Model

lat. modulus – ölçü, nümunə, norma 1) kütləvi yaxud seriyalı istehsalda etalon (standart) kimi işlənən nümunə (avtomobil model, geyim model və s.), həmçinin hər hansı bir məmulatın, konstruksiyasının tipi və ya markası; 2) müxtəlif materiallardan (metal, gips, das və s.) məmulat hazırlamaq üçün taxta, gil, mum, gips və s.-dən olan (düzəldilmiş) qəlb; 3) tədqiqat obyektinin, bir cihazın, maşının və s. adətən, kiçildilmiş nümunəsi – surəti, əksi və ya təkrar olan quruluş; 4) sərgi üçün kiçik formatlı nümunələr; 5) müxtəlif elm sahələrində hadisələrin cizgili ifadəsi; 6) şablon; 7) nümunə, qəlb, sxem; 8) rəssam qarşısında nümayiş olunan əşya; 9) kimyada, fizikada: hər hansı bir elementin quruluşunu numayiş etdirmək üçün hazırlanmış forma. Məsələn, atom modeli; 10) şəkil çəkilən, yaxud heykəl yaradılan obyektlər (natura); 11) tədqiqat, idman, yaxud əyləncə məqsədli hər hansı bir qurğunun, adətən kicildilmiş surəti, əksi və ya təkrar olan quruluş; 1 2) hər hansı bir məmulatın nümunəsi, nümunəvi nüsxə; 1 3) hər hansı bir əşyanın, adətən, təbii ölçülərindən kiçik sxemi, maketi; 1 4) maşın markası, tipi.
Missiya
Modem
OBASTAN VİKİ
Model
Model (fr. modèle, lat. modulus — "ölçü, analoq, nümunə") – orijinalın hər hansı bir xüsusiyyətlərinin öyrənilməsini təmin edən obyekt-orjinalın əvəzcisidir. Mülahizələri sadələşdirən və hadisələrin təbiətini dəqiqləşdirən eksperiment keçirilməsinə imkan verən məntiqi sxemlər və məntiqi quruluşlar model adlandırılırlar. Gerçək şəraitin və ya obyektin riyazi, yaxud qrafik təsviri; məsələn, kainatda maddələrin paylanmasının riyazi modeli, işgüzar əməliyyatların (ədədi) modeli elektron cədvəl, yaxud molekulun qrafik modeli. Modellər, ümumiyyətlə, dəyişdirilə və ya idarə oluna bilər, buna görə də onların yaradıcıları gerçək şəraitə necə təsir etməyi görməyə cəhd edə bilər. Zaman-zaman fiziki modellərdən (maketlərdən) istifadə olunması çoxlu sayda insanın həyatını xilas etmiş, külli miqdarda xərclərdən və vaxt itkisindən azad etmişdir. Əksinə, fiziki modellərdə alınmış nəticələrin nəzərə alınmaması fəlakətlərə səbəb olmuşdur. Bu baxımdan 1870-ci ildə İngiltərədə hazırlanmış "Captain" zirehli gəmisi ilə bağlı hadisə çox ibrətamizdir. XIX əsrin ortalarında metallurgiyanın inkişafı və buxar maşınlarının yaradılması nəticəsində ağacdan hazırlanmış yelkənli gəmilərdən metal gəmilərə keçid başlanıldı.
Geosentrik model
Dünyanın geosentrik sistemi — dünyanın quruluşu haqqında ilk təlimlərdən biri. Bu təlimə görə Yer dünyanın mərkəzində tərpənməz durur və bütün göy cisimləri onun ətrafında fırlanır. Bu sistemi Ptolomey "Almagest" əsərində müntəzəm şərh etmişdir. Təlim XVI əsrə qədər hökm sürmüşdür. Dinin müqavimətinə baxmayaraq, bu təlimi dünyanın heliosentrik sistemi təlim ilə əvəz olunmuşdur.
Makroiqtisadi model
Makroiqtisadi model (ing. Macroeconomic model) — ölkənin və ya bölgənin iqtisadiyyatındakı problemlərin işini təsvir etmək üçün hazırlanmış analitik bir vasitədir. Bu modellər ümumiyyətlə istehsal olunan məhsul və xidmətlərin ümumi həcmi, ümumi qazanc, istehsal mənbələrindən istifadə səviyyəsi və qiymət səviyyəsi kimi cəmlənmiş miqdarların müqayisəli statikasını və dinamikasını öyrənmək üçün hazırlanmışdır. Makroiqtisadi modellər məntiqi, riyazi və / və ya hesablama ola bilər; müxtəlif növ makroiqtisadi modellər fərqli məqsədlərə xidmət edir və fərqli üstünlük və mənfi cəhətlərə malikdir. Makroiqtisadi modellər əsas nəzəri prinsipləri aydınlaşdırmaq və göstərmək üçün istifadə edilə bilər; bunlar müxtəlif makroiqtisadi nəzəriyyələri yoxlamaq, müqayisə etmək və miqdarını təyin etmək üçün istifadə edilə bilər; ssenarilər yaratmaq üçün istifadə edilə bilər (ümumiyyətlə pul, maliyyə və ya digər makroiqtisadi siyasətlərdəki dəyişikliklərin təsirini proqnozlaşdırmaq üçün); və bunlardan iqtisadi proqnozlar vermək üçün istifadə edilə bilər. Beləliklə, makroiqtisadi modellər tədris və tədqiqat üçün akademik dairələrdə geniş istifadə olunur və beynəlxalq təşkilatlar, milli hökumətlər və daha böyük şirkətlər, iqtisadi məsləhətçilər və düşüncə mərkəzləri tərəfindən də geniş istifadə olunur. Az sayda tənlik və ya diaqram daxil olan makroiqtisadiyyatın sadə dərslik təsvirlərinə tez-tez "modellər" deyilir. Buna misal olaraq IS-LM modeli və Keynsçilik makroiqtisadiyyatın Mandell-Fleminq modeli, eləcə də neoklassik böyümə nəzəriyyəsinin Ramsey — Kass — Kumpas modeli daxildir. Bu modellərin bir neçə ortaq cəhəti var. Bunlar çoxsaylı dəyişənləri əhatə edən çoxsaylı tənliklərə əsaslanır və bunlar tez-tez sadə diaqramlardan istifadə etməklə izah edilə bilər.
