Macarıstan

Macarıstan (mac. Magyarország) — Mərkəzi Avropada dövlət. Ortadunay düzənliyində yerləşən bu ölkə şimaldan Slovakiya, şimal-şərqdən Ukrayna, şimal-qərbdən Avstriya, şərqdən Rumıniya, cənubdan Serbiya, cənub-qərbdən Xorvatiya və qərbdən Sloveniya ilə həmsərhəddir. Təqribən 10 milyon nəfər əhalisi ilə Avropa İttifaqının üzvü olan orta ölçülü dövlətdir. Ölkənin rəsmi dili Ural dilləri ailəsinə aid olan macar dilidir. Macarıstanın paytaxtı və ən böyük şəhəri Budapeştdir. Digər böyük şəhərlərə Debreçen, Seqed, Mişkolç, Peç və Dyor daxildir. Müasir Macarıstan ərazisi uzun əsrlər boyunca müxtəlif xalqlar tərəfindən məskunlaşmış ərazi hesab olunur. Belə ki, bu ərazidə müxtəlif vaxtlarda keltlər, qədim romalılar, qədim germanlar, hunlar, slavyanlar və avarlar məskunlaşmışdır. Eramızın doqquzuncu əsrində macar knyazı Arpad öz qoşunları ilə Karpat düzənliyini işğal etdi və nəticədə həmin ərazidə macar dövlətinin əsası qoyuldu.

Macarıstan Konstitusiyası (mac. Magyarország Alaptörvénye, əvvəl — mac. A Magyar Köztársaság alkotmánya) — Macarıstanın əsas qanunu, 18 aprel 2011-ci ildə ölkənin Parlamenti tərəfindən qəbul edildi. Ölkə prezidenti tərəfindən 25 aprel 2011-ci ildə imzalanmış və 1 yanvar 2012-ci ildə qüvvəyə minmişdir. == Tarixi == 2012-ci ilə qədər Macarıstanın əsas qanunu 1989-cu ildən radikal dəyişikliklər edildiyi 1949-cu ildəki konstitusiyadır. 2010-cu il parlament seçkilərində, Fides Mühafizəkar Siyahısı - Xristian Demokratik Xalq Partiyası mandatların üçdə birini — Konstitusiya əksəriyyətini qazanıb. == Əsas müddəalar == Hökumətin forması respublika olaraq qalırsa da, ölkənin adı "Macarıstan Respublikasından" sadəcə "Macarıstan"a dəyişir. Xüsusilə, dəyişiklik bir ölkənin mövcud sərhədlərinə diqqət etmədən qəbul edilməsinə ehtiyac olduğunu göstərir: xarici Macarlar hüquqlardakı bərabər hüquqlar sayılırlar. == Tənqid == Yeni Macarıstan konstitusiyası Macarıstan xalqının "Allah və xristianlıq" ilə birləşdiyini bildirir. Dövlətə həyatın qorunması vəzifəsi verilir və həyatın anlayış anından başlayır.

Macarıstan azərbaycanlıları (ing. Azerbaijani Hungarians) — tarixi Azərbaycandan kənarda yaşayan etnik azərbaycanlıların təşkil etdiyi Azərbaycan diasporunun Macarıstanda yaşayan hissəsinin adı. Əsasən Budapeşt, Debreçen, Peç, Györ, Dunauyvaroş, Mişkolç, Seqed şəhərlərində yaşayırlar. == Tarixi == Azərbaycanlıların Macarıstana miqrasiyası əsas etibarilə təhsil məqsədilə olmuşdur, lakin ailə birləşməsi, iş məqsədilə də miqrasiya da aparıcı faktorlardan biri olmuşdur. === Azərbaycanlıların Macarıstanda təhsili === Azərbaycanlılar Macarıstanda təhsil üçün daha çox 1990-cı illərdə maraqlanmağa başlayıblar və artıq 90-cı illərin ortalarından hər il bir neçə tələbə Mərkəzi Avropa Universitetində təhsil alıb. Daha sonralar azərbaycanlılar digər ali məktəblərdə də təhsil almağa başlayıblar və hazırda Macarıstanda 10-dan çox ali məktəbdə azərbaycanlı tələbələr təhsil almaqdadırlar. Macarıstan-Azərbaycan Gənclər Birliyi Macarıstanda təhsili Azərbaycanda təbliğ etməkdədir və bu layihə "Study in Hungary" adlanır. == Budapeştdə Azərbaycan Evi == 28 dekabr 2019-cu ildə Macarıstanın paytaxtı Budapeştdə Azərbaycan Respublikası Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin dəstəyi ilə Azərbaycan Evinin açılışı olub. == Macarıstanda Azərbaycan Kitab Guşəsi == 3 May 2019-cu il tarixində Macarıstanın Dunauyvaroş Universitetinin kitabxanasında Azərbaycan universitet və institutlarından ianə edilən kitabların nəticəsində "Azərbaycan Kitab Guşəsi" açılmışdır. === Təşkilatlar === Macarıstandakı azərbaycanlılar 4 müxtəlif təşkilatlarda aktiv iştirak edirlər: Macarıstan-Azərbaycan Gənclər Birliyi (qısaca MAGB).

Macarıstan bayrağı — Macarıstanın dövlət bayrağı. Növbə ilə yuxarıdan aşağıya Qırmızı-Ağ və Yaşıl rənglərdən təşkil olunmuşdur. 1957-ci ildə qəbul edilmişdir.

Macarıstan Elmlər Akademiyası (mac. Magyar Tudományos Akadémia (MTA)) — Macarıstanın ən önəmli və prestijli elmi təşkilatı. Budapeştdə Dunay çayının sahilində yerləşir. Onun əsas vəzifələrinə elmin inkişaf etdirilməsi, elmi tapıntıların yayılması, tədqiqat və inkişafı dəstəkləmək və Macarıstan elmini ölkə daxilində və dünyada təmsil etməkdir. == Tarixi == Akademiyanın tarixi 1825-ci ildə İştvan Seçeninin Bratislavada elm cəmiyyətin məqsədlərini həyata keçirtmək üçün əmlakının bir illik gəlirini təklif etdiyi vaxtdan başlayır. İştvandan sonra bir sıra insanlar onun yolunu davam etdirdilər. Məqsədi Macarıstanın inkişafı və ölkədə elm və sənətin öyrənilməsi və yayılması kimi göstərildi. Müəssisə hazırkı adını 1845-ci ildə aldı. Mərkəzi binası 1865-ci ildə Neointibah memarlığı üslubunda inşa edilmişdir. Binanın memarı Fridrix Avqust Ştüler idi.

