FEMİNİZM

Feminizm (lat. femina – "qadın") — qadınların hüquqları uğrunda ictimai-siyasi hərəkat. Feminizm qadınların azadlıq uğrunda hərəkatının əsasında duran cinslərin bərabərliyi nəzəriyyəsi kimi anlaşılır, lakin daha çox onu geniş şəkildə cinslərin hüquq bərabərliyi təsəvvürlərinə əsaslanan qadın hüquqlarının müdafiəsi üzrə müxtəlif hərəkatlar kimi izah edirlər (bu halda termin qadın hərəkatının sinonimi kimi işlədilə bilər). == Haqqında == Feminizm qadınlara verilən ictimai qiymətləndirmədə ədalətsizliyin olmasının qəbul edilməsindən meydana çıxmışdır. Bu hərəkat qadınların sıxışdırılmasının əsaslarını və səviyyələrini təhlil edərək, onların azadlığına nail olmağa çalışır. Feminizmin ilk dalğası XIX əsrin sonu XX əsrin birinci yarısına təsadüf edir. Onun əsas məzmunu cinslərin hüquq bərabərliyinə nail olmaq uğrunda mübarizədən ibarətdir. XX əsrin ortalarından etibarən feminizmin ikinci dalğası başladı. Onun əsasında qadınların kişilərlə faktiki bərabərliyi uğrunda mübarizə dururdu. 70-ci illərin ortalarında və sonunda Qərbdə, xüsusilə ABŞ-də hərəkat daha kütləvi xarakter aldı.

Antipornoqrafik feminizm — feminizmdə, o cümlədən pornoqrafiyanı inkar edən və onu qadınlara qarşı zorakılığın növlərindən biri hesab edən radikal budaqdakı cərəyanlar. Antipornoqrafik feminizm tərəfdarlarının fikrincə, pornoqrafiya qadın cinsiyyətini alçaldır, norma ilə bağlı təhrif olunmuş təsəvvürlər verir və gender zorakılığına səbəb olur. Amerikalı feminist və yazıçı Robin Morqan bu ideyanı "pornoqrafiya — nəzəriyyə, zorlama — təcrübə" kimi ifadə etmişdir. Feminizm nəzəriyyəsində antipornoqrafik feministlər Karl Marksın ideyalarına, o cümlədən fetişləşmə və qadının əmtəəyə çevrilməsi ideyalarına əsaslanırlar. Pornoqrafiya və fahişəlik onlar tərəfindən qadınların istismarı ilə işləyən iki bərabər kommersiyalaşdırılmış sahə olaraq görülür. Feminizmin bu istiqamətinə seksual liberal feminizmə qarşı qoyulur.

Yaponiyada feminizm hərəkatının başlanğıcı Meyci dövrünə gedib çıxır. 1868-ci ildə Yaponiyada baş verən Meyci islahatlarından sonra hökumət Qərb dünyasından bir çox sistem, fikir və ideyanı mənimsəməyə başlamışdır. Eyni zamanda hökumət yeni dövlətə xidmət edəcək vətəndaşları yetişdirməyin yollarını kəşf etmək istəyirdi. 1870-80-ci illərdən başlayaraq aralarında müəyyən sayda qadınlar olmaqla bəzi yaponlar Qərb dünyasında inkişaf etmiş hüquq mühazirələri əsasında ictimai fikirlərini bildirməyə çalışmışdılar. Qadın hüquqları uğrunda edilən ilk tələblər Xalqın hüquqları hərəkatının bir parçasını təşkil edirdi. Qadın hüquqlarını tələb edən ilk qadın isə Kusunose Kita idi. Dul qalmış və ev başçısı olan 45 yaşlı bu qadın 1878-ci ildə petisiya yazaraq seçkilərdə iştirak etmək istədiyini bildirmişdi. Həmin dövrdə bu hüquq kişilərə məxsus idi. Hüquq müdafiəçiləri onu hələ də "İnsan hüquqlarının nənəsi" adlandırsalar da, cəhdi uğursuz olmuşdu. Buna baxmayaraq, qadınların kişi-qadın bərabərliyi və qadın hüquqları uğrunda tələbləri daha da güclənmişdir.