Lambda-CDM model
ΛCDM (Lambda soyuq qaranlıq maddə) və ya Lambda-CDM modeli —kainatın lambda (yunan Λ) adlı qaranlıq enerji və soyuq qaranlıq maddə ilə əlaqəli kosmoloji sabitliyi olan Big Bang kosmoloji modelinin parametrləşdirilməsidir (qısaldılmış CDM). Tez-tez Big Bang kosmologiyasının standart modeli kimi adlandırılır, çünki bu, kosmosun aşağıdakı xüsusiyyətlərini yaxşı bir hesabla təmin edən ən sadə modeldir: kosmik mikrodalğalı fonun varlığı və quruluşu qalaktikaların paylanmasında geniş diametrli quruluş hidrogenin (deuterium daxil olmaqla), helyumun və lityumun bolluqları uzaq qalaktikalardan və supernovalardan işıqda müşahidə olunan kainatın sürətləndirən genişlənməsi Model ümumi nisbilik kosmoloji miqyasda doğru çəki nəzəriyyəsidir. 1990-cı illərin sonlarında razılaşma kosmologiyası olaraq ortaya çıxdı, bir müddət sonra, kainatın fərqli müşahidə edilən xüsusiyyətləri bir-birinə qarşı çıxdı və kainatın enerji sıxlığının meydana gəlməsində bir fikir birliyi yox idi. ΛCDM modeli cosmologic inflyasiya, kvintessensiya və kosmologiya sahəsindəki spekulyasiya və tədqiqatın mövcud sahələri olan digər elementləri əlavə etməklə genişləndirilə bilər. Bəzi alternativ modellər ΛCDM modelinin fərziyyələrinə meydan oxuyur. Bunların nümunələri Nyuton dinamikasını dəyişmişdir, dəyişiklik çəkisi, kainatın maddə sıxlığında genişmiqyaslı varyasyon nəzəriyyələri və boş məkanın qeyri-invariantlığıdır. Ən müasir kosmoloji modellər kosmoloji prinsipə əsaslanaraq, kainatdakı müşahidəçi mövqeyimizin qeyri-adi və ya xüsusi olmadığını bildirir; böyük miqyasda kainat bütün istiqamətlərdə (izotropiya) və hər yerdən (homojenliyə) eyni görünür. Model, uzaqlıqdakı qalaktikalarrdan işıqda görkəmli spektral eniş və ya emissiya xətlərinin qırmızı sürüşməsi və supernova luminosity curves yüngül çöküntü zaman dilatasiyası kimi yaxşı sənədləşdirilmiş metrik sahə genişləndirilməsini ehtiva edir. Hər iki təsir elektromaqnit şüalanmasında bir Doppler köçürməsinə aid edilir, çünki genişlənən yer üzərində hərəkət edir. Bu genişlənmə paylaşılan qravitasiya təsiri altında olmayan obyektlər arasındakı məsafəni artırsa da, məkandakı obyektlərin (məsələn, qalaktikalar) ölçüsünü artırmaz.
Lü Ven (model)
Lü Ven (çin. 刘雯; 27 yanvar 1988, Yunçjou[d], Xunan) – Çin modeli. 2012-ci ildə "The New York Times" tərəfindən "Çinin ilk supermodeli" adlandırılmışdır. Ven Victoria's Secret Dəb Şousunda podiuma çıxan ilk çinli modeldir. O, Estée Lauder kosmetika brendinin mətbuat katibi olmuş ilk şərqi-asiyalı, "Forbes" jurnalının ən çox qazanan modellər siyahısına düşən ilk asiyalı qadındır. 2017-ci ildə "American Vogue" jurnalının üzlüyündə görünən ikinci çinli model olmuşdur. 2020-ci ilin aprelində ikinci dəfə bu jurnalın üzlüyündə yer alaraq bunu bacaran ilk çinli model olmuşdur. Hazırda The Society Management ilə əməkdaşlıq edir və Nyu-York şəhərində aktiv fəaliyyət göstərir. Lü Çinin Xunan əyalətinin Yunçjou şəhərində doğulmuşdur. Sinif yoldaşları arasında ən hündürboy qız olduğu üçün onda əyilmə vərdişi yaranmış və qaməti əyriləşmişdi.
Model-View-Controller
Model-View-Controller (MVC, «model-görünüş-müfəttiş») — istifadəçi interfeysi qurmaq üçün proqram təminatının arxitekturasıdır. İlk dəfə 1979-ci ildə bu arxitekturanı Trygve Reenskaug "Smalltalk-76"-da Xerox PARC ziyarət edəndə təqdim etmişdi. 1980-ci ildə, Cim Althof və başqaları MVC üçün Smalltalk-80 sinif kitabxanasını həyata keçirdilər. MVC modelinin əsas komponenti model - proqramın problemli hissəsini əhatə edir, istifadəçi interfeysindən asılı olmayaraq. Model qeyd-şərtsiz məlumatları, mənitiqi və tətbiq qaydalarını idarə edir. View - informasiyanın göstərilməsinə cavabdehdi. Çox vaxt pəncərə interfeysindən istifadə edilir. Controller - model və view arasınd əlaqəni təmin edir.