Macarıstan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi (mac. Magyarország Alkotmánybírósága) — Macarıstan Parlamentinin aktlarına məhkəmə nəzarətini həyata keçirən, Macarıstanın xüsusi məhkəməsi. Budapeştdə yerləşir. 2012-ci ilədək Esterqomda fəaliyyət göstərib. 1 sentyabr 2011-ci ildən Konstitusiya Məhkəməsi 15 hakimdən ibarətdir (əvvəllər 11 hakimdən ibarət olub). Məhkəmənin üzvləri daha sonra gizli səsvermə ilə öz üzvləri sırasından Məhkəmənin sədrini seçirlər. Sədr tərəfindən təyin edilən bir və ya iki sədr müavini hər hansı səbəbdən sədr olmadıqda onu əvəz edirlər. Konstitusiya məhkəməsi qanunların konstitusiyaya uyğunluğuna dair qərarlar qəbul edir; bu qərarlardan şikayət edilə bilməz. Konstitusiya Məhkəməsi konstitusiyanın qorunması ilə bağlı fəaliyyət göstərən başlıca orqandır. Onun vəzifəsi qanunların konstitusiyaya uyğunluğunu nəzərdən keçirmək, konstitusional qaydanı və konstitusiya ilə zəmanət verilmiş əsas hüquq və azadlıqları qorumaqdır.

Avstriya-Macarıstan — 1867–1918-ci illərdə mövcud olmuş imperiya. Avropanın çoxmillətli imperiyalarından olan bu imperiyanı Habsburqlar sülaləsi idarə edirdi. Avstriya-Macarıstan imperiyasi Birinci Dünya müharibəsində Almaniya, Osmanlı imperiyaları və Bolqarıstanla müttəfiq idi. 1919–1920-ci illərdə Antanta dövlətlərilə imzalanan Sen-Jermen, Trianon müqavilələrilə bağlı olaraq imperiya dağıldı. == Tarixi == === Yaranması === 1866-cı ildə Prussiya-Avstriya müharibəsi zamanı əldə edilən məğlubiyyət və alman ittifaqının dağılması nəticəsində Avstriya öz nüfuzunu itirmişdi. Bundan başqa artmaqda olan sosial və milli-siyasi təzadları aradan qaldırmaq üçün imperiyanın modernləşməsi, radikal islahatlar tələb olunurdu. 1867-ci ildə Avstriya və Macarıstan müqavilə imzaladılar. Həmin vaxtdan Avstriya imperiyası Avstriya-Macarıstan dualist monarxiyası kimi çıxış etdi. Yaranmış yeni dövlətin qanunverici əsasını 21 dekabr 1867-ci ildə qəbul edilmiş "Dekabr konstutsiyası" adlanan qanunlar külliyatı təşkil edirdi. Bu qanuna əsasən Avstriyanın imperatoru eyni zamanda Macarıstan kralı elan edilirdi.

Böyük Macarıstan (lat. Magna Hungaria, Hungaria maior, mac. Nagy-Magyarország, pol. Wielkie Węgry) və ya Qədim Macarıstan — macarların əslən olduqları əraziyə verilən ad. "Böyük Macarıstan" adına ilk dəfə XIII əsr fransız səyyahı Covanni da Plano Karpininin qərbi və orta Asiya səyahəti haqqında qeydlərində çəkilmişdir. Digər bir səyyah Friar Yulian da "Böyük Macarıstan" torpağına səyahət etməsi barədə məlumat vermişdir. Bu haqda ən geniş yayılmış fikirə əsasən "Böyük Macarıstan" adlanan ərazi Cənubi Ural regionunda, Kuşnarenkova və Karayakupova mədəniyyətlərinin yerləşdiyi ərazidə, Başqırdıstanın bozqır meşəliklərini əhatə edirdi.

93,033 kvadrat kilometr əraziyə malik Macarıstan Mərkəzi Avropada yerləşən dənizə çıxışı olmayan dövlətdir. Ölkənin ərazisi şimaldan cənuba təxminən 250 km, şərqdən qərbə 524 km məsafədə uzanır. Qərbdə Avstriya, cənub və cənub-qərbdə Serbiya, Xorvatiya, Sloveniya, cənub-şərqdə Rumıniya, şimal-şərqdə Ukrayna, şimalda Slovakiya olmaqla ümumilikdə sərhəd xətlərinin uzunluğu 2,258 km təşkil edir. Macarıstanın müasir sərhədləri Trianon sazişinin şərtlərinə görə birinci dünya müharibəsindən sonra yaranıb. Ölkə 1938-ci ildən 1941-ci ilə kimi bəzi sərhəd dəyişiklikləri zamanı öz sərhədlərinin təhlükəsizliyini təmin edib və möhkəmləndirib: 1938-ci ildə Birinci Vyana arbitrajı zamanı Çexoslovakiyadan əraziləri geri aldı, 1939-cu ildə isə Macarıstan Karpato-Ukraynanı işğal etdi. 1940-cı ildə İkinci Vyana arbitrajı zamanı Şimali Transilvaniyadan əraziləri geri aldı və nəhayət Macarıstan Baçka və Međimurje qraflığını Yuqoslaviya əməliyyatı zamanı işğal etdi. Lakin Macarıstan ikinci dünya müharibəsində məğlub olmaqla yenidən bu əraziləri itirdi. İkinci dünya müharibəsindən sonra Çexoslovakiyanın xeyrinə kiçik dəyişikliklə Trianon sazişinin şərtləri bərpa olunub. Ölkələrin çoxu ən azı 200 metr yüksəkliyə malikdir. Buna baxmayaraq, Macarıstanda hündürlüyü 300 metrə çatan orta yüksəklikli silsilələr var (ölkənin 2% -dən daha az ərazisini əhatə edir).

