VƏZİ

Çəngələbənzər vəzi ya timus (lat. thymus) — 15 yaşınadək uşaqlarda olur, sonra reduksiya edərək piy toxuması ilə əvəz olunur, odur ki, uşaqlıq dövrü vəzilərindən hesab olunur. Endokrin sisteminin bronxiogen vəzilərdəndir. Çəngələbənzər vəzinin şəkli müxtəlifdir – gah qısa, qalın, gah uzun, və ensiz olur; embrional dövrdə rəngi çəhrayı, uşaqlarda boz və çəhrayı , böyüklərdə piy toxuması ilə əvəz olunduğu üçün sarımtıl olur. yeni doğulmuşda çəkisi 10-15 q, uzunluğu 5-6 sm, eni (aşağı tərəfdə) 2-4 sm və qlınlığı 1-1,5 sm-dır. Qızlarda çəngələbənzər vəzi oğlanlarınkindən kiçik olur. == Quruluşu == Çəngələbənzər vəzi iki asimmetrik hissədən. sağ və sol paydan – lat. lobus dexter et sinister ibarətdir. Binlar bir -birilə ancaq piy toxuması ilə birləşmişdir, beləliklə bunların hər birini ayrı-ayrı üzv hesab etmək olur.

== İstinadlar ==

Vəzi yaxud Vəz — (lat. glandula; glandulae; yun. aden buna görə vəzilərin iltihabına adenit — adenitis deyilir.) sekresiya ya ekskresiyaya malik epitel hüceyrələrindən (vəzi toxumasından) təşkil olunmuş üzvə deyilir. Epitel toxuma vəzinin əsas kütləsini, birləşdirici toxuma isə onun stromasını (istinadını) təşkil edir. == Vəzilərin inkişafı == Yuxarıda qeyd olunduğu kimi vəzilər selikli qişanın epitel qatından inkişaf edir. Bunların inkişafı da, başqa üzvlər kimi qeyri-bərabər böyümə prinsipi üzrə davam edir. Selikli qişanın müəyyən yerində hüceyrələr törəyib artmağa başlayır və tədricən xaricə, mezenximə doğru soxulur, nəticədə bir qovuqcuq və ya borucuq meydana cıxır. Bu qovuqcuğun divarları bir qat vəzi epitelindən təşkil olunur. Həmin hüceyrələr qovuqcuğun ya borucuğun mənfəzinə doğru öz sekretini (məhsulunu) ifraz edir. Bu üsul ilə təkkameralı, təkborulu ya alveollu (qovuqcuqlu) — vəzi əmələ gəlir.

Dilaltı vəzi lat. Glandula sublingualis — ağız boşluğu dibinin selikli qişasının altında lat. m. mylohyoideus üzərində yerləşmişdir. Uzunsov olub, uzunluğu 3-4 sm, eni və qalınlığı 1 sm və çəkisi 5q-dır. vəzin bir neçə axacağı vardır, bunlardan bəzisi — lat. ductus sublingualis minores ayrıca olaraq dilaltı büküşdə və bəzisi bir-birilə birləşərək — lat. ductus sublingualis major (Bartolini — BNA) adı ilə dilaltı ətciyi üzərində lat. ductus submandibularis ilə birlikdə xüsusi ağız boşluğuna açılır. Vəzifəsi şəffaf qələvi reaksiyalı, xüsusi çəkisi 1,006-1,008, tərkibində ptialin və salivin fermentlər olan ağız suyu lat.

Daxili sekresiya vəzilərinə ya endokrin ya da inkretor - lat. glandulae endokrinatae (lat. endo - daxilə, lat. crino - ifraz edirəm) lat. s. organa incretoria axacaqları olmayan bir sıra vəyilər aiddir; axacaqları olmadıqları üçün bunlar bir də axacaqsız vəzilər - lat. glandulae sine ductibus adını daşıyır. Bəzən bunlara qapalı vəzilər - lat. glandulae clausae deyilir. Bu xüsusiyyət ilə xarici sekresiya vəzilərindən fərqlənir.

