perspektiv
peşə
OBASTAN VİKİ
Peru
Peru (İspanca: Perú, Quechua dili: Piruw, Aymara dili: Piruw) və ya rəsmi adı Peru Respublikası (İspanca: República del Perú, Quechua: Piruw Republika, Aymara: Piruw Suyu) — Cənubi Amerikanın qərbində bir ölkədir. Şimalda Ekvador və Kolumbiya, şərqdə Braziliya, cənub-şərqdə Boliviya, cənubda Çili və qərbdə Sakit okeanla məhduddur. == Təbii bölgələr == Peru dəyişik iqlim bölgələrinə malikdir. Sahil bölgələr– Ölkənin təxminən % 11i Dağlıq bölgələr – təxminən %15 Meşəlik və meşə ilə örtülü dağlıq ərazilər – təxminən % 64 == Sahil bölgələr == Costa Humboldt Axıntısının təsiri altında olub, əkinçiliyin yalnız Andlardan gələn çaylar boyunca və çay vahələrində mümkün olduğu, geniş ölçüdə bir sahil çölüdür. Perunun cənubunda, Çili sərhədində dünyanın ən quraq səhrası olan Atakama səhrası başlayır. Limanın şimalında yağıntının miqdarı bir az artar ki beləliklə əkinçilik imkanı çay vahələrinin xaricində də mümkün olar. İstilik qışda 12 °C və yazda 35 °C olar. Limanın yanında sahildəki böyük şəhərlər (şimaldan cənuba) Tumbes, Sullana, Piura, Chiclayo, Trujillo, Chimbote, Huaral, Pisco, Ica, Naz tərəfindəndir. == Dağlıq ərazilər == Ensiz sahil bölgəsinin ardında Sierra başlayır. Bura, uzun vadilərlə kəsilməyə uğrayan (isp.
ATV (Peru)
ATV (Peru) və ya andına də Radiodifusión y Television — 1969-ci ildə Peruda qurulmuş bir televiziya kanalı. Lakin 1970-ci illərin əvvəlində müvəffəqiyyətsiz sınaqlar və sonrasında Peru 'dakı siyasi çalxantılar səbəbiylə kanal bağlandı. 1983-ci ildə isə yenidən quruldu. Peruda ən çox izlənilən televiziya kanallarından biridir. ATV Noticias, Əl Deportivo, Hola a todos, Maqali Teve, Vidas Extreme, Smackdown kimi proqramları vardır. Ayrıca 2010 FİFA Dünya Kubokunın nəşr hüquqlarına malikdir.
Huankayo (Peru)
Huankayo (isp. Huancayo) — Perunun mərkəzi hissəsində yerləşən Huankayo əyalətinin inzibati mərkəzi və Hunin Regionunun bir şəhəridir. Dəniz səviyyəsindən 3271 metr yüksəklikdə yerləşən şəhərin əhalisi 323 054 nəfərdir. Huankayo Peru Mərkəzi regionunun mədəni və kommersiya mərkəzidir. == Tarixçəsi == Müasir Huankayo ərazisində ən qədim məşhur yaşayış məntəqələri olan Uanka mədəniyyəti kəndlər yerləşir, e.ə. 500 il əvvəl bu ərazi Uari dövlətinin tərkibinə daxil edilmişdir. İnklərin işğalçı müharibələrinə müqavimət göstərməsinə baxmayaraq, 1460-cı ildə Paçakutek qoşunları tərəfindən məğlub edildi. İspan müstəmləkəçiliyinin başlamasından sonra Şəhər Fransisko Pisarro, paytaxt funksiyalarını Limaya köçürməzdən əvvəl müvəqqəti paytaxtı olan Çauça şəhərindən sonra Peruda əhəmiyyətli ikinci şəhər oldu. 1570-ci ildə Peru vitse-kralı Fransisko de Toledo Huankayo əyalətini mərkəz təyin etdi. 1 iyun 1572, rəsmi olaraq İspan Santisima-Trinidad de Huankayonun şərəfinə adlandırıldı.1969-da iki zəlzələ əhəmiyyətli zərər vermiş - evlər, körpülər, dəmir yolu kətanları dağılmışdır.
Peru Respublikası
Peru (İspanca: Perú, Quechua dili: Piruw, Aymara dili: Piruw) və ya rəsmi adı Peru Respublikası (İspanca: República del Perú, Quechua: Piruw Republika, Aymara: Piruw Suyu) — Cənubi Amerikanın qərbində bir ölkədir. Şimalda Ekvador və Kolumbiya, şərqdə Braziliya, cənub-şərqdə Boliviya, cənubda Çili və qərbdə Sakit okeanla məhduddur. == Təbii bölgələr == Peru dəyişik iqlim bölgələrinə malikdir. Sahil bölgələr– Ölkənin təxminən % 11i Dağlıq bölgələr – təxminən %15 Meşəlik və meşə ilə örtülü dağlıq ərazilər – təxminən % 64 == Sahil bölgələr == Costa Humboldt Axıntısının təsiri altında olub, əkinçiliyin yalnız Andlardan gələn çaylar boyunca və çay vahələrində mümkün olduğu, geniş ölçüdə bir sahil çölüdür. Perunun cənubunda, Çili sərhədində dünyanın ən quraq səhrası olan Atakama səhrası başlayır. Limanın şimalında yağıntının miqdarı bir az artar ki beləliklə əkinçilik imkanı çay vahələrinin xaricində də mümkün olar. İstilik qışda 12 °C və yazda 35 °C olar. Limanın yanında sahildəki böyük şəhərlər (şimaldan cənuba) Tumbes, Sullana, Piura, Chiclayo, Trujillo, Chimbote, Huaral, Pisco, Ica, Naz tərəfindəndir. == Dağlıq ərazilər == Ensiz sahil bölgəsinin ardında Sierra başlayır. Bura, uzun vadilərlə kəsilməyə uğrayan (isp.