Rola (model)
Rola (ローラ, Rora) və ya əsl adı ilə Eri Sato (佐藤えり, Sato Eri, 30 mart 1990, Tokio[d]) – Yaponiya dəb modeli, televiziya şəxsiyyəti, actress aktrisası və müğənnisi. Atası banqladeşlidir, anası ilə rus-yapon qarışığıdır. Model kimi "Vivi" jurnalındakı işlərinə və modellik reklamlarına görə tanınır. 2011-ci ildən etibarən tez-tez Yaponiya televiziyasında çıxış edərək tarento kimi tanınmışdır. Sosial mediada ən çox təqib edilən Yaponiya məşhurlarından biridir. Yaponiyada Libera Production agentliyi ilə əməkdaşlıq edir. Rola 30 mart 1990-cı ildə Yaponiyanın Tokio şəhərində doğulmuşdur. Atası banqladeşlidir, anası isə yapon-rus qarışığıdır. 9 yaşına kimi əsasən Banqladeşdə böyümüşdür və orada Amerikan beynəlxalq məktəbində oxumuşdur. Valideynləri boşandıqdan sonra çinli olan ögey anası tərəfindən böyüdülmüşdür.
Standart Model
Standart Model — hissəciklər fizikasına aid nəzəriyyədir. Standart Model (SM) fundamental qarşılıqlı təsir qüvvələrini və bu qüvvələrdə elementar hissəciklərin rolunu öyrənir. Standart Model nəzəriyyəsinə görə Kainatdakı bütün materiya fermionlardan (kvarkların və leptonların aid olduqları hissəciklər ailəsi) yaranmışdır. Məsələn, proton iki yuxarı və bir aşağı kvarkdan ibarətdir. Fermionlar bir birinə qarşılıqlı təsir qüvvələri vasitəsilə təsir edirlər. Məsələn, protonun ibarət olduğu kvarklar bir birilə güclü qüvvə (ingiliscə, strong force) adlanan təsirlə bağlıdırlar. Belə ki, güclü qüvvə protonu hissələrə bölünməyə qoymur. Belə qarşılıqlı təsir qüvvələrinin sayı dörddür: elektromaqnetizm, qravitasiya, zəif nüvə qüvvəsi, güclü qüvvə. Bu qarşılıqlı təsir qüvvələri boson adlanan (fotonun da daxil olduğu hissəciklər qrupu) hissəciklərlə keçir (və ya daşınır). Məsələn, protonun hissələri arasındakı güclü qüvvə qluon adlanan boson vasitəsilə keçir.
Valter Model
Otto Moris Valter Model (alm. Otto Moritz Walter Model‎; 24 yanvar 1891[…] – 21 aprel 1945[…], Ratingen, Prussiya[d]) — alman hərb xadimi, general-feldmarşal.
Əlaqəli model
Əlaqəli model (ing. Relational model) — verilənlərin əlaqələr əsasında təşkil olunduğu model; çağdaş verilənlər bazalarının idarəolunması sistemlərinin əksəriyyətində bu model gerçəkləşdirilib. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Anatomik model
Anatomik model — tibbi və bioloji təhsil üçün istifadə edilən insan və ya heyvan anatomiyasının üçölçülü (3D) təsviri. Model anatomiyanı qismən parçalanmış göstərə bilər və ya tələbəyə modelləşdirilmiş bədən hissələrini çıxarıb yoxlamağa imkan verən çıxarıla bilən hissələrə malik ola bilər. Bəzi modellərdə uniseks modelin istənilən cinsdən olan şəxsi təmsil etməsinə imkan verən dəyişdirilə bilən cinsi əlavələr və digər dəyişdirilə bilən hissələr ola bilər. Anatomiyanın 3D kompüter modelləri indi alternativ olaraq mövcud olsa da, fiziki anatomik modellər hələ də anatomiyaya dair fikir təmin etməkdə üstünlüklərə malikdir. Anatomiya Müqayisəli anatomiya Vikianbarda Anatomik model ilə əlaqəli mediafayllar var.
İqtisadi model
İqtisadçılar öz təcrübəsində ən müxtəlif modellərdən istifadə edirlər. Bu modellər diaqramlardan, cədvəllərdən, bərabərliklərdən ibarət olur. İqtisadi modellərdə də bir çox hissələr, məlumatlar çatışmır. Buna baxmayaraq, əslində onların çatışmazlığı bizə həqiqətən mühüm olan şeyi dərk etməyə imkan verir. İqtisadçının modeli də bütün iqtisadi amilləri nəzərə ala bilmir. Bütün modellər müəyyən fərziyyələr və ehtimallarla qurulmuşdur. İqtisadçılar öz təhlillərində öyrənilən məsələyə dəxli olmayan amillərin iştirak etməsinə yol vermirlər. İqtisadiyyat müxtəlif fəaliyyət növləri ilə — alıcılıqla, satıcılıqla, işlə, muzdlu əməklə, istehsalla və s. məşğul olan milyonlarla insanlardan ibarətdir. Onun necə qurulduğunu dərk etmək üçün bizim düşünmə tərzimizi sadələşdirən üsulun tapılması zəruridir.
Faydalı model
Faydalı model — cihazla bağlı ixtiraya bənzər qeyri-maddi əqli hüquqların obyekti (texniki həll). Faydalı modellər üçün patent qabiliyyəti üçün daha az sərt şərtlər, daha qısa müddətlər və ərizəyə baxılması üçün sadələşdirilmiş prosedurlar müəyyən edilir. Bu üstünlüklərin qiyməti qısaldılmış patent müddətidir - 10 il (2014-cü ildən — uzadılma imkanı olmadan). Faydalı modellər Roma-Alman hüquq ailəsinin ştatlarının böyük əksəriyyətində və bəzi kontinental hüquq ştatlarında qorunur (ABŞ və Böyük Britaniyada faydalı modellər üçün heç bir mühafizə yoxdur). Rusiyada olduğu kimi, faydalı modellərə daha az sərt tələblər qoyulur, adətən qeyri-aşkarlıq (ixtiraçılıq mərhələsi, ixtiraçılıq mərhələsi) tələb olunmur. Macarıstan, Almaniya və İspaniyada faydalı modellərə mütləq dünya yeniliyi deyil, nisbi yenilik şərti tətbiq edilir (yəni yeniliyə müəllif hüququndan azadolma nəzərdə tutulur). Nadir hallarda, cihaza əlavə olaraq, bir metod faydalı model kimi qoruna bilər (Ukrayna, Avstriya, Estoniya, Fransa, İrlandiya, Portuqaliya). Faydalı model patentinin ümumi qəbul edilmiş qüvvədə olma müddəti 10 ildir.