Macarıstan gerbi kommunist rejiminin sona çatmasından sonra 1990-cı ilin 3 iyul tarixində bərpa edildi. Silahlar daha əvvəl daha böyük, daha mürəkkəb bir palto hissəsi kimi bəzən Macarıstanın Müqəddəs Tacını ilə və olmadan da istifadə olunmuşdur və elementləri Orta əsrlərə aiddir. == Tarixi == 9-cu və 10-cu əsrlərindəki ən ümumi motiflər — griffin, canavar və sonradan Macarıstan simvolizmində əcnəbi simvolizmdir, lakin şamanlıq lorunda olan Şahin və ya Turul yer üzünü birləşdirən həyat ağacına Niderland və göylər hökmdar evə aid bir cihaz olaraq daha uzun müddət saxlanılır. . == İstinadlar == == Xarici keçidlər == A Magyar Köztársaság címere (mac.) A magyar címer története (mac.) Magyar Nemzeti Lap (mac.) Macarıstan gerbi Dövlət simvolları haqqında faktlar. Milli simvollar, milli bayramlar. Macarıstan Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin nəşri.

Macarıstan himni — «Himnusz» kompozisiyası, həmçinin «Isten, áldd meg a magyart» («Tanrı, macarlara xeyir-dua ver») kimi məşhurdur. Sözlərin müəllifi — Ferents Kölçei (Kölcsey Ferenc). Bəstəkarı — Ferents Erkel (Erkel Ferenc).

Macarıstan iqlimi ölkənin yerləşdiyi coğrafi mövqeyi ilə əlaqədərdır. Macarıstan Mərkəzi Avropanın qərbində yerləşir. Yerləşdiyi mövqeyi ilə istər qütbdən istərsə eyni məsafədə yerləşir. Üstəlik Atlantik okeandan 1000 km uzaqlıqda yerləşir. Macarıstan sərhədindən ən yaxın dənizə olan məsafə 500 kilometrdir. İqlimi qolosen dövründə formalaşmışdır. Macarıstan iqlimi kontinental, okean və aralıqdəniz iqliminin qarışığından formalaşmışdır. Nəticədə burada iqlim olduqca dəyişkəndir. == Təsir göstərici faktorlar == Macarıstan iqliminə təsir göstərən iki faktor vardır. Bunlardan biri ölkənin Aralıq dənizindən olan məsafə və qərb küləklərinin gətirdiyi yağıntılardır.

Macarıstan krallığı — 1000–1944-cü illər arasında Mərkəzi Avropada mövcud olmuş krallıq. Krallığın ilk hökmdarı Müqəddəs I İştvan, son hökmdarı IV Karl olmuşdur. == Adı == Latın dilində Regnum Hungariae və ya Ungarie (Regnum latınca krallıq deməkdir); Regnum Marianum (Məryəm Krallığı); və ya sadəcə Hungaria, krallığın ilk illərindən 1840-cı illərə qədər Latın dilində rəsmi sənədlərdə istifadə edilən adlar idi. Almanca adı Königreich Ungarn rəsmi olaraq 1784–1790-cı illərdə və 1849–1860-cı illər arasında istifadə edilmişdir. Macarca adı (Magyar Királyság) 1840-cı illərdə, sonra yenidən 1860-cı illərdən 1946-cı ilə qədər istifadə edilmişdir. Krallığın qeyri-rəsmi macarca adı — hələ də danışıq dilində olan — Magyarország da həmçinin Macarıstanın rəsmi adı idi. Krallığın digər danışıq dillərində olan adlarl bunlar idi: pol. Królestwo Węgier, rum. Regatul Ungariei, serb. Kraljevina Ugarska, xorv.

Macarıstan mətbəxi — Macarıstan mətbəxi öz yeməkləri ilə məşhurdur. Macarıstan mətbəxi Avropada yayılmışdır. Öz milli yeməkləri ilə tanınır. Hər regionunun özünəməxsus yeməkləri vardır. Ölkədə və bütün dünyada çox məşhurdur. Qeyd etmək olar ki, Macarıstan mətbəxi regionlara görə fərqlənir, dadların cürbəcürlüyü ilə boldur və dünyanın ən populyar mətbəxlərindən biri kimi sayılır. == Haqqında == Ədviyyatlı Macarıstan mətbəxi şübhəsiz ki, istiotun istifadəsi ilə məşhurdur. Macarıstan mətbəxi yüngül və ya incə mətbəxlərə aid olmadığına baxmayaraq, onun bütün dünyada öz həvəskarları var. === Tərəvəzlər === Müxtəlif bibərlər, soğan, sarımsaq və pomidor, və xörəklərin əksəriyyətində çoxlu miqdarda istifadə olunan istyuyudülmüş istiot Macarıstan mətbəxinə füsunkarlıq və ləzzətli dad bəxş edən inqrediyentlərdən bir neçəsidir. Tərəvəzlər ilk növbədə Müxtəlif bibər növləri, kələm, pomidor, soğan və kartof Macarıstan xörəklərinin səciyyəvi və vacib inqrediyentləridir.

Macarıstan Milli Məclisi (mac. Országgyűlés) — Macarıstanın birpalatalı nümayəndəsi və qanunvericilik orqanı (parlament). Birpalatalı orqan 4 il müddətinə seçilmiş 199 deputatdan (1990-cı ildən 2014-cü ilədək — 386 deputatdan) ibarətdir. Üzvlərin seçilməsi, tək mandatlı və çox mandativ seçki dairələrində seçkilər daxil olmaqla, qarışıq seçki sisteminə əsaslanır. Siyasi partiyalar və ya birliklər məclisə getmək üçün səslərin ümumi sayının 5%-ni keçməlidirlər, lakin bu birmərəfli seçki dairələrində özünü göstərən namizədlərə tətbiq edilmir. Milli Məclisdə 25 daimi komitə var. Macarıstan Konstitusiya Məhkəməsi qanuna qarşı konstitusiyaya zidd olduğunu əsas gətirib etiraz etmək hüququna malikdir. Bu görüş 1902-ci ildən Budapeştdə Macarıstan parlamentinin binasında toplanıb. == Tarixi == "Dövlət Assambleyası" (mac. Országgyűlés) orta əsr Macarıstanın 1290-cı illərdən bəri qanunvericilik qurumudur.