Peru bayrağı
Peru bayrağı — Perunun Dövlət bayrağı Perunun dövlət bayrağı rəsmi olaraq 1825-ci ilin fevral ayının 25-də təsdiqlənib. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 2:3-dür. Rəvayətə görə, general Xose de San-Martin 1820-ci ildə Peruya gəldiyi zaman çoxlu flaminqo (qızılqaz) görür. O bunu yaxşı əlamət hesab edərək, Perunu azad etmək üçün yaratdığı Peru legionunun rənglərinin qırmızı və ağ olmasını istəyir. Bayraqdakı ağ rəng sülhün, ləyaqətin və inkişafın rəmzidir. Qırmızı rəng isə müharibə və cəsurluğu təcəssüm etdirir.
Peru cərəyanı
Peru cərəyanı (və ya Humbolt cərəyanı)— Sakit okeanda Cənubi Amerikanın qərb sahillərindən şimal istiqamətdə axan soyuq okean cərəyanıdır. Cərəyanın Humbolt adı Prussiya təbiətşünası Aleksandr fon Humboldtun adından götürülmüşdür. 1846-cı ildə Humbolt "Cosmos" adlı kitabında bu soyuq axımın ölçülərini vermişdir. == Fiziki xüsusiyyətləri == Cərəyan cənuda Çilidən (~ 45° c.en) şimalda Peruya (~ 4°S) qədər uzanır və soyuq, yüksəlmiş sular Ekvator cəbhəsi yaratmaq üçün isti tropik sularla kəsişir. Peru sahillərində dəniz səthinin temperaturu 5°C-dən 16°C-dək aşağı temperatura çatır. Digər bölgələrdə temperaturun 25 ° C-dən yuxarı olması səbəbiylə tropik suların özəlliklləri çox hiss olunmur. Yüksəlmə fitoplanktonu bəsləyən və nəticədə bioloji məhsuldarlığı artıran qida maddələrini səthə gətirir.
Azərbaycan–Peru münasibətləri
Azərbaycan–Peru münasibətləri — Azərbaycan Respublikası ilə Peru Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. == Diplomatik əlaqələr == İki ölkə arasında diplomatik əlaqələr 1996-cı ilin iyun ayının 25-də qurulmuşdurHələlik iki ölkə arasında səfirlik səviyyəsində rəsmi münasibətlər yaradılmamışdır. Lakin iqamətgahı başqa ölkədə olmaqla Azərbaycan Respublikasının Peru Respublikasında fövqəladə və səlahiyyətli səfiri var. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Meksika Birləşmiş Ştatlarındakı səfiri, həmçinin Peru Respublikasına da akkreditə olunmuşdur. == Parlamentlərarası əlaqələr == Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Azərbaycan-Peru parlamentlərarası əlaqələr üzrə işçi qrupu fəaliyyət göstərir. 4 mart 2016-cı il tarixindən Sahib Alıyev işçi qrupunun rəhbəridir.
Boliviya-Peru Konfederasiyası
Boliviya-Peru Konfederasiya Peru və Boliviya arasında 1836–1839 cu illərdə Cənubi Amerikada yaradılmış konfederasiya. Həmin vaxt Peru iki dövlətə Şimali və Cənubi Peruya bölünmüşdü. Bu dövlətin əsas fiquru Boliviya prezidenti Andres Santa Krus idi. Dövlətin paytaxtı Perunun şəhəri olan Takna idi. == Yaradılmadan öncə == Konfederasiyanın yaradılması fikri Peru dövlət başçılarının təşəbüsü olsada , Boliviya liderləri bu fikri dəstəkləmirdilər. Peruda qeyri-sabitlik höküm sürürdü. Boliviyada isə Santa Krusun diktatorluğu altında daha da güclənmişdi. Bu vəziyyətdə Konfederasiyanın yaradılması Boliviyanın bu birlikdə dominantlığına gətirib cıxarırdı. == Konfederasiyanın yaradılması == Məqsədinə catmaq üçün Santa Krus Peruda olan qeyri-sabitlikdən istifadə edərək orada bir necə üsyan təşkil edir. Ən əlverişli vaxt Peru prezidenti Luis Xose de Orberosonun ona müraciyyəti olur.