Mədəaltı vəzi (lat. pancreas) — onikibarmaq bağırsağın böyük vəzilərindən ikincisidir; boz-çəhrayı rəngdə, yumuşaq konsistensiyada, uzun, nazik və prizma şəklində olub köndələn istiqamətdə, qarın boşluğunun arxa divarında, mədənin arxasında, onikibarmaq bağırsaq ilə dalaq arasında yerləşmişdir. Bunun uzunluğu 16-22 sm, eni 4 sm, qalınlığı 2 sm və çəkisi 70-80 qramdır. Pankreas üç hissəyə bölünür: sağ hissəsi - başı - (lat. caput pancreatis), orta hissə - cismi - (lat. corpus pancreatis) və sol hissəsi - quyruğu - (lat. cauda pancreatis). Pankreasın başı sağ tərəfdən onikibarmaq bağırsağla əhatə olunmuşdur; aşağı və arxa ucu qarmaq kimi əyilərək qarmağabənzər çıxıntı - lat. processus uncinatus (pancreas Winslowi - BNA) adlanır və pankreas başının yerdə qalan hissəsindən lat. incisura pancreatis vasitəsilə ayrılır.

Yunanca: προστάτης prostates, termini "protector" qoruyucu gözətçi mənasındadır boşaltma sisteminin sonuna yaxın hissədə məsanə və üretra (xarici sidik kanalı) arasında yerləşən şabalıd şəklində və şabalıd böyüklüyündə bir orqandır. Prostat yalnız kişilərdə mövcuddur. Qadınlarda prostat və ya buna bənzəyən hər hansı bir orqan mövcud deyildir. == Xüsusiyyəti == Sağlam bədəndə prostat vəzi iki vəzifəyə malikdir. Əsas vəzifəsi sidik kisəsindən sidiyi xaric etmək və orqazm sırasında kişinin spermasının gəlməsini təmin etməkdir.

Qalxanabənzər vəzi - (lat. glandula tyreoidea) tək üzvlərdən olub, boyunda nəfəs borusunun və qırtlağın önündə yerləşmişdir. Rəngi sarımtıl-qırmızı, konsinstensiyası yumuşaq və xarici səthi paylıdır. Qalxanabənzər vəzinin bir boğazı - lat. ithmus və iki yan sağ və sol payları - lat. lobi dexter et sinister vardır. Boğaz yan paylardan ensiz və kiçikdir, ön səthi çıxıq, arxa səthi basıqdır, özüdə nəfəs borusunun 1,3 və 4-cü halqalarına söykənmişdir. Yan paylar ellipsoid şəklində olub, bayır səthləri çıxıq, içəri səthləri basıqdır. Bəzən üçüncü piramidayabənzər pay - lat. lobus pyramidalis təsadüf olunur; bu pay çox vaxt boğazdan, bəzən yan paylardan (ümumiyyətlə sol paydan) başlayıb - qırtlağın ön səthi ilə yuxarıya qalxır və qalxanabənzər qığırdağın ön səthinə söykənərək dilaltı sümüyünə çatır.

Qulaqaltı vəzi (glandula parotidea) — ağız suyu vəzlərinin ən böyüyüdür. O, qulaq seyvanının aşağı ön tərəfində, çənəarxası çuxurda yerləşir. Qulaqaltı vəzi quruluşca mürəkkəb alveollu vəzilərə, vəzifəcə seroz vəzilərə aiddir. Vəzin çəkisi 30 qram olub, ayrı-ayrı paycıqlardan təşkil olunub. Çeynəmə əzələsinin fassiyasından əmələ gəlmiş kapsula ilə örtülmüşdür. Paycıqların ağız suyu vəziləri birləşərək paycıq axacaqlarını, onlar da birləşrək paycıqlararası axacaqları, onlar da öz növbəsində birləşərək qulaqaltı axacağı əmələ gətirirlər. Qulaqaltı vəzin axacağı (ductus parotidea) 5-6 sm uzunluğunda və 2-3 mm diametrində olub, yuxarı ikinci böyük azı dişin bərabərində selikli qişadan əmələ gəlmiş qulaqaltı vəzin məməciyi üzərində, digər böyük ağız suyu vəzilərindən fərqli olaraq ağız dəhlizinə açılır. Qulaqaltı vəzinin innervasiyası hissi, simpatik və parasimpatik sinirlərlə həyata keçirilir. Qulaqaltı vəzin cismindən üz siniri keçir.