Antipornoqrafik feminizm — feminizmdə, o cümlədən pornoqrafiyanı inkar edən və onu qadınlara qarşı zorakılığın növlərindən biri hesab edən radikal budaqdakı cərəyanlar. Antipornoqrafik feminizm tərəfdarlarının fikrincə, pornoqrafiya qadın cinsiyyətini alçaldır, norma ilə bağlı təhrif olunmuş təsəvvürlər verir və gender zorakılığına səbəb olur. Amerikalı feminist və yazıçı Robin Morqan bu ideyanı "pornoqrafiya — nəzəriyyə, zorlama — təcrübə" kimi ifadə etmişdir. Feminizm nəzəriyyəsində antipornoqrafik feministlər Karl Marksın ideyalarına, o cümlədən fetişləşmə və qadının əmtəəyə çevrilməsi ideyalarına əsaslanırlar. Pornoqrafiya və fahişəlik onlar tərəfindən qadınların istismarı ilə işləyən iki bərabər kommersiyalaşdırılmış sahə olaraq görülür. Feminizmin bu istiqamətinə seksual liberal feminizmə qarşı qoyulur.

Cənubi Koreyadakı feminizm — Cənubi Koreyadakı feminist və ya qadın hüquqları hərəkatının mənşəyi və tarixidir. Cənubi Koreyada qadınların seçki hüququ 1948-ci il milli konstitusiyasının 11-ci maddəsinə daxil edilmişdir. Konstitusiyada "bütün vətəndaşlar qanun qarşısında bərabərdir və siyasi, iqtisadi, sosial və ya mədəni həyatda cinsi, dini və sosial statusuna görə ayrı-seçkilik olmamalıdır" deyilir.

Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsindəki feminizm — beynəlxalq münasibətlərin klassik nəzəriyyələrinə etirazla 1960-cı illərdə beynəlxalq proseslərin öyrənilməsinə tənqidi yanaşma kimi meydana çıxmışdır. Bu gün beynəlxalq münasibətlərə feminist yanaşma sürətlə inkişaf edən, beynəlxalq münasibətlər sahəsini yenidən təyin edən və onlara öz töhfəsini verən bir sahədir. == Tarixi == Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyəsində feminist cərəyan 1960-cı illərin ortalarında beynəlxalq münasibətlərin klassik nəzəriyyələrinə müxalifət kimi formalaşmağa başladı. Lakin 1980-ci illərə qədər feminizm alimlərin araşdırmalarının periferiyasında qaldı, qender fərqləri, yəni cinsin sosial aspektləri ilə bağlı olan fərqlər nəzərə alınmadı. Feminist hərəkatın nümayəndələri elmdə mövcud olan beynəlxalq münasibətlərin bütün nəzəriyyələrinin kişilər tərəfindən dünyagörüşünə əsaslandığını, qadınların baxışının və siyasi inkişafındakı töhfələrinin nəzərə alınmadığını iddia etdilər. Ona maraq 1980-ci illərin sonlarında beynəlxalq münasibətlər elmində "Üçüncü mübahisə" ilə birgə artdı. Bu zaman, intizam sahəsinin həm epistemoloji, həm də ontoloji əsaslarını etiraz edən tənqidi nəzəriyyə və postmodernizm ilə bağlı elmi nəticələrin əhəmiyyətli dərəcədə yeni bir kütləsinin ortaya çıxması ilə yadda qaldı.. Bundan əlavə, SSRİ-nin dağılmasından və iki qütblü sistemin dağılmasından sonra dünyada beynəlxalq münasibətlər, xüsusilə də milli təhlükəsizlik haqqında elm üçün əsas olan müharibə və sülh məsələlərinin yeni tədqiqatları meydana gəldi. Feminizm məktəbi də bu tədqiqatlara öz töhfəsini vermiş, məsələn, realist paradiqmada, kişi mövqeyini daha çox əks etdirən təhlükəsizlik hərbi-siyasi terminlərdə dövlətin xarici müdaxiləsindən və bütövlüyündən sərhədlərin qorunmasını təmin etmək kimi müəyyən etmişdir. Feminizm "təhlükəsizlik" termini hər hansı bir zorakılıq kimi başa düşülür.