Ekvador–Peru müharibəsi
1941-ci il Peru-Ekvador müharibəsi — XX əsrdə Peru və Ekvador arasında mübahisəli ərazilər üstündə baş vermiş 3 müharibədən birincisi. == Müharibənin səbəbi == Amazon çayı hövzəsində yerləşən ərazilər XIX əsrdən başlayaraq Peru və o vaxt kı Böyük Kolumbiya Respublikası dövlətləri arasında mübahisəyə səbəb olmuşdu. 1940-cı ildə sərhədyanı döyüşlər aktivləşdi. Növbəti il Perunun prezidenti Manuel Prado-i-Uqerteçe ekvadorluların Perunun Sarumilya ərazisinə hücum etdiklərini irəli sürərək ordunun Şimal qrupunun döyüş vəziyyətinə gətirilməsini əmr etdi. == Müharibənin gedişi == 5 iyul 1941-ci ildə sərhədyanı döyüşlər açıq müharibəyə çevrildi. Hansı tərəfin ilk atəş açdığına dair mübahisələr indiyədək gedir. Peru ordusu sayca və hərbi texnikasına görə Ekvadoru qat-qat üstələyirdi, belə ki, münaqişənin ilk günlərində ərazidə Perunun 11 500-dən 13 minədək əsgəri, hərbi təyyarələri və yenicə Çexoslovakiyadan alınan tankları var idi. Ekvador tərəfdə isə yalnız 743 əsgər, 93 könüllü və 500 karabiner yerləşdirilmişdi. 5-7 iyul tarixində artileriya ilə Sarumilyaya zərbələr endirilir. Peru tərəfdən isə aviasiya iştrak edir.
Peru-Ekvador müharibəsi
1941-ci il Peru-Ekvador müharibəsi — XX əsrdə Peru və Ekvador arasında mübahisəli ərazilər üstündə baş vermiş 3 müharibədən birincisi. == Müharibənin səbəbi == Amazon çayı hövzəsində yerləşən ərazilər XIX əsrdən başlayaraq Peru və o vaxt kı Böyük Kolumbiya Respublikası dövlətləri arasında mübahisəyə səbəb olmuşdu. 1940-cı ildə sərhədyanı döyüşlər aktivləşdi. Növbəti il Perunun prezidenti Manuel Prado-i-Uqerteçe ekvadorluların Perunun Sarumilya ərazisinə hücum etdiklərini irəli sürərək ordunun Şimal qrupunun döyüş vəziyyətinə gətirilməsini əmr etdi. == Müharibənin gedişi == 5 iyul 1941-ci ildə sərhədyanı döyüşlər açıq müharibəyə çevrildi. Hansı tərəfin ilk atəş açdığına dair mübahisələr indiyədək gedir. Peru ordusu sayca və hərbi texnikasına görə Ekvadoru qat-qat üstələyirdi, belə ki, münaqişənin ilk günlərində ərazidə Perunun 11 500-dən 13 minədək əsgəri, hərbi təyyarələri və yenicə Çexoslovakiyadan alınan tankları var idi. Ekvador tərəfdə isə yalnız 743 əsgər, 93 könüllü və 500 karabiner yerləşdirilmişdi. 5-7 iyul tarixində artileriya ilə Sarumilyaya zərbələr endirilir. Peru tərəfdən isə aviasiya iştrak edir.
Peru Xarici İşlər Nazirliyi
Peru Xarici İşlər Nazirliyi (isp. Ministerio de Relaciones Exteriores del Perú) — dövlətin xarici siyasətini inkişaf etdirmək və həyata keçirmək üçün məsuliyyət daşıyır. Nazirlik, müxtəlif ölkələrdə akkreditə olunmuş konsullar və və beynəlxalq təşkilatlarla, eləcə də Xarici Ticarət və Turizm Nazirliyi və Peru səfirləri ilə birlikdə fəaliyyət göstərir.
Boliviya-Peru Konfederasiyasına qarşı müharibə
Boliviya-Peru Konfederasiyasına qarşı müharibə (isp. Guerra contra la Cofederación Peru-Boliviana).Bu münaqişə 1836–1839 cu illərdə Boliviya-Peru Konfederasiyası ilə Çili və Argentina arasında baş vermişdir.Münaqişənin özəlliyi onda idi ki,Çili və Argentina bu konfederasiya qarşı eyni vaxta müharibə aparsada dövlət başçıları Portales (Çili) və Rosas (Argentina) arasında barışmaz münasibət səbəbindən müştərək mübarizə aparmırdılar. == Münaqişədən əvvəlki vəziyyət == 1836-cı ildə Andres de Santo Krus başçılığı ilə Boliviya-Peru Konfederasiyası yaradılır.Konfederasiya qonşu dövlətlərdə təşviş yaradır.Çili prezidenti Xose Xoakina Prietonun yaxın silahdaşı Dieqo Portales birliyin bölgədə balansı pozacağını və qələcəkdə hətta Çilinin ərazisinə təcavüz edə biləcəyini bildirirdi.Çili elə ilk günlərdən birliyə qarşı cıxır.Ölkələr arasında iqtisadi mübarizə başlayır.Belə ki Sakit okeanda ticarət uğrunda Çilinin Varparasio limanı və Konfederasiyanın Kolyao limanları mübarizə aparırdı.1835-ci ilin yanvar ayında Perunun gələcək prezidenti ölkəni təmsil edərək Çili ilə 'Dostluq,ticarət və dənizçilik haqqında' müqaviləni imzalayır.Bir il sonra Luis Xose de Orbeqaso 14 fevraldə müqaviləni ləğv edir.Konfederasiya yaradıldıqdan sonra Çili taxılına 250% tarif tətbiq edir.