Mədəaltı vəzi fermentləri — Pankreas və ya pankreatin kimi də tanınan pankreas fermentləri amilaza, lipaza və proteazın qarışıqlarıdır. Onlar mədəaltı vəzi ilə bağlı müəyyən problemlərə görə malabsorbsiya sindromunu müalicə etmək üçün istifadə olunur. Bu pankreas problemləri, digər şeylər arasında, kistik fibroz, mədəaltı vəzinin cərrahi çıxarılması, uzun müddətli pankreatit və ya mədəaltı vəzi xərçəngi ilə əlaqəli ola bilər. Ümumi yan təsirlərə qusma, qarın ağrısı, qəbizlik və ishal daxildir . Digər yan təsirlərə perianal qıcıqlanma və yüksək qan sidik turşusu səviyyəsi daxildir. Fermentlər donuzlardan alınır. Hamiləlik dövründə istifadə təhlükəsiz hesab olunur. Tərkiblər normal olaraq insan mədəaltı vəzi tərəfindən istehsal olunanlara bənzər həzm fermentləridir. Onlar insanlara yağları, nişastaları və zülalları həzm etməyə kömək edir. Mədəaltı fermentləri ən azı 1800-cü illərdən bəri dərman kimi istifadə edilmişdir.

Mədəaltı vəzi xərçəngi və ya pankreatik duktal adenokarsinoma (PDAC) — Pankreas axacağının epitelindən başlanğıc götürən Bəd-xassəli şişdir. Hər il dünyada bu xərçəng səbəbindən 200 mindən artıq insan dünyasını dəyişir. PDAC Amerika və Avropa ölkələrində əsasən 60 yaşdan yuxarı insanlarda müşahidə edilir. Bundan əlavə bu xərçəng növünün risk faktorlarına xroniki pankreatit, siqaretçəkmə də aiddir. Xəstəliyin əsas simptomlarına isə Sarılıqı, qarın və ya bel ağrılarını, istəmədən çəki itirilməsini, iştahasızlığı misal göstərmək olar. PDAC-ın müalicəsində cərrahiyyə, kimyaterapiya və şüa terapiyasından istifadə edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, hansı müalicə metodunun tədbiqinə xərçəngin ölçüsündən, digər orqanlara sirayət etməsindən, yaxın və ya uzaq metastazların mövcudluğundan asılı olaraq qərar verilir. == Simptomlar == Mədəaltı vəzi xərçəngi ilkin mərhələdə əksər hallarda simptomsuz olur. Buna görə də, xəstələr həkim müraciət etdiyi hallarda artıq xəstəlik irəliləmiş mərhələdə olur. Belə PDAC-lı xəstələrin sadəcə 15–20%-i ilkin diaqnoz zamanı əməliyyat edilə bilirlər.