Macarıstan tarixi — Macarıstanın keçmişi. == Qədim tarix == Bizim eramızdan əvvəlki dövrlərdə müasir Macarıstan ərazisində qədim illiriyalılar və frakiyalılar yaşayırdılar. E.ə. IV əsrdə bura kelt tayfaları köç etməyə başlayıblar. Antik dövrün sonunda bu ərazilər Roma İmperiyasının əsarəti altında idilər və elə bu dövrdə buraya İran köçəri tayfaları olan – sarmatların köçü baş vermişdi. Bizim eranın V və VIII əsrlərində bura hunlar, german tayfaları və avarların axını baş vermişdir. VI əsrdən sonra isə bu ərazilərə slavyan tayfaları da köç etməyə başlamışlar. == IX–X əsr Macarıstan tarixi == IX əsrin sonunda bu ərazi köçəri Uqor tayfaları olan madyarlar tərəfindən işğal olunmuşdur. Macarların böyük bir qismi Fin-Uqor tayfalarınin Uqor qolundandır. Bu Uqor tayfalarının ana yurdu olan Ural dağları ilə Volga çayı dolaylarıydı.

Macarıstan zərbxanası (mac. Magyar Pénzverő) ― Macarıstanda dövriyyə sikkələr istehsal edən dövlətə məxsus zərbxana. Zərbxana özəl şirkət olaraq tamamilə Macarıstan Milli Bankına məxsusdur və Macarıstan forinti sikkələrinin zərb olunmasında məsul olan yeganə orqandır. Ölkəiçi istifadə üçün dövriyyə sikkələrini zərb etməklə yanaşı, zərbxana istehsalçılar üçün bir sıra xatirə sikkələri və medallar da istehsal edir. == Tarixi == Zərbxana hələ Macarıstan krallığı zamanı I İştvanın hakimiyyəti dövründə yaranmışdır. Həmin vaxtda gümüş dinar sikkələri üzərində kralın adı zərb olunurdu. == İstinadlar == == Ədəbiyyat == Bartlett, Robert. The Making of Europe: Conquest, Colonization and Cultural Change 950 - 1350. Penguin. 2003.

Əhalisinin sayı 50 000 nəfərdən çox olan 2008-ci ilə olan Macarıstan şəhərlərinin siyahısı:

Mərkəzi Macarıstan (mac. Közép-Magyarország) — statistik (NUTS 2) Macarıstan regionu, Peşt medyesi və Budapeşt şəhəri daxildir. Regionun sahəsi — 6899 km². Əhali — 2 971 246 nəfər (2011-ciilin məlumatları). 2001-ci ildə işsizlik səviyyəsi 4% (ölkədə ən aşağı). Reuvid J. Doing Business With Hungary. GMB Publishing Ltd. 2005. səh. 280.

Tata- (alm. Totis‎, lat. Dotis) Macarıstanın şimal-qərbində yerləşən Komarom-Esterqom vilayətində qəsəbə. 2010-cu ildə "Avropa Bioloji Müxtəliflilik" paytaxtı seçilmişdir. Tata qəsəbəsi Macarıstanın Gereçe və Virteş dağları arasında, Budapeştin 70 km şimal qərbində, mərkəzi Tatabanyanın 12 km şimal qərbində yerləşir. Coğrafi mövqeyinə görə Budapeşt və Vyana arasında quru və dəmir yollarının qovuşduğu nöqtədədir. Tata qəsəbəsi antik dövrlərdən günümüzə qədər yaşayış məntəqəsi olmuşdur. Roma imperiyası dövründə Pannoniya əyaləti sərhədləri çərçivəsində olsa da, daha sonralar burada German və Avar tayfaları yerləşmişdir. Arpad sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Tata kral mülkünə çevrildi. 1543-cü ildə Osmanlı qoşunları tərəfindən tutulan Tata qalası, tamamilə dağıdılaraq yenidən inşa edildi.

Şimali Macarıstan (mac. Észak-Magyarország) — statistik (NUTS 2) Macarıstan regionu, Borşod-Abauy-Zemplen, Xeveş, Noqrad medyeler daxildir. Şimalda Slovakiya ilə sərhəddir . Regionun sahəsi — 13.428 km² (Macarıstanın dördüncü böyük regionu). Əhalisi — 1,194,697 nəfərdir (2011-ci ilin məlumatları). 2001-ci ildə işsizlik səviyyəsi 8% (ölkədə ən yüksək) olmuşdur. Mişkolts Eqer Şalqotaryan Reuvid J. Doing Business With Hungary. GMB Publishing Ltd. 2005. səh.

Macarıstan forinti — Macarıstanın pul vahidi. ISO 4217 əsasən valyutanın kodu HUF-dur (ing. Hungarian Forint kəlməsindən). 1945-1946-cı illərdəki hiperinflyasiyadan sonra 1946-cı il avqustun 1-də dövriyyəyə buraxılmışdır (keçmiş vahid pengö idi). O vaxtı pengönun forintə nisbəti 4⋅1029:1 idi. Tarixən 1 forint = 100 fillerə bərabər idi, lakin 1999-cu ildən bəri filler dövriyyədən çıxarılıb. 16 noyabr 2015-ci il tarixində forint beynəlxalq banklararası CLS sistemində hesablaşmalar üçün istifadə olunan sərbəst konversiya edilən valyutaların siyahısına daxil edilmişdir. == Tarixi == Pul vahidinin adı 13-cü əsrdən bəri fiorino d'oro (qızıl florin) adlı qızıl sikkənin zərb edildiyi Florensiya şəhərinin adından gəlir. 1806-1892-ci illər arasında Avstriya-Macarıstan imperiyasının pul vahidi macar dilində olan forint idi, həmin pul vahidi almanca Avstriya-Macarıstan quldeni və ya Avstriya florini kimi tanınırdı. Qulden 100 kreytserə bərabər idi (krajczar, müasir macar dilində krajcár).