Çili buna bənzər bir qərar verərək Konfederasiya şəkərinin tarifini qaldırır.Tarif müharibəsi Çilidə olan Meksikaın səfiri sayəsində danandırılır. Konservanların qalibiyyətindən sonra diktator Roman Freya ölkədən qovulur.O Limaya gələrək konfederasiyanın köməyi ilə hakimiyyəti ələ keçirməyə cəhd edir.Bu məqsədlə o "Orbegoso" gəmisi ilə 28 iyul 1836 ci ildə Çiliyə yürüş təşkil etsədə Çili freqatı "Monteagudos" tərəfindən tutulur.Feyra isə Ankudu ələ keçirmək istərkən tutulur və Xuan-Fernandes adasına zindana salınır.Gəmi isə Çili donanmasına qatılır.Portales gələcək təhlükəni dəf etmək üçün Kalyaoya yürüş təkil edir.Kiçik Çili donanması ispaniyalı dənizçi Viktorino Qarrido Kalyaoya dostluq məqsədi ilə gəldiyini bildirir amma 21 avqust 1836-cı ildə gevə vaxtı Peruya məxsus üc gəmini ələ keçirir.Santa Krus Çili ilə olan bu münaqişəni danışıqlar yoluyla həll edmək istəyirdi.Çili konquresi danışıqlar üçün Mariano Eqanyonu Peruya göndərir.Eqanyo bir sira şərtlər irəli sürür:Ordunun azaldılması,Freyranın reydinə görə üzr istəmək,Çilidən alınan borcun ödənilməsi və konfederasiyanın ləğvi.Santa Krus bütün şərtləri qəbul etsədə konfederasiyanın ləğvini qəbul etmədi.Buna cavab Çili 28 dekabr 1836-cı ildə konfederasiyaya müharibə elan edir. == Argentina ilə müharibə == İlk əvvəl Argentina və Ekvador konfederasiya ilə dost münasibətdə idilər.Ancaq Santa Kruz tərəfindən Rosasın əlehdarlarını dəstələməsi münasibətlərin pisləşməsinə səbəb olur.Bu səbəbdən 9 may 1837-ci ildə Rosas konfederasiyaya müharibə elan edir.Konfederasiyanı Fransa dəstəkləyirdi,üstəlik Buenos-Ayresı dənizdən mühasirəyə alır.Rosasın göndərdiyi qoşun Santa Krus tərəfindən darmadağın edilir. == Çili ilə müharibə == === 1837-ci il əməliyyatları === Çili vətəndaş cəmiyyəti müharibə əlehinə idi.Bu ərəfədə hökumət hərbi vəziyyət elan edir.Qəzetlərdə Portalesın diktator olmasına və əhəmiyyətsiz müharibəyə qarsı yazılar dərc edilir.Orduda isə hələdə 1829-cu ildə baş vermiş vətəndaş müharibəsinin nəticəsində həyata keçirilən "təmizləmə" hərakatını hələdə unutmamışdılar.Bu səbəbdən 1837-ci ildə Xose Antoniyo Vidaurre Portalesi həbs edir.Xose Vidaurre Valparaisoya şəhərinə hücum edir.Ancaq şəhərin müdafiəçisi Manuel Blanko bu üsyanı geri yatıra bilir.Üsyanın yatırılmasından xəbər tutan üsyançı Santyaqo Florin 6 oktyabrda diktator Portalesi güllələyir.Üsyançılar hamısı isə tutulur və güllələnir.1837-ci noyabrında konfederasiya donanması "Socabayo", "Confederacion" və "Congreso" gəmiləri ilə Xuan-Fernandes adasında olan Freyranı azad edərək,qonradan Talkauano,San-Antonio,Uasko və Kalderaya hücum edir.1837-ci ilin dentyabrında admiral Enkalada və Simpson 2800 əsgərlə dənizə cıxır.Oktyabrda isə Perunun Arekipa limani böyük itgilər hesabına ələ keçirilir.Yerli əhalini ələ almaq cədhi bir nəticə vermir.Santa Krus ordunu toplayaraq şəhəri mühasirəyə alır.Çili ordusu başda Enkalad 'Paukarpat' anlaşmasını imzalamalı olur.Anlaşmaya əsasən müharibə bitir,dövlətlər arasında ticarət bərpa edilir və əvəzində isə Çili ordusu sərbəst buraxılır. === 1838-ci il əməliyyatları === Enkaladın bu rüsvayçı məğlubiyyəti səs-küyə səbəb olur.Hökumət anlaşmanı tanımadığını bildirir.Çili donanması Simpsonla 5 gəmi ilə dənizə cıxır.12 yanvar 1838-ci ildə Perunun İsloy limanı yaxınlığında döyüş baş verir.Nəticəsiz olsada hər iki tərəf özünü qalib elan edir.1838-ci ilin ortalarında Çili donanması dənizdə hakim mövgeyinə malik olur.Manuel Bulnes Prieto Limaya hücum edir.1838-ci ilin 21 avqustunda Çili ordusu Limanı tutur.Noyabr ayında Boliviyadan Santa Krusun başçılığı ilə güclü ordu şəhəri azad edir.Çili ordusu Uaçaya çəkilir. Peru əhalisi konqres cağıraraq general Qamarranı azad Perunun prezidenti elan edirlər. === 1839-ci il əməliyyatları === 1839-cı ilin 12 yanvarında Kamsa döyüşündə Peru ordusu məğlub olaraq Cənubi Sakit okean bölgəsində dominantlığı Çiliyə verməli olur. Quruda isə 6 yanvarda Buine döyüşündə Sante Krus qalıb gəlir.