Süd vəzi xərçəngi — insanın süd vəzisinin toxumalarında meydana gələn xərçəng xəstəliyi növü. Başlıca qadınlarda meydana gəlir; xəstələrin yalnız 1%-i kişilərdir. Qərb ölkələrində süd vəzisi xərçəngi qadınlarda ən çox rast gəlinən xərçəng növüdür. Əksərən xəstələnmələr sporadik meydana çıxır, amma anadangəlmə və qazanılma risk faktorları da mövcuddur. Sağalmayla yanaşı süd vəzisinin saxlanması və hər şeydən əvvəl həyat keyfiyyəti tibbi müalicənin əsas hədəfidir. Müalicə bir qayda olaraq cərrahi əməliyyat, kimyəvi terapiya, hormonal terapiya və şüa terapiyasının xastəliyin stadiyasına uyğun kombinasiyasından ibarətdir. Ayrıca xərçəng immunterapiyası sahəsindən yeni yanaşmalar monoklonal anticisimlərlə də (Trastuzumab və ya Pertuzumab tətbiqi kimi) mümkündür. Tibbi metodlar böyük ölçüdə araşdırmalardakı təcrübələrə əsaslanır. Erkən diaqnozun qoyulması və strukturlaşdırılmış müalicə üçün saysız milli və beynəlxalq proqramlar gələcəkdə ölüm hallarının azalması məqsədini daşıyır. == Epidemiologiya == === Qadınlarda süd vəzi xərçəngi === ÜST aprel 2021-də Dünya Xərçəng Günündə 2020-ci ildə dünya miqyasında 19,3 milyon insanın xərçəng xəstəliyindən əziyyət çəkdiyini bildirdi.

Mədəaltı vəzi lipaza ailəsi — Triqliserid lipazları triqliseridlərin əlaqələrini hidroliz edən lipolitik fermentlər ailəsidir.Lipazlar heyvanlarda, bitkilərdə və prokariotlarda geniş yayılmışdır. Lipaza ən azı üç toxuma ali məməlilərdə, mədəaltı vəzi, qaraciyər və mədə, dildə mövcuddur. Bu lipazlar bir-biri ilə və xilomikronların triqliseridlərini və çox aşağı sıxlıqlı lipoproteinləri hidroliz edən lipoprotein lipaza ilə sıx bağlıdır. == İnsan mədəaltı vəzi lipazı == Pankreatik triqliserolipaza və ya steapsin kimi də tanınan pankreatik lipaz, mədəaltı vəzi tərəfindən ifraz olunan bir fermentdir. İnsan həzm sistemində pəhriz yağ molekullarını hidroliz edən (parçalayan) əsas lipaza fermenti olaraq, yeyilmiş yağlarda olan 1 kimi triqliserid substratlarını monoqliseridlərə çevirən əsas həzm fermentlərindən biridir. == Triqliseridlərin hidrolizi == Qaraciyər tərəfindən ifraz olunan və öd kisəsində saxlanılan öd duzları onikibarmaq bağırsağa buraxılır, burada böyük piy damcılarını örtür və daha kiçik olanlara emulsiyalaşdırır, bununla da ümumi piy səthinin sahəsini artırır, bu da lipazanın piyləri daha effektiv şəkildə parçalamasına imkan verir. Nəticədə meydana gələn monomerlər (2 sərbəst yağ turşusu və bir 2-monoasilqliserol) sonra laktifer adlanan xüsusi damar vasitəsilə limfa sisteminə sorulmaq üçün nazik bağırsaq boyunca peristaltika ilə nəql olunur. Proteolitik parçalanma (məsələn, tripsinogen) ilə aktivləşdirilən bəzi pankreas fermentlərindən fərqli olaraq, pankreas lipazı son formada ifraz olunur. Lakin, yalnız onikibarmaq bağırsaqda kolipazın iştirakı ilə təsirli olur. == Diaqnostik dəyər == Pankreatik lipaza mədəaltı vəzinin kanal sistemi vasitəsilə onikibarmaq bağırsağa ifraz olunur.