Feminizmin birinci dalğası — XIX və XX əsrin əvvəllərində Qərb dünyasında feminist fəaliyyət və düşüncə dövrü. Əsas diqqət hüquqi məsələlərə, ilk növbədə qadınların səsvermə hüququnun təmin olunmasına yönəldilmişdir. "Feminizmin ilk dalğası" termini Marta Lir tərəfindən 1968-ci ilin martında The New York Times Magazine jurnalında təqdim edilmiş və eyni zamanda "feminizmin ikinci dalğası" ifadəsini istifadə etmişdir. İlk feminizm dalğası, faktiki olaraq (qeyri-rəsmi) bərabərsizliyə qarşı deyil, əsasən qadınların siyasi hüquqları uğrunda mübarizəyə yönəldildi. == Yaranması == Əsas məqalələr: Feminizm və Protofeminizm tarixi Qadın hüquqları uğrunda mübarizə XX əsrdən xeyli əvvəl başlamışdır. Simona de Bovuar, İkinci Seks kitabında “cinsiyyətini qorumaq üçün qələm alan” ilk qadının XV əsrdə Pizaniyalı Kristinası olduğunu yazdı. XVI əsrdə alman humanist və alimi Nettesheymli Aqrippa və venesiyalı yazıçı və şair Moderata Fonte qadın hüquqları uğrunda mübarizə apardılar. XVII əsrdə fransız yazıçı və filosof Mari de Qurne, amerikalı şair Anns Bredstrit və fransız keşiş və filosof Fransua Pullen De La Barr yaşayıb yaratmışdır. === Meri Uolstonkraft === İngilis yazıçı və filosof Meri Uolstonkraftın fikirləri, böyük ölçüdə Jan-Jak Russo və Maarifçilik fəlsəfəsindən təsirləndi. Russo bunu bir ideal — kişilərin bərabərliyinə əsaslanan, lakin qadınların tez-tez ayrı-seçkiliyə məruz qaldığı demokratik bir cəmiyyət kimi təyin etmişdir.

Feminizmin ikinci dalğası — 1960-cı illərdən 1990-cı illərin əvvəllərinə qədər feminist hərəkatın inkişaf mərhələsi. Qanunvericilik səviyyəsində bərabərsizliyin aradan qaldırılması vəzifəsini qarşıya qoyan birinci dalğanın feminist hərəkatından fərqli olaraq (xüsusən də qadınlara seçki və mülkiyyət hüququ verilməsini istəmək), ikinci dalğanın feministləri de ilə əlaqəli çoxsaylı problemləri həll etdilər fakto bərabərsizlik, cinsiyyət, ailə, iş yeri və reproduktiv hüquqlar. İkinci dalğa, françayzinq hüquqlarından daha çox şey əldə etməklə qadın bərabərliyini artırmaq məqsədilə sürətlə Qərb dünyasına yayıldı. Feminist fəal və publisist Kerol Haniş "Şəxsi Siyasi" şüarını irəli sürdü və bu "ikinci dalğa" ilə əlaqələndirildi. İkinci dalğa feministləri qadınlar arasındakı mədəni və siyasi bərabərsizliyin müxtəlif formalarının ayrılmaz şəkildə əlaqəli olduğunu başa düşdülər. Qadınları, şəxsi həyatlarının bəzi məqamlarının dərindən siyasiləşdirildiyini və cinsiyyətçi güc strukturlarını əks etdirdiyini anlamağa çağırdılar. Women’s Liberation ifadəsi ilk dəfə ABŞ-də 1964-cü ildə istifadə edilmiş və ilk dəfə 1966-cı ildə çap olunmuşdur. 1968-ci ilə qədər bütün qadın hərəkatı ilə əlaqəli olaraq istifadə olunmağa başladı. Qadın azadlıq hərəkatının ən səsli tənqidçilərindən biri, "Feminist nəzəriyyə hüduddan mərkəzə" ("Feminist nəzəriyyəsi") kitabının müəllifi olan Afrika-Amerikalı feminist və yazıçı Qloriya Ceyn Vatkins ("Bell Huks" təxəllüsü ilə yazan) idi. kənarından mərkəzə "), 1984-cü ildə nəşr edilmişdir.

Feminizm (lat. femina — qadın) — məqsədi qadına qarşı ayrıseçkiliyin aradan qaldırılması olan cəmiyyətin bütün sahələrində qadın hüquqları uğrunda bir hərəkəti izah edən bir termin. Bu hərəkat XVIII əsrdə klassik liberalizm dalğasında meydana gəldi, lakin 1960-cı illərin sonlarından etibarən daha da gücləndi. Feministlər, nəzəri əsaslandırma əsasında qadınların tabe mövqeyini, kişilərlə bərabər olmayan sosial vəziyyətini dərk edən və qadın azadlığı ideyasını dəstəkləyənlərdir (lat. emancipatio — asılılıqdan qurtulma). Cinslər bərabərsizliyinin təhlilinə və qadınların hüquq və mənafelərinin qorunmasına diqqət çəkərək hakim sosial münasibətləri tənqid edirlər. == Arxa fon == Feminist fikirlərin yayılması üçün ilkin şərtlər, burjua münasibətlərinin yaranması şəraitində feodal cəmiyyətinin çöküşü zamanı ortaya çıxdı, bundan sonra qadınları işə qəbul etmə və işləyən əl sahiblərinə çevrilmə dövrü başladı. Feminist fikirlərin yayılmasını İtalyan yazıçıları İzotta Noqarola, Laura Çereta, Pizanyalı Kristinanın ilk adlarının ortaya çıxması ilə əlaqələndirən bir nöqtə də var. Buraya, ümumiyyətlə İngiltərədə qadın hüquqlarının ilk müdafiəçiləri adlandırılan Afra Ben, Meri Estelin işləri də daxildir. Qadının kişilər kimi azad və tam hüquqlar kimi qəbul edilmək hüququnu müdafiə etdilər.

