Ust-Aldan ulusu

Ust-Aldan ulusu (saxa Уус-Алдан улууһа) — Rusiya Federasiyası, Saxa Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon. İnzibati mərkəzi Boroqontsı kəndidir.

Ust-Aldan ulusu
Уус-Алдан улууһа
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb

58°34′ şm. e. 125°25′ ş. u.

Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 9 yanvar 1930
Sahəsi
  • 18.275,91 km²[1]
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 20.801 nəf. (1 yanvar 2018)[2]
Rəsmi sayt
Ust-Aldan ulusu xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Coğrafiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayonun ərazisi 18,3 min km²-dir. Mərkəzi Yakutiyada yerləşir. Şərqdə Taatta ulusu, cənub-şərqdə Çurapçı ulusu, cənubda Meqino-Xanqalas ulusu, qərbdə Nam ulusu, şimalda Kobyay ulusu, şimal-şərqdə Tompo ulusu ilə həmsərhəddir.

Təbii şərait[redaktə | mənbəni redaktə et]

Relyefi düzəndür. Ulusun əksər hissəsi Mərkəzi Yakut ovalığı ərazisindədir.

Yanvar ayının orta temperaturu −42 ° C, iyul + 17 ... + 18 ° C olur. illik yağıntının miqdarı 200-250 mm-dir.

Böyük çayları - Lena, Aldan. Ulus ərazisində çoxlu göl vardır. Onlardan ən böyüyü Muru, Onor ebete və ya Kııs Tıqanı, Tarqılcıma.

Ulusda qonur kömür, tikinti materialları yataqları vardır.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ust-Aldan ulusu 9 yanvar 1930-cu ildə borogon saxalılarının torpaqlarında meydana gəlir. Boroqonlar saxaların iki böyük tayfa birliklərindən (Kangalastsam ilə birlikdə) biridir. Bir versiyaya görə Boroqon adı Çingiz xanın doğulduğu türk-monqol qəbiləsi Borjiqin adından gəlir.

Boroqon ulusunun qurulması XIII əsrin əvvəllərinə təsadüf etdiyi güman edilir. 1815-ci ildə Dupinski ulusu ondan ayrılmışdır. Hazırkı formada, Ust-Aldan ulusuna həm bu ulusun əraziləri, həm də Bayaqantay ulusunun bir hissəsi daxildir.

Əhalisi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Milli tərkib

2002-ci il siyahıyaalmasına görə ulusun etnik əhalisinin böyük hissəsini saxalar (98 %) təşkil edir.

Yerli özünü idarəetmə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ust-Aldan ulusu ərazisinə 21 kənd inzibati vahidliyinə ümumilikdə 35 yaşayış məntəqəsi daxildir[3][4].

İqtisadiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadiyyatda aparıcı yer kənd təsərrüfatına aiddir. Onun əsas sənayesi heyvandarlıqdır (ətlik və südlük heyvandarlıq, ətlik atçılıq). Kənd təsərrüfatı torpaqları 148,2 min ha təşkil edir. Kartof, tərəvəz və dənli bitkilər becərilir. Ulusda dövlət təsərrüfatları, birliklər, kəndli təsərrüfatları vardır. Bir ət kombinatı və süd fabriki, yerli sənaye müəssisələri var.

Mədəniyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ulusun ərazisində "Dostluq" (Sottintsı) Lena Tarixi-Memarlıq Muzey-Qoruğu, Tandinski Tarixi və İnqilabi Muzeyi, Boroqon Yerli Diyarşünaslıq Muzeyi yerləşir.

1972-ci ildə Vasili Stepanoviç Parnikov tərəfindən təsis edilən “Kençeeri” xalq ansamblı Rusiyada tanınır[5]. 2015-ci ildə ansambl "Xalq sənətinin əməkdar kollektivi" adına layiq görülüb[6].

1862-ci ildə qurulan İ.N.Jirkov adına Dyupsyun orta məktəbi və 1872-ci ildə qurulmuş Q.V. Yeqorov adına 1 nömrəli Myuryun orta məktəbi Saxanın ən qədim təhsil ocaqlarından biridir.

Ulusda Borogon-TV adlı bir televiziya studiyası fəaliyyət göstərir. «Muru saxarqata» qəzeti nəşr olunur.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ http://www.gks.ru/dbscripts/munst/munst98/DBInet.cgi?pl=8006001.
  2. ↑ 26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года. Rusiya Dövlət Federal Statistika Xidməti.
  3. ↑ "Закон Республики Саха (Якутия) от 30 ноября 2004 года N 173-З N 353-III «Об установлении границ и о наделении статусом городского и сельского поселений муниципальных образований Республики Саха (Якутия)»". 2019-09-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-30.
  4. ↑ "Перечень населённых пунктов, входящих в состав сельских и городских поселений Республики Саха (Якутия)". 2013-07-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-01-14.
  5. ↑ "Ансамбль «Кэнчээри» получил высокое официальное признание в России". www.1sn.ru. 2019-12-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.
  6. ↑ "О присвоении звания "Заслуженный коллектив народного творчества" в 2015 году — http://www.rusfolk.ru/". www.rusfolk.ru. 2019-12-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-12-18.