tarix

Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir. Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur. Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər.

Bu janr bəzən fantastika janrı ilə səhv salınır. Tarixi romanda bir hadisə müəllifin öz təsəvvürü və ya fantastik detallar qatılarsa bu Alternativ tarix (Alternative history) janrına çevrilir. Əsasən fantastik janrın alt janrı kimi qəbul edilir və yaranması haqda dəqiq bir məlumat olmur. Çünki fantastikanın yarandığı tarix kimi qəbul edilən E. Ə. 3000-ci ildə yazılan Homerin "Odissey" və "İlliada" əsəri də bəzi kritiklərə görə alternativ tarix janrında yazılıb. Philip K. Dick, Harry Turtledove, bu janrın ən böyük ustaları olaraq qəbul edilir.

Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsi — Bakı Dövlət Universitetinin fakültələrindən biri. == Tarixi == 1919-cu ilin sentyabrında təsis edilən və noyabrın 15-də fəaliyyətə başlayan Tarix fakültəsi Bakı Dövlət Universitetinin yaşıdıdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə tərəqqipərvər ziyalıların təşəbbüsü ilə yaradılmış Tarix fakültəsinin Azərbaycan xalqının milli mənlik şüurunun formalaşmasında misilsiz xidmətləri olmuşdur. Fakültə fəaliyyət göstərdiyi 103 il ərzində çətin və şərəfli inkişaf yolu keçmişdir. 1919-cu ildə Tarix-filologiya fakültəsi adı ilə ilk addımlarını atmağa başlayan Tarix fakültəsi sonralar müxtəlif adlar ilə (İctimai elmlər fakültəsi, Pedaqoji fakültə) fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu müddətdə Tarix fakültəsi yüksəkixtisaslı tarixçi kadrlar hazırlayan nüfuzlu tədris və elm mərkəzinə çevrilmiş, Azərbaycanda elmin və mə­dəniyyətin inkişafına güclü təkan vermişdir. Fakültə təsis olunarkən ona 509 tələbə və 95 azad dinləyici (604 nəfər) qəbul edilmişdi. 1920-1921-ci illərdə fakültədə 12 professor, 2 dosent, 6 müəllim, 1 elmi işçi – cəmi 21 nəfərlik elmi-pedaqoji heyət çalışmışdır. Onlar fakültədə elmi-pedaqoji işin təşkili və milli kadrların hazırlanması işinə böyük əmək sərf etmişlər. 1922-ci ildə Tarix fakültəsində 8 kafedra fəaliyyət göstərirdi: Qədim tarix; Orta əsrlər tarixi; Yeni dövrün tarixi; Rusiya tarixi; Müsəlman Şərqinin ümumi tarixi; Türklərin tarixi; İran tarixi; Ar­xeologiya.

Böyük tarix — Böyük partlayışın tarixini öyrənən elm. Bu elm bir çox fənlərin birləşməsi əsasında çoxistiqamətli yanaşmadan istifadə edərək tarixin müddətini və insan varlığını araşdırır. Buna kosmosun öyrənilməsi kimi fəaliyyətlər də daxildir. Yer kürəsi və həyat arasında olan qarşılıqlı münasibətləri araşdırmaq üçün bir çox yollardan istifadə edir. Və bu elm bir sıra orta məktəb və universitetlərdə tədris olunur. Bu termini ilk dəfə Avstraliyanın Makkuori Universitetinin tarixçisi David Kristian kəşf etmişdir. Böyük tarixin tədrisinin ən yeni nümunəsini Rays Universitetinin məşhur natiqi Con Kennedi tapmışdır. O,50000 illik insan tarixinin nümunəsini vermişdir. Bəzi tarixçilər isə bu fikirlə razılaşmırlar və bunun gerçək olmadığını iddia edirlər.

Domen — feodalizm dövrünə aid anlayış. == Ümumi anlayış == Feodalın torpaqları iki hissəyə bölünürdü: domen-yəni ata mülkü, şəxsi mülkiyəti, və idarəsi altında olan ərazilər. Məsələn fransız krallarının özəl mülkləri İl de-Frans sayılırdı. Öz domenindən başqa, onun bütün ölkədə ərazisində bəzi ali hüquqları da vardı (hərbi komandanlıq, məhkəmə bannı və başqa). Müsəlman aləmində bunlara xass (hökmdarın öz torpaqları) torpaqlar deyilirdi, digər torpaqlar divan (dövlətin torpağı) adlanırdı. Rusiyada buna (opriç) deyilirdi.

Nüvə silahları nüvə parçalanması və birləşmə reaksiyalarından böyük dağıdıcı gücə malikdir. 1930-cu illərdə edilən elmi kəşflərə əsaslanaraq, ABŞ, İngiltərə, Kanada və azad Fransa, II Dünya Müharibəsi dövründə Manhattan Layihəsi adlanan bir atom bombası olaraq da bilinən parçalanma silahı yaratmaq üçün əməkdaşlıq etdilər. 1945-ci ilin avqust ayında Hirosima və Naqasakinin atom bombardmanları ABŞ tərəfindən bu müharibənin sonlarında Yaponiyaya qarşı həyata keçirildi və bu günə qədər hərbi əməliyyatlarda nüvə silahının tək istifadəsi olaraq qaldı. Sovet İttifaqı, qısa müddət sonra öz atom bombası layihəsi ilə inkişafa başladı və çox keçmədən, hər iki ölkə hidrogen bombası kimi tanınan daha güclü birləşmə silahları inkişaf etdirdilər.

Miladi tarix (lat. Anno Domini) — İsa Məsihin doğumunun yeni eranın başlanğıcı kimi qəbul edilməsi və həmin tarixin il hesablanması üçün başlanğıc nöqtəsi götürülməsinə əsaslanan anlayış. Qriqorian təqvimi (Ay təqvimi)nə əsasən bəşəriyyət tarixi eramızdan əvvələ və bizim eraya bölünür. Bu hesablamada sıfırıncı il yoxdur. Belə ki, eramızdan əvvəl 1-ci ildən sonra eramızın 1-ci ili gəlir. Bu il hesablama sistemi eramızın VI əsrində kilsə xadimi İqumen Kiçik Dionisi tərəfindən müəyyənləşdirilmiş İsa Məsihin doğum tarixinə əsaslanır. Lakin hazırda onun hesablamalarının səhv olduğu güman edilir. Belə ki, İsanın eramızdan əvvəl 4-cü ildən (Böyük İrodun vəfat ili) sonra doğulmuş olması mümkün sayılmır. İsa peyğəmbərin doğulması ilə milad təqvimi başlayır.

Modern tarix (və ya yeni tarix) — bəşər tarixində orta əsrlər və son dövrlər arasındakı bir dövr. "Yeni tarix" anlayışı İntibah dövründə İtaliyada, humanistlər tərəfindən qədim, orta və yeni bölünmüş tarixin üç müddətli bölgüsünün bir elementi olaraq yaranmışdır. Humanistlərin nöqteyi-nəzərindən "yeni zamanın", onun əvvəlki dövrlə müqayisədə "yeniliyinin" müəyyənləşdirilməsi meyarı İntibah dövründə dünyəvi elm və mədəniyyətin çiçəklənməsi, yəni sosial-iqtisadi deyil, mənəvi və mədəni amildir. Lakin, bu dövr məzmun baxımından bir-birinə ziddir: Yüksək İntibah, İslahat və humanizm ədəbiyyatda "cadugər ovu" adını almış bir fenomen olan irrasionalizm, demonologiyanın inkişafı ilə birlikdə olmuşdur. "Modern tarix" anlayışı tarixçilər tərəfindən qəbul edildi və elmi istifadədə təsdiq edildi, lakin mənası bir qayda olaraq şərtli olaraq qalır - bütün xalqlar eyni vaxta girməmişlər. Bir şey dəqiqdir: bu dövrdə yeni bir mədəniyyət, yeni bir münasibətlər sistemi, bir Avrosentrik dünya, "Avropa möcüzəsi" və Avropa sivilizasiyasının digər sahələrə yayılmasıdır. == Dövrləşmə == Bir qayda olaraq, sovet tarixşünaslığında, formalaşma nəzəriyyəsi çərçivəsində, onun başlanğıcı 1640-cı ildə başlayan XVII əsrin ortalarında İngilis inqilabı ilə əlaqələndirildi . Yeni zamanın başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilən digər hadisələrə İslahat (1517) , İspanların Yeni Dünyanın 1492-ci ildə kəşfi və Konstantinopolun süqutu (1453) ilə əlaqəli hadisələr daxildir. Modern tarixlə əlaqəli hadisələrin nəzərdən keçirilməsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başa çatır (1914-1918) . Yeni dövrün ərzində, adətən iki alt mərhələ fərqlənir, onların sərhədi Napoleon müharibələrinin sonu və Vyana Konqresinin işinin başlanğıcıdır.

Hua Mulan, Fa Mulan və ya sadəcə Mulan-yarıəfsanəvi, yarıhəqiqi Çin xalq "qəhrəmanı". Çin xalqı onun şərəfinə "Mulan haqqında mahnı" yazmışlar. lakin bayatının orijinal variantı günümüzə qədər gəlib çatmamışdır, amma daha sonra, XII əsrdə Qo Maodzan eyniadlı və eyni süjetli bi bayatı yazmışdır və Qo Maodzanın bayatısı indidə çinlilər arasında çox oxunmaqdadır. Hua Mulan haqqında bir çox cizgi filmi və kino çəkilmişdir. Misal olaraq Walt Disney Pictures tərəfindən çəkilən Mulan və Mulan 2 çizgi filmlərini, və yenədə Walt Disney Pictures tərəfindən çəkilən Mulan filmini gətirmək olar. == Həyatı == Bir dəfə, Çin imperatoruna xəbər verirlər ki, Şimallı işğalçılar (türklər) Çinə hücüm etmək istəyir. İmperator əmr edir ki, hər bir ailədən bir kişi əsgərliyə gəlib türklərlə savaşmağa kömək etsin. Əsgərlər Mulangilin qapısını döyürlər və bu xəbəri Hua Mulanın ailəsinə çatdırırlar, lakin Mulanın qardaşı olmur, odur ki, Mulanın atası Hua Co savaşa getməli olur. Ancaq, Hua Co xəstə olur və savaşa getmək əhval-ruhiyyəsində olmur. Mulan özünü kişi yerinə qoyur və savaşa gedir.

