaria grandiflora) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin bağayarpağıkimilər fəsiləsinin mahmızca cinsinə aid bitki növü. == Botaniki xarakteristikası == Çoxillik, çılpaq bitkidir. Gövdəsi sadə, bəzən budaqlı olub, hüdürlüyü 40-80 sm-ə çatır. Yarpaqları gövdə üzərində növbəli düzülmüş, oturaq, uzunsov-yumurtaşəkilli, 1,5-4 sm uzunluqlu, 4-10 mm enindədir. Gövdənin aşağı hissəsindəki yarpaqlar pulcuqşəkilli, üçbucaq formalıdır. Çiçək ayaqçığı qısadır. Kasacıq 5 dişlidir. Tac ikidodaqlı, sarıdır. Qutucuğu oval, 7 mm uzunluqludur.

İriçiçək mahmızca (lat. Linaria grandiflora) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin bağayarpağıkimilər fəsiləsinin mahmızca cinsinə aid bitki növü. == Botaniki xarakteristikası == Çoxillik, çılpaq bitkidir. Gövdəsi sadə, bəzən budaqlı olub, hüdürlüyü 40-80 sm-ə çatır. Yarpaqları gövdə üzərində növbəli düzülmüş, oturaq, uzunsov-yumurtaşəkilli, 1,5-4 sm uzunluqlu, 4-10 mm enindədir. Gövdənin aşağı hissəsindəki yarpaqlar pulcuqşəkilli, üçbucaq formalıdır. Çiçək ayaqçığı qısadır. Kasacıq 5 dişlidir. Tac ikidodaqlı, sarıdır. Qutucuğu oval, 7 mm uzunluqludur.