Macarıstan — 19 medye və şəhərə bölünmüşdür (mac. megyék, tək halda: megye — qraflıq). Müasir inzibati bölmə 1950-ci ildə tətbiq olundu. Medye isə 175 yaraşa bölünür (mac. járások, tek: járás). Paytaxt Budapeşt 23 rayona (mac. kerületek, tək: kerület) bölünür.

Macarıstanın 7 regionu, 1999 / XCII Qanununa əsasən, 1996 / XXI qanununun yenidən işlənməsidir. Macarıstan, 7 regiona bölünür, onlar isə öz növbəsində daha kiçik inzibati vahidlərə bölünür — medye. Şimali Macarıstan Borşod-Abauy-Zemplen, Xeveş, Noqrad medyeləri, Mişkolts, Eqer və Şalqotaryan şəhərləri daxildir. Şimali Alföld Xaydu-Bixar, Yas-Nadkun-Solnok, Sabolç-Satmar-Bereq medyeləri, Debretsen, Solnok və Nyiredxaza şəhərləri daxildir. Cənubi Alföld Baç-Kişkun, Bekeş, Çonqrad medyeləri, Keçkemet, Bekeşçaba, Seqed və Xodmezövaşarxey şəhərləri daxildir. Mərkəzi Macarıstan Çonqrad medyesi, Budapeşt və Erd şəhərləri daxildir. Mərkəzi-Zadunay bölgəsi Komarom-Esterqom, Feyer, Vesprem medyeləri, Tatabanya, Sekeşfexervar, Dunauyvaroş və Vesprem şəhərləri daxildir. Qərbi-Zadunay bölgəsi Dyör-Moşon-Şopron, Vaş, Zala, Dyör, Şopron, Sombatxey, Zalaeqerseq və Nadkanija şəhərləri daxildir. Cənubi-Zadunay bölgəsi Baranya, Şomod, Tolna, Peç, Kapoşvar və Seksard şəhərləri daxildir.

Peç (mac. Pécs) — Macarıstanın əhalisinə görə 5-ci ən böyük şəhəri. Bu şəhər 2010-cu ildə Avropanın Mədəni Paytaxtı seçilib. Şəhər turistik əhəmiyyətinə, Peç Universitetində xeyli əcnəbi tələbənin təhsil almasına görə dünyada məşhurdur. Peçin Qədim xristian nekropolu 2000-ci ildə UNESCO-nun ümumdünya irsinin siyahısında salınıb. Peçin tarixi 2000 il əvvələ qədər gedib çıxır. Eramızdan əvvəl 4-cü əsrdə orada kelt qəsəbələrinin olması arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilib. Roma İmperiyasının Pannoniya vilayətinin tərkibində şəhərin adı Sopine olub. 4-cü əsrdən etibarən orada xristian icması yaranır. İmperiya süquta uğradıqdan sonra bölgə barbarların, hunların və avarların hökmranlığı altına keçib.

Macarıstan 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində — Macarıstannı 2009 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində Zoli Adok "Dance with Me mahnısı ilə təmsil etmişdir.

Macarıstan 2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində iştirak edəcək.

Macarıstan — iyun ayının 12-dən 28-nə kimi Azərbaycanda keçirilən 2015 Avropa Oyunlarında iştirak edən ölkələrdən biridir. Macarıstan 118 kişi və 82 qadın olmaqla ümumilikdə 200 idmançı ilə təmsil olunub.

Macarıstan Avroviziya 2015 Mahnı Müsabiqəsində, Boqqinin "Wars for Nothing"(azərb. Müharibələr boş yerə‎) adlı həzin sülh balladası ilə təmsil olunmuşdur. == Müsabiqə öncəsi == Macarıstan Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin, altmış illik ildönümündə, ölkəni təmsil edəcək ifaçı və mahnını, A Dal 2015 milli seçim yarışmasının sayca dördüncü buraxılışı vasitəsilə təyin etmişdir. 28 fevral 2015-ci il tarixində baş tutan final mərhələsində, tanınmış macar müğənnisi Boqqi "Wars for Nothing" mahnısı ilə bütün ifaçı namizədləri məğlub edərək, ölkəsini beynəlxalq yarışmada təmsil etmək hüququ qazanmışdır. == Müsabiqədə == Avropa Yayım Birliyinin (EBU), 26 yanvar 2015-ci il tarixində təşkil etdiyi ənənəvi püşkatma mərasimində, Macarıstanın, 19 may 2015-ci ildə baş tutacaq birinci yarı-finalın ikinci hissəsində mübarizə aparacağı açıqlanmışdır. Macarıstan təmsilçisi ilk yarı-finalda 67 xal toplayaraq, 8-ci sırada ölkəsini böyük finala yüksəltmişdir. Möhtəşəm finalda İspaniyadan sonra və Gürcüstandan əvvəl səhnədə 22-ci nömrə altında yer alan Boqqi, mahnısını bir daha canlı olaraq ifa etmiş və yarışmanın yekun səsvermə nəticələrinə əsasən, 19 xalla beynəlxalq müsabiqəni 20-ci sırada tamamlamışdır.

Macarıstan Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinə ilk dəfə 1994-cü ildə qoşulmuş və ümumilikdə 17 dəfə müsabiqədə iştirak etmişdir. Ölkənin müsabiqədə ilk iştirak cəhdi 1993-cü ildə olmuşdur. Lakin həmin il iştirakda maraqlı olan ölkələrin sayının çoxluğu və yayım vaxtının yetərli olmaması səbəbindən iştirak etmək istəyən ölkələr arasında seçim turu keçirilmişdir. Macarıstan həmin seçim turunda məğlub olmuş və iştirak hüququ əldə edə bilməmişdir. Avroviziyada iştirak etdiyi illər ərzində heç vaxt birincilik əldə etməyən Macarıstan müsabiqədəki ən yaxşı nəticəsini məhz ilk iştirakında, 1994-cü ildə göstərmişdir. Həmin müsabiqədə ölkə təmsilçisi Friderika Bayer ifa etdiyi "Kinek mondjam el vétkeimet?" mahnısı ilə dördüncü yeri qazanmışdır. Bundan başqa isə Macarıstan bir daha 2014-cü ildə Andras Kallay-Saundersin ifa etdiyi "Running" mahnısı ilə müsabiqədə ilk beşlikdə yer almışdır. Macarıstan göstərdiyi zəif nəticələr səbəbindən 1996 və 1999-cu illərdə müsabiqədən kənarlaşdırılmışdır. Kənarlaşdırılmanın müddəti bir il olsa da, Macarıstan iştirakdan imtina edərək bir daha müsabiqəyə 2005-ci ildə geri dönmüşdür. == Təmsilçilər == == Səsvermə tarixçəsi == QEYD:Yuxarıdakı xallar yalnız finalda verilən xallardır.