Kolumbiya-Peru müharibəsi (1828-1829)
Birinci Kolumbiya və Peru müharibəsi – 1828-1829-cu illərdə Peru və Böyük Kolumbiya Respublikası arasında baş vermiş müharibə. == Tarixi == 1563-cü ildə Peru vice krallığı nəzdində Kito kral andiensiası yaradılır.1717-ci ildə Yeni Qranada krallığa verilir.Bu dövrdə dəqiq xəritələr olmaması və az məskunlasmış ərazilərə marağın olmaması səbəbindən bölgələr arasında sərhədlər təxmini olaraq müəyyənləşirdi.Kral fərmanı ilə 1802-ci ildən Maynas ərazisi Peru vice krallığının hərbi nəzarətinə verilir amma bu fərmanda ərazinin inzibati cəhətdən krallığa aid olub-olmaması bildirilmirdi.1803-cü ildə buna bənzər Quayagil ərazisini Limaya verilməsi də dəqiq müəyyən edilmirdi. Cənubi Amerika regionun İspan ağalığına qarşı müharibə aparan Simon Bolivar <<Uti prossidetis jurris>> şərtini irəli sürürdü.Bu İspan hakimiyyəti dövründə mövcud olan inzibati ərazi vahidləri çərçivəsində müstəqil dövlətlərin ərazi sərhədlərinin təsdiqi prinsipini özündə ehtiva edirdi.Bu da mövcud və dəqiq olmayan sərhədlərlə əlaqədar münaqişələrə səbəb olurdu.Peru bunu əsas gətirərək öz ərazisini Şimal və Şərq istiqamətdə düzəltmək istəyirdi. Carkasa kral audensiyası əvvəl Peru vice krallığına aid idi.1776-ci ildə bu ərazi Pio-de-la Plata vice krallığına verilir.Tarixi cəhətdən bu ərazi <<Yuxarı Peru>> adlanır və buradan Limaya məsafə daha yaxın idi nəyinki Buenos-Ayresə.1826-cı ildə ərazidə Boliviya dövləti yaranır.Boliviyanın Peruya birləşməsi fikri daha da geniş yayılır. 1827-ci ildə Cukisokedə üsyan baş verir və perulular dərhal bundan istifadə edirlər.Ordu Avqustina Qamarri başda olmaqla Boliviyaya hücum edir.18 may 1828 ordu La Pasa daxil olur və prezidenti Sukre istefa verməli olur. == Müharibənin başlaması == Boliviyadakı hadisələrdə xəbər tutan Simon Bolivar 3 iyun 1828-ci ildə Peruya müharibə elan edərək Sukreni Kolumbiya ordusuna komandan təyin edir.Buna cavab olaraq Peru prezidenti Xose-de-la Mar Böyük Kolumbiyaya müharibə elan edərək ordunun və donanmanı hazır vəziyyətə gətirilməsi haqqında əmr verir.Avqust ayında Peru donanması dənizə cıxaraq Kolumbiyanın Quayagil limanını mühasirəyə alır.19 yanvar 1829-cu ildə səhəri ələ keçirirlər.Peru ordusu 3fevral 1829-cu ildə Loha şəhərini də tutmağa müvəffəq olur.Bununla belə Kolumbiya ordusu başda Sukre və Flores peruluları Kuenki rayonunda məğlub edir.Peru ordusunun Quayagilə dənizdən edilən hücüm qurudan dəstək yeriləməsi şəhərin Perulular tərəfindən tutulması əhəmiyyətsiz idi.Bununla belə Maynas və Xaen ərazilərinə irrələyə bilinmədi.Bundan sonra aktiv hərbi əməliyyatlar demək olarki olmur. Bu ərəfədə Peruda hərbi cevriliş olur və hakimiyyətə Qamarra gəlir.Sülh danışıqları başlayır.Miron konvesiyasına görə dövlət sərhədlərinin bərpası haqqında qərar verilir.Bu vice krallıqların sərhədləri cərcivəsidə həll edilir ki,sərhədlərin dəqiqləşdirilməməsi hələdə qalırdı. == Nəticə və sonrakı vəziyyət == 10 iyul 1829-cu ildə Piur sülh anlaşması imzalanır.Bu anlaşmaya əsasən Quayagil ərazisi Kolumbiya torpağı olaraq təsdiqlənir.<<Uti prossidetis juris>> prinsipi əsas götürülsədə yerli şəraitə uyğun hərəkət etmək də bu anlaşmada öz əksini tapmışdı.Belə ki,hər iki dövlət sərhədlərin dəqiləşdirilməsi ücün ümumi komisiya yaradılmasına qərar verirlər. 1831-ci ildə Böyük Kolumbiya dövləti ləğv edilir və yerində Venesuela,Ekvador və Yeni Qranada Respublikası yaradılır.Peru bunda istifadə edərək varlığına son qoyulmuş dövlətlə imzalanmış bütün müqavilələrin ləğv edildiyini bildirir(Venesuela,Ekvador və Yeni Qranadanın bu dövlətin varisi olmasını qəbul etmir).Peru ərazi iddialarına başlayır.
