MÜQAVİLƏ

Müqavilə — hər hansı bir mövzuda iki və ya daha çox tərəf arasında razılaşmanın şərtlərinin qanunları. == Sahibkarlıq müqaviləsi == Müqavilə — İki təşkilat arasında aparılan işlərin razılığıdır. Mülki hüquqda – iki və ya bir neçə şəxsin (vətəndaşların və ya hüquqi şəxslərin) mülki hüquq və vəzifələrinin müəyyən edilməsinə, dəyişməsinə və ya xitam edilməsinə yönəldilmiş saziş. İştirakçıların sayından asılı olaraq müqavilə ikitərəfli və çoxtərəfli olur. Müqaviləyə görə bir tərəf üçün yalnız hüquq, digər tərəf üçün isə yalnız öhdəlik yarandıqda müqavilə birtərəfli (məs. Borc müqaviləsi), hər iki tərəf üçün həm hüquq, həm də öhdəlik yarandığı halda müqavilə ikitərəfli (məs. Alqı-satqı müqaviləsi, daşınma müqaviləsi) adlanır. === Alqı-satqı === Alqı-satqı- əmtəələrin (xidmətlərin) alqı-satqısı ölkə daxilində və beynəlxalq kommersiya fəaliyyətində ən geniş yayılmış təssərüfat əlaqələri formalarından biridir. Azərbaycan kommersantları üçün alqı-satqı müqavilələrinin həyata keçirilməsinın normativ bazası Azərbaycan Respublikası Mülki Məcəlləsidir. Alqı-satqı müqaviləsi öhdəlik hüququ yarımsahəsinin ən geniş hüquq tənzimlənməyə məruz qalan müqavilələrindən biridir.

Kuba ilə Haiti arasında dəniz sərhədi haqqında müqavilə — 1977-ci ildə iki dövlət arasında beynəlxalq dəniz sərhədi quran Kuba ilə Haiti arasında bağlanmış beynəlxalq müqavilə. Razılaşma 27 oktyabr 1977-ci ildə Havanada imzalanmışdır. Sənədin mətni iki dövlət arasındakı sərhədi Külək üstü boğazındakı hər iki adadan təxminən bərabər məsafədə qurur. Sərhəd 51 vahid nöqtənin koordinatlarını istifadə edərək müəyyən edilmiş 50 düz dəniz seqmentinə bölünür. Haiti və ABŞ-nin mübahisəli olduğu Haiti'nin qərb sahilində yerləşən Navassa adası, dövlət sərhədi nəzərə alınarkən nəzərə alınmadı. Müqavilə hər iki ölkə tərəfindən təsdiqləndikdən sonra 6 yanvar 1978-ci ildə qüvvəyə minmişdir. Müqavilənin tam adı, Haiti Respublikası ilə Kuba Respublikası arasında, hər iki dövlətin dəniz sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsinə dair Dəniz Sərhədləri Müqaviləsidir. == İstinadlar == == Mənbə == Эван В. Андерсон (2003). Международные границы: Геополитический атлас. Routledge: Нью-Йорк.

Beynəlxalq müqavilələr hüququ beynəlxalq müqavilələrin bağlanması, icrası və xitam olunması qaydasını nizama salan beynəlxalq-hüquqi normaların məcmusuna deyilir. Beynəlxalq müqavilələr hüququ uzun müddət ərzində beynəlxalq adət normalarına söykənmişdir. Müqavilələrin bağlanması, qüvvədə olması, təfsiri və xitam olunması ilə bağlı dövlətlərin dəfələrlə təkrar olunan və eyni cür praktikası nəticəsində müəyyən normalar təşəkkül tapmışdır. Bu normaların böyük əksəriyyəti bu gün də beynəlxalq hüquqi adətlər kimi qüvvədədir. Sonralar bu adət normaları bir yerə toplanmış və məcəllə şəklinə salınmışdır. Beynəlxalq müqavilələr hüququ sahəsində hazırda iki başlıca akt mövcuddur: 1) Beynəlxalq müqavilələr hüququ haqqında 1969-cu il Vyana Konvensiyası və 2) dövlətlər ilə beynəlxalq təşkilatlar arasında və beynəlxalq təşkilatlar arasında müqavilələr hüququ haqqında 1986-cı il Vyana Konvensiyası. Hər iki Konvensiyanın 2-ci maddəsinə görə: Beynəlxalq müqavilə- dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən yazılı formada bağlanılan və beynəlxalq hüquqla nizama salınan beynəlxalq razılaşmadır; bu razılaşmanın bir və ya iki yaxud daha çox bir-biri ilə bağlı aktlarda ehtiva olunması və nə cür adlandırılması əhəmiyyət kəsb etmir. == Beynəlxalq müqavilədə tərəflər == 1969-cu il və 1986-cı il Konvensiyalarına görə, müvafiq olaraq dövlətlər və beynəlxalq təşkilatlar beynəlxalq müqavilənin tərəfi ola bilər. 1969-cu il Konvensiyasına görə, " hər bir dövlət müqavilələr bağlamaq hüquq qabiliyyətinə malikdir" (6-cı maddə). Dövlətlərin hüquq qabiliyyəti, artıq qeyd edildiyi kimi, universal xarakter daşıyır.

Müqavilə nəzəriyyəsi (ing. Contract theory) — müasir iqtisadi nəzəriyyənin (bir qayda olaraq) asimmetrik məlumat şəraitində iqtisadi subyektlər tərəfindən müqavilə parametrlərinin müəyyənləşdirilməsini nəzərdən keçirən bölməsi. Müqavilə nəzəriyyəsi mikroiqtisadiyyatındakı standart təcrübə müəyyən ədədi kommunal strukturlar üçün qərar qəbul edən şəxsin davranışını təmsil etmək və daha sonra optimal qərarları təyin etmək üçün optimallaşdırma alqoritmi tətbiq etməkdir. Bu prosedur, mənəvi təhlükə, mənfi seçim və siqnal kimi təyin olunan bir neçə tipik vəziyyət üçün müqavilə nəzəriyyəsi çərçivəsində istifadə edilmişdir. Bu modellərin mahiyyəti, agentləri sığorta müqaviləsi altında da uyğun hərəkətlərə vadar etmək üçün nəzəri yolları tapmaqdır. Bu model ailəsi ilə əldə edilən əsas nəticələrə aşağıdakılar daxildir: əsas və agentin faydalı quruluşunun riyazi xüsusiyyətləri, fərziyyələrin rahatlaması və müqavilə əlaqələrinin müvəqqəti quruluşundakı dəyişikliklər və digərləri. Gözlənilən fayda nəzəriyyəsinə uyğun olaraq bəzi fon Neymann-Morgenştern kommunal funksiyalarının maksimumlaşdırıcıları kimi insanları modelləşdirmək adətdir. == Agentlik problemlərinin əsas modelləri == === Mənəvi ziyan === Əxlaqi təhlükə modellərində məlumat asimmetriyası, agentin bir agentin hərəkətlərini müşahidə edə və ya yoxlaya bilməməsidir. Müşahidə oluna bilən və yoxlanıla bilən məhsuldan asılı olan nəticələrə əsaslanan müqavilələr çox vaxt agentin əsas şəxsin mənafeyi naminə hərəkət etməsi üçün stimul yaratmaq üçün istifadə edilə bilər. Bununla birlikdə, agentlər riskə qarşı olduqda, bu cür müqavilələr yalnız ikinci səviyyədən daha aşağı olur, çünki stimullar tam sığortanı istisna edir .

İctimai müqavilə və ya sosial müqavilə (ing. Social contract) — dövlətin mənşəyi haqqında əsəs nəzəriyyələrdən biri. Bu nəzəriyyəyə görə insanların ümumi asayiş və rifah naminə öz azadlıqlarının bir hissəsini "ümumi iradə"yə - dövlətə güzəştə getməyə razılaşmaları nəticəsində dövlət meydana çıxmışdır. Nəsirəddin Tusi, H.Qrotsi, Deni Didro, Jan Jak Russo, Tomas Hobbs və b. mütəfəkkirlər "ictimai müqavilə" nəzəriyyəsini müdafiə etmişlər.