Feminizmin üçüncü dalğası — dəqiq tarixi çərçivəsi mübahisələrə səbəb olan, lakin ümumiyyətlə 1990-cı illərin əvvəllərindən 2010-cu illərin əvvəllərinə aid olan bir neçə feminist fəaliyyət və tədqiqat formasının müəyyən olunduğu bir termin. "Üçüncü dalğa feminizmi" termini Rebekka Volker tərəfindən 1992-ci ildə yazılmış bir essedir. Təxminən 2013-cü ildən növbəti mərhələ — feminizmin dördüncü dalğası baş verdi. == Ümumi xüsusiyyətləri == Üçüncü dalğa feministləri, stereotiplərdə, medianın təsvirində və qadınların təyinatında daha çox dəyişikliyə ehtiyac olduğunu düşünürlər. Üçüncü dalğa ideologiyası cinsiyyət və seksuallığın post-strukturist şərhinə yönəlmişdir. Üçüncü dalğanın feminist nəzəriyyələri arasında queer nəzəriyyəsi, antiratsizm, wumanizm, postkolonial nəzəriyyə, ekzistensializm, transsenditalizm, postmodernizm, transmilli, kiberfeminizm, ekofeminizm, individualist feminizm, brahmanizm, transseksual məsələlər və s. == Tarixi == Feminizmin üçüncü dalğası 1990-cı illərdə ikinci feminizm dalğasının çatışmazlıqlarına və mövcud feminist təşəbbüslərə qarşı reaksiya olaraq başladı. Üçüncü dalğa, ikinci dalğanın feminizminin şiddət qurbanları üçün sığınacaqların yaradılması, qadınlara qarşı şiddət probleminin ictimai səviyyədə tanınması, kontrasepsiya və abortdan istifadə, gender araşdırmaları, və s. Üçüncü dalğa feminizminin artması Bell Huks və Odri Lord kimi zənci feministlərin fəaliyyəti ilə çox əlaqəlidir. Irq məsələlərini feminizm sahəsinə inteqrasiya etmək üçün çalışdılar .

Lezbiyan feminizmi — 1970–80-ci illərdə Şimali Amerika və Qərbi Avropada yayılan mədəni hərəkat. Qadınları öz enerjilərini kişilərə yox, digər qadınlara önləndirməyi dəstəkləyir və lezbiyanlığı feminizmin məntiqi nəticəsi kimi görür. Əsas fiqurları Şarlot Banç, Rita Braun, Adrien Riç, Odre Lord, Marlin Fray, Meri Deli, Şeyla Cefriys, Barbara Smit, Pat Parker, Marqaret Slon-Hanter, Çeril Klark, Qloria Anzaldua, Çerri Moraqa və Monik Vittiqdir (sonuncu əksər hallarda homoseksual teoremlə tanınır). Lezbiyan feminizm 1970-ci illərdə ikinci dalğa feminizm və gey azadlıq hərəkatından narazılıq nəticəsində ortaya çıxmışdır. Lezbiyan feminist Şeyla Cefriysin sözlərinə görə "Lezbiyan feminizm iki irəliləyişin nəticəsi olaraq ortaya çıxıb: "Qadınların Azadlıq Hərəkatı"ndakı lezbiyanlar yeni lezbiyan feminist siyasəti yaratmağa başladılar və "Gey Azadlıq Cəbhəsi"ndəki lezbiyanlar oranı öz bacıları ilə birləşmək üçün tərk etdilər". Kanadalı jurnalist və feminist siyasi fəal Judi Rebikə görə "feministlər həmişə qadın hərəkatının tam mərkəzində olublar, lakin eyni zamanda onların problemləri həmişə görməzdən gəlinib".