Kolumbiya-Peru müharibəsi (1932-1933)
2-ci Kolumbiya və Peru müharibəsi— 1932-1933 illərdə Peru və Kolumbiya arasında ərazi mübahisəsindən başlanan müharibə. == Müharibənin səbəbi == Müharibənin əsas səbəbi Peru və Kolumbiya arasındakı ərazi mübahisəsi idi.24 mart 1922 hər iki tərəf <<Solomon-Lozano>> anlaşmasını imzalayır.Sazişə görə Letisia ərazisi (Letisia və Loreto çay limanları) Boyo-Amozonas hövzəsi Kolumbiyaya verilir.1932 -ci ildə Peru prezidenti polkovnik Luis Sances Serro anlaşmaya yenidən baxılmalı olduğu və Letisia limanının Peruya verilməli olduğunu bildirdi. == Qüvvələr == Peru quru qoşunlarında 5 diviziya,1kavalerlər briqadası,Milli qvardiya ,dənizdə 2 kreyser,5 çayda hərəkət edən kanoner və 60 təyyarəyə sahib idi.Kolumbiya 5 quruda hərəkət edən diviziya ,1kavalerlər briqadası,3dəniz və 6 çayda hərəkət edən kanoner qayığı,20 təyyarəsi var idi. == Hərbi əməliyyatlar == 1 sentyabr 1932 250 mülki perulu başda mühəndis Ordones olmaqla Peru və Kolumbiya sərhəddini keçir.Qiyam qalxır Letisiya limanı ələ keçirilir.Sonrakı gün Loreto şəhərində ərazinin Peruya verilməsi ücün cıxışlar başlayır.Peru hökuməti bu qiyama hec bir əlaqəsi olmadığını bildirsədə əslində isə separatcılara kömək məqsədi ilə kanoner qayığı vastəsılə əsgər və silah-sursat göndərir.Artıq 30 sentyabrda Peru acıq şəkildə bu torpaqların ona aid olduğunu bildirdi.Bu hadisələr Kolumbiyada vətənpərlik hislərini hücləndirir.19 sentyabrda E.Tiempo qəzetinin verdiyi məlumata görə 10000 nəfər məktub yazaraq müharibəyə getməyə hazır olduqlarını bildirdilər.Boqota kücələrindən 1000 tələbə keçid edərək <<Sances Serroya Ölüm>> şuarını səsləndirirlər.3 oktyabrda Kolumbiya Millətlər Liqasına müraciət edərək Perunu günahlandırır.Bununla belə Peru hücümu davam etdirir və 1 noyabrda Tarapakeni tutaraq mübahisəli torpaqların işğalını bitirir.Kolumbiya tərəfindən hərbi müdaxilənin zəyifliyi torpaqların asanlıqla itirilməsinə səbəb olur.Kolumbiya əraziyə Alfredo Kobonun başçılığı ilə 1500nəfər əsgər və 25 müxtəlif təyinatlı texnika göndərir.Kolumbiya ordusu 1933-fevralın 14 də Braziliya ilə neytral ərazidən bölgəyə irrəliləyir.Kolumbiya ordusu komandanlığı tərəfində Perunun bölgədəki briqada komandiri Diasa işğal olunmuş əraziləri tərk etməsi üçün ultimatum göndərilir.Buna cavab perulular Kolumbiyaya məxsus <<Kordova>> kanoner qayığını atəşə tutur.Bu da Kolumbiyanın hərbi əməliyyatlara başlamasını dahada sürətləndirir.4-saatlıq sürən döyüşdən sonra kolumbiyalı ordu Peru qarnizonunu Taranakedən sıxışdırıb cıxarmağa nail olurlar.15 martda Peru Kolumbiya ilə bütün əlaqələrini kəsərək ,ölkədə səfərbərlik elan edir.17 martda Kolumbiya ordusu hücüm əməliyyatlarını genişləndirərək ,19 martda peruluları Buenos-Ayres kəndindən cıxararaq hərbi əməliyyatları Peru ərazisinə keçirir və möhkəmləndirilmiş Qveli yaşayış məntəqəsini tuturlar.Peru itirdiyini geri qaytarmaqdan ötrü hücumu gücləndirir.Bu məqsədlə <Almirante Qrau> kreyseri və iki sualtı qayıqları Panama kanalı,Karib dənizi oradanda Amazon çayı vastəsi ilə münaqişə bölgəsinə göndərilirdi amma 24 mayda Manausda sulh danışıqları səbəbindən dayanmalı olur. == Sonuc == Serro 30 aprel 1933-cü ildə öldürülür.Onu Osqar Benaviqes əvəzləyir.12 mayda Peru sülh danışıqlarına razı olur(hansı ki o vaxta qədər Braziliyanın sülh danışıqları təklifini rədd etmişdi).25 mayda imzalanmış anlaşmaya əsasən Letisia 1 iliyə Millətlər Liqasının tabeliyinə verilir.24 mayda (Rio-de-Janeyro)anlaşmaya əsasən sərhədlə bağlı bütün anlaşmazlıqlar taamamən aradan qalxır və Letisa Kolumbiya torpağı olaraq təstiqlənir .Sülh anlaşmasına rəsmən 2 noyabrda imza atılır.