Türkmənçay sülh müqaviləsi (rusca:Туркманчайский договор, farsca:عهدنامه ترکمانچای) — Qacarlar sülaləsi ilə Rusiya imperiyası arasında imzalanan və İkinci Rusiya-İran müharibəsini bitirən müqavilə. 1828-ci ilin 10 fevral tarixində Təbriz yaxınlığındakı Türkmənçay kəndində imzalanmışdır. Bu müqaviləyə əsasən, Gülüstan sülhündə Rusiyaya keçən ərazilərdən başqa İran, İrəvan, Naxçıvan və Talış xanlığının özlərində qalmış hissəsinin də Rus imperiyasının ərazisi olduğunu qəbul edirdi. İki imperiya arasında sərhəd kimi Araz çayı qəbul edilirdi. Rusiyaya keçən torpaqlar hal-hazırkı Ermənistanın ərazisini, Naxçıvan Muxtar Respublikasının ərazisini, Azərbaycan Respublikasının cənub bölgəsinin bir hissəsini və indi Türkiyə Cümhuriyyətinin ərazisi olan İğdır bölgəsini əhatə edirdi. Müqaviləni İran tərəfindən vəliəhd şahzadə Abbas Mirzə və Fətəli şahın nümayəndəsi Allahyar xan Əsəf Əl-Dövlə, Rusiya tərəfindən isə general İvan Paskeviç imzalamışdır. Gülüstan müqaviləsində olduğu kimi bu müqavilə də Rusiyanın qəti qələbəsi ilə bitən müharibədən sonra imzalanmışdır və bütün şərtlər Rusiya tərəfindən diktə edilmişdir. Hətta general Paskeviç İran nümayəndələrinə bildirmişdi ki, Rusiyanın təklif etdiyi şərtlər ilə razılaşmasa, Çar qoşunları Tehranı tutacaqdır. Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrinin imzalanması nəticəsində Rusiya Cənubi Qafqazın və Şimali Qafqazın bir hissəsinin işğalını başa çatdırdı. Rusiya tərəfindən işğal olunan ərazilər 1918–1920-ci illər istisna olmaqla, bir də 1991-ci ildə müstəqil oldu.

İctimai müqavilə və ya sosial müqavilə (ing. Social contract) — dövlətin mənşəyi haqqında əsəs nəzəriyyələrdən biri. Bu nəzəriyyəyə görə insanların ümumi asayiş və rifah naminə öz azadlıqlarının bir hissəsini "ümumi iradə"yə - dövlətə güzəştə getməyə razılaşmaları nəticəsində dövlət meydana çıxmışdır. Nəsirəddin Tusi, H.Qrotsi, Deni Didro, Jan Jak Russo, Tomas Hobbs və b. mütəfəkkirlər "ictimai müqavilə" nəzəriyyəsini müdafiə etmişlər.

Şeyanla müqavilə — orta əsrlər və müasir dövrlərdə Qərbdə kifayət qədər geniş yayılmış mədəni motiv. Ən məşhur nümunə İohann Faust və Mefistofelin "sövdələşməsi"dir, lakin bir çox başqa hekayələrdə də rast gəlinir. Xristianların cadugərliyə olan ənənəvi inancına görə, insanla şeytan və ya hər hansı digər cin (yaxud cinlər) arasında akt zamanı insan İblisin xidmətləri müqabilində öz ruhunu təklif edir. İblisin xidmətləri konkret hekayədən asılı olaraq dəyişir, lakin ümumilikdə buraya gənclik, bilik, zənginlik və hakimiyyət daxildir. Həmçinin hesab olunurdu ki, bəzi insanlar nəyinsə əvəzində deyil, İblisin öz ağası kimi tanınmasının əlaməti olaraq bu növ müqaviləyə girirlər. Hekayənin mənəvi sonluğu ola bilər - ağılsız insan əbədi lənətə düçar olur. Tarixdə istənilən “fövqəlbəşər” nailiyyət şeytanla sövdələşmələrə aid edilə bilər – bütün Avropaya səpələnmiş “Şeytan körpüləri”ndən tutmuş Tartini və Paqanininin mükəmməl skripka çalma texnikasına qədər. Hazırda internetdə insanlara şeytana “ruhunu satmağı” təklif edən saytlar var. == Demonologiyada == Orta əsrlərdə belə hesab edilirdi ki, müqavilə bağlayan şəxs cinlərə uşaqları öldürməyi və ya doğuş anında onları şeytana həsr etməyi, cinlərlə cinsi əlaqədə olmağı vəd edir (Orta əsrlərdə və İntibah dövründə bir çox mamaçalar bu işdə günahlandırılırdılar.) Müqavilə şifahi və ya yazılı ola bilər. Şifahi müqavilə cinləri cəlb etmək üçün çağırış, sehr və ya ritual yolu ilə edilir; soruşan adam cinin varlığına inandıqdan sonra özü üçün müəyyən kömək istəyir və əvəzində canını təqdim edir; müqaviləyə dair heç bir dəlil qalmayıb, lakin inkvizisiya tərəfindən təşkil edilən bəzi cadugər sınaqlarında hətta şifahi razılaşma da sübut qoyur, yəni şeytanın işarəsi, müqaviləni möhürləmək üçün işarələnmiş şəxslərə şeytan tərəfindən toxunduğu silinməz iz.

Mərkəzi Müqavilə Təşkilatı və ya SENTO (ing. The Central Treaty Organization — CENTO), 1958-ci ilədək Bağdad paktı — Böyük Britaniya və ABŞ-nin təşəbbüsü ilə yaradılan, 1955-1979-cu illərdə Yaxın və Orta Şərq ölkələrini birləşdirən hərbi-siyasi blok. Təşkilatın üzvləri Böyük Britaniya, Fransa, Türkiyə, İran, İraq (1958-dək) və Pakistan idi. ABŞ formal olaraq təşkilata üzv olmasa da, 1957-ci ildən onun əsas komitələrinin iştirakçısı olmuşdur. SENTO-nun əsası 24 fevral 1955-ci ildə Bağdadda İraq və Türkiyə arasında imzalanan hərbi paktla qoyulmuşdur. Aprelin 4-də Böyük Britaniya, 23 sentyabrda Pakistan, 3 noyabrda isə İran bu pakta qoşuldular. 1958-ci ildə İraq blokdan çıxdığını elan etdikdən sonra, 1959-cu ildə ABŞ ilə İran, Pakistan və Türkiyə arasında birbaşa və ya dolayı "kommunizm aqressiyası"na qarşı əməkdaşlıq barədə ikitərəfli müqavilələr imzalandı. Bu müqavilələr SENTO-nun fəaliyyət göstərdiyi ərazilərdə sovetpərəst, qərb əleyhdarı və digər təxribatçı qüvvələrə qarşı həlledici rol oynayırdı. XX əsrin 60-cı illərində və 70-ci illərinin əvvəllərində SENTO-ya üzv olan ölkələr arasında fikir ayrılıqları yaranmışdır. Bloka üzv olan müsəlman dövlətləri İsrailin ABŞ və digər qərb dövlətləri tərəfindən dəstəklənən fəaliyyətini tənqid edərək blok daxilində iqtisadi əməkdaşlığın gücləndirilməsini təklif edirdilər.

Xarici Kosmos Müqaviləsi, rəsmi adı ilə Ay və digər Göy cisimləri daxil olmaqla, Kosmosun Kəşfi və İstifadəsində Dövlətlərin Fəaliyyətlərini İdarəetmə Prinsipləri Müqaviləsi — beynəlxalq kosmik hüququn əsasını təşkil edən müqavilədir. 27 yanvar 1967-ci ildə ABŞ, İngiltərə və Sovet İttifaqında imzalanması üçün açılan müqavilə, 10 oktyabr 1967-ci ildə qüvvəyə minmişdit. 2015-ci ilin sentyabr ayına kimi konvensiyaya 104 ölkə qoşulub. 24 ölkə müqaviləni imzalamış, lakin təsdiqləmə işlərini bitirməmişdir. Müqavilənin bəzi maddələri Xarici Kosmosun kəşfi və istismarı bütün ölkələrin maraqları və mənafeləri nəzərə alınmaqla həyata keçirilir. Bütün ölkələr Xarici Kosmosun tədqiqində və istifadəsində sərbəstdirlər. Xarici Kosmosa qarşı suverenlik, işğal və buna bənzər heç bir iddia ilə çıxış edilə bilməz. Dövlətlər nə orbitə, nə də xarici kosmosdakı göy cisimlərinə və ya stansiyalarına; nüvə silahlarını və ya digər kütləvi qırğın silahlarını yerləşdirə bilməzlər. Yerin peyki Ay və digər göy cisimləri yalnız dinc məqsədlər üçün istifadə edilə bilər. Dövlətlər, milli kosmik fəaliyyətlərdən və bu fəaliyyətlər zamanı verdikləri zərərlərə görə məsuliyyət daşıyırlar Eyni prinsiplərə uyğun olaraq hazırlanan “Ay müqaviləsi”nin 11-ci maddəsində Ay və digər səma cisimlərinin Bəşəriyyətin ortaq mirası olduğu və Ayın səthində mülk iddiaları edilə bilinməyəcəyi açıq şəkildə bildirilmişdir.