1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair — şuşalı tarixçi Əhməd bəy Cavanşir tərəfindən yazılmış və Qarabağ bölgəsinin tarixindən bəhs edən əsər nəzərdə tutulur. == Əlyazması == Əhməd bəy Cavanşir "1747-1805-ci illərdə Qarabağ xanlığının siyasi vəziyyətinə dair" əsərini yazıb bitirdikdən sonra onun əlyazmasını qızı Həmidə xanım Cavanşir Tiflisə aparmış və orada Qeyrət nəşriyyatında çap edilməsini təmin etmişdir. == Haqqında == Əsər 1747-ci ildən 1805-ci ilə qədərki dövrdən bəhs edir. Bu dövr ərzində Qarabağ xanlığında baş vermiş sosial-siyasi dəyişikliklərdən, Ağa Məhəmməd xan Qacarın Şuşaya yürüşlərindən, Qarabağ xanlığının digər xanlıqlarla əlaqələrindən əsərdə bəhs edilmişdir. Əsər rusca yayımlanmasından keçən 50 ildən sonra AMEA Tarix İnistitutu tərəfindən 1961-ci ildə azərbaycanca yayımlanmışdır. === Nəşrləri === Джеваншир А. О политическомъ существованiи Карабачскаго ханства съ 1747 по 1805 годъ. — Тифлисъ: тип. Канц. главноначальствующаго гражд. частiю на Кавказѣ, 1884.

Akim (qaz. әкім, qırğ. аким) — Qazaxıstan və Qırğızıstanda yerli dövlət hakimiyyəti orqanının başçısı. Akim ölkə prezidentinin rəsmi nümayəndəsidir. == Qazaxıstanda Akim == Qazaxıstanda bələdiyyə başçısı respublika prezidentinin və hökumətinin nümayəndəsi olan (bölgənin, respublika əhəmiyyətli şəhərlərin və ya paytaxtın, bölgənin rayonları və bölgənin kənd rayonlarının rəhbərliyi) rəhbərliyin rəhbəridir. Ölkənin bütün bələdiyyə sədrlərinin (rayon əhəmiyyətli şəhərlər, kənd rayonları, qəsəbə və kəndlər) 91% -i dolayı səsvermə yolu ilə seçilir. Bölgələrin, respublika əhəmiyyətli şəhərlərin və paytaxtın rəhbərləri Qazaxıstan Baş nazirinin təklifi ilə Prezident tərəfindən təyin edilir. 2013-cü ildən bu yana Qazaxıstan Respublikasının kənd əhəmiyyətli bir hissəsi olmayan kənd şəhərləri, kənd bölgələri, qəsəbə və kəndlərinin rəhbərləri dolayı seçkilər yolu ilə dörd il müddətinə seçilirlər. Seçicilər müvafiq bölgənin məsləhət müavinləridir. 2018-ci ildə yerli özünüidarəetmənin inkişafı konsepsiyası çərçivəsində rayon və rayon əhəmiyyətli şəhərlərin bələdiyyə sədrləri seçkilərinin tətbiq olunmasının məqsədəuyğunluğu məsələsinin hazırlanması nəzərdə tutulmuşdur.

Aslan bəy Vəzirzadə və ya Aslan bəy Vəzirov (tam adı: Aslan bəy Zeynalabdin bəy oğlu Vəzirzadə; 6 yanvar 1898, Bakı – 1984, Bakı) — Cümhuriyyət tələbələrindən biri, azərbaycanlı mineraloq, kristalloqraf və professor. Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi, filatelist. Bir müddət Azərbaycan Filatelistlər Cəmiyyətinə rəhbərlik edib. == Həyatı == Aslan bəy Zeynalabdin bəy oğlu Vəzirzadə 6 dekabr 1898-ci ildə anadan olub. 1915-ci ildə Bakı real məktəbini qızıl medalla bitirib Sankt-Peterburq Dağ-Mədən Mühəndisləri İnstitutuna daxil olub. 1917-ci ildə orada baş verən hadisələrlə bağlı təhsilini yarımçıq qoyaraq Bakıya geri qayıdıb. Burada Hümmət partiyasına üzv olur. 28 may 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulur. 1919-cu ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xalq Maarifi Nazirliyi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinə Avropaya təhsil üçün 100 tələbənin göndərilməsi ilə bağlı qanun layihəsi təqdim etdi. 1 sentyabr 1919-cu ildə qanun qəbul edilir və 1919–1920-ci dərs ilində abituriyent və tələbələrin əcnəbi ali məktəblərə göndərilməsi üçün Dövlət xəzinəsi vəsaitindən xalq maarif nazirinin sərəncamına 7 milyon rubl ayrılır.