Peru 2012 Yeniyetmələrin Qış Olimpiya Oyunlarında
Peru — 2012-ci ildə Avstriyada baş tutan Yeniyetmələrin I Qış Olimpiya Oyunlarında. Peru Yeniyetmələrin I Qış Olimpiya Oyunlarında 1 idmançı ilə 1 idman növündə təmsil olundu.
Peru pərttəgözü
Peru pərttəgözü (lat. Burhinus superciliaris) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin çovdarçıkimilər dəstəsinin pərttəgözlər fəsiləsinin pərttəgöz cinsinə aid heyvan növü.
Peru susüpürəni
Peru yergilası
Peru yergilası (lat. Physalis peruviana) — bitkilər aləminin quşüzümüçiçəklilər dəstəsinin quşüzümükimilər fəsiləsinin yergilası cinsinə aid bitki növü.
Talara (Peru)
Talara — Perunun şimal-qərbində bir şəhər. Piura bölgəsinin Talara əyalətinin inzibati mərkəzi. Əhalisi 103,2 min nəfərdir (2005-ci il statistikalarına əsasən). Cənubi Amerika qitəsinin ən qərb nöqtəsi olan Parinyas burnunun yaxınlığında yerləşir. Sakit okeanda əhəmiyyətli bir limanlardan biridir. Neft hasilatı və neft emalı mərkəzi olmuşdur (1914-cü ildən sənaye hasilatı). Talarada istifadəyə verilən 1 hava limanı vardır — Cap. FAP Victor Montes Arias International Airport. Talaranın cənub-qərbində Perunun ilk neft quyusu (1850-ci ildə aşkar edilmiş) yerləşir. Böyük neft ehtiyatları və aviasiya yanacağının nizamlanmış istehsalı sayəsində Talaradan İkinci Dünya müharibəsi zamanı ABŞ aviasiyası tərəfindən aviabazalarda istifadə olunurdu.
Peru zəlzələsi (2018)
Peru zəlzələsi — 14 yanvar 2018-ci ildə ümumdünya vaxtı ilə saat 04:18:45-da Peruda baş vermiş zəlzələ. Maqnituda cədvəli ilə 7.1 bal gücündə olan zəlzələ Merkalli intesivlik cədvəli ilə maksimum olan VII (çox güclü) bal ilə dəyərləndirilmişdir. Zəlzələ nəticəsində Naska plitəsi ilə Cənubi Amerika plitəsi arasında güclü üstəgəlmə hadisəsi baş vermişdir. Zəlzələ zamanı daşların aşması nəticəsində iki nəfər həlak olmuş, daha 113 nəfər isə xəsarət almışdır. Kərpic evlərə xeyli zərər dəymiş və Arekipa regionunda yerləşən 63 ev tamamilə dağılmışdır. İlkin olaraq sunami xəbardarlığı edilmişdir.
Peru İstiqlal müharibəsi
Peru istiqlal müharibəsi (isp. Guerra de İndependencia de Perú) — Peru vitse kralığı və Yuxarı Peru (indiki Peru, Boliviya və Çili, Argentinanın bir hissəsi) baş verən və İspan ağalığına qarşı Cənubi Amerikada azadlıq müharibəsinin bir hissəsidir. == Öncəki vəziyyət == Azadlıq uğrunda hərəkat Napoleonun İspaniyanı işğalı və ingilis donanmasının İspaniyanı hühasirədə saxlamasından sonra daha geniş xarakter alır. Peru varlı torpaq sahibləri və istehsalçı güvvələr, mədən sahibləri hərəkatın başında dururdular. Onlar hüquqi cəhətdən İspaniyanı dəstəkləyirdilər. Buna səbəb isə ərazilərdə baş verən hindu müharibələri idi ki, buna Tupak AnaruIInun 1780-1781 ci illərdəki üsyanını göstərmək olar. Üstəlik iqtisadi maraqlar, Çili və Argentina ilə iqtisadi rəqabət rüzum yaradırdı. Bu üsyanlar 1812-ci ildə Uanuko və 1814-1816 cı illərdə Kuskoda baş vermişdir. Hətta Buenos Ayres tərəfindən dəstəklənməsinə baxmayaraq üsyanlar asanlıqla yatırılmışdır. == Azadlığın əldə edilməsi == Azadlıq hərəkatında əsas dönüş Peru vitse kralığının ərazisinə cənubdan Xose San Martin (1820-1823), şimaldan isə Simon Bolivarın (1824) yürüşü mühün rol oynamışdır.
Xarici İşlər Nazirliyi (Peru)
Peru Xarici İşlər Nazirliyi (isp. Ministerio de Relaciones Exteriores del Perú) — dövlətin xarici siyasətini inkişaf etdirmək və həyata keçirmək üçün məsuliyyət daşıyır. Nazirlik, müxtəlif ölkələrdə akkreditə olunmuş konsullar və və beynəlxalq təşkilatlarla, eləcə də Xarici Ticarət və Turizm Nazirliyi və Peru səfirləri ilə birlikdə fəaliyyət göstərir.
