Marn çayı

Bri-sür-Marn (fr. Brie-sur-Marne) — Marna çayının şərq sahilində, Parisdən 8 km şərqdə və Şampinyi-sür-Marndan 3 km şimalda yerləşən Sena departamentinin kommunası. == Tarixi == Fransızların Alman mövqeyinə qarşı qanlı hücumlarının edildiyi əsas məqamlardan biri olan Şampinyi-syur-Marn ilə birlikdə 1870-ci il 30 noyabr və 2 dekabr tarixlərində təmsil etdi. 2 dekabr səhər, 30 noyabr tarixindən etibarən fransızların əlində qalan bu kənd yenidən Alman ordusu tərəfindən işğal edildi..

Bri-sür-Marn (fr. Brie-sur-Marne) — Marna çayının şərq sahilində, Parisdən 8 km şərqdə və Şampinyi-sür-Marndan 3 km şimalda yerləşən Sena departamentinin kommunası. == Tarixi == Fransızların Alman mövqeyinə qarşı qanlı hücumlarının edildiyi əsas məqamlardan biri olan Şampinyi-syur-Marn ilə birlikdə 1870-ci il 30 noyabr və 2 dekabr tarixlərində təmsil etdi. 2 dekabr səhər, 30 noyabr tarixindən etibarən fransızların əlində qalan bu kənd yenidən Alman ordusu tərəfindən işğal edildi..

Nojan-sür-Marn (fr. Nogent-sur-Marne) — Fransanın şəhər və kommunası. Nojan-sür-Marn şəhəri Val-de-Marn departamentinin ərazisində yerləşir, regionu — İl-de-Frans. Nojan-sür-Marn dairəsinin inzibati mərkəzidir. Nojan-sür-Marn orta əsrlərdən bəri tanınır. 581 yaşına qədər olan salnaməsində, Qreqori Franks kralı Çilperikin sevimli yaşayış yerlərindən biri olan Novigentum şəhəri haqqında məlumat verir. Yerli xəstəxanaya məxsus ərazidə, habelə Fransız kralı VII Çarlz tərəfindən xanıma Aqnes Sorel üçün inşa edilmiş və 1626-cı ildə Kardinal Rişelin əmri ilə sökülmüşdür (XIV əsr). Bundan əlavə, XII əsrə aid Sankt-Saturn kilsəsi görməli yerlərindən biridir. Nojan-syur-Marn şəhərində tanınmış rəssam Antuan Vatto vəfat etmişdir. 1792-ci ildə Nojanda 1198 nəfər, 1881-ci ildə — artıq 9491 əhali yaşayırdı.

Nojan-sür-Marn (fr. Nogent-sur-Marne) — Fransanın şəhər və kommunası. Nojan-sür-Marn şəhəri Val-de-Marn departamentinin ərazisində yerləşir, regionu — İl-de-Frans. Nojan-sür-Marn dairəsinin inzibati mərkəzidir. Nojan-sür-Marn orta əsrlərdən bəri tanınır. 581 yaşına qədər olan salnaməsində, Qreqori Franks kralı Çilperikin sevimli yaşayış yerlərindən biri olan Novigentum şəhəri haqqında məlumat verir. Yerli xəstəxanaya məxsus ərazidə, habelə Fransız kralı VII Çarlz tərəfindən xanıma Aqnes Sorel üçün inşa edilmiş və 1626-cı ildə Kardinal Rişelin əmri ilə sökülmüşdür (XIV əsr). Bundan əlavə, XII əsrə aid Sankt-Saturn kilsəsi görməli yerlərindən biridir. Nojan-syur-Marn şəhərində tanınmış rəssam Antuan Vatto vəfat etmişdir. 1792-ci ildə Nojanda 1198 nəfər, 1881-ci ildə — artıq 9491 əhali yaşayırdı.

Val-de-Marn (fr. Val-de-Marne, hərfən — «Marna vadisi») — Fransanın mərkəz hissəsinin şimalında yerləşən, İl-de-Frans regionun departamentlərindən biri. Sıra nömrəsi — 94. İnzibati mərkəzi — Kretey. Əhalisi — 1,333,702 nəfər (departamentlər arasında 11-ci yer, 2011-ci ilin məlumatları). Ərazi — 245 km². Parisin cənub və şərq-cənubuna yerləşən departamentin ərazisində Sena və Marna çayları axır. Val-de-Marna departamenti 1968-ci il yanvarın 1-də yaradılmış, Sena (29 kommun) və Sena və Uaza (18 kommun) keçmiş departamentlərin tərkibinə daxil edilmişdir. Adı Marna çayından gəlir.