Bell-LaPadula model
Bell-LaPadula modeli təhlükəsizlik siyasətinin formal avtomat modelidir, girişin idarə edilməsi qaydaları çoxluğunu təsvir edir. == İş prinsipi == Bu modeldə sistemin komponentləri təhlükəsizlik obyektlərinə və subyektlərinə bölünür. Təhlükəsiz vəziyyət anlayışı daxil edilir və isbat edilir ki, əgər hər bir keçid təhlükəsiz vəziyyəti saxlayırsa (yəni sistemi bir təhlükəsiz vəziyyətdən digər təhlükəsiz vəziyyətə keçirirsə), onda induksiya prinsipinə görə sistem təhlükəsizdir. == Ədəbiyyat == İmamverdiyev Y. N, "İnformasiya təhlükəsizliyi terminlərinin izahlı lüğəti", 2015,"İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı,160 səh.
Nozomi Sasaki (model)
Nozomi Sasaki (佐々木 希, Sasaki Nozomi, 8 fevral 1988, Akita) – Yaponiya qlamur modeli və keçmiş dəb modeli. Yeddi il dəb modeli kimi işlədikdən sonra qravür idolu kimi məşhurlaşmış, 2009-cu ildən "Dream" qarışıq döyüş sənətləri turnirinin və "K-1" kikboksinq yarışının şərhçilərindən biri olmuşdur. 2008-ci ildən bəri 8 fotokitab və 3 DVD buraxmış, bir çox televiziya, jurnal və reklamlarda görünmüşdür. Dəb və kosmetika reklamları ilə yanaşı Coca-Cola şirkətinin yaşıl çay məhsulları, Suntory firmasının 3 içki məhsulu, So-net, Willcom, Fujifilm, Kao, Rohto Pharmaceutical şirkətlərinin reklamlarında oynamışdır. Seiko şirkəti Tisse brendini ona həsr etmişdir. 2010-cu ilin iyununda ona həsr olunmuş Cotton Cloud aksessuar brendi yaradılmış və Haracukuda ilk mağazası açılmışdır. 2010-cu ildə musiqi karyerası başlamış və "Kamu to Funyan" (噛むとフニャン) sinqlı ilə debüt etmişdir. Bu sinql Lotte Fit firmasının saqqız reklamlarında istifadə olunmuşdur. Sasakinin debüt albomu olan "Nozomi Collection" 18 aprel 2012-ci ildə buraxılmışdır. 2017-ci ildə komediyaçı və aparıcı Ken Vatabe ilə evlənmişdir.
Remington Model 700
Remington 700 (Reminqton 700) — ABŞ istehsalı tüfəng. Fərqli patronlara uyğun fərqli modifikasiyaları mövcuddur. Standart patron 7,62×51 mm Nato (.308 Win)-dir. Texniki olaraq darağlı, sürüşgən çaxmaq mexanizmli tüfənkdir. Patron tutumu modifikasiyadan asılı olaraq 3 və ya 5 ola bilər. Remington Arms şirkətinin ən məşhur məhsuludur. Tüfənk fərqli istehsalçılardan tərəfindən hazırlanmış nişangahlarla istifadə edilir. Geweht 98 tüfənginə əsasən hazırlanmışdır, istehsala isə 1962-ci ildə başlanmışdır. Modelin fərqli modifikasiyaları var və ABŞ-də .177 Rem (4,5 mm), .338 Lapua Magnum (8,6 mm) kalibrli snayper, idman və ya ov tüfənkləri kimi istifadə edilir. Silah yüksək keyfiyyətə malikdir.
Tesla Model 3
Tesla Model 3 — orta ölçülü, 4 qapılı, elektriklə işləyən, Tesla şirkəti tərəfindən hazırlanan avtomobil. Model 3-ün məhdud sayda istehsalı 2017-ci ilin İyul ayından başlayıb, və ilk 30 avtomobil sahiblərinə İyulun 28-i 2017-ci ildə verilib. Teslanın CEOsu Elon Musk 2017-ci ilin Dekabrına qədər 20 000 avtobil istehsal edəcəklərini gözlədiklərini deyib, bu ümumi istehsal qabiliyyətinin 60 faizini təşkil edir. 2016-cı ildə Model 3-ün planını elan etdikdə, ilk bir həftəyə 325 000 onlayn avtomobil sifariş (reserv) verilmişdir. Bu sifarişlərin ümumi məbləği 14 milyard dollar edir. 2017-ci ilin may ayına olan məlumata görə isə 400 000 və 500 000 arasında Model 3 sifariş verilib, amma Tesla özü maliyyə hesabatlarında bu barədə bir rəqəm açıqlamayıb.
Tesla Model S
Tesla Model S — Tesla şirkətinin 2012-ci ildən istehsal etdiyi beş nəfərlik elektrik (BEV) sedan avtomobil modeli. Dünyada ən çox satılan elektrik avtomobili olan bu model ABŞ daxil olmaqla, ÇXR, Niderland, Kanada, Danimarka, Almaniya və İsveçrə kimi ölkələrdə 60, 60D, 70D, 85, 85D və P85D kateqoriyalarında 6 müxtəlif növdə satılır. Tesla Model S 2014-cü ildə aparılan Euro NCAP testlərində 5 ulduz qazanmışdır.