Beynəlxalq müqavilələr hüququ — beynəlxalq hüququn alt sahəsi olaraq, beynəlxalq müqavilələrin bağlanması, dəyişdirilməsi, ləğvi, şərhi və icrası sahəsində beynəlxalq hüququn subyektlərinin hüquqi münasibətlərini tənzimləyən qaydalar məcmusudur. Hazırda bu hüquq 1969-cu il Müqavilələr Hüququ üzrə Vyana Konvensiyası ilə tənzimlənir. == Beynəlxalq müqavilələrin tarixi == Beynəlxalq müqavilələr ilkin formada hələ qədim zamanlardan bağlanırdı. İlk beynəlxalq müqavilə qədim Mesopotamiyanın Laqaş və Umma şəhərləri arasındakı sərhədlərin müəyyən edilməsinə dair razılaşma hesab olunur. Onun yerinə yetirilməsi tanrılara and içməklə təmin edilirdi. İlk yazılı beynəlxalq müqavilələrdən biri bu dövlətlər arasında sülhü bərqərar edən və Misirlə Xet dövlətinin sonrakı birləşməsi üçün əsas olan Misir-Hit müqaviləsidir. Lakin bu müqavilənin müasir beynəlxalq müqavilələr ideyası ilə heç bir ortaqlığı yox idi. Beynəlxalq müqavilə haqqında müasir anlayışın formalaşması üçün daha mühüm mərhələ Otuz illik müharibənin nəticələrindən sonra 1648-ci ildə Vestfaliya Sülhünün bağlanması oldu. Bu müqavilə o dövrün Avropa dövlətləri arasında beynəlxalq hüquqi müqavilə münasibətlərinin əsaslarını yaratmış, eyni zamanda dövlətlər, beynəlxalq təşkilatlar və beynəlxalq hüququn bəzi digər subyektləri arasında münasibətləri tənzimləyən qaydalar sistemi kimi beynəlxalq hüququn əsaslarını qoymuşdur. Bu müqavilə əsasında beynəlxalq müqavilələrin növbəti hüququ quruldu.

Maastrixt sazişi — Avropa Birliyinın yaranmasını şərtləndirən saziş. 7 fevral, 1992-ci ildə Hollandiyanın Maastrixt şəhərində imzalanmişdır. Saziş 1993-cü ilin 1 noyabr tarixində qüvvəyə minmişdir. Sənəd özündə Avropa ölkələrinin pul və siyası sistemlərinin tənzimlənməsini əks etdirir. Bu sazişə əsasən Avropa İttifaqının pul-kredit siyasətindən irəli gələn məsuliyyət və öhdəçiliklər Avropa Mərkəzi Bankı və Avropa Birliyinə üzv ölkələrin milli mərkəzi bankaları nəzdində yaradılmış Mərkəzi Bankların Avropa Sisteminə həvalə edilir. Maastrixt sazişi Avropa İttifaqı ölkələrinin vahid valyutaya-avroya keçidini tələb edir və birliyin üç əsas prinsipini müəyyənləşdirir; birliyin iqtisadi-sosial siyasəti, beynəlxalq münasibətlər və təhlükəsizlik, nəhayət ədliyyə və daxili işlər. Sazişin ratifikasiyası bir sıra üzv ölkələrdə müqavimətlə rastlaşmışdır. Fransada keçirilən referendumda fransızların yalnız 51.05%-i sənədin qəbulunun lehinə səs verir.Danimarka isə sənədin ilkin xülasəsinin qəbulundan imtina edir. Böyük Britaniyada isə saziş minimal səs üstünlüyü ilə təsdiqlənir. Maastrixt müqaviləsi siyasi, iqtisadi və valyuta ittifaqının mərhə- lələrlə yaradılmasını nəzərdə tuturdu.

Dənizlərin və okeanların dibində və onların dərinliklərində nüvə silahlarının və digər kütləvi qırğın silahlarının yerləşdirilməsini qadağan edən müqavilə (ing. Treaty on the Prohibition of the Emplacement of Nuclear Weapons and Other Weapons of Mass Destruction on the Sea-Bed and the Ocean Floor and in the Subsoil thereof), həmçinin Dəniz dibi haqqında müqavilə kimi tanınır (ing. Seabed Treaty) və ya Dəniz dibinfə silahların nəzarəti müqaviləsi (ing.

Silah Ticarəti üzrə Beynəlxalq Müqavilə (STBM, ing. Arms Trade Treaty, ATT) — dövriyyəsi xüsusi konvensiyaya uyğun olaraq məhdudlaşdırılmış beynəlxalq silah ticarətini tənzimləyən çoxtərəfli beynəlxalq müqavilə; müqavilə dünyada qanunsuz silah ticarəti qarşısını almaq üçün hazırlanmışdır (bəzi təxminlərə görə, beynəlxalq silah ticarətinin həcmi ildə 70 milyard dollara çatır). Sənəd, şərti silahların ixracı üçün yeni standartlar, o cümlədən embarqo və sanksiyalara zidd olaraq adi silahların ixracının qadağan edilməsi ilə yanaşı, soyqırımı, insanlığa qarşı cinayətlər, hərbi cinayətlər və terror hücumları. == İmzalanma tarixi == May 1997-ci ildə Kosta Rika Prezidenti Oskar Sançes Arias, Dalay Lama, Lex Valesanın da daxil olduğu bir qrup Nobel Mükafatı laureatı ilk dəfə qlobal silah ticarəti müqaviləsinin qəbul edilməsinə başladı. Nobelistlər, tənzimlənməmiş silah ticarətinin dağıdıcı təsiri ilə bağlı narahatlıqlarını dilə gətirdilər və "Silah Transferlərinə dair Beynəlxalq Davranış Kodeksi" nin qəbul edilməsini təklif etdilər. XX əsrin sonunda bu təşəbbüs lazımi dəstəyi toplaya bilməsə də, məcəllədə BMT Baş Assambleyasının 2013-cü ilin aprelində səs verdiyi çox şey yer alırdı: insan hüquqları və humanitar hüquqla bağlı beynəlxalq normalara uyğunluq; BMT-nin adi silahlar reyestrində məcburi iştirak; regional sülh, təhlükəsizlik və sabitliyin möhkəmləndirilməsi üçün öhdəliklər.

Laosun neytrallığı haqqında beynəlxalq müqavilə — 23 iyul 1962-ci ildə Cenevrədə Laos məsələsinin həlli üzrə 16 may 1961-ci ildən davam edən beynəlxalq konfransın nəticəsi olaraq 14 dövlət, o cümlədən Laos tərəfindən imzalanmış beynəlxalq müqavilə. Birma İttifaqı, Kamboca, Kanada, Çin Xalq Respublikası, Vyetnam Demokratik Respublikası, Fransa, Hindistan, Polşa Xalq Respublikası, Vyetnam Respublikası, Tailand, Sovet İttifaqı, Böyük Britaniya və Amerika Birləşmiş Ştatları bəyannaməni imzalamışdılar. O və Laos Kral Hökumətinin 9 iyul 1962-ci il tarixli neytrallıq haqqında bəyannaməsi imzalandığı tarixdə beynəlxalq müqavilə kimi qüvvəyə minmişdir. == İstinadlar == == Xarici keçidlər == Declaration on the Neutrality of Laos.

Nüvə silahlarının yayılmaması haqqında müqavilə (ing. Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons) — məqsədi nüvə silahlarının və silah texnologiyasının yayılmasının qarşısını almaq, nüvə enerjisindən sülh məqsədləri ilə istifadə etmək məqsədilə iş birliyini artırmaq nüvə silahlarından tam və ya qismən imtina etmək hədəfini irəli aparmaq üçün nəzərdə tutulan beynəlxalq müqavilə. 1968-ci ildə imzalanmış və 1970-ci ildə qanuni qüvvəyə minmişdir. Müqavilə 11 may 1995-ci ildə müddətsiz olaraq uzadılmışdır.