Şalon-an-Şampan (fr. Châlons-en-Champagne), 1998-ci ilə qədər Şalon-sür-Marn (fr. Châlons-sur-Marne) — Fransanın Qrand Est regionunda şəhər. Marna departamentinin inzibati mərkəzidir.

Şampinyi-sür-Marn (fr. Champigny-sur-Marne) — Fransada kommuna, Parisin cənub-şərq şəhərətrafı. Kommuna Parisin mühasirəsi zamanı bir neçə dəfə əl dəyişdirdi. 1897-ci ildə müasir bir ad aldı (bundan əvvəl ona sadəcə Şampinyi deyilirdi). Əsas inkişaf dövrü şəhərdə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra başladı. Şimali Afrika və Portuqaliyadan bir çox immiqrant Şampinyidə məskunlaşdı. Bernau Rozinyano-Marittimo Masselboro Alpiarsa Şampinyi // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.

Şampinyi-sür-Marn (fr. Champigny-sur-Marne) — Fransada kommuna, Parisin cənub-şərq şəhərətrafı. Kommuna Parisin mühasirəsi zamanı bir neçə dəfə əl dəyişdirdi. 1897-ci ildə müasir bir ad aldı (bundan əvvəl ona sadəcə Şampinyi deyilirdi). Əsas inkişaf dövrü şəhərdə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra başladı. Şimali Afrika və Portuqaliyadan bir çox immiqrant Şampinyidə məskunlaşdı. Bernau Rozinyano-Marittimo Masselboro Alpiarsa Şampinyi // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). СПб.. 1890–1907.

Nojan-sür-Marn (fr. Nogent-sur-Marne) — Fransanın İl-de-Frans regionun rayonlarından (fr. Arrondissement) biri. Departamenti — Val-de-Marn. Suprefektura — Nojan-sür-Marn. Rayon əhalisi 2006-cı ildə 381 460 nəfər təşkil edirdi. Əhalinin sıxlığı — 63 nəf / km². Rayon ərazisi — 6055 km².

Cəhriçay — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Babək rayonu ərazisində çay. Naxçıvançayın sağ qolu. Uzunluğu 45 km. Hövzəsinin sahəsi 442 km2 Dərələyəz silsiləsindən 2320 m hündürlükdən başlayır. Qar, yağış və yeraltı sularla qidalanır. Suvarmada istifadə olunur. Cəhriçay hövzəsində, Cəhri qəsəbəsinin cənub qərb və qərb hissələrindədir. Geoloji quruluşunda müasir dövrün allüvial-delüvial çöküntüləri — çaqıl, çınqıl və qum qarışığı iştirak edir. Sahəsi 2,18 km2, faydalı qatın qalınlığı 4,84 m=ə qədərdir. Çınqıl-qum qarışığı hidotexniki tikinti işləti üçün öyrənilmişdir.

Cəlaloğlu çayı (erm. Ձորագետ գետի (Dzoraqet qeti)) — Ermənistanda, hazırkı Loru vilayətində (erm. Լոռու մարզ (Lorru marz)) çay, Tona çayının (erm. Դեբեդ գետի (Debed qeti), (gürc. დებედა (Debeda)) sol qolu.

Demini çayı — Braziliyanın Amazonas ştatının Amazon cəngəlliklərindən axan çaydır. Çay Rio Neqro çayının qolunu əmələ gətirir. Demini çayı həmçinin Serra de Araka Dövlət Parkının ərazisindən axır. 1990-cı ildə Demini çayının mühafizəsi ilə bağlı olaraq 1,818,700 hektarlıq (4,494,000 akrlıq) ərazi salınmışdır. Çay parkın cənub-qərb axınları vasitəsilə Cənubi Rio Neqro çayının axınlarına qoşulur. Toototobi çayının sərhədi yaxınlığında, Venesuelanın Orinoko çayının yuxarılarına yaxın Demini-nin səviyyəsi artır. Yanomani indios bu ərazilərin yerli sakinləridir.