Model (musiqi qrupu)
Model — 2005-ci ildə "A Due Carmen" adı ilə yaradılan və sonradan 2008-ci ildə "Model" adını alan Türkiyənin alternativ rok qrupudur. 2005-ci ildə "A due Carmen" adı ilə Okan Işık (gitaraçı), Aşkın Çolak (zərb alətləri) və Can Temiz (bas gitara) tərəfindən yaradılmışdır. 2007-ci ildə vokalda Fatma Turqut və gitarada Serkan Gürüzümcü qrupa qoşuldu və daha sonraki il qrupun adı "MODEL" olaraq dəyişdirildi. Onun ilk albomu "Perili Sirk" 2009-cu ildə GNL Entertainment-in dəstəyi ilə işıq üzü görüb. "Olmaz" mahnısı diqqət çəkib və albomda Levent Yüksellə ifa etdiyi "Bak Bir Varmış Bir Yokmuş" dueti yer alıb. Model albom və səhnə işlərindən əlavə şirkətlər üçün hazırladığı sinqıllarla da adından söz etdirib. Brend Konfransı üçün 10-cu Yubiley Himni, 1 sınqıl və 1 intro bəstələdi. 2009 və 2010-cu illərdə konfransın musiqi koordinatoru olub. Qrup 2010-cu ildə Efes Pilsenin "Küçədə Həyat Var" layihəsində iştirak edib. 25 sentyabr 2010-cu ildə Antalyada keçirilən Efes Pilsen One Love Festivalında iştirak etmişdir.
Davson–Danielli modeli
Davson–Danielli modeli (və ya pausimolekulyar model) — 1935-ci ildə Huq Davson və Ceyms Danielli tərəfindən təklif edilən hüceyrənin plazmatik membran modeli. Modelə görə membran iki qlobulyar zülal təbəqəsi arasında yerləşən bir cüt fosfolipid qatından ibarətdir. Bunlar trilaminardır və lipoproteinlərdir. Membranda fosfolipid təbəqəsinin olması fikri 1925-ci ildə Qorter və Qrendel tərəfindən təsdiqini tapmışdır. Lakin Davson–Danielli modelində bu təbəqəni əhatələyən zülal təbəqəsi fikri ilk dəfə səslənirdi. Bu fikir Daniellinin fosfolipidlərin səthi gərilmə ilə bağlı müşahidələrini izah etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur (hal-hazırda fosfolipid qrupları səthi gərilməni izah etmək üçün kifayətdir). Davson–Danielli modeli 1972-ci ildə Zinger və Nikolson tərəfindən mozaik maye modeli irəli sürülünə qədər doğru qəbul edilirdi. Mozaik maye modeli Davson–Danielli modelinə transmembran zülalları əlavə etməklə genişləndi. Eksperimental təcrübələr vasitəsilə bu modelin doğruluğu isbat olundu. Bundan əvvəlki modellərin isə yanlış olduğu ortaya çıxdı.
Diksit—Stiqlits—Kruqman modeli
Diksit—Stiqlits—Kruqman modeli — yeni beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsinin əsasını təşkil edən və iqtisadçılar Avinaş Diksit, Cozef Stiqlits və Pol Kruqman tərəfindən yaradılmış inhisarçı rəqabət və miqyas iqtisadiyyatları şəraitində aqlomerasiyaların formalaşması üçün makroiqtisadi model. E.Çemberlinin 1933-cü ildən "İnhisarçı rəqabət nəzəriyyəsi" kitabında (əvvəllər 1927-ci il dissertasiyasında verilmişdir) və bir neçə ay sonra C.Robinsonun "Qeyri-kamil rəqabətin iqtisadi nəzəriyyəsi" əsərində "həmçinin 1933-cü ildən inhisarçı rəqabət üçün xarakterik olan anlayışlar və fərziyyələr tətbiq olunur. İnhisarçı rəqabət modeli 1977-ci ildə A. Diksit və J. Stiqlitsin “İnhisarçı rəqabət və optimal məhsul müxtəlifliyi” adlı birgə məqaləsində (Uorvik Universitetində 1975-ci ildə birgə iş əsasında) yaranmışdır. Bu model 1979-cu ildə Pol Kruqmanın “Artan gəlirlər, inhisarçı rəqabət və beynəlxalq ticarət” və 1980-ci ildə “Məqsəd iqtisadiyyatı, məhsulun differensasiyası və ticarət strukturu” məqalələrində əlavə edilmiş və yenidən işlənmişdir. 1980-ci ildə A. Diksit və V. Normanın monoqrafiyası, 1985-ci ildə isə E. Helpman və P. Kruqmanın "Bazar strukturu və xarici ticarət" əsərindən sonra. P. Kruqman təhlili 1991-ci ildə “Gəlirlərin artırılması və iqtisadi coğrafiya” məqaləsi ilə tamamladı və 1999-cu ildə M. Fujita, P. Kruqman və A. Venablesin “Məkan iqtisadiyyatı” əsəri nəhayət Diksit—Stiqlits—Kruqman modeli formalaşdırdı.
Divident diskontlaşdırma modeli
Giriş-çıxış modeli
Giriş-çıxış modeli — ölkə iqtisadiyyatında sahələrarası istehsal münasibətlərini xarakterizə edən iqtisadi və riyazi balans modeli. Bir sənayedəki məhsul ilə bu çıxışı təmin etmək üçün lazım olan bütün iştirakçı sahələrin məhsul xərcləri, xərcləri arasındakı əlaqəni xarakterizə edir. Giriş-çıxış balansı nağd və natura şəklində tərtib olunur. Sənayelararası balans xətti tənliklər sistemi şəklində təqdim olunur. Giriş-çıxış balansı (IOB) sektoral kontekstdə məcmu sosial məhsulun formalaşması və istifadəsi prosesini əks etdirən bir cədvəldir. Cədvəldə hər bir məhsul üzrə istehsal xərclərinin strukturu və iqtisadiyyatda bölüşdürülmə strukturu göstərilir. Sütunlar iqtisadiyyatın sektorlarında ümumi məhsulun orta istehlak və əlavə dəyər elementləri üzrə dəyər tərkibini əks etdirir. Xətlər hər sahədəki mənbələrdən istifadəni əks etdirir. MRM modelində dörd kvadrant var. Birincisi ara istehlakı və istehsal əlaqələri sistemini, ikincisi ÜDM-nin son istifadəsinin strukturunu, üçüncüsü ÜDM-in xərc strukturunu, dördüncüsü milli gəlirin yenidən bölüşdürülməsini əks etdirir.