Nüvə silahlarının yayılmaması haqqında müqavilə (ing. Treaty on the Non-Proliferation of Nuclear Weapons) — məqsədi nüvə silahlarının və silah texnologiyasının yayılmasının qarşısını almaq, nüvə enerjisindən sülh məqsədləri ilə istifadə etmək məqsədilə iş birliyini artırmaq nüvə silahlarından tam və ya qismən imtina etmək hədəfini irəli aparmaq üçün nəzərdə tutulan beynəlxalq müqavilə. 1968-ci ildə imzalanmış və 1970-ci ildə qanuni qüvvəyə minmişdir. Müqavilə 11 may 1995-ci ildə müddətsiz olaraq uzadılmışdır.

Gəncə müqaviləsi (rus. Гянджинский договор) — 1735-ci il martın 21-də Rusiya ilə Səfəvi nümayəndələri arasında imzalanmış müqavilə. Bu müqavilənin şərtlərinə əsasən rus qoşunları Xəzərsahili vilayətləri tamamilə tərk edir, burada əvvəlki inzibati idarə üsulu bərpa olunurdu. Gəncə müqaviləsi rus tacirlərinin Səfəvi ərazisində sərbəst və gömrüksüz ticarət imtiyazlarını bir daha təsdiq etdi. == Müqavilənin tarixi və şərtləri == Müqavilə 10 mart 1735-ci ildə Səfəvilər tərəfdən Nadir xan Əfşar, Çar Rusiyası tərəfdən isə knyaz Sergey Qolitsın tərəfindən imzalanmışdı. Müqavilənin imzalandığı ildə Nadir xan Gəncə qalasını mühasirəyə almışdı və Osmanlı qüvvələri ilə döyüşlər gedirdi. Razılığa da elə Gəncə yaxınlığında Nadir xanın düşərgəsində gəlinmişdi. Lakin 1747-ci ildə Nadir xanın ölümündən sonra Rəşt müqaviləsi və Gəncə müqaviləsi ləğv olundu. Müqavilənin şərtlərinə görə Nadir xan Rusiyanın düşmənlərini öz düşməni hesab edir və qaytarılan torpaqları bir də heç vaxt Osmanlılara verməməyi öz üzərinə götürürdü. Rusiya isə 19–21 mart 1735-də bütün Xəzəryanı vilayətlərdən (Kürün axarından Dərbəndədək) birdəfəlik çıxmağa razı oldu.

Herat müqaviləsi — Qaraqoyunlular və Teymurilər arasında bağlanmış sülh müqaviləsi. == Tarixi == Qaraqoyunlu hökmdarı Cahan şah Teymuri Sultan Şahruxun 1447-ci ildə ölümündən sonra Teymuri şahzadələri arasında hakimiyyət uğrunda baş verən mübarizədən istifadə edərək 1450-ci illərdə Əcəm İraqını, bütün Qərbi İranı və Şərqi İranın bir hissəsini ələ keçirdi. Cahanşah 1458-ci ilin iyulunda irəliləyərək Xorasanı da ələ keçirdi və Teymurilərin paytaxtı Herata daxil oldu. Lakin burada möhkəmlənə bilmədi. Teymuri sultanı Əbu Səidlə sülh müqaviləsi bağlayan Cahanşah Xorasanı Teymurilərə güzəştə getdi, digər bölgələr isə Qaraqoyunlu hakimiyyəti altında qaldı.

Xotin müqaviləsi, 9 oktyabr 1621-ci ildə Osmanlı imperiyası ilə Reç Pospolita arasında imzalanmış sülh müqaviləsidir. 1620-1621-ci illər Osmanlı-Reç Pospolita müharibəsini başa çatdıran müqavilədir. Reç Pospolita Valaxiya və Moldavianın işlərinə qarışdıqdan sonra Osmanlı imperiyası Reç Pospolitaya qarşı müharibə başlatdı. Sultan Gənc Osmanın komandanlığı altında 200 000 əsgərdən ibarət ordu Reç Pospolitanın əlindəki Hotin qalasını mühasirəyə aldı. Osmanlı ordusu dəfələrlə hücum etsə də, Hotin qalasını ala bilmədi. Qaraman bəylərbəyi Doğancı Ali Paşa, üç gün ərzində Hotin qalasının Dnepr çayından toplarla atəşə tutdu. Nəticə əldə edə bilmədikdə Polşa ordusunun üstünə yürüş başlandı. Ancaq güclü artilleriya atəşlərinə görə geri çəkilməli oldular. Demək olar ki, Polşa batalyonu ələ keçirilirdi, ancaq yeniçərilər müharibədən imtina edib yaxınlıqdakı kəndləri talan etməyə başladılar. Polşa əsgərləri fürsətdən istifadə edib əks hücuma keçdilər.

Hüdeybiyyə sülhü (ərəb. الحدیبیّة‎) — hicri VI (M.628/mart)ildə Hüdeybiyyə adlanan bir məntəqədə Hz. Peyğəmbərlə məkkə müşrikləri arasında bağlanmış bir sülh müqaviləsidir. Həcc mərasimlərini yerinə yetirmək üçün Məkkəyə yollanan müsəlmanlar Qureyş müşrüklərinin qadağası ilə üzləşdilər, Hz. Peyğəmbər Qüreyş müşrikləri ilə danışıqlar aparmaq qərarına gəldi və bunun üçün ilk olaraq Ömər ibn Xəttabı seçdi. Ancaq O, getməkdən imtina edib Osman ibn Əffanın getməsini təklif etdi, Osmanın getməsindən və öldürülməsi barədə yayılan şayiələrdən sonra hz. Peyğəmbər müsəlmanlara Rizvan beyəti kimi tanınan bir müqavilə bağladı. Tərəflər arasındakı danışıqlardan sonra nəhayət, tərəflər arasında on illik barışığı təmin edən Hüddeybiyyə Barışıq Sazişi bağlandı və müsəlmanlar o il Mədinəyə qayıtdılar ki, növbəti il Ümrə ziyarətini yerinə yetirmək üçün Məkkəyə gəlsinlər. == Müsəlmanların Həccə getmək əzmi == Hz. Peyğəmbər hicrətin VI ilində səhabələri ilə birlikdə Məkkəyə getdiyini və Allahın evini ziyarət etdiyi yuxusunda gördü.

Həmədan müqaviləsi — 1727-ci ildə əfqanlarla Osmanlı dövləti arasında bağlanan sülh müqaviləsi. == Haqqında == I Pyotrun ölümündən sonra onun varisləri I Yekaterina (1725–1727), II Pyotr (1727–1730) və Anna İvanovnanın (1730–1740) dövründə Səfəvi dövləti ilə münasibətdə müəyyən dəyişiklik baş verdi. Rusiya Səfəvi dövlətinin Osmanlı dövləti tərəfinə keçməsinə yol verməmək üçün bəzi güzəştlərə getməli oldu. XVIII yüzilin 20-ci illərində Səfəvi dövlətinin böhranı xeyli dərinləşmişdi. Bundan istifadə edən əfqanların Səfəvi dövlətinə qarşı işğalları başladı. Mirmahmudun yürüşləri İsfahanın tutulması və onun şah elan edilməsi ilə (1722–1725) nəticələndi. Antiəfqan qüvvələri Mazandaranda Təhmasib ətrafında mərkəzləşməyə başladı. Əfqanların öz daxilində də çəkişmələr genişləndi, 1725-ci ilin aprelində Mahmud öldürüldü. Əşrəf şah elan olundu (1725–1729). Hakimiyyətə gələn Əşrəf 1726-cı ildə osmanlılara qarşı çıxdı, Əşrəf bu dəfə də düşüncəli hərəkət edərək, üz-üzə gəlməyə tələsmir.

Hərtərəfli Nüvə Sınağına Qadağa Müqaviləsi (ing. : Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty – CTBT), bütün nüvə sınaqlarını, istər hərbi, istərsə də, mülki məqsədlər üçün olsun hər bir halda qadağan edən çoxtərəfli müqavilədir. Müqavilə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisi tərəfindən 10 sentyabr 1996-cı ildə qəbul edilmişdir, ancaq səkkiz dövlət müqaviləni təsdiqləmədiyi üçün qanuni qüvvəyə minməmişdir.