Modern tarix (və ya yeni tarix) — bəşər tarixində orta əsrlər və son dövrlər arasındakı bir dövr. "Yeni tarix" anlayışı İntibah dövründə İtaliyada, humanistlər tərəfindən qədim, orta və yeni bölünmüş tarixin üç müddətli bölgüsünün bir elementi olaraq yaranmışdır. Humanistlərin nöqteyi-nəzərindən "yeni zamanın", onun əvvəlki dövrlə müqayisədə "yeniliyinin" müəyyənləşdirilməsi meyarı İntibah dövründə dünyəvi elm və mədəniyyətin çiçəklənməsi, yəni sosial-iqtisadi deyil, mənəvi və mədəni amildir. Lakin, bu dövr məzmun baxımından bir-birinə ziddir: Yüksək İntibah, İslahat və humanizm ədəbiyyatda "cadugər ovu" adını almış bir fenomen olan irrasionalizm, demonologiyanın inkişafı ilə birlikdə olmuşdur. "Modern tarix" anlayışı tarixçilər tərəfindən qəbul edildi və elmi istifadədə təsdiq edildi, lakin mənası bir qayda olaraq şərtli olaraq qalır - bütün xalqlar eyni vaxta girməmişlər. Bir şey dəqiqdir: bu dövrdə yeni bir mədəniyyət, yeni bir münasibətlər sistemi, bir Avrosentrik dünya, "Avropa möcüzəsi" və Avropa sivilizasiyasının digər sahələrə yayılmasıdır. == Dövrləşmə == Bir qayda olaraq, sovet tarixşünaslığında, formalaşma nəzəriyyəsi çərçivəsində, onun başlanğıcı 1640-cı ildə başlayan XVII əsrin ortalarında İngilis inqilabı ilə əlaqələndirildi . Yeni zamanın başlanğıc nöqtəsi kimi qəbul edilən digər hadisələrə İslahat (1517) , İspanların Yeni Dünyanın 1492-ci ildə kəşfi və Konstantinopolun süqutu (1453) ilə əlaqəli hadisələr daxildir. Modern tarixlə əlaqəli hadisələrin nəzərdən keçirilməsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başa çatır (1914-1918) . Yeni dövrün ərzində, adətən iki alt mərhələ fərqlənir, onların sərhədi Napoleon müharibələrinin sonu və Vyana Konqresinin işinin başlanğıcıdır.

Mülki tarix — Dünyada qəbul edilən əsas tarixdir. Yəni tarixi hadisələrə heç bir münasibət bildirilmir, tarix olduğu kimi yazılır.

Siyasi tarix siyasi hadisələrin, ideyaların, hərəkatların, hökumət orqanlarının, seçicilərin, partiyaların və liderlərin təsviri və tədqiqidir. Tarixin digər sahələri ilə, o cümlədən diplomatik tarix, konstitusiya tarixi, ictimai tarix, xalq tarixilə sıx bağlıdır. Siyasi tarix böyük cəmiyyətlərdə hakimiyyətin təşkili və fəaliyyətini öyrənir. Təxminən 1960-cı illərdən başlayaraq, rəqabət aparan alt fənlərin, xüsusən də sosial tarix və mədəniyyət tarixinin yüksəlişi, diqqəti siyasi elitaların fəaliyyətinə yönəltməyə meylli olan "ənənəvi" siyasi tarixin nüfuzunun azalmasına səbəb oldu. 1975-ci ildən 1995-ci ilə qədər iki onillikdə Amerika universitetlərində sosial tarixlə eyniləşdirilən tarix professorlarının nisbəti 31%-dən 41%-ə yüksəldi, siyasi tarixçilərin nisbəti isə 40%-dən 30%-ə düşdü. == Siyasi dünya tarixi == Dünyanın siyasi tarixi siyasət və hökumət tarixini qlobal miqyasda, o cümlədən beynəlxalq münasibətlərdə araşdırır. == Siyasi tarixin aspektləri == İlk elmi siyasi tarix 19-cu əsrdə Almaniyada Leopold fon Ranke tərəfindən yazılmışdır. Onun metodologiyaları tarixçilərin mənbələri tənqidi şəkildə araşdırmalarına dərindən təsir etdi. Siyasi tarixin mühüm aspekti ideologiyanın tarixi dəyişiklik qüvvəsi kimi öyrənilməsidir. Müəlliflərdən biri iddia edir ki, "bütövlükdə siyasi tarix ideoloji fərqləri və onların nəticələrini öyrənmədən mövcud ola bilməz".

Tarix Meyrut oğlu Dostiyev (23 mart 1955, Zabrat) — Azərbaycan-sovet arxeoloqu, tarix elmləri doktoru (2004) , BDU-nun "Arxeologiya və Etnoqrafiya" kafedrasının dosenti == Bioqrafiya == Tarix Dostiyev 1955-ci il martın 23-də Bakı şəhərinin Zabrat qəsəbəsində anadan olmuşdur. 1981-ci ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsini bitirib. 1988-ci ildə Moskva Dövlət Universitetinin nəzdindəki İxtisaslaşdırılmış Müdafiə Şurasında “Şimal-Şərqi Azərbaycanın orta əsr arxeoloji abidələri (IX-XIII əsrlər)” mövzusunda namizədlik dissertasiyasını müdafiə etmişdir. 2004-cü ildə isə AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu nəzdindəki Müdafiə Şurasında “Şimal-Şərqi Azərbaycan IX-XV əsrlərdə (tarixi-arxeoloji tədqiqat)” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müdafiə etmişdir. == Fəaliyyəti == Azərbaycan MEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunda baş laborant, kiçik elmi işçi, aparıcı elmi işçi vəzifələrində işləmişdir. 1982-1984-cü illərdə Moskva Dövlət Universitetinin Arxeologiya kafedrasında təcrübəçi-tədqiqatçı olmuş, orta əsrlər arxeologiyası üzrə ixtisaslaşmışdır. 1990-cı ildən Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycanşünaslıq elmi tədqiqat mərkəzində çalışır. Şabran, Quba-Xaçmaz arxeoloji ekspedisiyalarında fəal iştirak etmiş, Müşkür və Şəmkir arxeoloji ekspedisiyalarının rəhbəridir. 3 monoqrafiya, 3 kataloq, 2 dərs vəsaiti, 190 elmi məqalənin müəllifidir. Çoxcildli Azərbaycan arxeologiyası VI cildinin əsas müəllifi və cildin məsul redaktorudur.

Tarix Şücayət oğlu Həsənov (30 yanvar 1986; Göygöl rayonu, Azərbaycan SSR — 27 sentyabr 2020; Kəlbəcər rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin baş əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. == Həyatı == Tarix Həsənov 1986-cı il yanvarın 30-da Göygöl rayonunun Çaykənd kəndində anadan olub. == Hərbi xidməti == Azərbaycan Ordusunun baş əsgəri olan Tarix Həsənov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Murovdağ istiqamətində gedən döyüşlərdə savaşıb. Tarix Həsənov sentyabrın 27-də Murovdağ döyüşləri zamanı şəhid olub. Uzun müddət nəşi tapıla bilməyib. 28 yanvar 2021-ci ildə Göygöl şəhərinin Şəhidlər Xiyabanında dəfn olunub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tarix Həsənov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.

Tarix fəlsəfəsi — fəlsəfənin bir istiqaməti. İnsanların maraq və mənafeləri çox rəngarəngdir, bəzən antoqonist xarakter daşıyan; ona görə də tarix fəlsəfəsi müxtəlif dünyagörüşlərin və sosial-siyasi proqramların toqquşma meydanına çevrilir. Belə ki, hər bir partiya, hər bir sosial qrup keçmişi öz mənafeləri mövqelərindən izah etməyə çalışır. == Tarix fəlsəfəsi haqqında alimlərin fikri == İbn Xəldunə qədər heç kim tarix fəlsəfəsini yazmamışdır. Bu nəzəriyyəni tarixi hekayə kimi qəbul edirdilər. Hələ XIV əsrdə yaşamış ərəb tədqiqatçısı İbn-Xəldun qeyd edirdi ki, tarix fəlsəfəsi tarixin tənqidindən qüdrətli bir alətdir. O, tarixin fəlsəfəsi olduğunu irəli sürmüşdür. Tarixin bir elm olduğunu üzə çıxaran, onun qanunlarını açıqlayan İbn Xəldun tarixi nağıl və hekayə olmaqdan çıxarmışdır. O, bu elmin məqsədini "ictimai həyatı öyrənmək" olaraq qəbul etmişdir. Tarix fəlsəfəsinin əleyhinə çıxanlardan biri Şellinq olmuşdur.

Tarix rəssamlığı — İntibah dövründə formalaşan, yalnız real hadisələrin yox, həm də mifik, Bibliya və incil mövzularında da olan rəssamlıq tərzi. Təsvirlər bəşəriyyət tarixindəki hadisələr və fərdi şəxslər üçün əhəmiyyətlidir. Əsərlərdə əsasən həyata dair şərhlərə və ya əxlaqi, intellektual mesajlara yer verilirdi.

Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutu — Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının elmi müəssisəsi. == Tarixi == Azərbaycan tarixinin kompleks şəkildə araşdırılmasına və tarixi tədqiqatların məqsədyönlü surətdə təşkilatlandırılması işinə hələ 1923-cü ildə Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyətinin yaradılması ilə başlanılmışdır. Bununla, əslində, Azərbaycan tarixi problemlərinin elmi surətdə araşdırılması və ümumiləşdirilməsi işini həyata keçirə biləcək akademik elmi-tədqiqat institutunun – bugünkü Abbasqulu Ağa Bakıxanov adına Tarix və Etnologiya İnstitutunun özülü qoyulmuşdur. Elmi-tədqiqat işlərinin xeyli genişlənməsi nəticəsində 1929-cu ildə həmin cəmiyyətin bazasında yaradılan Azərbaycan Dövlət Elmi Tədqiqat İnstitutunun tərkibində Tarix və Etnoqrafiya şöbəsi yaradılmışdır. 1932-ci ildə həmin İnstitut SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Sektorunun tərkibinə daxil edilmişdir. 1935-ci ildə bu sektorun bazasında SSRİ Elmlər Akademiyasının Azərbaycan Filialı nəzdində müstəqil Tarix, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu yaradılması barədə qərar qəbul olunmuşdur. İnstitut 1936-cı ildən fəaliyyətə başlamışdır. SSRİ Elmlər Akademiyası Azərbaycan Filialı tərkibində Tarix İnstitutu ayrıca bir elmi-tədqiqat müəssisəsi kimi 1940-cı ildən fəaliyyətə başlamışdır. 1945-ci ildə Azərbaycan SSR EA təşkil olunarkən Tarix İnstitutu müstəqil elmi müəssisə kimi onun tərkibinə daxil edilmişdir. Sonradan 1951-ci ildə Tarix İnstitutu Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Tarix və Fəlsəfə İnstitutuna çevrilmiş və 1956-cı ildə Azərbaycan EA Rəyasət Heyəti yanında Fəlsəfə sektoru yaradıldıqdan sonra yenidən əvvəlki adı ilə müstəqil institut kimi fəaliyyət göstərməyə başlamışdır.

Tolik (Tarix Əliyev, 6 iyun 1979, Bakı) — Azərbaycanlı prodüser, təşkilatçı, televiziya aparıcısı. == Həyatı == Tarix Tahir oğlu Əliyev 6 iyun 1979-cu ildə Bakı şəhərində anadan olub. Atası Tahir Tarix oğlu Əliyev neftçidir. Anası Sara Heybət qızı Cəfərova qarmon müəlliməsidir. 1986-cı ildə Bakı şəhəri, Suraxanı rayonu, Qaraçuxur qəsəbəsi 141 nömrəli məktəbin 1-ci sinfinə daxil olur. Daha sonra orta təhsilini 146 nömrəli məktəbdə davam etdirir. Bir dəfə, 1998-ci ildə ailəli olub, 1 il sonra isə boşanıb. 2002–2004-cü illərdə Almaniyada müvəqqəti yaşadığı dövrdə Dünya Azərbaycanlıları Konqresi, Azərbaycan diasporasının təşkil etdiyi tədbirlərdə iştirak edib. 2004-cü ildən, Azərbaycana qayıtdığı gündən Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür. YAP-ın Pirallahı rayon təşkilatının tədbirlərində fəal iştirakına görə fəxri fərmana layiq görülüb.

Tufan termini (pol. pоtор szwedzki, lit. Tvanas) XVII əsrin ortalarında Polşa-Litva İttifaqında baş vermiş bir sıra hadisələr üçün istifadə olunur. Bu müharibələr zamanı Polşa-Litva İttifaqı əhalisinin üçdə birini və böyük güc statusunu itirmişdir. == Əvvəlki hadisələr, işğalın başlaması və Rusiya çarlığının strategiyası == 1648-ci ildə Boqdan Xmelnitski Polşa-Litva Birliyinin hökmdarlarından narazı qalan Zaporojiya kazakları və Ukrayna kəndlilərindən ibarət qoşunları ilə birlikdə böyük bir üsyana rəhbərlik etdi. Üsyanın ilk mərhələsi böyük dağıntılar ilə Berestechko müharibəsinin nəticəsiz qalması ilə Rusiya çarlığı ilə Reç Pospolita arasında Ukraynanı əhatə edən şərqi slavyan ərazisi üzərindəki qarşıdurmanı daha da gücləndirdi. Buna görə 1653-cü ilin oktyabrında rus komandiri Zemsky Sobor Polşaya müharibə elan etdi. 1654-cü ilin iyun ayında rus çarı I Aleksandr Şərqi Polşanı işğal etdi və 13 il davam edəcək 1654-1667 Rusiya-Polşa müharibələri başladı. 1654-cü ilin yayında ruslar bugünkü Belarusiya ətrafında qurulmuş bir çox vacib şəhər və qalaları ələ keçirməyə müvəffəq oldular. 3 oktyabr 1654-cü ildə mühasirədən sonra Smolensk tutuldu.

İntellektual tarix — ziyalıların tarixi, yəni müxtəlif ideyalar yaradan, müzakirə edən, təbliğ edən insanların tarixi. Saf fəlsəfə tarixindən (müvafiq olaraq: elm, ədəbiyyat və s.) və onun sıx bağlı olduğu ideyalar tarixindən fərqli olaraq, intellektual tarix ideyaları öz daşıyıcılarının mədəniyyəti, tərcümeyi-halı, sosial-mədəni mühiti vasitəsilə öyrənir. == Terminologiya məsələləri == Amerika tarixşünaslığında intellektual tarix bu anlayışın iki kateqoriyası kimi başa düşülür. Birincisi XX əsrin əvvəllərində Ceyms Harvi Robinsonun "Yeni Tarix" adlanan əsəri ilə birlikdə yaranıb və xüsusi tədqiqat sahəsi kimi artıq Perri Millerin adı ilə bağlıdır. Bu konsepsiyanın başqa bir kateqoriyası A. O. Lovcoyun təklif etdiyi tərifə aiddir. O, artıq öz tədqiqat obyektinə, onun öyrənilməsi üzrə fəaliyyət planına, öz metodologiyasına və "öz institusional məkanına — "Journal of the History of Ideas" — yə malik olan subyektə istinad edir. 1940-cı ildə Lovejoy tərəfindən əsası qoyulmuş İdeyaların Tarixi jurnalı (Journal for the History of Ideas). Avropada heç bir tərif geniş yayılmayıb. Almaniyada, bir qayda olaraq, Geistesgeschich tetermini əsasən istifadə olunur. İtaliyada storia intellettuale termini belə yaranmayıb, Delio Cantimori də əsərlərində bundan istifadə etməyib.

İqtisadi tarix — insan iqtisadi fəaliyyətinin təkamül inkişafı və qarşılıqlı əlaqəsi ilə əlaqəli hadisələr və proseslərin öyrənildiyi bir elm sahəsi. İqtisadi tarix tarixi və iqtisadi elmlər arasında bir sərhəd xəttini tutur, sözdə baş verənlərdən biridir. == Funksiyaları == Bir elm olaraq, iqtisadi tarix bir sıra funksiyaları yerinə yetirir: idrak; praktik (praqmatik); dünyagörüşü proqnoz; tarixi; humanist. == Strukturu == İqtisadi tarixin daxili sahəsi müxtəlif meyarlara görə qurulula bilər: tarixi dövrə görə (Qədim dünyanın iqtisadi tarixi; İntibah; Sənaye İnqilabı və s.); coğrafi xüsusiyyətinə görə (Sibirin iqtisadi tarixi; Rusiya, Avropa və s.); iqtisadiyyatın sahələri və sahələri üzrə (ticarət tarixi; neft sənayesi və s.); iqtisadi infrastruktur elementləri ilə (pul dövriyyəsi tarixi, birja münasibətləri, fond bazarı və s.). == Metodologiya == Qlobal iqtisadiyyatın öyrənilməsində müxtəlif dövrlərdə dünyanın iqtisadi vəziyyətini müqayisə etmək üçün əsas olan induksiya və deduksiya, statistik məlumatların toplanması və işlənməsi kimi ümumi elmi tədqiqat metodlarından istifadə olunur. İqtisadi tarixin öyrənilməsi sahəsində sözdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. "Tarixi metod." Bu metodun əsas xüsusiyyətləri XIX əsrin ən böyük iqtisadçı-tarixçilərindən biri alman alimi V. Rocher tərəfindən tərtib edilmişdir: iqtisadi prosesləri bütün xalqlar arasında müqayisə etmək lazımdır; müasir iqtisadi hadisələri müşahidə etməklə məhdudlaşmaq olmaz; İqtisadi qurumları təhqir etməyin və tərifləməyin. Bu metoddan istifadə edən alimlər iqtisadi sistemin inkişafı üçün vahid, universal qanunların olmadığını, müxtəlif ölkələr üçün iqtisadiyyatın yaxşılaşdırılması üçün vahid reseptlərin olmadığını düşünürlər ki, bu da əsasən tarixi inkişaf və coğrafi məkanların fərqliliyi ilə əlaqədardır. XX əsrin ikinci yarısında. Şərti fərziyyələrə əsaslanan düşüncə təcrübəsi olan saxta təsdiqləmə üsulu "nə olarsa" xüsusi populyarlıq qazandı.