Macarıstan Dövlət Dəmir Yolları (mac. Magyar Államvasutak, MÁV) — Macarıstanın milli dəmir yolu şirkəti. Baş qərargahı Budapeşt şəhərində yerləşir. == Tarixi == === 1846–1918 === İlk buxarlı lokomotiv dəmir yolu xətti 15 iyul 1846-cı ildə Peşt və Vaç şəhərləri arasında açılmışdır. Uğursuz Macarıstan inqilabdan sonra mövcud xəttlər Avstriya dövləti tərəfindən milliləşdirildi və yeni xətlər çəkildi. 1850-ci illərin sonlarında Avstriya-Sardiniya müharibəsi nəticəsində bütün dəmir yolu xəttləri avstriyalı özəl şirkətlərə satıldı. 1867-ci ildə Avstriya-Macarıstan anlaşmasından sonra nəqliyyat məsələləri yerli dəmiryol şirkətlərini dəstəkləmək vəzifəsini öz üzərinə götürən Macarıstan hökumətinin məsuliyyətinə çevrildi. Bu zaman 1874-cü ildəki illik büdcənin 8% -i dəmir yolu şirkətinin subsidiyalarına keçdi. Nəticədə Macarıstan Parlamenti 1868-ci ildə Dövlət Dəmir Yollarının qurulmasını təklif etdi. Məqsəd Macarıstanın əsas dəmir yolu xəttləri üzərində nəzarəti ələ almaq və idarə etmək idi.

Macarıstan Milli Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası (mac. Magyar Szakszervezetek Országos Szövetsége) — Macarıstanın ən irimiqyaslı və aparıcı həmkarlar ittifaqı təşkilatı. Baş qərargahı Budapeştdə yerləşir. == Tarixi == 1990-cı ilin martında yaranmışdır. == Tərkibi == Konfederasiyanın 465.000 fəal və 250.000 pensiyaçı və tələbə üzvü var. Konfederasiya ətrafında bir neçə sahə həmkarlar ittifaqını birləşdirir. == Fəaliyyəti == Əsas prinsipləri demokratiya, həmrəylik, bərabərlik, öz müqəddəratını təyin etmək, azlığın hüquqlarını qorumaq, müxtəlif fikirlərin ifadəsi, dürüst demokratik seçkilərin təmin olunmasıdır. Konfederasiya siyasi təşkilatlardan asılı deyil. Müəyyən məqamlarda onların siyasətinə qarşı çıxır. Lakin nizamnaməsi onun siyasi qurumlarla əməkdaşlıq etməsinə də qadağa qoymur.

Macarıstan Liqa Kuboku (mac. Magyar Ligakupa) — Futbol üzrə Macarıstan Liqasının klubları arasında kubok sistemi ilə keçirilən futbol turniri. 2007-ci ildə yaradılmış bu turnirdə rəqabət yalnız 8 mövsüm davam etmişdir. 2015-ci ildə ləğv edilmişdir. == Bütün finallar == Səkkiz finalın 2-si 2 oyundan, 6-sı isə 1 oyundan ibarət olmuşdur.

Macarıstan Milli Bankı (mac. Magyar Nemzeti Bank (MNB) ― Macarıstanın mərkəzi bankı və Avropa Mərkəzi Banklar Sisteminin (ESCB) bir hissəsi. Macarıstan Milli Bankı 1924-cü ildə quruldu və Kral Macarıstan Dövlət Bankının yerinə keçdi. Macarıstan Milli Bankı beynəlxalq münasibətlərinə və beynəlxalq iqtisadi qurumların və maliyyə təşkilatlarının (AB, BVF, IƏİT, BHB) peşəkar forumlarında iştirakına xüsusi əhəmiyyət verir. Onun əsas məqsədi qiymət sabitliyidir, amma eyni zamanda o, milli valyuta olan forinti buraxmaq, dövriyyədəki pula nəzarət etmək, mərkəzi bankın təməl məzənnəsini təyin etmək, rəsmi valyuta məzənnələrini dərc etmək və valyuta məzənnəsinə təsir göstərmək üçün xarici valyuta ehtiyatlarını və qızılı idarə etmək məsuliyyətlərini daşıyır. == Fəaliyyəti == Macarıstan Milli Bankının sədri Baş nazirin təklifi ilə Macarıstan Prezidenti tərəfindən altı illik müddətə təyin edilir. Macarıstan Milli Bankının ən vacib qərar qəbul edən orqanı Valyuta Şurasıdır. Binası Budapeşt şəhəri Belvaroş rayonunun Azadlıq meydanında, ABŞ səfirliyinin binası yanında yerləşir. MNB ortamüddətli məqsədli inflyasiya göstəricisini təxminən 3% civarında saxlayır. Bu Avropada qiymət sabitliyi üçün ümumi qəbul edilmiş inflyasiya səviyyəsindən bir qədər yüksəkdir və Macarıstanın Avropanın digər ölkələrinə çatmağa kömək etmək üçün istifadə olunur.