Aslan bəy Vəzirzadə və ya Aslan bəy Vəzirov (tam adı: Aslan bəy Zeynalabdin bəy oğlu Vəzirzadə; 6 yanvar 1898, Bakı – 1984, Bakı) — Cümhuriyyət tələbələrindən biri, azərbaycanlı mineraloq, kristalloqraf və professor. Azərbaycan SSR əməkdar elm xadimi, filatelist. Bir müddət Azərbaycan Filatelistlər Cəmiyyətinə rəhbərlik edib. == Həyatı == Aslan bəy Zeynalabdin bəy oğlu Vəzirzadə 6 dekabr 1898-ci ildə anadan olub. 1915-ci ildə Bakı real məktəbini qızıl medalla bitirib Sankt-Peterburq Dağ-Mədən Mühəndisləri İnstitutuna daxil olub. 1917-ci ildə orada baş verən hadisələrlə bağlı təhsilini yarımçıq qoyaraq Bakıya geri qayıdıb. Burada Hümmət partiyasına üzv olur. 28 may 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulur. 1919-cu ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Xalq Maarifi Nazirliyi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinə Avropaya təhsil üçün 100 tələbənin göndərilməsi ilə bağlı qanun layihəsi təqdim etdi. 1 sentyabr 1919-cu ildə qanun qəbul edilir və 1919–1920-ci dərs ilində abituriyent və tələbələrin əcnəbi ali məktəblərə göndərilməsi üçün Dövlət xəzinəsi vəsaitindən xalq maarif nazirinin sərəncamına 7 milyon rubl ayrılır.

Zеynal bəy Vəzirov (1854, Şuşa – 1933, Bakı) — Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü, titulyar müşavir. == Həyatı == Zеynalabdin bəy Mirzə Həmid bəy oğlu 1854-cü ildə Şuşa şəhərində anadan olmuşdu. Rus-tatar məktəbini bitirmişdir. Yеlizavеtpol Şəhər Qəza Məhkəməsində çalışmışdır. Daha sonra isə Qars hətbi qubеrnatorunun dəftərxanasında kargüzar vəzifəsində çalışmışdır. Sonra isə Gəncəyə qayıtmış və burada dilmanc işləmişdir. Sonra isə Şuşa şəhərinə dönərək şəhərdə rəis köməkçisi vəzifəsində çalışmışdır. Zeynal bəyin fəaliyyəti nəzərə alınaraq Cəbrayıl qəzasında mülki posrеdnik vəzifəsinə göndərilmiş, bir müddət burada çalışdıqdan sonra isə Nuxa və Şuşa qəzalarında eyni vəzifəyə təyinat almışdır. Zеynalabdin bəy 1897-ci ildə sağlamlığı ilə bağlı istеfaya çıxmışdır. Zеynalabdin bəy 1933-cü ildə Bakı şəhərində vəfat еdib.