Sumqayıt Tarix Muzeyi - 2 noyabr 1967-ci ildə yaradılmış Sumqayıt Şəhərinin Tarixi Muzeyi 9 ekspozisiya zalından ibarətdir. Muzeyin ümumi sahəsi 2680 m2-dir. XVI əsrdən başlayaraq bu günümüzə qədər xronoloji ardıcıllığı muzey ekspozisiyasının mövzusunu təşkil edir. Əsas fondunda 15000 eksponat muzeydə mühafizə olunur.Azərbaycan muzeyləri == Tarixi == Sumqayıtın Tarixi Muzeyi 1967-ci ildə, Sumqayıt Dövlət Rəsm Qalereyası ilə eyni vaxtda fəaliyyətə başlamışdır. Sumqayıtın Tarixi Muzeyi Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 13 mart 1967-ci il tarixli 13 saylı sərəncamı ilə yaradılmışdır. Sumqayıt şəhər İcraiyyə Komitəsi 1967-ci il 17 fevral tarixli, 5 saylı protokolla muzey üçün ümumi sahəsi 360 kv.m olan S.Vurğun küçəsindəki 132 saylı yaşayış evinin I mərtəbəsində yer ayırdı. 1967-ci il noyabrın 2-də muzeyin açılışı oldu. 150 eksponatla şəhərin 18 illik həyatına sənayenin, təhsilin, səhiyyənin, mədəniyyətin dostluq əlaqələrinin inkişafına az da olsa işıq sala bilən muzey 1988-ci ildən etibarən özünü ayrıca ikimərtəbəli binada təmsil edir. Muzey otaqlarının sahəsi 2600 kv.m təşkil edir ki, bu da əvvəlki göstəricidən 7 dəfə artıqdır. Muzey fondunda qorunan mühafizə vahidi 15 minə yaxındır.

Tarix-e Qarabağ — Mirzə Camal Cavanşir tərəfindn Qarabağ bölgəsinin tarixi haqqında yazılmış kitab. Kitabın 1847-ci ildən sonra yazıldığı güman edilir. O zaman Qafqazdakı bütün müsəlmanların yazı dili olan fars dilində yazılmış əsər 1844-cu ildən 1854-cü ilə qədər Qafqazın canişini olmuş Mixail Smeyonoviç Vorontsovun əmri ilə tərtib edilmişdir. Kitab ərəblər tərəfindən Qafqaz bölgəsinin ələ keçirildiyi dövrdən, yəni VII əsrdən başlayaraq bölgənin tarixini əhatə edir. Kitabın əhatə etdiyi xronoloji hadisələrin son hissəsi Qafqazda hakim olmaq üçün ruslarla Qacar imperiyası arasında gedən ilk müharibədən (1804-1813) bəhs edir. Kitabın əsas hissəsi Nadir şahın (1736-1747) hakimiyyəti dövründən etibarən 1806-cı ildə Qarabağ xanı İbrahimxəlil xanın ölümünə qədərki Qarabağ xanlığının tarixinin əks etdirilməsindən ibarətdir. Əsərdə xanlıq daxili məsələlərdən də geniş şəkildə bəhs edilmişdir. Fars dilində yazılmasına baxmayaraq, Mirzə Camal Cavanşirin bu əsəri Azərbaycan tarixşünaslığının nümunəsi hesab edilir. "Although written in Persian, the work of Mirza Jamal Javanshir (1773/4-1853) is actually a product of Azeri historiography: its author being an Azeri noble of the Javanshir tribe, who began his lengthy career as a scribe in the service of Ebrahim, the Azeri khan of Karabakh."}} Əsərin orijinal əlyazması Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Əlyazmalar İnistitutunda saxlanılmaqdadır. Əsərin sadələşdirilmiş formada rus dilinə tərcümə edilmiş versiyası Adolf Berje tərəfindən 1855-ci ildə Kafkaz qəzetində dərc edilmişdir.

Tarix-i güzidə və ya Tarix-e qozide (fars. تاریخ گزیده‎; "Seçilmiş tarix") — Həmdullah Qəzvini tərəfindən yazılmış və 1330-cu ildə tamamlanan İslam tarixinin dünyanın yaradılmasından 1329-cu ilə qədərki hissəsini əhatə edən əsər. Quru, sadə üslubda yazılmış və Qiyasəddin ibn Rəşidəddinə həsr edilmişdir. "Tarix-i güzidə" çox məşhur olmuşdur və onun çoxlu nüsxələri mövcud idi. Onların çoxuna Avropa kolleksiyalarında rast gəlinirdi. 1903-cü ildə Jül Qantin tərəfindən qismən fransız dilinə tərcümə edilmişdir. Eduard Qranvil Braun 1910-cu ildə tam nəşrini və 1913-cü ildə qısaldılmış ingilisdilli versiyasını nəşr etmişdir. 1960-cı ildə Əbdülhüseyn Nəvai "Tarix-i güzidə"nin tam versiyasını nəşr etdirmişdir. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Babaie, Sussan. Iran After the Mongols.

Tarix-i Gilan (fars. تاریخ گیلان‎) — Molla Əbdül Fəttah Fuməninin əsəri. Bu kitab fars dilində yazılıb. Gilan tarixinin səfəvi dövrünə aid qismini ifadə edir.

Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğu — Azərbaycan ərazisində, Bakı yaxınlığında arxeoloji abidələr kompleksinin mühafizə edildiyi qoruq. Qoruq Qaradağ rayonunun Qobustan qəsəbəsində, paytaxt Bakıdan 55 km (yol ilə 65 km) məsafədə yerləşir. Burada eləcə də muzey fəaliyyət göstərir. Qoruqda əsasən Mezolit (orta daş dövrü) abidələri sərgilənir. Qobustan dövlət tarixi-bədii qoruğu 2007-ci ildə UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Qoruq Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin nəzdindədir. Burada eləcə də muzey fəaliyyət göstərir. Qobustan adının minimal Jegkeheen və anlamı barədə müxtəlif tedqiqatçılar ferqli fikirlər söyləmişlər. Lakin onlardan ən çox işlədilən fikir toponimin coğrafi şəraitlə bağlı yaranmasıdır. Həmin fikrə görə Qobustan qobular diyarı, ucsuz-bucaqsız düzənlik, saysız-hesabsız təpələr arasında torpaq uçuntulardan əmələ gəlmiş yarğanlar və dərələrdir.

Quba Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi — Quba rayonunda, Nizami Gəncəvi adına parkda yerləşən muzey. Muzeydə həm Azərbaycanın, həm də Quba rayonunun tarixini əks etdirən və turistlər üçün maraq doğuran çoxlu sayda eksponat var. 1997-ci ildən Quba Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyinə Əməkdar mədəniyyət işçisi, Beynəlxalq Muzeylər Şurası (İSOM) Azərbaycan Milli Komitəsinin üzvü Məryəm Hacıyeva rəhbərlik edir. == Tarixi == === 1924–1943 === Muzeyin əsası görkəmli ziyalı və din xadimi Əhməd Əfəndi Çələbizadə tərəfindən qoyulmuşdur. O, 1924-cü ildə dərs dediyi mədrəsədə tarix muzeyi yaratmış, burada Azərbaycan tarixinə aid materialları toplamışdır. Eksponatların əksəriyyəti Əhməd Əfəndinin özünə məxsus olmuşdur. Bununla yanaşı, o, idarə və təşkilatlar, ayrı-ayrı şəxslərlə əlaqə saxlamış, bir sıra əşyaların muzeyə verilməsinə nail olmuşdur. Bu əşyalar sırasında qədim əlyazmaları və kitablar, xalça və xalça məmulatları, xalq tətbiqi sənəti nümunələri, zərgərlik məmulatları və s. vardı. 1932-ci ilin avqust ayında Quba Rayon İcraiyyə Komitəsinin iclasında "Quba şəhərində muzeyin təşkili barədə" xüsusi məsələ müzakirə edilmişdir.

Qubadlı Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi — Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunda 1980-ci ilidən 1993-cü ilin avqust ayına qədər fəaliyyət göstərmiş, işğal olunmuş muzeylər siyahısına daxil olan yüksək bədii və tarixi səciyyə daşıyan eksponatlarla zəngin olan ən əhəmiyyətli muzeylərdən biri. == Yaranma tarixi == Qubadlı rayon muzeyi 1968-ci ildə Mədəniyyət Şöbəsinin müdiri Süleyman Rüstəmovun əmri əsasında yaradılmşdır. Mədəniyyət işçilərinin iki günlük seminar müşavirəsində rayonun tarixini öyrənmək və yaşatmaq məqsədilə Qubadlı rayon Tarix ölkəşünaslıq muzeyinin yaradılması bəyənilmişdir. Mədəniyyət işçiləri öz ərazilərində keçmiş tarixi əşyaları toplayaraq muzeyə təhvil vermişlər. Muzey üçün Mərkəzi kitabxanada bir otaq ayrılmışdır. Bu iş kitabxananın müdiri Telli xanım Qafarovaya həvalə edilmişdir. Muzeyə daxil olan eksponatlar Mədəniyyət Şöbəsi tərəfindən möhürlənmiş və səhifələnmiş kitaba qeyd olunurdu. Eyni zamanda yerlərdə guşələr yaradılırdı. Rayonda Mədəniyyət evi tikiləndən sonra Mədəniyyət evində muzey üçün iki otaq ayrılmış eksponatlar Mərkəzi kitabxanadan ora köçürülmüşdür. 1972-ci ildə Mədəniyyət evində muzeyə rəhbərliyi Avtoklubun müdiri Əvəz Hüseynquliyev edirdi.