Jitvatorok müqaviləsi 11 noyabr 1606-cı ildə Osmanlı imperiyası ilə Avstriya hersoqluğu arasında 1593-1606-cı illər Osmanlı-Avstriya müharibəsinə son qoyan sülh müqaviləsidir. Osmanlı imperiyası və Avstriya hersoqluğu 15 il davam edən uzun müharibədən sonra yorulmuşdular. Bundan əlavə, Osmanlı imperiyasında Cəlalı üsyanları başlamışdı. Danışıqlara Dərviş Paşa rəhbərlik edirdi. I Əhməd Avstriya kralının ona bərabər tutulmasını əvvəldən qəbul etməmişdi. Ancaq Cəlali üsyanları və bu şərtin yalnız kağız üzərində qalacağını düşündüyü üçün bu şərti qəbul etmişdi. Sultan I Əhməd və Avstriya adından hersoq II Rudolf tərəfindən, Esterqon və Komorin arasındakı Zsitva çayının Dunay çayına töküldüyü yerdə imzalanmışdır. Müqaviləyə əsasən: Eqri, Esztergom və Kanije qalaları Osmanlıların, Raab (Yanikkale) və Komárom qalaları avstriyalıların əlində qalırdı. Avstriya Osmanlı imperiyasına birdəfəlik 200.000 qızıl müharibə təzminatı ödəməliydi. Avstriya hersoqu Osmanlı sultanı ilə bərabər sayılırdı.

Kadeş müqaviləsi və ya Misir-Het sülhü — eramızdan əvvəl XIII əsrin əvvəlində Misir hökmdarı II Ramzeslə Het hökmdarı Hattuşili arasında imzalanan Kadeş sülhü yazılı tarixdə məlum olan ilk sülh müqaviləsi kimi önəmli yer tutur. Sülh Akkad və Misir dillərində imzalanmışdı. Gümüş lövhə üzərində akkadca cızılan mətn Misirə göndərilmiş, lakin indiyədək o nümunə tapılmamışdır. Lövhə daha sonra Misir dilinə çevrilərək Karnakdakı məbəd divarlarına həkk edilmişdir. Eyni mətnin nümunələri Göbəşyeyən kəndində arxivində tapılmışdır. Bir növ hücum etməmək haqqında bağlanan sülhə görə, hər iki başçı bir-birilərinə qarşı daha savaşmayacaq və lazım gələrsə, ümumi düşmənə qarşı müttəfiq olacaqdı. Günahkarların öz ölkələrinə geri qaytarılması məsələsində də razılığa gəlinmişdi. Bu anlaşmanın Misir və Het nümunələrinin tapılması qədim dövr tarixşünaslığının ən gözəl tapıntılarından sayılır. Sülh müqaviləsi, böyük ehtimal ki, ortaq bir komissiyanın fəaliyyəti nəticəsində ərsəyə gəlmiş və ilk təklifin Het hökmdarından gəldiyi düşünülür. Hattuşili Ramzesə yazırdı: "Qardaşım üçün gümüş lövhə hazırlatdım və ona göndərdim.

Kalmar müqaviləsi (1397–1523) — üç Skandinaviya krallığı olan İsveç, Danimarka və Norveçi birləşdirən müqavilə. 25 sentyabr 1397-ci ildə üç krallığın nümayəndələri arasında imzalanmışdır, nəticədə hər üç krallığın bir monarx tərəfindən idarə olunduğu Kalmar İttifaqı yaradılmışdır. Müqavilə hər krallığın müxtəlif hüquqi strukturlarını birləşdirmirdi. İsveç kralı I Qustav 6 iyun 1523-cü ildə Kalmar İttifaqını tərk etmiş, beləliklə müqavilə süquta uğramışdır.

Karlovitsa müqaviləsi — 26 yanvar 1699-cu il tarixində Osmanlı ilə əvvəl Müqəddəs Roma-Alman İmperatorluğu olan digər Müqəddəs İttifaq dövlətləri (Avstriya, Venesiya və Reç Pospolita) arasında imzalanmış sülh müqaviləsi. Türk tarixşünaslığında Osmanlı imperiyasının "geriləmə dövrü"nün başlanğıcı hesab olunur. Karlovitsa bugünkü (alm. Karlowitz‎, serb. Сремски Карловци (Sremski Karlovci)) Serbiyanın sərhədləri daxilində olan kiçik bir qəsəbədir. Müqavilə 1683–1698-ci illəri əhatə edir. == Arxa plan == Sultan II Mustafa öndərliyində Osmanlılar Avstriya imperiyası üzərinə üç böyük səfər təşkil etmişdirlər. Papa XI Innoketti 1684-cü ildə Osmanlı İmperiyasına qarşı "Müqəddəs (Liqa) İttifaq" adı altında Avstriya, Reç-Pospolita və Venesiyadan ibarət ittifaq yaratmış və 1686-cı ildə bu ittifaqa Rusiya da qatılmışdı. Transilvaniyada (Rumıniyanın vilayətlərindən biri) baş verən bir sıra döyüşlər zamanı venesiyalılar Moreya və Dalmaçiyaya hücum etdilər. Uzun müddətli döyüşlər Osmanlı imperiyasını zəiflətmişdi.

Karlovitsa müqaviləsi — 26 yanvar 1699-cu il tarixində Osmanlı ilə əvvəl Müqəddəs Roma-Alman İmperatorluğu olan digər Müqəddəs İttifaq dövlətləri (Avstriya, Venesiya və Reç Pospolita) arasında imzalanmış sülh müqaviləsi. Türk tarixşünaslığında Osmanlı imperiyasının "geriləmə dövrü"nün başlanğıcı hesab olunur. Karlovitsa bugünkü (alm. Karlowitz‎, serb. Сремски Карловци (Sremski Karlovci)) Serbiyanın sərhədləri daxilində olan kiçik bir qəsəbədir. Müqavilə 1683–1698-ci illəri əhatə edir. == Arxa plan == Sultan II Mustafa öndərliyində Osmanlılar Avstriya imperiyası üzərinə üç böyük səfər təşkil etmişdirlər. Papa XI Innoketti 1684-cü ildə Osmanlı İmperiyasına qarşı "Müqəddəs (Liqa) İttifaq" adı altında Avstriya, Reç-Pospolita və Venesiyadan ibarət ittifaq yaratmış və 1686-cı ildə bu ittifaqa Rusiya da qatılmışdı. Transilvaniyada (Rumıniyanın vilayətlərindən biri) baş verən bir sıra döyüşlər zamanı venesiyalılar Moreya və Dalmaçiyaya hücum etdilər. Uzun müddətli döyüşlər Osmanlı imperiyasını zəiflətmişdi.

Kemp-Devid müqaviləsi, Misir prezidenti Ənvər Sadat ilə, İsrail prezidenti Menaxem Begin arasında, 12 gün davam edən gizli danışıqların ardından Kemp-Deviddə 17 sentyabr, 1978-ci ildə imzalanan və ABŞ prezidenti Cimmi Karterin nəzarətində reallaşan bir müqavilədir. Bu müqavilə ilə ilk dəfə bir Ərəb ölkəsi İsraili rəsmən tanımış və ələ keçirdiyi torpaqlar üzərindəki varlığını qanuni olaraq qəbul etmişdir. Müqavilə 6 ay sonra (26 mart, 1979) imzalanacaq sülh müqaviləsinin təməlini təşkil edirdi. Buna görə İsrail hərbi qüvvələrini Sinay yarımadasından çəkəcək və Misir ilə diplomatik əlaqələrini normallaşdıracaqdı. Diplomatik əlaqələr 1980-ci ildə normala döndü. İsrailin ümid etdiyindən az olsa da, ticari əlaqələr oldu. Mart, 1980-ci ildə havayolu ilə nəqliyyat əlaqələri başlandı. Misir İsrailə neft satmağa başladı. Bu müqavilə ilə İsrail tərəfindən Altı gün Müharibəsində ələ keçirilən Sinay yarımadası Misirə geri verildi. Sülh cəhdlərinin nəticəsi olaraq Menaxem Begin və Ənvər Sədat, 1978-ci il Nobel Sülh Mükafatını qazandılar.