HSV (rəng modeli)
HSL (hue, saturation, lightness) və HSV (hue, saturation, value) rəng tonu-doyma-parlaqlıq – kompüter qrafikasında rəngləri təsvir etmək üçün istifadə olunan rəng modeli. Rəng tonu (HUE), əslində rəngin özüdür və rəng dairəsindəki yeri ilə təyin olunur: 0º – qırmızı, 60º – sarı, 120º – yaşıl, 180º – mavi, 240º – göy, 300º – bənövşəyi. Doyma (SATURATION), verilmiş çalarlı rəngin qatılığıdır və çox zaman 0–100 aralığında faizlə ifadə olunur; məsələn, yangınsöndürən maşının qırmızı rəngi yüksək doymuş rəngdir, çəhrayı rəng isə zəif doyub. Parlaqlıq (BRIGHTNESS), verilmiş rəngdə ağ rəngin miqdarıdır: 0 – qara rəngə, 100 isə ag rəngə uyğundur. HSB modelinə HLS (hue-lightness-saturation) modeli və ya HSV (hue-saturation-value) modeli də deyilir. İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
IS-LM modeli
Əsas makroiqtisadi modellərdən biri də IS-LM modelidir. IS-LM modeli faiz dərəcəsinin və istehsalın həcminin əmtəə və pul bazarlarındakı tarazlığını əks etdirir. Bu modelin adı 2 əsas iqtisadi tarazlığın birləşməsindən əmələ gəlir: İqtisadiyyatdakı investisiyalar (I) yığıma (S), pula olan tələb(L) isə pul təklifinə (M) bərabər olmalıdır. Bu model əmtəə və pul bazarlarının tarazlıqda olduğunu göstərir. IS-LM modeli 1937-ci ildə nobel mükafatı laureatı Con Hiks tərəfindən yaradılıb. O,Con Menyard Keynsin 1936-cı ildə yazdığı "Məşğulluğun, Faizin və Pulun Ümumi Nəzəriyyəsi" kitabındakı fikirləri grafik olaraq təsvir edib. "IS" əyrisində investisiya (faiz dərəcəsi kimi verilən) yığıma (istehsal kimi verilən) bərabərdir. Əmtəə bazarında faiz dərəcəsi və istehsal arasında tərs-mütənasiblik olduğundan "IS" əyrisi aşağı meyillidir. Çünki, istehsal artdıqca daha çox pul yığıma yönəlir, investisiyaların yığıma bərabər olması üçün faiz dərəcəsi aşağı düşür. Pul bazarında faiz dərəcəsi və istehsal düz mütənasib olduğu üçün "LM" əyrisi isə yuxarı meyllidir.
Kainat modelləri
Kainatın Fridman modeli
Fridman nəzəriyyəsi (A.A.Fridman) — kainatın inkişaf istiqamətinin təyini üçün istifadə olunan nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyəyə əsasən Kainatın sıxlığının verilmiş qiymətində Kainat ya məkana görə sonsuz, ya da sonlu ola bilər. 1916-cı ildə A. Eynşteyn ümumi nisbilik nəzəriyyəsində zaman və məkan xassələrinin Kainatda materiyanın paylanması və hərəkətindən asılı olduğunu isbat etdi. Bununla da, zaman-məkan xassələrinin Nyuton mexanikasında təsvir edildiyi qədər də sadə və bəsit olmadığı müəyyən edildi. Yeni nəzəriyyəyə əsasən kütləsi böyük olan cazibə mərkəzləri yaxınlığında zamanın sürəti yavaşıyır. A. Eynşteyn, nisbilik nəzəriyyəsinin müddəalarını Kainatın izotrop, bircins və stasionar modelini qurmaq üçün tətbiq edir. Sonuncu model səhv olduğundan Eynşteyn bir nəticə ala bilmir. 1922-ci ildə rus riyaziyyatçısı A. A. Fridman isbat etdi ki, ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə əsasən Kainatın zamana görə dəyişən qeyri-stasionar modelini almaq mümkündür. Bununla da, Fridman müasir kosmoloji nəzəriyyələr üçün riyazi özül yaradır. Ümumi nisbilik nəzəriyyəsinə görə böyük miqyaslarda məkanın xassələri maddənin orta sıxlığından asılı olur.
Komponentlərin obyekt modeli
Komponentlərin obyekt modeli (ing. Component Object Model) – kom – Windows mühitində obyektlərin qurulması və qarşılıqlı əlaqəsi üçün texnoloji standart. 1993-cü ildə Microsoft korporasiyası tərəfindən hazırlanmışdır. COM texnologiyası proqram təminatının qurulmasında hazır proqram komponentləri (hər biri eyni vaxtda bir çox proqramlarda istifadə edilə bilər) arasında qarşılıqlı əlaqələrin ümumiləşdirilmiş bir üsulla həyata keçirilməsi üçün yaradılmışdır; onun köməyi ilə proqram təminatının bir komponenti öz xidmətlərini digər hissəyə (komponentə) təqdim edir. Proqram təminatının istənilən komponenti COM obyektləri şəklində reallaşır. Hər bir obyekt bir və ya bir neçə interfeys təqdim edir, interfeys isə metodlardan (müəyyən əməliyyatı yerinə yetirən prosedur, yaxud funksiyalardan) ibarətdir.
Kompüterin formal modeli
1936-cı ildə alqoritmlərin yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş kompüterin formal modeli, amerikalı alim Emil Post (Emil Leon Post), praktiki modeli isə ingilis riyaziyyatçısı Alan Türinq (Alan Turing) tərəfindən eyni zamanda yaradılmışdır. Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.