Azərbaycan-qumuk əlaqələri tarixi == Ümumi məlumat == Şimali Qafqazın ən böyük etnoslardan biri qumuklardır – Altay dil ailəsinin qıpçaq türk qrupuna aid xalq. Öz tarixi boyu qumuqlar müxtəlif feodal birliklərə daxil idilər: Tərki Şamxallığı, Qaytaq Usmiliyi və sairə. Azərbaycanlılar və qumuqların coğrafi yerləşmə yaxınlığı, bəzi nəsillərin eyni etnosiyasi qurumlarda təmsil olunması səbəbindən, sıx hərbi-siyasi və iqtisadi yaxınlığa malik idilər. Məntəqənin ən iri və nüfuzlu dövlət qurumlarından biri, Sulak çayı mənsəbindən cənubda yerləşən və şimaldan qumukların və noqayların mülkləri, qərbdən Avarstan, cənubdab Qara-Qaytaq, şərqdən Xəzər dənizi suları ilə həmsərhəd Tərki Şamxallığı idi. Şamxallıq qumuklar, noqaylar, yuxarı darginlər, laklar, avar qrupu və başqa etnoslarla təmsil olunmuşdular. Coğrafi və qohumluq yaxınlığı Azərbaycan xanları ilə Şamxallığın sıx əlaqələrinə dəstək oldu. "Şamxalların şəcərəsində" məsələn, qeyd olunur ki, şamxal İlçay Əhmədin dayısı Kerşas Şirvan xanı idi. Azərbaycan feodalı öz bacısı oğluna Ağdaş torpaqlarının idarəsini vermişdi. Şamxallar təxminən 17-ci əsrin yarısına qədər qumukları və qazı-qumukları idarə edirdilər. 19-cu əsrdən elmi dövriyəyə buraxılan məlumatlara görə, şamxallar 16-cı əsrdən Tərkidə və Buynakda möhkəmlənmişlər və qazıkumuklardan vergi yığırdılar.

Azərbaycan-qumuk əlaqələri tarixi == Ümumi məlumat == Şimali Qafqazın ən böyük etnoslardan biri qumuklardır – Altay dil ailəsinin qıpçaq türk qrupuna aid xalq. Öz tarixi boyu qumuqlar müxtəlif feodal birliklərə daxil idilər: Tərki Şamxallığı, Qaytaq Usmiliyi və sairə. Azərbaycanlılar və qumuqların coğrafi yerləşmə yaxınlığı, bəzi nəsillərin eyni etnosiyasi qurumlarda təmsil olunması səbəbindən, sıx hərbi-siyasi və iqtisadi yaxınlığa malik idilər. Məntəqənin ən iri və nüfuzlu dövlət qurumlarından biri, Sulak çayı mənsəbindən cənubda yerləşən və şimaldan qumukların və noqayların mülkləri, qərbdən Avarstan, cənubdab Qara-Qaytaq, şərqdən Xəzər dənizi suları ilə həmsərhəd Tərki Şamxallığı idi. Şamxallıq qumuklar, noqaylar, yuxarı darginlər, laklar, avar qrupu və başqa etnoslarla təmsil olunmuşdular. Coğrafi və qohumluq yaxınlığı Azərbaycan xanları ilə Şamxallığın sıx əlaqələrinə dəstək oldu. "Şamxalların şəcərəsində" məsələn, qeyd olunur ki, şamxal İlçay Əhmədin dayısı Kerşas Şirvan xanı idi. Azərbaycan feodalı öz bacısı oğluna Ağdaş torpaqlarının idarəsini vermişdi. Şamxallar təxminən 17-ci əsrin yarısına qədər qumukları və qazı-qumukları idarə edirdilər. 19-cu əsrdən elmi dövriyəyə buraxılan məlumatlara görə, şamxallar 16-cı əsrdən Tərkidə və Buynakda möhkəmlənmişlər və qazıkumuklardan vergi yığırdılar.

Quranın tarixi — İslamın müqəddəs kitabının yazılı məcmuə və ya əl yazmalarının tarixi və mənşəyidir. İslamın tarixinin mühüm bir hissəsini təşkil edir. İslam inancında Quranın nazil olması 610-cu ildəMəkkə yaxınlığındakı Hira mağarasında Cəbrayıl mələk Məhəmmədə göründüyü və Ələq surəsindən ilk ayələri oxuduğu zaman başlayır və onun 632-ci ildə ölümünə qədər davam edir. Ancaq Taifdə tapılan daş kitabədə Quranda 16 dəfə adı keçən Məscidül-Həramın tikilmə tarixi 78 kimi göstərilir. Nəqliyyata görə, Quranı ilk Əbu Bəkr kitab formatında toplayıb. Miladi 644-656-cı ildə, üçüncü xəlifə Osman ibn Əffanın dövründə Quranın şəkil və ya samit skeleti-qiraətdə vahidliyi təmin etmək üçün dəyişdirildi. Bu səbəbdən Quran indiki halında Osman kodeksi kimi də tanınır. Professor Frensis Edvard Pitersə görə, bu prosesdə Qurana edilənlər son dərəcə mühafizəkar görünür və məzmun redaksiya tərəfdarlığından qaçmaq üçün mexaniki şəkildə yaradılmışdır. Lakin bu dövrdə ərəb orfoqrafiyasının əsasını təşkil edən nöqtəli və sait hərfləri kimi bir çox işarələr inkişaf etməmişdi. Orfoqrafik qaydalar hicri II əsrdə işlənib hazırlanmışdır və bu tarixdən sonra qira və ya rəsmin müxtəlif şifahi oxunuşlarını sənədləşdirmək mümkün olmuşdur.

Qusar Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi — 1980-ci ildən fəaliyyətə başlamışdır. == Muzeyin yaranması == Muzeyi 1980-ci ildə Heydər Əliyevin "Rayonlarda muzeylər yaratmaq" haqqında Sərəncamına uyğun olaraq yaradılmışdır. Əhalinin və rayon ziyalılarının dəstəyi ilə eksponatlar toplanaraq rayon mədəniyyət evinin bir otağında fəaliyyətə başlamışdır. 1982-ci ildə təyinatı üzrə tikilmiş hal-hazırkı yerləşdiyi həmin bu binaya köçmüşdür. == Muzey eksponatları == Qədim daş dövründən, müasir dövrümüzə kimi eksponatlar həm sərgidə, həm də iki fondda cəmləşmişdir. Muzey 1 foye və 4 zaldan ibarətdir. Ekspozisiya sahəsi 256 kv.m-dir. Ekspozisiyada təqdim olunan eksponatların sayı 638-dir. Bina 1 mərtəbəlidir. Muzeyin ümumi sahəsi 1652 kv.m-dir.

== Qədim dövrlər == == Qırğız xalqının yaranması == Asiya Hunları çağından bəri varlıqlarını bildiyimiz Qırğızlar, o dövrdə hunlara bağlı Ting-linglerle qarışıq olaraq yaşayırdılar. Yenisey çayı boylarında oturan Qırğızlar , 560-cı ildə Mukan Kağan zamanında Göytürklərə bağlanmışlar, Göytürk Dövlətinin 630-cu ildə yıxılmasıyla müstəqil olmuşlar. Ancaq 681-ci ildə II Göytürk Dövlətinin qurulmasıyla, təkrar Göytürk rəhbərliyinə girmişlər. Uyğur dövlətinin qurulmasından sonra, 758-ci ildə Mayan-Çur Kağan tərəfindən Uyğurlara bağlanan Qırğızlar, 840-cı ildə şiddətli bir hücumla Uyğur Dövlətini yıxaraq Orhun bölgəsində öz dövlətlərini qurmuşlar. Ancaq bir müddət sonra Kitanlar tərəfindən buradan çıxarılan Qırğızlar, köhnə yurdlarına çəkilmək məcburiyyətində qalmışlar. Beləcə Orhun bölgəsi Türk yurdu olmaqdan çıxıb, Monqolstanın bir parçası halına gəlmişdir. Çingiz Xan zamanında Monqollara boyun əyən ilk Türk qövmü olan Qırğızlar, bu tarixdən sonra siyasi bir varlıq göstərə bilməmişlər. Uzun illər dağınıq və köçəri olaraq yaşayan Qırğızlar, Rus və Sovet hakimiyyətindən sonra bu gün Qırğızıstan adıyla müstəqil bir dövlət halında yaşamaqdadırlar. Dünyanın ən uzun dastanı olan Manas dastanı Qırğız Türklərinə aiddir. == Qırğız xaqanlığı == == Rusiyanın idarəsi == == Sovetlər dönəmi == == Müasir tarix == Qırğızıstan 31 avqust 1991-ci ildə özünü suveren və müstəqil respublika elan etdi.

Qəbələ Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi — Qəbələ şəhərində yerləşən tarix-diyarşunaslıq muzeyi. Muzeydə 2500 illik tarixi əks etdirən 14000-dən çox eksponat nümayiş etdirilir. Muzeyin 900 kv.m-lik binası, 13 ekspozisiya zalı, fondu, Heydər Əliyev xatirə otaqları, şəkil qalereyası, zəngin elmi kitabxanası, açıq səma altında təşkil olunmuş qədim daş abidələrdən ibarət sərgi meydançası vardır. Muzey barədə 300-dən çox qəzet, jurnal məqaləsində bəhs olunmuş, müxtəlif televiziya kanallarında süjetlər göstərilmiş, 50-yə dək kitabda məlumat verilmiş, bir neçə televiziya filmi çəkilmişdir. == Muzey binası == Muzeyin 900 kv.m-lik binası, 13 ekspozisiya zalı, fondu, Heydər Əliyev xatirə otaqları, şəkil qalereyası, zəngin elmi kitabxanası, açıq səma altında təşkil olunmuş qədim daş abidələrdən ibarət sərgi meydançası vardır. Muzeyin rəhbərliyi ilə filial olaraq İsmayıl Bəy Qutqaşınlının xatirə Ev Muzeyi və Şəhidlərin Xatirəsi Muzeyi yaradılmışdır və yeni filialların təşkili sahəsində iş aparılır. Burada arxeoloji, etnoqrafik, numizmatik materiallar, xalq sənət nümunələri, qədim əlyazma və çap kitabları diqqəti xüsusilə cəlb edir. Burada tədqiq, təbliğ, mühafizə olunan materiallar əsasında namizədlik və doktorluq dissertasiyaları yazılmışdır. == Tarixi == Muzey Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 13.05.1980-ci il tarixli 227 № li sərəncamı ilə yaradılmışdır.Qəbələ Rayon Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi 1980-ci ilin may ayının 15-dən fəaliyyət göstərir. 2004-cü ildən etibarən muzey yeni binada öz fəaliyyətini davam etdirir.