Macarıstanın kişilərdən ibarət milli basketbol komandası — Macarıstanı beynəlxalq basketbol arenasında təmsil edən kişilərdən ibarət milli basketbol komandası. == Tarixi == Macarıstan Basketbol Federasiyası — 1935-ci ildən FİBA-nın üzvüdür.. İkinci Dünya müharibəsinədək Macarıstan yığması basketbol üzrə Avropa çempionatında iki dəfə çıxış etmişdir; 1935-ci il çempionatında macarlar basketbol üzrə kişilərdən ibarət Rumıniya yığma komandasına 24:17 hesabı ilə qalib gələrək 9-cu yeri tutmuşdur., 1939-cu ildə basketbol üzrə Avropa çempionatında isə Finlandiyanın kişilərdən ibarət yığma komandasina 43:16 hesabı ilə qalib gələrək 7-ci yeri tutmuşdur1940-cı illərin ortalarından 1960-cı illərin ortalarınadək olan dövr Macarıstanın basketbol yığması üçün ən uğurlu dövr olmuşdur. 1946-cı ildə müharibədən sonra keçirilən basketbol üzrə ilk Avropa çempionatında Macarıstan yığması III yeri tutmuşdur, 1953-cü ildə Moskvada keçirilən Avropa çempionatında isə macarlar II pilləyə yüksəlmişlər, Macarıstan yığması 1955-ci ildə evdə, Budapeştdə keçirilən turnirdə Avropa çempionu olmuşdur. "Ferens Puşkaş" stadionunda 45 min tamaşaçının iştirakı ilə keçirilən həlledici oyunda ev sahibləri SSRİ yığma komandasına 82:68 hesabı ilə qalib gəlmişlər. Sonrakı illərdə Macarıstan yığması mükafatçılar sırasında olmasa da, 3 dəfə: 1957, 1959 və 1963-cü illərdə qitə dördüncüsü olmuşlar. Bundan sonra tənəzzül dövrünə qədəm qoyan Macarıstan yığması yalnız 1969-cu ildə basketbol üzrə Avropa çempionatında 8-ci yeri tuta bilmişdir. Macarıstan yığması Avropa çempionatında yalnız 30 il sonra fərqlənmişlər, macarlar 1999-cu ildə keçirilən çempionatda qrup mərhələsindən çıxa bilməsələr də, yekun sıralamada 14-cü yeri tutmağa müvəffəq olmuşdur. Macarıstan yığması Olimpiya oyunlarında basketbol üzrə turnirdə yalnız dörd dəfə iştirak etmək hüququ qazanmışdır. Macarların Olimpiya oyunlarında qazandıqları ən yaxşı nəticə 1960-cı ildə Romada keçirilən yay Olimpiya oyunlarında əldə etdikləri 9-cu yerdir.

Macarıstan Milli Həmkarlar İttifaqı Konfederasiyası (mac. Magyar Szakszervezetek Országos Szövetsége) — Macarıstanın ən irimiqyaslı və aparıcı həmkarlar ittifaqı təşkilatı. Baş qərargahı Budapeştdə yerləşir. == Tarixi == 1990-cı ilin martında yaranmışdır. == Tərkibi == Konfederasiyanın 465.000 fəal və 250.000 pensiyaçı və tələbə üzvü var. Konfederasiya ətrafında bir neçə sahə həmkarlar ittifaqını birləşdirir. == Fəaliyyəti == Əsas prinsipləri demokratiya, həmrəylik, bərabərlik, öz müqəddəratını təyin etmək, azlığın hüquqlarını qorumaq, müxtəlif fikirlərin ifadəsi, dürüst demokratik seçkilərin təmin olunmasıdır. Konfederasiya siyasi təşkilatlardan asılı deyil. Müəyyən məqamlarda onların siyasətinə qarşı çıxır. Lakin nizamnaməsi onun siyasi qurumlarla əməkdaşlıq etməsinə də qadağa qoymur.

Macarıstan Milli Muzeyi (mac. Magyar Nemzeti Múzeum) — 1802-ci ildə təsis edilən və Macarıstanın tarixinə, incəsənətinə və arxeologiyasına, eləcə də, müasir dövrdə Macarıstanın sərhədlərinə daxil olmayan Transilvaniya kimi ərazilərinə aid maddi mədəniyyət nümunələrini özündə əks etdirən muzey. Muzeyin binası 1837-40-cı illərdə memar Mixai Pollakın memarlığı ilə neoklassik üslubda inşa edilmişdir. == Tarixi == Macarıstan Milli Muzeyinin yaranma tarixi 1802-ci ildə Ferenç Seçeninin Macarıstan Milli Kitabxanasının əsasını qoyduğu vaxtdan hesablanır. Muzey kitabxana yaranandan bir il sonra Seçenin həyat yoldaşının minareal kolleksiyasını oraya təqdim etməsi ilə formalaşmışdır. Bu, Macarıstan Milli Muzeyinin ümumi və təbii tarix muzeyi kimi yaradılmasına gətirib çıxardı. 1807-ci ildə Macarıstan Milli Parlamenti yeni qurum haqqında qanunvericiliyi qəbul etdi və macar xalqından muzeyə vəsaitlər bağışlamasını xahiş etdi. 1832-1834-cü illərdə Macarıstan Parlamenti də muzeyin böyüməsinə kömək etdi. Parlament muzey üçün yeni binanın tikintisinə yardım etmək üçün yarım milyon avro ayrılmasının lehinə səs verdi. Bu dövrdə Macarıstan Milli Tarix Muzeyi rəsmi olaraq Macarıstan Milli Muzeyinin nəzdində yaradıldı.

Macarıstan Qran-prisi (ing. Magyar Nagydíj) - Formula-1 avtomobil yarışları üzrə dünya çempionatının raundlarından biri. Yarış Budapeşt şəhəri yaxınlığındakı Hunqarorinq (Budapeşt halqası) avtodromunda keçirilir. == Tarixi == Macarıstan qran-prisi ilk dəfə 21 iyun 1936-cı ildə Budapeştdə Nepliqet parkındakı 5,0 kilometrlik halqada keçirilmişdir. Bu yarışda 4 komanda - Auto Union, Mercedes, Alfa Romeo, Maserati iştirak etmişdir. Yarış böyük marağa səbəb olsa da, davam etdirilə bilmir. Beləki bir neçə il sonra başlayan dünya müharibəsi və sonrakı illərdə Macarıstanda siyasi mühitinin gərginləşməsi qran-prinin dayandırılmasına səbəb oldu. 1986-cı ildə qran-pri bərpa edildi. Bunun üçün paytaxt yaxınlığında yeni Hunqarorinq trası tikilir. Bu dövrdən etibarən Macarıstan yarışları dünya çempionatının əsas mərhələlərindən birinə çevrilir.