Kirmanşah müqaviləsi — Səfəvilər və Osmanlı dövləti arasında bağlanmış sülh müqaviləsi. == Kirmanşah müqaviləsinin bağlandığı tarixi şərait == XVIII əsrin 30-cu illərində Azərbaycanda siyasi vəziyyət kəskin şəkildə dəyişmişdir. Ölkə ərazisi Osmanlı və Səfəvi imperiyaları arasında gedən qanlı mübarizə meydanına çevrilmişdir. Ərazisinin bir hissəsi əfqan tayfaları, digər bir hissəsi (Xəzəryanı vilayətlər) Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Səfəvi dövlətinin qərb hissəsini Osmanlılar zəbt etdikdən sonra onun bir dövlət kimi varlığı üçün ciddi bir təhlükə yaranmışdır. Şah II Təhmasib (1722-1732) və yerli feodallar dövlətin taleyi haqqında düşünməli oldular. Düşmənlərə qarşı mübarizədə yeganə çıxış yolu qüvvvələrin birləşdirilməsi idi. Bu mühüm vəzifəni Əfşar tayfasından olan Nadir xan öz üzərinə götürmüşdür. 1730-cu ildə o, əfqanları ölkədən qovaraq Heratı ələ keçirdi. Bu qələbə Nadirin nüfuzunu xeyli artırdı. == Osmanlı imperiyası ilə müharibə == Nadir xan 1730-cu ildə Osmanlı imperiyasına qarşı müharibəyə başladı.

Kirmanşah müqaviləsi — Səfəvilər və Osmanlı dövləti arasında bağlanmış sülh müqaviləsi. == Kirmanşah müqaviləsinin bağlandığı tarixi şərait == XVIII əsrin 30-cu illərində Azərbaycanda siyasi vəziyyət kəskin şəkildə dəyişmişdir. Ölkə ərazisi Osmanlı və Səfəvi imperiyaları arasında gedən qanlı mübarizə meydanına çevrilmişdir. Ərazisinin bir hissəsi əfqan tayfaları, digər bir hissəsi (Xəzəryanı vilayətlər) Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Səfəvi dövlətinin qərb hissəsini Osmanlılar zəbt etdikdən sonra onun bir dövlət kimi varlığı üçün ciddi bir təhlükə yaranmışdır. Şah II Təhmasib (1722-1732) və yerli feodallar dövlətin taleyi haqqında düşünməli oldular. Düşmənlərə qarşı mübarizədə yeganə çıxış yolu qüvvvələrin birləşdirilməsi idi. Bu mühüm vəzifəni Əfşar tayfasından olan Nadir xan öz üzərinə götürmüşdür. 1730-cu ildə o, əfqanları ölkədən qovaraq Heratı ələ keçirdi. Bu qələbə Nadirin nüfuzunu xeyli artırdı. == Osmanlı imperiyası ilə müharibə == Nadir xan 1730-cu ildə Osmanlı imperiyasına qarşı müharibəyə başladı.

Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı (KTMT; rus. Организация Договора о коллективной безопасности, Organizacija Dogovora o kollektivnoj bezopasnosti, ODKB) — 15 may 1992-ci il tarixində əsası qoyulmuş hökumətlərarası hərbi ittifaqdır. 1992-ci ildə Müstəqil Dövlətlər Birliyinə üzv olan altı post-Sovet dövləti olan Rusiya, Ermənistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi imzaladılar. Üç digər post-Sovet ölkəsi olan Azərbaycan, Belarus və Gürcüstan isə 1994-cü ildə bu müqaviləni imzaladı. Beş ildən sonra bu müqaviləni imzalamış doqquz dövlətdən altısı (Azərbaycan, Gürcüstan və Özbəkistan istisna olmaqla) müqavilənin müddətini daha beş il artırmaq barədə razılığa gəldi. 2002-ci ildə isə həmin altı ölkənin razılığı ilə Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı adı altında hərbi ittifaq təşkil olundu. Özbəkistan 2006-cı ildə yenidən KTMT-yə üzv olsa da, 2012-ci ildə təşkilatı tərk etdi. Yeni yaradılmış təşkilatın baş katibi vəzifəsinə Nikolay Bordyuja təyin olundu. 23 iyun 2006-cı ildə Özbəkistan KTMT-nin tam hüquqlu üzvü elan olundu və 28 mart 2008-ci ildə özbək parlamenti üzvlüklə bağlı qanunu ratifikasiya etdi. 2012-ci ildə isə Özbəkistan təşkilata üzvlükdən imtina etdi.

Kredit müqaviləsi — Kommersiya bankı və ssuda alan arasında imzalanan saziş. Həmin sazişə əsasən, bank müddətlilik, qaytarılma və ödəmə şərtləri ilə borc alana razılaşdırılmış məbləğdə kredit təqdim etməyi öhdəsinə götürür, borc alan isə alınmış məbləği təyinatı üzrə istifadə etməyi və müəyyən edilmiş müddətdə qaytarmağı (şərtləşdirilmiş faizləri ödəməklə) öhdəsinə götürür. Adətən, kredit müqaviləsi aşağıdakı əsas bölmələrdən ibarət olur: Razılığa gələn tərəflərin adlarının olduğu preambula Kreditin məqsədi, həcmi, istifadə olunma müddəti və ödəniş tarixi. Bu bölmədə istənilən kreditin dəqiq məqsədi qeyd edilir, çünki Rusiya qanunvericiliyinə əsasən, kreditin məqsədli istifadəsinə nəzarət bütünlüklə kommersiya bankına həvalə olunur, kreditin müəyyən məqsəd üçün istifadə olunmaması kredit müqaviləsinin qüvvəsinin dayanması və bankın kreditin vaxtından əvvəl ödənilməsi ilə bağlı tələbi üçün əsas kimi çıxış edir. Bundan əlavə, bu bölmədə kreditin istifadə müddəti və dəqiq ödəniş tarixi göstərilir, çünki borc alan krediti müəyyən edilmiş tarixdə ödəmədikdə bankın ona qarşı tətbiq edəcəyi cərimə sanksiyaları qüvvəyə minir. Kreditdən istifadəyə görə ssuda faizi, həmin faizin ödənilməsinin qaydası və müddəti və faiz dərəcəsinin dəyişmə qaydası. Kredit müqaviləsinin bu bölməsi bankın ssuda alanla qarşılıqlı münasibətlərində ən mühüm bölmədir, əsas fikir ayrılıqları adətən bu bölmə ilə əlaqədar yaranır. Banklar tez-tez kredit müqaviləsinə dəyişiklik etmək zərurəti ilə üzləşir, bu dəyişikliklər kreditdən istifadəyə görə faiz dərəcəsinin artması ilə bağlıdır. Bəzən banklar öz müştərilərinə faiz dərəcəsinin dəyişməsi haqqında yazılı bildiriş göndərməklə kifayətlənirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, müqavilədə nəzərdə tutulmuş hallar istisna olunmaqla, müqavilənin şərtlərinin birtərəfli dəyişdirilməsi yolverilməzdir.

Birinci Kompyen sülh sazişi (fr. Armistice de Rethondes, 1918-ci il Kompyen sülh müqaviləsi) — I Dünya Müharibəsində hərbi əməliyyatların dayandırılması haqqında 1918-ci il noyabrın 11-də Kompyen şəhəri yaxınlığında Fransanın Pikardi bölgəsində Antanta və Almaniya İmperiyası arasında imzalanmış barışıq. Nəhəng münaqişənin son nəticələrini Versal sülh müqaviləsini qəbul edən Paris Sülh Konfransı yekunlaşdırdı. == Şərait == 1918-ci il sentyabrın 29-da Alman Ordusunun Ali Komandanlığı Spa şəhərində (Belçika) yerləşən baş qərargahında Kayzer II Vilhelmə və İmperator Kansleri Qraf Georq fon Qertlingə Almaniyanın hərbi vəziyyətinin ümidsiz olduğu bildirildi. General-kvartirmeyster Erix Ludendorff böyük fəlakətdən qorxaraq cəbhənin ən az 24 saat davam edəcəyinə zəmanət vermədiyini söylədi və Antantadan dərhal atəşkəs istənməsini tələb etdi. Bundan əlavə, o, ABŞ prezidenti Vudro Vilsonun əsas şərtlərini (Vudro Vilsonun 14 maddəsi) qəbul etməyi və daha yaxşı sülh şərtləri ümidi ilə demokratik bir əsasda Alman İmperatorluğu hökumətini yaratmağı tövsiyə etdi. Bu addım ordunun nüfuzunu qoruyacaq və təslimçi sülhün məsuliyyətini birbaşa demokratik partiyalara və parlamentin üzərinə yükləyəcəkdi. Oktyabrın 1-də o, qərargahının zabitlərinə belə söyləmişdi: "İndi onlar bizim üçün hazırladıqları yatağa getməlidirlər". Sentyabrın 30-da Qraf Georq fon Qertlingin hökuməti istefa verdi. Oktyabrın 3-də şahzadə Maksimilian Baden yeni kansler (hökumət başçısı) təyin edildi.