Müasir qəzetin birbaşa əcdadları 1566-cı ilin əvvəlində Venesiyada geniş yayılmış, əl ilə yazılmış xəbər vərəqləri idi. Bu həftəlik xəbər vərəqələri İtaliya və Avropadakı müharibələr və siyasət haqqında məlumatlarla dolu idi. İlk çap qəzetləri Almaniyada 1609-cu ildən həftəlik nəşr olunurdu. Ümumiyyətlə, bu qəzetlər hökumət tərəfindən ciddi şəkildə senzuraya məruz qalır və yalnız xarici xəbərlər, mövcud qiymətlər barədə məlumat verirdi. 1695-ci ildə İngilis hökuməti senzuranı rahatlatdıqdan sonra Londonda, Boston və Filadelfiya da daxil olmaqla bir neçə başqa şəhərdə qəzetlər inkişaf etdi. 1830-cu ilə qədər yüksək sürətli preslər minlərlə qəzetləri ucuz gündəlik çap edə bilər, bu da gündəlik aşağı xərclərə imkan verirdi. == 16-cı əsrdən 1800-cü ilə qədər == Avvisi, ya da qəzetlər, 16-cı əsrin ortalarında Venesiya fenomeni idi. Tək vərəq olsa da, dörd səhifə düzəltmək üçün qatlanırdı və həftəlik olaraq yayınlanırdı. Bu nəşrlər Romada xəbərlərdən daha böyük bir auditoriyaya çatmışdı. Həftəlik və əl ilə yazılmış yeni məqalə ideyası İtaliyadan Almaniyaya, daha sonra Hollandiyaya yayıldı.

Rauf Ağabala oğlu Məmmədov (26 fevral 1932, Bakı – 1988) — Azərbaycan tarixçisi.[mənbə göstərin] == Həyatı == Rauf Ağabala oğlu Məmmədov 1932-ci ildə Bakı şəhərində dünyaya göz açmış, 1951-ci ildə orta məktəbi bitirərək Azərbaycan Dövlət Universitetinin tarix fakultəsinə qəbul olunmuşdur. 1956-cı ildə oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirən, həmin ildə Azərbaycan Tarixi Muzeyində kiçik elmi işçi vəzifəsində işə başlayan gənc tədqiqatçı “Bilik” cəmiyyətinin də üzvü olur. O dövrdə “Bilik” cəmiyyəti geniş ictimaiyyəti elmin yenilikləri ilə tanış edir, xalqımızın tarixi və mədəniyəti ilə bağlı respublikanın müxtəlif rayonlarında mühazirələr təşkil edirdi. Mühazirələrdə iştirak edən gənc alimdən daim elmi axtarışların yeni nəticələri ilə tanış olmaq, onları sadə, hamının qavraya biləcəyi dildə zəhmətkeşlərə çatdırmaq tələb olunurdu. Mühazirələr oxumaq üçün respublikanın bölgələrini qarış-qarış gəzmək, çox vaxt normal yolları, adi tələblərə cavab verən qonaq evi və mehmanxana olmayan kolxoz, kənd və qəsəbələrdə qalmaq gənc tarixçidən inadkarlıq, iradə tələb edirdi. == Elmi fəaliyyəti == Azərbaycanın qədim şəhərlərinin tarixilə məşğul olan Rauf Məmmədov vətən torpağının ayrılmaz parçası olan Naxçıvanın tarixini ciddi şəkildə araşdırmağa başlayır. Orta əsr Azərbaycan şəhərlərinin xarici əlaqələri üzrə tanınmış tədqiqatçı Ə.N.Hüseynovun rəhbərliyi ilə dissertant Rauf Məmmədov orta əsr mənbələrini öyrənməyə başlayır. Artıq 1962-ci ildə “Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Xəbərləri”ndə gənc tədqiqatçının “Yaxın Şərq və Qərbi Avropa səyyahları Naxçıvan şəhərinin orta əsrlər tarixi barədə” adlı məqaləsi çap olunur. Qədim Azərbaycan torpağı Naxçıvan haqqında xarici səyyahların qeydlərinin araşdırılması vətən tarixşünaslığını yeni faktlarla zənginləşdirir. Tarix muzeyinin daimi nəşrlərindən olan “Azərbaycan tarixi üzrə materiallar” toplusunda R.Məmmədovun “Naxçıvan şəhərinin qədim dövr və orta əsr tarixindən” (1962) və “Naxçıvan şəhərinin X-XII əsrlər tarixindən” (1963) adlı məqalələri çap olunur.

Rizvan Hüseynov (Azərbaycan SSR, Bakı) — azərbaycanlı tarixçi, siyasi analitik, hərbi ekspert, müstəqil jurnalist. Qafqaz Tarixi Mərkəzinin direktoru. == Həyatı və təhsili == Hüseynov Rizvan 1973-cü ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1996-cı Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakültəsini bitirmişdir. 1992–2003-cü illərdə Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvvələrində və güc strukturlarında hərbi xitmət etmişdir. 2005-ci ildən jurnalistika, 2011-ci ildən isə elmi tədqiqat işləri ilə məşğul olur. AMEA Hüquq və İnsan haqları İnstitutunun böyük elmi işçisidir, 2014-cü ildən Qafqazın tarixinin Mərkəzinin direktoruddur. 2015-ci ildən mənəvi ənənələrin komparativi tədqiqatlarına və onların mədəniyyətlərin və dinlərarası dialoqun spesifikaların görə YUNESKO-un kafedrasının Şimali Qafqaz bölməsinin dosenti seçilmişdir. "Tarixin Tənələri" telelayihələri və bir neçə filmin müəllifidir. Bir neçə kitabın müəllifi, Azərbaycanın tarixi, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi və Cənubi Qafqazın geosiyasəti üzrə 150-dən artıq elmi və publisistik məqalələrin müəllifidir.

Rus (Qədim Rus dilində Роусь, və ya Роусьскаѧ землѧ (Rus torpağı) — şərqi slavyanların yaşadığı tarixi bölgə. Dövlət adı kimi Rus sözündən ilk dəfə 911-ci il rus-bizans müqaviləsində istifadə edilib. Bundan daha əvvəllər rus etnonimi (xalq adı olaraq) olub. XII əsrin əvvələrində yazılmış "İbtidai salnamə"yə əsasən bu söz varyaqların rus adlanan tayfalarından əmələ gəlib hansılar ki, slavyanlar (sloven, kriviçi) və fin-uqorlar tərəfindən 862-ci ildə tayfalararası münqaşiləri həll etmək üçün vasitəçi kimi dəvət olunublar. Tarixşünaslıqda belə bir məsələ var ki, şərqi slavyanaların torpaqlarında Rus xaqanlığı adında dövlət mövcud olub. Azsaylı yazılı mənbələr sayəsində Rus xaqanlığının rus ərazisində yerləşdiyi qeyd olunub. == Rus sözünün mənşəyi == Səlnamə mənbələrində qeyd olunduğu kimi, şərq slavyanlarının Rus dövlətinin adı varyaqların rus adlanan tayfalarının adından yaranıb. Varyaqların slavaynalar tərəfindən çağrılmasına qədər, gələcəkdə "birinci rus dövlətinin" yaranacağı bölgədə yaşayan slavyan tayfaları öz adları ilə yaşayırmışlar. Qədim rus salnaməçilərindən olan XII əsrin əvvəlində monax olmuş Nestor (Nesor Səlnaməçi) qeyd edir ki, "həmin varyaqlardan etibarən Ris torpağı adı yarandı". == Mənbə == Цукерман К. «Два этапа формирования Древнерусского государства».

Rusiya Dövlət Hərbi Tarixi Arxivi — XVII əsrin sonundan 1918-ci ilə qədər olan dövrə aid Rusiya İmperator Ordusu haqqında sənədlərin saxlandığı Rusiya Federasiyasının ən böyük arxivlərindən biri. == Tarixi == Rusiya Dövlət Hərbi Tarixi Arxivi Yauzada (Lefortovo Sarayı) I Pyotrun sarayında yerləşir. İnqilabdan əvvəlki Rusiyanın ən böyük hərbi arxivlərinin materiallarının birləşdirilməsi nəticəsində formalaşmışdır: Hərbi Məktəb, Lefortovo, Moskva hərbi dairəsi və ordunun hərbi-tarixi sənədlərinin mərkəzi anbarı. Hərbi-elmi arxiv Sankt-Peterburqda I Pavelin 8 avqust 1797-ci il tarixli fərmanı ilə arxiv şöbəsi kimi yaradılmışdır. 1812-ci ilin fevralında Hərbi Topoqrafik Depoya çevrilmiş və 1816-cı ilin mayında Hərbi Topoqrafik Depoya (HTD) adı dəyişdirilmiş və xəritələr anbarı kimi fəaliyyət göstərmişdir. 1863-cü ildə HTD Arxivi Hərbi Tarixi-Topoqrafik Arxiv adlandırıldı və 1867-ci ildə Baş Qərargahın Hərbi Elmi Arxivinə (1906-cı ildən - Baş Qərargahın Baş İdarəsi) çevrildi. Arxiv fondları həm xəritə materialları, həm də hərbi-əməliyyat sənədləri, hərbi əməliyyatların təsviri, hərbi-diplomatik agentlərin hesabatları, xatirələr və s. ilə komplektləşdirilmişdi. Lefortovo arxivi 7 fevral 1819-cu ildə Baş Qərargahın Müfəttişlik İdarəsinin arxivinin Moskva şöbəsi kimi yaradılmışdı. Hərbi Kollegiya müəssisələrinin, Hərbi Nazirliyin, XVIII-XIX əsrlərdə fəaliyyətdə olan orduların, hərbi rəhbərlərin iş yerlərinin və praktiki əhəmiyyətini itirmiş “növbələrin” işlərinin saxlanması məsələsində ixtisaslaşmışdır.