Macarıstan Sosialist Fəhlə Partiyası (Magyar Szocialista Munkáspárt, MSzMP), Macarıstan Xalq Respublikasını 1959–1989-cu illər arasında təkpartiyalı sistem əsasında idarə etmiş Marksist-Leninist ideologiya yönümlü bir siyasi partiyadır. 31 oktyabr 1959-cu ildə yaradılmışdır. Macarıstan Xalq Respublikası süquta uğradıqdan sonra partiyada dağılmışdır.

Macarıstan Sovet Respublikası (Macarca: Tanácsköztársaság) Macarıstanda Bela Kunun rəhbərliyində yaradılmış olan kommunist bir rejimdir. Rusiyadakı Bolşeviklərin etdiyi oktyabr inqilabının ardından Avropada yaradılmış Marksist-Leninist siyasətinin həyata keçirildiyi bir kommunist hökumətdir. Ömrü sadəcə dörd ay sürmüşdür. Rumıniyanın Budapeşti işğal etməsi ilə məhv olmuşdur. Bu dövlətin varisi Macarıstan krallığıdır. Krallıq (1920–1944)-cü illər arasında mövcud olmuşdur. 1919-cu il martın 21-də Macarıstanda zəhmətkeşlər hökuməti təşkil edildi. Hökumət Macarıstanı Sovet Respublikası elan etdi. Başçısı sosial-demokrat Şandor Qarban oldu. Bela Kun xarici işlər komissarı təyin edildi.

Macarıstan Xalq Respublikası (mac. Magyar Népköztársaság) — 1949-cu il 20 avqustdan 1989-cu il 23 oktyabra qədər Macarıstanın rəsmi adı. == Tarixi == === Yaranma tarixi === İkinci dünya müharibəsi zamanı Macarıstan nasist blokunun tərəfində idi, onun qoşunları SSRİ-nin ərazisinin işğalında iştirak edirdilər. 1944—1945-ci illərdə macar qoşunları darmadağın edildi, onun ərazisi isə sovet qoşunları tərəfindən tutuldu. Müharibədən sonra ölkədə Yalta konfransında nəzərdə tutulduğu kimi azad seçkilər keçirildi və bu seçkilərdə Kiçik Kənd Təsərrüfatı Sahibləri Partiyası (57%) qalib gəldi. Kommunistlərin və sosial-demokratların koalisiyası cəmi 34 % səs aldı. Amma sovet marşalı Kliment Voroşilovun rəhbərlik etdiyi müttəfiqlərin nəzarət komissiyası tərəfindən qurulan koalisiya hökuməti qalib gələn çoxluğa kabinetdəki yerlərin yarısını verdi, əsas vəzifələr isə kommunistlərin əlində qaldı. 10 fevral 1947-ci ildə macar və sovet hökumətləri arasında sülh müqaviləsi imzalandı. Baş nazir Ferents Nad İsveçrəyə rəsmi səfərə yollandı və orada həm öz vəzifəsindən, həm də vətənə geri dönməkdən imtina etdi. Sovet qoşunlarının dəstəyindən istifadə edən kommunistlər müxalifət partiyalarının liderlərinin çoxunu həbs etdilər və 1947-ci ildə yeni seçkilər keçirdilər.

Macarıstan Zəhmətkeşlər Partiyası- (mac. Magyar Dolgozók Pártja), 1948-1956 illər ərzində Macarıstan Xalq Respublikasında iqtidarda olan kommunist partiyası. == Tarixi == 1948-ci il iyunun 12-si ilə 14-ü arasında Macarıstan Kommunist Partiyası (MKP) və Macarıstan Sosyal Demokrat Partiyasının (MSDP) birgə qurultayında hər iki partiya birləşdi və Macarıstan Zəhmətkeşlər Partiyası yaradıldı. Yaradılan yeni partiyanın sədri Şakaşiç, baş katibi isə Matyaş Rakoşi oldu. O, 1956-cı ilə qədər bu vəzifəni yerinə yetirmişdir. Rakoşidən sonra baş katib Ernü Gerü, ondan sonra isə Yanoş Kadar olmuşdur. Macarıstan zəhmətkeşlər partiyasının nəzdində 1948-ci ilin fevralında Macarıstan Xalq Cəbhəsi təşkil edildi. 1949-cu il mayın 15-də Dövlət Məclisinə keçirilən seçkilərdə Xalq Milli Cəbhəsi 95% səs aldı. 1949-cu il avqustun 18-də Macarıstan Xalq Respublikasının Konstitusiyası qəbul edildi. 1956-cı il Macar inqilabından sorna Kadarın başçılıq etdiyi MZP Macar Sosialist Fəhlə Partiyası kimi yenidən təşkil edildi.

== 1848-ci ildən günümüzə qədər == === 1848-ci il Macar inqilabı (1848-1849) === Partiyalar Müxalifət Partiyası === Macarıstan Krallığı (Avstriya-Macarıstan İmperiyası) (1867-1918) === Partiyalar Deak Partiyası/Liberal Partiya/Milli Fəhlə Partiyası Milli Konstutsiya Partiyası F48P-İstiqlal və 48 Partiyası Müstəqil === Birinci Macarıstan Respublikası (1918-1919) === Partiyalar F48P-Karoyi (48 və İstiqlal Partiyası) Xalq Radikal Partiyası (PRP) === Macarıstan Sovet Respublikası === Partiyalar Macarıstan Kommunist Partiyası- MSZP/SZKMMP Macarıstan Sosial Demokrat Partiyası-MSZDP ==== Əks-inqilabçı hökumətlər (1919) ==== Partiyalar Müstəqil === Macarıstan Respublikası (1919-1920) === Partiler Xristian Milli Birlik Partiyası (ing. Christian National Union Party, mac. Keresztény Nemzeti Egyesülés Pártja KNEP ) Müstəqil === Macarıstan Krallığı (1920-1946) === Partiyalar KNEP Birlik Partiyası (EP, mac.