Demyanka — Qərbi Sibir ərazisindən axan və İrtışın sağ qolunu təşkil edən çay. Çay başlanğıcını Vasyuqan bataqlığıdan Omsk vilayətinin şimal-şərqindən götürür. Sonra Tümen vilayətinin Uvatski rayonu ərazisinə keçir. Ən iri qolları: Keum, Tyamka (sağ), Tequs, Urna, İmqıt, Böyük Kunyak (sol). Çayın uzunluğu 1159 km təşkil edir. Su hövzəsinin sahəsi 34800 km², düşməsi 90 metrdir. 50 qolun uzunluğu 10 km çoxdur. Hövzəsinə 1689 su axarı tökülür. Qollarının birlikdə uzunluğu 10 913 km təşkil edir. Çay kənarlarında qarışıq meşələr yayılmışdır.

Desna çayı (ukr. Десна) — Şərqi Avropada çay. Rusiya və Ukrayna ərazilərindən keçir. Dnepr çayının sol qolunu təşkil etməklə yanaşı həmdə onun ən böyük qoludur. Çayın uzunluğu 1130 km təşkil edir. Novqorod-Sevenski şəhərinə qədər 535 km məsafədə naviqasiya üçün yararlıdır. Daimi naviqasiya isə Jukovka şəhərinə qədərdir. Hövzəsinin sahəsi 88, 9 km²-dir. Adının mənası q.slav. дєснъ — "sağ" deməkdir.

Deyrançay — Şamaxı rayonu ərazisində çay. Çay başlandığı yerin adı ilə adlandırılmışdır. Deyri-muğan (zərdüştilərin və atəşpərəstlərin ibadət yeri) sözünün qısaldılmış forması olduğunu ehtimal etmək olar. Ərəb sözü olan deyr "monastır, kilsə", məcazi mənada "şərab satılan yer" mənalarında da işlənir.Tədqiqatçılar hidronimi "məbəd yeri" kimi izah edirlər.

Dibni çayı — Türkiyədə bir çay. Dəclə çayının mənbələrindən biridir. Köhnə adları: Subnat, Səbbənə-Su, Zəbənnə-su Diyarbakır vilayətinin Lice rayonunda məşhur Dəclə Tunelini (Bırkleyn Mağaralarını) yaradır. Bu çayın adı Assuriya kitabələrində Subnat olaraq çəkilir.

Don çayı — uzunluğu 1870 km-dir, Şərqi Avropada yerləşir. Azov dənizinə tökülür, mənbəyini İvan gölündən alır. Çayın adı iskit (yəni qədim iran dillərindən) "su", "çay" deməkdir və qədim hindi dil ilə "damca" bağlıdır. [1] Uzunluğu 1870 km olan don çayı Orta Rusiya yüksəkliyinin 180 metr hündürlüyündən başlayaraq Azov dənizinə tökülür. Çaya bu adı XVII əsrdə Don kazakları vermişdilər. Don düzənlik çayıdır. Orta meyilliyi 0,1%o-ə bərabərdir, enli dərə əmələ gətirir. Dərənin eni aşağı axarında 12–15 km-a çata bilir. Çayın mənsəbi Azov dənizində olan Taqanroq körfəzidir. Mənsəbdə delta əmələ gətirir.

Drava çayı— Mərkəzi Avropada Dunay çayının qoludur. Çayın uzunluğu 710 km, mənbəyini İtaliya sərhədlərində olan dağlardan götürür və ardıcıl olaraq Avstriya, şimali Sloveniya və Xorvatiya ərazilərindən axır. Uzunluğuna görə Tisza, Sava, Prut, Mureş və ola bilər ki, Siret çaylarından sonra Dunay çayının beşinci və ya altıncı çayıdır. Çayın mənbəyi İtaliyada Cənubi Tyrol əyalətinin Puster vadisində bazar şəhəri olan İnniçen (San Kandido) şəhərinin yaxınlığında yerləşir. Drava çayı şərqə Avstriyada Şərqi Tirol və Karintiadan Sloveniyanın Stryria regionuna doğru axır. Daha sonra cənub-şərqə doğru dönərək Xorvatiyaya keçir və əsas qolu olan Mur çayı ilə birləşdikdən sonra Dunay çayına qovuşmadan Osijek yaxınlığında Xorvatiya və Macarıstan sərhədinin böyük hissəsini yaradır (95 km).

Dunay çayı (rum. Dunărea, mac. Duna, alm. Donau‎, serb. Дунав, slovak. Dunaj, bolq. Дунав, xorv. Dunav, ukr. Дунай, lat. Danubius, Danuvius, q.yun.