Rusiya Dövlət Sosial-Siyasi Tarix Arxivi (RDSSTA; rus. Российский государственный архив социально-политической истории (РГАСПИ)) — federal hökumət qurumu, Rusiya Federasiyasının dövlət arxivi, fondlarında təkcə Rusiya tarixi (XVIII-XXI əsrlər) deyil, həm də ümumi (XVII-XX əsrlər) tarixə aid sənədlər və muzey əşyaları var. 1921-ci ildə əsası qoyulmuşdur. == Fondlar == RDSSTA həm rus, həm də xarici alimlər arasında “tarixin qızıl xəzinəsi” kimi layiqli şöhrətə malikdir. RDSSTA-da (01.01.2012-ci il tarixinə) 1617-2011-ci illər üzrə 691 fond var; 2147 min ədəd xr., o cümlədən: foto sənədlər - 182,5 min ədəd. xr., fono sənədlər - 1,3 min ədəd. xr., muzey materialları - 140 min ədəd. xp. RDSSTA sənədləri iki əsas tematik kompleksdən ibarətdir: Qərbi Avropanın ictimai-siyasi tarixinə dair sənədlər (XVII-XX əsrlər); müasir və yaxın dövrlərdə (19-cu əsrin ikinci yarısı - 21-ci əsrin əvvəlləri) Rusiya və SSRİ-nin siyasi və sosial tarixinə dair sənədlər. Muzeyin arxiv kolleksiyası da böyükdür (bunun əhəmiyyətli hissəsi 1993-cü ildə RSXİDNİ-yə əlavə edilmiş ləğv edilmiş K. Marks və F. Engelsin Moskva Muzeyinin fondlarıdır), onların arasında fransız dilinin qiymətli kolleksiyaları, 18-19-cu əsrlərin ingilis və alman siyasi və gündəlik cizgi filmləri və qrafikası (o cümlədən görkəmli ingilis rəssamları V. Hoqart, J. Gillray, A. Kruikşenk, T. Rolandson; fransız ustaları O. Daumier, G. Dore, Fr.

Rusiya tarixi (rus. История России) — Rusiya tarixi. == Orta əsrlər == XI əsrin axırları-XII əsrin əvvəllərində Kiyev dövləti geniş əraziyə malik olsa da, möhkəm əsaslı deyildi. Onun tərkibinə qatılmış tayfalar öz xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışdılar. Natural təsərrüfatın hökm sürdüyü ayrı-aryı bölgələr arasında iqtisadi əlaqələr olduqca zəif idi. Bununla yanaşı dövlətin əhəmiyyətli dərəcədə müdafiə sistemi yaradılmışdı. Belə bir şəraitdə XI–XIII əsrlərdə Kiyev dövləti üçün yeni xüsusiyyətlər meydana çıxdı. Ayrı-ayrı bölgələrdə-Novqorod, Polotsk, Smolensk, Suzdal və Rostov torpaqlarında feodal aristokratiyası inkişaf edir və güclənirdi. Bütün torpaqlar feodalların əlinə keçmişdi. Kəndlilərin əlindən bütün torpaqlar çıxdığına görə torpaqsızlaşaraq, feodallardan asılı vəziyyətə düşmüşdülər.

Rəhim Tağıyev adına Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi — Masallı rayonunun Hişkədərə kəndində yerləşən muzey. Muzeyin direktoru Əntiqə Tağıyevadır. == Tarixi == Muzey 1952-ci ildən fəaliyyət göstərir. Muzey bu kəndin tanınmış ziyalısı, Əməkdar müəllim, hazırda adı bu muzeyə verilmiş Rəhim Tağıyevin şəxsi təşəbbüsü və misilsiz əməyi ilə yaradılmışdır. 15 il ictimai əsaslarla — Hişkədərə kənd məktəbinin muzeyi kimi fəaliyyət göstərdikdən sonra onun üçün 1975-ci ildə ayrıca bina tikilmişdir. Məktəb muzeyində olan eksponatlar həmin binaya köçürülmüş və bundan sonra muzey artıq ölkəşünaslıq muzeyi kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 13 avqust 1977-ci il tarixli, 283 nömrəli qərarı və Azərbaycan SSR Mədəniyyət Nazirliyinin 16 sentyabr 1977-ci il tarixli, 299 nömrəli əmri ilə muzey dövlət statusu almış və Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi kimi fəaliyyət göstərmişdir. 2005-ci ildən muzey onu yaradanının — Rəhim Tağıyevin adını daşıyır. Tarix-diyarşünaslıq muzeyi 1963-cü ildən rayonun tanınmış ziyalısı Rəhim Kərim oğlu Tağıyevin şəxsi təşəbbüsü ilə ictimai əsaslarla fəaliyyətə başlamışdır. == Muzeyin eksponatları == Əvvəllər muzeyin əşyaları Hişkədərə kənd orta məktəbində nümayiş etdirilmişdir.

== Muzeyin tarixi == Muzey 1980-ci ildə Ümummilli lider H.Əliyevin Azərbaycanın rayonlarında tarix-diyarşünaslıq muzeylərinin yaradılması haqqında sərəncamından sonra açılmışdır.Bundan öncə isə 1978-ci ildə “Döyüş şöhrəti” otağı kimi fəaliyyət göstərmiş,onun açılış mərasimində ulu öndər H.Əliyev də iştirak etmiş və fəxri kitaba öz ürək sözlərinin yazmışdır. == Muzey fondu == 480kv metr sahəni əhatə edən altı ekspozisiya zalından, iki fond otağı, iki işçi və iki foyedən ibarətdir. Muzeyin fondunda Sabirabad rayonunun antik dövrdən müasir dövrədək tarixini əhatə edən 2500 köməkçi və 6588 əsas fond materialları toplanmışdır. == Muzey ekspozisiyası == Muzeyin ekspozisiyasında nəqqaşlıq,qrafika,tətbiqi incəsənət məmulatı, arxeoloji, məişət və etnoqrafik əşyalar, foto-şəkillər, sənədlər və s.milli mənəvi dəyərlər, həmçinin rayonun təbiətini, flora və faunasını əks etdirən materiallar, antik dövrə aid küp qəbir, unikal tapıntılar olan bütlər, məişətmizi, mədəniyyətmizi əks etdirən toxuculuq, tikmə və sənətkarlıq nümunələri, nümuzmatik materiallar, gil və misdən olan əşyalar və s.eksponatlar nümayiş olunur. == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Sabirabad rayonu haqqında". sabirabad-ih.gov.az.

"Danların əməlləri" (lat. Gesta Danorum), həmçinin "Saksonun Danimarka tarixi" (dan. Saxos Danmarkshistorie) və ya "Saksonun Danimarka salnaməsi" (dan. Saxos Danmarks Krønike) — XII əsr Danimarka tarixşünası Sakson Qrammatikin yazdığı yarı-əfsanəvi salnamə. Əsər Danimarkanın Sorö qəsəbəsindəki bir monastırda yazılmışdır. "Danların əməlləri" Sakson Qrammatikin müəllifi olduğu ən məşhur əsəridir. Salnamə Danimarka tarixinin ən əhəmiyyətli mənbəyi hesab edilir və millətin identikliyinin formalaşmasında böyük rolu olmuşdur. Əsər həmçinin Estoniya və Latviya tarixindən bəhs edən ən qədim sənəddir. Əsər Danimarka dini xadimi Lund yepiskopu Absalomun sifarişi ilə latın dilində yazılmış on altı kitabdan ibarətdir. "Danların əməlləri" əfsanəvi Kral Danın həyatından başlayaraq 1185-ci ilə qədər Danimarka tarixini, bir qədər də Skandinaviya tarixini təsvir edir.