Lissabon müqaviləsi (rəsmi adı — «Roma müqaviləsinə və Avropa Birliyi haqqında Maastrixt sazişinə dəyişikliklər edilməsi barədə Lissabon müqaviləsi », ing. Treaty of Lisbon amending the Treaty on European Union and the Treaty establishing the European Community) — 13 dekabr 2007-ci ildə Lissabonda Jeronimuşda Avropa Birliyinin sammitində imzalanmış beynəlxalq müqavilə. Avropa Birliyini idarəetməsində islahatlar etmək məqsədi ilə qüvvəyə minməmiş Avropa Birliyi Konstitusiyasını əvəz etmək və AB-nin qüvvədə olan sazişlərinə düzəlişlər etmək üçün imzalanıb. == Mənbə == Q&A: The Lisbon Treaty – BBC News The 'Treaty of Lisbon' Arxivləşdirilib 2007-08-23 at the Wayback Machine – EurActiv The EU following the Lisbon Treaty – Eur-charts visualization Церемония подписания Лиссабонского договора [1] Arxivləşdirilib 2008-03-15 at the Wayback Machine (video) Лиссабонский договор на языках ЕС [2] Консолидированные тексты учредительных договоров без учета Лиссабонского договора (на 29.12.2006) [3] Arxivləşdirilib 2019-06-03 at the Wayback Machine Консолидированные тексты учредительных договоров с учетом Лиссабонского договора [4] Arxivləşdirilib 2016-12-30 at the Wayback Machine Саркози Н. Реформа ЕС: что нам нужно сделать. // Третий путь. 25.04.2007. [5] Arxivləşdirilib 2008-04-13 at the Wayback Machine Смирнов В. Мини-Конституция для макси-Европы. // Вся Европа. № 11 (16) 2007. [6] Соколов С. Еврореформконституция.

Madrid anlaşması Beynəlxalq müqavilə olub İspaniya və Portuqaliya arasında 13 yanvar 1750-ci ildə Madriddə imzalanmışdır. Anlaşmada iki ölkə arasında Cənubi Amerikadakı torpaqlarında sərhədlərin müəyyənləşməsini nəzərdə tuturdu.Katolik kilsəsinin dəstəyi ilə imzalanmış Tordesilyas müqaviləsi koloniyada 46-cı horizontalın sərhəd olmasını nəzərdə tuturdu.Bu anlaşmaın şərlərini pozan Portuqaliya ərazini 46-cı horizantaldan qərbə doğru genişləndirildi.Madrid anlaşmasına əsasən hər iki ölkə Tordesil anlaşmasının şərtlərinin ləğv edilməsini qəbul edir.Portuqaliyanın ələ keçirdiyi torpaqlar onun mülkiyyəti elan edilir.Utrxt anlaşmasını 5-7 ci maddələri öz gücünü itirir.26-cı madfələrə bu şərtlər əlavə edilir: Sakremento koloniyası İspaniyaya verilir.Ru Qrandi du Sul vilayyəti Portuqaliyanın nəzarətində qalır.Portuqaliya Uruqvay çayına kiçik dar çıxış əldə edir. Portuqaliya İspaniyanın lehinə Yuxarı La Plata çayı hövzəsində Xapuri çayından qərbindəki torpaqlarını və Sakrementonu imtina etməli olur. İspaniya və Portuqaliya arasında müharibə baş verərsə bu torpaqlar neytral elan edilir.Koloniyada yaşayanlar bu müharibələrə cəlb edilə bilməz. Cənubi Amerikada olan limanlarına xoşlanmayan ölkələrin gəmilərinin və tacirləri buraxılmamalıdır. Bu müqavilənin şərtlərinə görə ardıq indiki Braziliyanın ərazisi formalaşır.Sərhədlərin müəyyənləşməsi üçün Quarani müharibəsinə adlanan Yuxarı Uruqvaya yeddi hərbi missiya təşkil edilir.Madrid anlaşması El Pardo anlaşmasına əsasən ləğv edilir.Bu ərəfədə Portuqaliya Yeddi İllik müharibəyə cəlb edilir.Sakremento yenidən işğal edilir və İspaniya bu torpağı Fonyeneblo və Paris anlaşmasında güzəştə getməli olur. Bununla belə La Plata vitse kralı Braziliyaya hücum edərək portuqaların ordusunu darmadağın edir.Hətta Braziliyanın itirilməsi təhlükəsi yarandığından San İldefonso anlaşmasını imzalamalı olur. Britaniya dan qələcək dəstək demək olar ki ABŞ İstiqlal müharibəsinə cəlb olması ilə mümkünsüzləsir.

Montevideo müqaviləsi — 1828-ci ilin 27avqust tarixində Birləşmiş La-Plata provensiyasi ilə Braziliya İmperiyası arasında imzalanır ki, bu da iki dövlət arasında müharibənin sonu demək idi.(ispanca Convenció Prelimiar de Paz) == Tarixi == 1827-ci ildən artıq müharibə demək olar ki dayanmışdı. Müharibə artıq hər iki tərəfin bütün qüvvələri tükənmişdi və hec bir aktiv əməliyyatlar həyata keçirə bilmirdi. Braziliya limanları mühasirədə saxlaması Britaniyanın ticari əlaqələrinə ağır zərbə vururdu. Britaniya sülh danışıqlarının aparılmasını istəyirdi. Bu şəraitdə 20fevral 1818-ci ildə Braziliya İmperiyası və Birləşmiş Provensiya arasında Britaniyanın başçılığı ilə sülh danışıqlara başlayır. Britaniya Londondan Rio-de-Janeyroya Con Ponsonbi həmsədr sifəti ilə göndərir. == Danışıqların gedişatı == Danışıqların gedişatında məlum olur ki, Birləşmiş provensiyası sərq hövzəsini Braziliyaya verilməsinə razı olmur. Braziliyada bu torpaqlarının La-Plata provensiyasına verilməsinə razı deyildi. Bu anlaşılmazlıqları görən həmsədr sərq hövzəsində müstəqil dövlətin yaradılmasını irəli sürülür. Bu fikir Birləşmiş provensiya tərəfindən qəbul edilməsədə Britaniyanın təziqi ilə 27 avqust 1828-ci ildə müqavilə edilir.

Moskva Atəşkəs Müqaviləsi, Finlandiya ilə digər tərəfdən SSRİ və Birləşmiş Krallıq ilə 19 sentyabr 1944-cü ildə imzalanmışdır. Müqavilə ilə Davam müharibəsi başa çatmışdır. == Müqavilə şərtləri və sonrası == 1940-cı ildə Moskva sülh müqaviləsi ilə Finlandiya Karelia və Salla bölgələrini və Fin körfəzində bir çox digər adaları SSRİ-yə vermişdi. Yeni atəşkəs ilə 1940-cı il müqaviləsinə sadiq qalındı, ayrıca olaraq Petsamo bölgəsini Sovetlərə vermiş Finlandiya Porkkala bölgəsini də Sovet İttifaqına 50 il müddətinə verdi. (Bölgənin idarəsi 1956-cı ildə Finlandiyaya buraxıldı). Finlandiya Sovet İttifaqına müharibə təzminatı olaraq 6 il müddətinə 300.000.000 dollar ödəyəcəkdi.

Moskva müqaviləsi — 16 mart 1921-ci ildə RSFSR ilə Türkiyə arasında imzalanmış "dostluq və qardaşlıq" haqqında müqavilə. Müqavilə 16 maddə və 3 əlavədən ibarətdir. Sovet Rusiyası ilə Türkiyə arasında növbəti rəsmi görüş 1921-ci il fevralın 26-da başladı. Moskva danışıqlarında Sovet Rusiyasını Q. Çiçerin və C. Qorxmazov təmsil edirdi. Konfransı açan Q. Çiçerin ilk nitqində bildirdi ki, konfransın əsas məqsədi Sovet Rusiyası ilə Türkiyə arasında ötən il ana xətləri cızılmış bir dostluq müqaviləsini imzalamaqdır. Sovet Rusiyası Moskva danışıqlarına Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistanın da qatılmasını israr edirdi. Rus diplomatiyası bununla Cənubi Qafqaz respublikalarının xarici siyasətlərini öz əlində cəmləşdirmək və bunları Türkiyəyə qarşı qoymaq niyyətində idi, lakin Türkiyə nümayəndə heyəti Cənubi Qafqaz respublikaları ilə danışıqlar aparmaq üçün səlahiyyətli olmadığını bildirib qəti olaraq bu təklifə qarşı çıxdı. Əslində Moskva konfransında Azərbaycanla bağlı məsələlər müzakirə mövzusu idi və bu məsələlər Batum məsələsindən sonra daha çox müzakirələrə səbəb olmuşdu. Azərbaycanla bağlı məsələlər ölkə üçün həyati önəmə sahib məsələlər idi ki, bunlardan biri Naxçıvan, digəri isə Azərbaycanın müstəqilliyi məsələsi idi. Moskva danışıqlarında Naxçıvanla bağlı əsas məsələlər konfransın 10, 12 və 14 mart tarixli iclaslarında gərgin müzakirə olundu.