Kübler-Ross modeli
Kübler-Ross modeli və ya qəmin beş mərhələsi, ölməktə olan insanların davranış ve düşünmə mərhələləri. İnkar – ilk reaksiya inkar olur. Bu mərhələdə fiziki diaqnoz səhv hesab oluna bilər, və saxtalıq reallığa üstünlük verilir. Qəhər – Şəxs inkarın davam etməsinin mümkün olmasının aşkar etməsi. Dövrəyə girməyən sorğuların dövrəyə girməsi ile başlayır, üst üstə gələn sorğular nəticəsində hirsli emosiyalar vücudu ələ keçirir. Bazarlıq – Üçüncü mərhələ şəxsin qəmin səbəb qarşısını almaq üçün ümid yaradır. Depressiya – "Mən qəmginəm, nəiləsə niyə məşqul olum?"; "Mən tezliklə öləcəm, nə xəyri?" Dördüncü mərhələdə şəxs ölümün tanınması ümidi ilə üzləşir. Həyatdan soyuqlaşma, heç bir şey etmək istəməmə, qeydsizlik halı kimi ifadələr qeyd olunur. Qəbul – "Hər şey yaxşı olacaq". Durumun başa düşülməsi ve həyatın normal axarına dönməsi durumu gerçəkləşir.
Makroiqtisadi modellər
AD-AS modeli makroiqtisadiyyatı başa düşmək üçün yaradılan standard dərslik modelidir. Bu model Məcmu Tələbin Məcmu Təklifə bərabər olduğu haldakı qiymət səviyyəsini və real istehsal həcmini göstərir. Məcmu tələb əyrisi aşağı meyillidir. Bu da aşağı qiymət səviyyəsində istehsala daha çox tələb olmasını göstərir. Məcmu tələbin aşağı meyilli olmasına 3 effekt təsir göstərir: Piqu və ya real balans effekti. Əgər ölkədə real qiymətlərin səviyyəsi aşağı enirsə, real sərvət artır. Yəni, qiymətlər enirsə alıcı 1 manatla daha çox məhsul ala bilir, bu da məcmu tələbi artırır. Keyns və ya faiz dərəcəsi effekti. Məhsulların qiyməti düşürsə, pula olan tələb azalır. Bu faiz dərəcəsini aşağı endirir.
Mandell-Fleminq modeli
"Mandell-Fleminq" modeli (ing. Mundell–Fleming model) — açıq iqtisadiyyatda monetar və fiskal siyasətin həyata keçirilməsi zamanı istinad edilən hakim paradiqmadır. Bu modelin yaradıcısı Nobel mükafatı laureatı RRobert Mandelldir. "Mandell-Fleminq" modeli "IS-LM" modelinin inkişaf etdirilmiş formasıdır. Belə ki, hər iki model də pul və əmtəə bazarlarının arasındakı əlaqəyə əsaslanır və qiymətlərin sabit olduğu qısamüddətli dövrdə məcmu gəlirdəki dalğalanmalara nəyin səbəb olduğunu araşdırır. İki model arasındakı əsas fərq “IS-LM” modelinin qapalı iqtisadiyyatı, "Mandell-Fleminq" modelinin isə açıq iqtisadiyyatı tətqiq etməsidir. "Mandell-Fleminq" modeli kiçik açıq iqtisadiyyatı tətqiq edir ki, burada sözügedən iqtisadiyyat dünya maliyyə bazarlarında istədiyi qədər borc ala və istədiyi qədər borc verə bilər. Nəticə etibarı ilə iqtisadiyyatdakı faiz dərəcəsi dünya faiz dərəcəsi ilə eynidir. R. Mandell 1963-cü ildə yazdığı əsərində bu fərziyyəni niyə etdiyini göstərir: “Əldə etdiyim nəticələri mümkün olan ən sadə şəkildə əks etdirmək və siyasi məsələləri ən kəskin şəkildə önə çıxarmaq üçün, bir iqtisadiyyatın dünya səviyyəsində müəyyənləşən faiz dərəcəsindən fərqli fazi dərəcəsi təqdim edə bilmədiyi vəziyyətdəki tam kapital h’r’k’tliliyi fərziyyəsini irəli sürürəm. Bu fərziyənin vəziyyəti şişirtdiyi düşünülə bilər, amma bu beynəlxalq maliyyə əlaqələrinin təsirinin əhəmiyətini ən yaxşı şəkildə göstərir”.
Mini (avtomobil modeli)
Mini 1959–2000-ci illər arasında istehsal edilmiş mini sinif avtomobil modelidir. Avtomobilin orijinalı 1960-cı illərin Britaniya simvolu hesab olunur. Avtomobil Sir Alec Issigonis tərəfindən hazırlanmışdır. Mini əvvəlcə Austin və Morris markaları altında satıldı. Avtomobil üç əsas yeniləməyə malikdir və hetçbeklə birlikdə station wagon, sedan, pikap, furqon və Moke adlı maşın modellərində istehsal edilmişdir. Bundan əlavə, onun idman modelləri olan Mini Cooper və Cooper S 1964, 1965 və 1967-ci illərdə Monte Karlo rallilərində qalib gələrək uğurlu ralli avtomobilləri olmağı bacarmışdırlar. 1999-cu ildə aparılan sorğuya görə, Ford Model T-dən sonra XX əsrin ən təsirli avtomobili seçilmişdir. Avtomobilin istehsalı 2000-ci ildə dayandırılmışdır və 2001-ci ildə tamamilə yenilənmiş ikinci nəsil ilə əvəz olunmuşdur.
Modelləşdirmə
Modelləşdirmə (ing. modeling, ru.моделирование) - şəraitin və ya fiziki obyektin təsvir edilməsi üçün riyazi üsullardan istifadə olunması. Kompüterlərdə modelləşdirmə əsasən iki sahədə aparılır: biznesdə və görüntülərin işlənməsində. Biznesdə modelləşdirmə, adətən, elektron cədvəllərin köməyilə, şirkətin durumunu və fəaliyyətini əks etdirən maliyyə verilənlərinin işlənməsi zamanı aparılır; verilənlərin idarə olunması, planların və layihələrin işlənib hazırlanması, eləcə də ehtimal olunan dəyişikliklərin təsirinin qiymətləndirilməsi üçün modelləşdirmədə riyazi düsturlardan istifadə olunur. Qrafik modelləşdirmədə obyektlərin və, lazım gələrsə, onlar arasındakı fəza əlaqələrinin təsviri üçün riyazi üsullardan istifadə edilir. Məsələn, CAD proqramları alətlər, ofislər, mürəkkəb molekullar və avtomobillər kimi fiziki obyektin ekran təsvirini yaradır. Beləliklə, həndəsi modellər, tənliklərə əsaslanmaqla, xətləri, əyriləri və s. yaradır və bu formaları ikiölçülü və ya üçölçülü fəzada bir-birinə nəzərən dəqiq yerləşdirir. Obyektləri boyamaq və onların müəyyən nöqtədən həcmli təsvirini vermək üçün işıq-kölgə effektlərinin modelləşdirilməsinin xüsusi riyazi üsullarından istifadə edilir. Moddelləşdirmə — Obyektin modelinin köməyi ilə orjinal obyektin əsas xüsusiyyətləri barəsində məlumatın alınması məqsədi ilə bir obyektin başqası ilə əvəz edilməsidir.