== Muzeyin tarixi == Bina 1981-ci ildə inşa edilərək, yanvarın 10-dan və 2016-cı ilin may-avqust aylarında əsaslı təmir olunaraq yenidən qurulub. Binanın tikintialtı sahəsi 620 kvadratmetr, ümumi sahəsi isə 1240 kvadratmetrdir. 1991-ci il noyabrın 8-də Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 371 saylı qərarına əsasən Salyan rayon Tarix-diyarşünaslıq Muzeyinə görkəmli ictimai xadim, şair, naşir, həkim və tərcüməçi Əli bəy Hüseynzadənin adı verilmişdir. Prezident İlham Əliyevin 2007-ci il 6 mart tarixində "Azərbaycanda muzey işinin yaxşılaşdırılması haqqında", 2009-cu il 22 may tarixində "Azərbaycanın regionlarında fəaliyyət göstərən muzeylərin müasir standartlara uyğun təmirinə, yeni avadanlıq və zəruri eksponatlarla təchizatına dair xüsusi tədbirlər planı"-na uyğun olaraq muzey 14 may 2016-cı il tarixindən təmirə dayanmışdır. == Muzey binası == Muzey 2 mərtəbədən və bu mərtəbələrdə yerləşən 5 zaldan ibarətdir: ideoloji zal, arxeoloji zal, etnoqrafik zal, hərb zalı və şəxsiyyətlər zalı. == Muzey eksponatları == İki mərtəbədən ibarət binanın birinci mərtəbəsində ümummilli lider Heydər Əliyevin və Prezident İlham Əliyevin həyat və fəaliyyətlərini əks etdirən fotolardan ibarət guşələr yaradılıb. Bu mərtəbədə, həmçinin fond otağı və digər yardımçı otaqlar yerləşir. İkinci mərtəbə əsasən ekspozisiya zallarından ibarətdir. Muzeydə 12 mindən çox eksponat mövcuddur və onlardan 800-ü ekspozisiya zallarında nümayiş etdirilir. == İstinadlar == == Xarici keçidlər == "Azərbaycan muzeyləri".

Sankt-Peterburq Dövlət Tarix Muzeyi Sankt-Peterburqun tarixini, mədəniyyətini və həyatını özündə əks etdirən eksponatların cəmləşdiyi Rusiyanın ən böyük tarixi muzeylərindən biri. == Tarixi == === Qədim Peterburq muzeyi === Şəhərin tarixinə həsr olunmuş ilk muzey — Qədim Peterburq muzeyi memar və rəssamların təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Şəhərdə muzeyin yaradılması ideyası 12 dekabr 1908-ci ildə Muzey haqqında Əsasnaməyə əsasən yaranmışdır. Muzeyin ilk direktoru A. N. Benois oldu, daha sonra P. P. Vayner onu əvəz etdi. Muzeyin yerləşdiyi ünvan Kadetskaya küçəsi, P. YU. Syuzorun evində, 21 nömrəli evdə yerləşib. Eyni vaxtda Sadovaya küçəsində, 55 nömrəli şəhər müəssələri evində yerləşən Şəhər şurasının muzeyi yarandı. Lakin bu muzey heç vaxt ictimaiyyətə istifadəyə verilmədi. ==== Şəhər muzeyi ==== Şəhər Muzeyi A. V. Lunaçarskinin imzaladığı 4 oktyabr 1918-ci il tarixli Xalq Maarif Komissarlığının fərmanı əsasında Petroqradda yaradılmışdır. Hələ 1918-ci ilin yazında V. R. Menjinskinin rəhbərlik etdiyi vaxtda, vəzifə bölgüsünün işlənib hazırlanması və muzeyin təşkili üçün komissiya yaradılmışdır. Daha sonra komissiya muzeyin işçi şurasına çevrildi, V. R. Menjinski (sədr), L. A. İlyin (sədr müavini), Z. G. Frenkel, M. N. Petrov, E. K. Zamıslovskaya, M. P. Kapitsa, G. D. Dubelir, P. P. Veyner.

Sapiens: Bəşəriyyətin qısa tarixi Yuval Noy Hararinin 2011-ci ildə nəşr olunan və 2014-cü ildə ingilis dilinə, 2015-də isə türkcəyə çevrilən kitabıdır. Harari kitabında Jared Diamondun Tüfəng, Mikrob və Polad kitabının onun üçün ən böyük ilham mənbəyi olduğunu bildirmiş və bunun səbəbini çətin suallara elmi cavab vermənin mümkün olması kimi göstərmişdir. == Məzmunu == Sapiens: Bəşəriyyətin qısa tarixi, daş dövründən iyirmi birinci əsrə qədər qədim insan növlərinin təkamülünə diqqət ayırır. Müəllifin əsas ideyası, Homo Sapiensin iş birliyi bacarığı ilə dünyaya hakim olmasıdır. Bundan əlavə, Harari yazılı tarixdən əvvəlki Sapienslərin Neandertallar və digər insan növlərinə qarşı soyqırım həyata keçirdiyini və onları yer üzündən sildiyini bildirməsi ilə yanaşı, həmçinin Neandertalların və Homo Sapienslərin hər zaman mübarizə aparmadıqlarını və hətta cütləşdiklərini də vurğulamışdır. Kitabda Homo Sapiensin özünəməxsus tanrılar, millətlər, pul və insan hüquqları kimi uydurma şeylərə inanma qabiliyyəti sayəsində kütləvi şəkildə hərəkət edə bilmək qabiliyyəti olduğunu iddia etmişdir. Yazıçı, dinlərin, siyasi sistemlərin, ticarət şəbəkələrinin və hüququn qondarma olduğunu iddia edir. Pulun qarşılıqlı etimada əsaslanan bir sistem olması; kapitalizmin iqtisadi bir nəzəriyyədən çox dini bir fenomen olması; aqrar inqilabın rifah məqsədi ilə başlayıb və sonda insanların həyatını məhv etməsi; imperiya sisteminin son 2000 ilin ən yaxşı siyasi sistemi olması; pulun, imperatorluğun və dinlərin dünyanı birləşdirən qüvvələrə çevrilməsi iddiası; heyvanların əhliləşdirilməsinin tarixin ən böyük cinayətlərindən biri olduğu iddiası; bugünkü insanların qətiyyətlə keçmişdə yaşamış insanlardan daha xoşbəxt olmaması və insanların özlərini ilahiləşdirmə mərhələsinə keçirdikləri iddiası kitabdakı digər təəccüblü iddialar sırasındadır. == Mükafatları == 30-dan çox dilə tərcümə olunmuş kitab 2015-ci ildə Çin Milli Kitabxanasının Wenjin Kitab Mükafatını qazanmışdır.

Semikarakorsk tarix-diyarşünaslıq muzeyi — Rostov vilayəti Semikarakorsk şəhəri ərazisində yerləşən muzey. Muzeyin direktoru Nina Yurevna Zdorovsevnadır. == Tarixi == Semikarakorsk tarix-diyarşünaslıq muzeyi 1997-ci ildə təşkil edilmişdir. 2000-ci ildə muzey rəsmi olaraq mədəni və elmi müəssisə kimi fəaliyyətlə başlamışdır. Muzeydə ümumilikdə elmi-yardımçı fondla birlikdə predmetlərin sayı 16 min ədəddir. Ümumilikdə Rostov vilayəti ərazisində dövlətin balansında olan ən böyük eksponat həcminə malik muzeydir. Muzeyin dörd ekspozisiya zalında şəhərdə doğulmuş yazıçı Boris Nikolsyeviç Kulikovla əlaqədar eksponatlar saxlanılır. Muzeyin ekspozisiya zallarında ziyarətçilər təsviri-incəsənət nümumələri, Semikarakorsk şəhərinin etnoqrafiya və mədəniyyəti ilə tanış ola bilərlər. Muzeyin balansında üç ədəbi-tarixi birlik yaradılmışdır — «Tatyanin den» Koçetovsk stanisası, «Vətən tarixi həvəskarları klubu» və «Gözəllik həvəskarları klubu» Semikarakorskda (1962). 2004-cü ildə muzeyin tərkibinə memorial V. A. Zakrutkinin ev-muzeyi daxil edilmişdir.

Sevinc İsrafil qızı Əliyeva (19 may 1976, Armavir (Rusiya), Krasnodar diyarı, RSFSR, SSRİ) — Rusiya və Azərbaycan tarixçisi, Tarix üzrə elmlər doktoru, AMEA Tarix İnstitutunda Azərbaycan və Şimali Qafqaz xalqların əlaqələri və Türk xalqları üzrə mütəxəssis, "Azərbaycan-Rusiya əlaqələri tarixi" şöbəsinin müdiri. == Həyatı == Sevinc Əliyeva Rusiya Federasiyasının Krasnodar vilayətinin Armavir şəhərində anadan olub. S.İ.Əliyeva 1998-ci ildə Rusiya Federasiyasının Armavir Dövlət Pedaqoji İnstitutunun tarix və dünya mədəniyyət fərqlənmə diplomu ilə bitirdikdən sonra həmin institutun "Regionşünaslıq" kafedrasında müəllim vəzifəsində işləmiş və eyni zamanda əyani aspiranturada oxuyub. 8 dekabr 2000-ci ildə RF-nin Krasnodar şəhərində Kuban Dövlət Universitetində "Şimal-Qərbi Qafqazın noqayları XVIII–XX əsrin əvvələrində tarixi proseslərdə" adlı namizədlik dissertasiyanı uğurla müdafiə etmiş və tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini almışdır. Hazırda "Azərbaycan-Rusiya əlaqələri tarixi" şöbəsinin müdiridir.. S.Əliyeva 2004-cü il 1 mart tarixində AMEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutuna elmi işçisi vəzifəsinə işə qəbul olunmuş, "Qafqaz tarixi" şöbəsinin aparıcı elmi işçisi vəzifəsində çalışıb. 25 iyun 2014-cü ildə "Azərbaycan və Şimali Qafqaz xalqlarının qarşılıqlı əlaqələri (XIX–XX əsrin əvvəlləri)" mövzusu üzrə doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə etmiş və tarix üzrə elmlər doktoru elmi dərəcəsini almışdır. 169 elmi publikasiyanın, 4 monoqrafiyanın, 4 kollektiv monoqrafiyanın və 2 braşuranın müəllifidir. Zaman zaman yerli və xarici mətbuatda müxtəlif tarixi, etnoqrafik yazıları, müsahibələri, araşadırmaları çap olunmuşdur. Ailəlidir, 2 övladı var.