Dyoma (başq. Dim dinlə; həmcinin başq. Күгиҙел) —Başqırdıstan və Orenburq vilayəti ilə axaraq Ağidel çayına tökülən çay. А. А. Kamalovun fərziyyəsinə görə Dyoma sözü başqısdcada Dim sözündən götürülmüş, «çayın dərin yeri» mənasını verir. Çayın digər adı Kuk-idel (başq. Күгиҙел) olaraq adı çəkilir. Mənası «göy çay» mənasını verir. Bu isə «rəng + çay» sistemi üzrə müşahidə edilən digər adlardan fərqlənir. Belə ki, Başqısdıstan ərazisində Ağ çay və Qara çay çay adı ilə çaylar olsa da, səma rənginə uyğun digərinə rast gəlinmir. Bununla belə digər türk ölkələrinin ərazisində o cümlədən vətənimizdə bu adlı çay vardır Çay başlanğıcını Obşiy Sırt yüksəkliyindən, Başqırdstanın Fyodorov rayonu Alyomşkin kəndinin 2 km şimal-şərqindən başlayır.

Dzirula çayı (gürc. ძირულა) - Qərbi Gürcüstanda çay. Sacxer, Xaraqaulsk və Senak bələdiyyələrinin ərazisindən axır. Kvirila çayının sol qoludur. Uzunluğu-83 km olub, hövzəsinin sahəsi isə 1270 кm²-dir. Qərbi Lix dağlarından 1252 m dəniz səviyyəsindən başlanğıcını götürür. İllik su sərfi Çeva kəndi yaxınlığında -26,6 m³/s-dir. Qidalanmasında qar, yağış və yeraltı sular əsas rol oynayırlar. Suyun səviyyəsi qış aylarında yüksək, yay aylarında aşağı olur. Suvarmada istifadə olunur.

Dərk- Quba rayonu ərazisində çay. Dərk kəndinin şimalı ilə axaraq Babaçaya tökülülür. Onun sol qolunu təşkil edir. Dərk Vəlvələ çayının sol qoludur.1. Quba r-nunda çay. Azərbaycan dilinin dialektlərində dər "dar keçid", dərgə "çay üzərində ağacdan düzəldilmiş keçid, körpü", İran dillərində dərğ "bənd, barı" mənalarında işlənir. Hidronim "bənd, körpü" mənasındadır; 2. Quba r-nunun Dərk kəndinin c.-q. hissəsində min. bulaq.

Emajogi (est. Emajõgi, alm. Embach‎, rus. Омо́вжа; latış. Mētra‎) — Estoniyada çay. Narva çay hövzəsinə daxildir. Eston dilində Emojogi sözü Ana-çay mənasını verir. Çayın aşağı axaraları gəmiçilik üçün yararlıdır. Çayın sahilində Tartu şəhəri yerləşir. Çayın uzunluğu — 99,3 km, hövzəsinin sahəsi— 9628,1 km²-dir.

Emba çayı (qaz. Жем, Ембі) — Qazaxıstanın Aktobe və Atyrau vilayətlərindən axır. çay həmdə iki qitə, Avropa və Asiya arasında sərhəd rolunu oynayır. Uzunluğu 712 km (seldə), hövzəsinin sahəsi 40.400 km²-dir. Başlanğıcını Muqojar dağının qərb yamaclarından götürür. Podural yaylası və Xəzər ovalığı boyunca axır. Duzlu sahil bataqlıqları arasında itir, tam axan illərdə Xəzər dənizinə çatır. Qidalanmasının əsasını qar suları təşkil edir. Əsas axını aprel-may aylarında baş verir. İlin qalan ərzində tez-tez quruyur.

Essekibo (ing. Essequibo) — Qayana ərazisindən axan çay. Uzunluğu 1000 km təkil edir. Sipu və Çokidor çaylarının birləşməsindən əmələ gəlir. Mənbə ölkənin cənubunda Akaray silsiləsində yerləşir. Şimala doğru rütubətli meşə və savannadan axır. Axarı boyunca orta və aşağı hissələrdə adalar əmələ gətirir. Corctaundan 21 km şimalda Atlantik okeana tökülür. mənsəbində eni 20 km olan estuari əmələ gətirir (Xoq, Lequan). Estuariyə Kyuni və Mazarubi çayları tökülür.