Məcmu tələb-məcmu təklif modeli
AD-AS modeli makroiqtisadiyyatı başa düşmək üçün yaradılan standard dərslik modelidir. Bu model Məcmu Tələbin Məcmu Təklifə bərabər olduğu haldakı qiymət səviyyəsini və real istehsal həcmini göstərir. Məcmu tələb əyrisi aşağı meyillidir. Bu da aşağı qiymət səviyyəsində istehsala daha çox tələb olmasını göstərir. Məcmu tələbin aşağı meylli olmasına 3 effekt təsir göstərir: Piqu və ya real balans effekti. Əgər ölkədə real qiymətlərin səviyyəsi aşağı enirsə, real sərvət artır. Yəni, qiymətlər enirsə alıcı 1 manatla daha çox məhsul ala bilir, bu da məcmu tələbi artırır. Keyns və ya faiz dərəcəsi effekti. Məhsulların qiyməti düşürsə, pula olan tələb azalır. Bu faiz dərəcəsini aşağı endirir.
Məftil modeli
Məftil modeli (eyni zamanda məftil qəfəs modeli də adlanır) — hissələrin 3D modellərini vizuallaşdırmaq və 3D qrafiklərin modelləşdirilməsinə xidmət edir. Məftil modelinə kompyüter qrafikasında həm də til modeli deyilir, çünki verilmiş modelin tilləri məftil və xətlər vasitəsilə əlaqələndirilir. Məftil modeli kompyüter qrafikasında tətbiq olunan köməkçi alət rolunu oynayır. O, hissə haqqında məlumatı transparent şəkildə təsvir edir və digər modellərə nisbətən çox az hesablama vaxtı tələb edir. Məftil model 3D təsvirin ən sadə formasıdır. Sərhəd xəttləri bu modeldə bir-biri ilə bir başa əlaqədə olmadığından hissənin məftil modelinin yanlış intrepretasiya oluna bilmək təhlükəsi vardır. Buna baxmayaraq məftil modelindən hissələrin cizgilərinin hazırlanmasında, hissənin fəzada vəziyyətinin təyini, transformasiyaların təsviri və proyeksiyalar üçün istifadə olunur. Rezo Əliyev. Maşınqayırma leksikonu. II hissə, Bakı: Appostrof nəşriyyatı, 2012, 423 s.
Mənbə-filtr modeli
Mənbə-filtr modeli (ing. Source-filter model, rus. Модель «источник фильтр») — İsveç alimi Qunnar Fant tərəfindən 1960-cı ildə "Nitqin yaranmasının akustik nəzəriyyəsi" əsərində təklif olunan model. Mənbə-filtr modelində Helmhols rezonatoru filtrlə əvəz olunur, yəni səs mənbəyi – səs telləridir, səs traktı yalnız mənbəni modifikasiya (filtrasiya) edir; səs tellərinin və səs traktının akustik xassələri baxımından bir-birindən asılı deyil, onları ayrılıqda öyrənmək olar. Əgər səs mənbəyi və səs traktı bir-birindən asılı deyilsə, onda səs siqnalından mənbəni müəyyən etmək olar (tərs filtrasiya). Bu nitqin sintezi, səsə görə şəxsin identifikasiyası, vokal patalogiyaların öyrənilməsi üçün zəruridir. İmamverdiyev Y.N., Suxostat L.V. "Nitq texnologiyaları üzrə terminlərin izahlı lüğəti ", 2015,“İnformasiya Texnologiyaları” nəşriyyatı,111 səh.
Məntiqi modelləşdirmə
Məntiqi-Riyazi Model ilə Nəzəriyyənin Münasibəti Haqqında Məlum olduğu kimi, klassik riyaziyyat gerçək aləmin fəza formaları və kəmiyyət münasibətləri haqqında elmdir. Riyazi modellər isə obyektlər arasındakı müəyyən əlaqə və asılılıqları formal cəhətdən təsvir edir. Bu isə bir riyazi nəzəriyyəyə bəzən başqa bir nəzəriyyənin modeli kimi baxmağa əsas verir. Model özlüyündə yeni nəzəriyyə ilə köhnə nəzəriyyə arasında əlaqə forması olmaqla, bir nəzəriyyədən başqa nəzəriyyəyə keçid vasitəsi kimi çıxış edə bilir. Riyazi nəzəriyyələrin özü də riyazi model kimi başa düşülə bilər. Hər hansı bir riyazi nəzəriyyədən o zaman istifadə oluna bilər ki, bu nəzəriyyə müəyyən obyektlər sisteminin öyrənilməsində həmin sistemin riyazi modeli olsun. Əgər riyazi nəzəriyyə verilmiş sistem üçün riyazi model ola bilməzsə, onda o, həmin sistemi öyrənməkdə istifadə oluna bilməz. Məsələn, müasir riyazi nəzəriyyələr bir çox biyoloji hadisələrin modelləşdirilməsi üçün yararsızdır. Ona görə də biyoloji hadisələrin modelləşdirilməsi üçün yeni riyazi nəzəriyyələr yaradılmalıdır. İxtiyari prosesin riyazi modelləşdirmə metodu ilə öyrənilməsi üçün onun riyazi təsvirini vermək vacib və ilkin şərtdir.

Digər lüğətlərdə