Moskva müqaviləsi Bu anlaşma SSRİ və Almaniya Federativ Respublikası arasında 1970-ci ilin 12 avqustunda Moskvada imzalanmışdır.Müqavilə imzalama mərasimində SSRİnin nümayyəndəsi Nazirlər Sovetinin sədri A.N.Kosiqin və AFR-sını isə Federal kansler B.Brant təmsil edirdi. == Şərtləri == Bu anlaşmaya əsasən Oder-Neys və Polşa,AFR və ADR arasında sərhədlərini müəyyənləşdirilməsi nəzərdə tutulurdu.Üstəlik dövlət sərhədlərin qorunması və ərazi bütölüyünün tanınmasını hər iki ölkə öz üzərinə götürürdü .Tərəflər Avropada dövlətlərin sərhədlərini təstiqləyirdilər.AFR Şərqi Prusiyaya olan ərazi idiasında əl çəkir.(ikinçi dünya müharibəsində bu ərazilər SSRİ və Polşa arasında bölüşdürülür).SSRİ isə öz növbəsində gələcəkdə əlverişli zaman yetişərsə hər iki ölkənin (AFR VƏ ADR) bir dövlət halında birləşməsinə maniə olmayacağını üzərinə götürür. == Əlavələr == Bu anlaşma təkcə iki ölkə arasında nəzədə tutulan müqavilə deyildi.Bu müqavilə Avropa miqyaslı bir anlaşma olaraq SSRİnin təsir dairəsində olan ölkələrlə Avropa kapitalist ölkələri arasında sərhədi tam təstiqlədirdi.

Moskva sülh müqaviləsi, 1940-cı il martın 21-də Finlandiya Qış müharibəsində məğlubiyyətini qəbul etdikdən sonra Sovet İttifaqı ilə Finlandiya arasında imzalanmış sülh müqaviləsidir. Ancaq 25 iyun 1941-ci ildə Davam müharibəsinin başlaması ilə müqavilə qüvvədən düşmüşdür. == Müqavilədən əvvəlki hadisələr == 29 yanvar 1940-cı ildə Finlandiya hökuməti Sovet İttifaqının ilk sülh təklifini aldı. Bu vaxta qədər Qırmızı Ordu Finlandiyada əsas strateji nöqtələri ələ keçirmək üçün mübarizə aparmışdı. Finlandiya Vıborq şəhəri, Ladoqa gölü və onun bir hissəsi olaraq Kareliya bölgəsində yerləşmişdi. Bundan əlavə, Hanko Yarımadası 30 il Sovet nəzarətində olacaqdı. Finlandiya hökuməti ilk sülh təklifini rədd etdi və İsveç, İngiltərə və Fransaya hərbi yardım tələblərini göndərdi. Finlandiya bu dövlətlərdən və Millətlər Liqasından dəstək almağa ümid edirdi. Fin Ordusunun vəziyyəti getdikcə pisləşirdi. Bu vəziyyət qarşısında Karl Gustaf Emil Mannerheim Sovet İttifaqı ilə sülh danışıqlarına hazırlaşırdı.

Avropada adi silahlı qüvvələr haqqında Müqavilə (AASQHM) — Avropada adi silahların məhdudlaşdırılması müqaviləsi. "Avropada adi silahlı qüvvələrin məhdudlaşdırılması haqqında" müqavilə 1990-cı ilin noyabrın 19-da Parisdə imzalanmış və 1992-ci il noyabrın 9-da qüvvəyə minmişdir. Postsovet məkanı ölkələri arasında Rusiya bu anlaşmanı 1992-ci ildə ratifikasiya etsə də, müqaviləyə əməl etməmişdir. 2007-ci ilin aprelin 26-da isə Moskva AASMM-dəki iştirakına və bu müqavilənin şərtlərinə əməl olunmasına birtərəfli moratorium tətbiq etmişdir. Latviya, Litva və Estoniya isə ümumiyyətlə, AASMM-ə qoşulmayacaqlarını bəyan etdilər. AASMM-in şərtlərinə görə, Atlantik Okeanından tutmuş, Ural dağları və Xəzər dənizi sahillərinədək sənədi imzalamış üzv dövlətlərin silahlı qüvvələrində 40 min tank, 60 min zirehli maşın, 40 min artrilleriya mərmisi (100 mm və daha böyük çaplı), 13600 döyüş təyyarəsi və 4 min döyüş vertolyotu ola bilər. Sənəd üzv dövlətlərin silahlı qüvvələrindəki hərbi texnika və silahların sayını məhdudlaşdırmaqla yanaşı, sayı artıq olan texnikanın azaldılma mexanizmlərini də göstərirdi. Azərbaycan AASMM-i imzaladı və proses ratifikasiya mərhələsinə qədər yüksəldi. Lakin Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və ərazilərinin bir hissəsinin erməni işğalında olması ilə əlaqədar rəsmi Bakı müdafiə potensialı ilə bahəm, döyüş hazırlığı səviyyəsini sürəkli olaraq yüksək səviyyədə saxlamaq məcburiyyətində qaldığından, bununla bağlı üzv dövlətlərə, sonra da NATO-ya dəfələrlə müraciət etmişdir.

RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında müqavilə — 30 entyabr 1920-ci ildə RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında dostluq münasibətləri və iqtisadi əlaqələr yaradılması barədə müqavilə. == RSFSR ilə Azərbaycan SSR arasında müqavilə bağlanması zərurətini yaradan amillər == 1920-ci ildə Azərbaycan SSR-nin gərgin daxili və xarici vəziyyəti bütün sovet respublikaları ilə, ilk növbədə RSFSR-lə dostluq münasibətləri və iqtisadi əlaqələr yaradılmasını tələb edirdi. Keçmiş çar Rusiyasının ucqarlarında yaşayan bütün xalqlar kimi, Azərbaycan xalqı da ümid edirdi ki, təzə quruluş şəraitində onların arasında tamamilə yeni münasibətlərin başlanğıcı qoyulacaq, rus xalqı ilə keçmişdə Rusiyanın əsarətində olan xalqlar arasında tam azadlıq və müstəqillik zəminində bərabər hüquqlu münasibətlər yaranacaq. V. İ. Lenin yazırdı: "Rus olmayan millətlərin hamısına biz onların özünə məxsus respublikalar və ya muxtar vilayətlər vermişik". Ancaq bu "qeyri-rus millətlər" əslində "öz respublikalarının" yalnız "sovet" atributlarının sahibi olaraq qaldılar. 1920-ci il mayın 20-də RK(b)P MK-nın qəbul etdiyi qərarda deyilirdi: G. Çiçerinə tapşırılsın ki, qarşılıqlı münasibətləri müəyyənləşdirmək üçün danışıqlara başlamaq təklifi ilə Azərbaycan sovet hökumətinə müraciət etsin. Cavab alındıqdan sonra Krestinski, Çiçerin yoldaşlardan, AXTŞ-nın və hərbi idarənin nümayəndələrindən ibarət komissiya təyin olunsun. Xalq Milli İşlər Komissarlığının nümayəndəsi yoldaş Kaminskiyə komissiyada iştirak etməyə icazə verilsin. RSFSR hökuməti Xalq Xarici İşlər Komissarı G. V. Çiçerin öz imzası ilə Azərbaycan SSR hökumətinin başçısı Nəriman Nərimanova xüsusi nota göndərərək, "ümumi məqsədlərə nail olmaq naminə öz müntəzəm əməkdaşlığı yolunda hər iki Respublikanın birgə fəaliyyətini asanlaşdıran daimi qarşılıqlı münasibət formaları yaratmaq haqqında" danışıqlara başlamağı təklif etdi. Notada danışıqlar aparmaq üçün Moskvaya respublikadan daimi nümayəndə göndərməyin vacibliyi göstərilirdi.