Peru milli futbol komandası
Peru milli futbol komandası [[KONMEBOL]]-un (Cənubi Amerika Futbol Konfederasiyası) üzvüdür və [[Cənubi Amerika]]nın ən qədim milli komandalarından biridir. İlk beynəlxalq matçını 1938-ci ildə keçirən Peru 1970 və 1982 FIFA Dünya Kuboklarının 1/4 finalına yüksəldi. Peru Milli Futbol Komandası tarixi boyu bir çox uğurlu futbolçuya ev sahibliyi edib. Komandanın ən uğurlu dövrlərindən biri [[1970]]-ci illərə təsadüf edir. Bu müddət ərzində komanda Pele, Jairzinho, Gerson və Rivelino kimi əfsanəvi braziliyalı futbolçuların daxil olduğu güclü rəqiblərlə mübarizə apardı. Lakin Peru milli futbol komandası həmin il yarımfinala yüksəlib və ən böyük uğurunu o vaxt əldə edib. Peru milli futbol komandası da yaxşı çıxış edərək 1939, 1953, 1957, 1975, 1979 və 1983-cü illərdə CONMEBOL Copa América turnirinin qalibi olub. Bu turnir Cənubi Amerikanın ən nüfuzlu beynəlxalq futbol turniridir. Komandanın tarixində ən məşhur futbolçular arasında Teófilo Cubillas, Hector Chumpitaz, Nolberto Solano, Claudio Pizarro və Paolo Guerrero var. Cubillas tarixin ən yaxşı Cənubi Amerikalı futbolçularından sayılır və komandanın ən uğurlu mövsümlərindən birində çıxış edib.
Achyrocline peruviana
Achyrocline peruviana (lat. Achyrocline peruviana) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin achyrocline cinsinə aid bitki növü.
Ambrosia peruviana
Ambrosia peruviana (lat. Ambrosia peruviana) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin ambroziya cinsinə aid bitki növü.
Azad Peruaşev
Azad Peruaşev (qaz. Азат Тұрлыбекұлы Перуашев; 8 sentyabr 1967, Qazaxıstan) — Qazaxıstan dövlət xadimi, Qazaxıstan Respublikası Parlamenti Məclisinin deputatı, Qazaxıstan "Ak jol" Demokratik Partiyasının sədri. == Bioqrafiyası == 1986-1988-ci illərdə — Sovet Ordusu sıralarında xidmət etmişdir. 1991 — M. Qorkiy adına Ural Dövlət Universitetini bitirib. Siyasətşünaslıq üzrə ixtisaslaşmış 1996 — Qazaxıstan Respublikası Prezidenti yanında Milli Dövlət İdarəetmə Məktəbi, Dövlət İdarəetmə meneceri dərəcəsi almışdır 2000-ci ildən — İqtisadçı-menecer ixtisası üzrə Jetısu İqtisadi İnstitutu. 1991-ci ildən — Qazaxıstan Kommunist Partiyası Panfilov Rayon Komitəsində təlimatçı. 1992-ci ildən — Taldıkorqan regional idarəsinin məsləhətçisi, sektor müdiri. 1996-cı ildən — Qazaxıstan Respublikası Prezident Administrasiyasının məsləhətçisi, sektor müdiri. 1998-ci ildən — Qazaxıstan ASC Alüminium ASC-nin baş direktorunun müavini. 1999-2006-cı illərdə - Qazaxıstan Vətəndaş Partiyası Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi.
Baccharis perulata
Baccharis perulata (lat. Baccharis perulata) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin bakxaris cinsinə aid bitki növü.
Coreopsis peruviana
Coreopsis peruviana (lat. Coreopsis peruviana) — mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin koreopsis cinsinə aid biki növü.
Dorstenia peruviana
Dorstenia peruviana (lat. Dorstenia peruviana) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin tutkimilər fəsiləsinin dorsteniya cinsinə aid bitki növü.
Eupatorium adenophorum var. peruvianum
Ageratina adenophora (lat. Ageratina adenophora) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin ageratina cinsinə aid bitki növü. == Sinonimləri == Eupatorium adenophorum Spreng. Eupatorium adenophorum var. adenophorum Eupatorium adenophorum var. peruvianum Hieron. Eupatorium glandulosum Michx. Eupatorium glandulosum Hort.
Jurinea perula-orientis
Jurinea perula-orientis (lat. Jurinea perula-orientis) — mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin jurinea cinsinə aid biki növü.
Lepidium peruvianum
Lepidium meyenii (lat. Lepidium meyenii) — bitkilər aləminin kələmçiçəklilər dəstəsinin kələmkimilər fəsiləsinin bozalaq cinsinə aid bitki növü.
Neoseiulus peruanas
Neoseiulus peruanas (lat. Neoseiulus peruanas) — heyvanlar aləminin buğumayaqlılar tipinin hörümçəkkimilər sinfinin mesostigmata dəstəsinin phytoseiidae fəsiləsinin neoseiulus cinsinə aid heyvan növü.
кержанка коле́т припры́снуть приреза́ться сади́ться сморо́дина фитонци́ды вмиг гребцо́вый кото́рый-то приве́тный присо́ска распикиро́вываться сверхдальнобо́йный лития crapy fanner fluky hypno- light-limbed mass-market oaves underpraise молодецкий тоннель