Şamil Vəzirov (tam adı: Şamil Süleyman oğlu Vəzirov; 18 may 1942, Bakı – 2 aprel 2001) — Azərbaycan alimi, kimya üzrə elmlər doktoru, professor. == Həyatı == Kimya elmləri doktoru, professor Şamil Süleyman oğlu Vəzirov 1942-ci il mayın 18-də Bakı şəhərində tanınmış ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. O, orta təhsilini Moskva şəhərində (59 saylı məktəb) və Bakıda (134 saylı məktəbdə) almışdır. 1959-cu ildə M.Əzizbəyov adına Neft və Kimya İnstitutunun Kimya texnologiyası fakültəsinə daxil olmuş və 1964-cü ildə institutu "Üzvi və neft kimya sintezinin texnologiyası" ixtisası üzrə mühəndis-texnoloq kimi bitirmişdir. Təhsil aldığı illərdə elmi-sənaye təcrübəsi keçmək məqsədilə Bakı Neft Emalı Zavodunda operator köməkçisi, Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunda baş laborant kimi əmək fəaliyyətinə başlamışdır. Şamil Süleyman oğlu Vəzirovun əmək və elmi fəaliyyəti əsasən AMEA NKPİ ilə bağlı olmuşdur. O, 1964-cü ildə institutda baş laborant kimi işə başlamış və laboratoriya müdiri vəzifəsinə qədər yüksəlmişdir. 1986-cı ildən etibarən ömrünün sonuna kimi (02.04.2001) ″Heterogen oliqomerlər″, sonra isə ″Funksional oliqomerlər″ adlandırılmış laboratoriyaya başçılıq etmişdir. Ş.S.Vəzirov 1968-ci ildə "Viniletil- və diviniltoluolların heterogen-katalitik sintezi, oliqomerləşməsi və bəzi çevrilmələri" mövzusunda "Neft-kimyası və neft-kimya sintezi" ixtisası üzrə namizədlik işini müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir. Onun tərəfindən sintetik alümosilikatların iştirakında toluolun və etiltoluolun etilen ilə alkilləşməsi tədqiq olunmuş, alkilatların yeni heterogen sistemlərdə alınma sxemi təklif edilmişdir.

Əbdürrəhman Xəlil oğlu Vəzirov (26 may 1930, Bakı – 10 yanvar 2022, Moskva) — Azərbaycan-sovet dövlət və siyasi xadimi, SSRİ diplomatı. Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 13-cü birinci katibi (1988–1990), SSRİ-nin Nepalda (1979–1985) və Pakistanda (1985–1988) fövqəladə və səlahiyyətli səfiri. Əbdürrəhman Vəzirov SSRİ tarixində səfir vəzifəsinə olmuş yeganə azərbaycanlıdır. Siyasi baxışlarına görə Ə.Vəzirov kompartiyaya sadiq olan əsl leninçi kommunist idi. O, Leninizm ideyalarına, bəşəriyyətin işıqlı gələcəyinin kommunizm olduğuna tam olaraq inanırdı. Vəzirov həm də H. Əliyevin qəti əleyhdarı idi. == Həyatı == Əbdürrəhman Vəzirov 1930-cu ildə Bakının Kirov rayonunda doğulub. Hələ yeniyetmə vaxtlarından siyasətlə maraqlanmış, ingilis dilini öyrənməyə başlamışdır. 1947-ci ildə Bakı şəhər 160 nömrəli orta məktəbini bitirdikdən sonra özünün arzusu olan Moskva Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutuna qəbul aldı, lakin ailəsinin istəyi əsasında bundan imtina edərək Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indiki Azərbaycan Neft və Sənaye Universiteti) energetika fakültəsinə daxil olmuş və 1952-ci ildə institutu bitirmişdir. Elə həmin ildən Sov.İKP üzvlüyünə qəbul edilən Əbdürrəhman Vəzirov 1953-cü ildən təhsil aldığı institutun elektrik stansiyaları, şəbəkələri və yüksək gərginlik texnikası kafedrasının aspirantı olmuşdur.

Əbdürrəhim bəy Vəzirov (1840, Şuşa – Şuşa) — çar ordusunun mayoru, məmur, zərif. == Həyatı == Əbdürrəhim bəy Zеynalabdin bəy оğlu 1840-cı ildə Şuşa şəhərində anadan оlub. Şuşa şəhər məktəbini bitirəndən sоnra çar оrdusunda xidmətə başlayıb. Оrduda mayоr rütbəsinədək yüksəlib. Əbdürrəhim bəy 1877–1878-ci illərdə Rus-Оsmanlı savaşında iştirak еtmiş, bir sıra döyüşlərdə sеçildiyinə görə "Vladimir" xaçı almışdı. Оrdudan tərxis оlunandan sоnra aldığı ödülün üstündə vеrilən 10 manatla güzəran kеçirmişdir. == Mənbə == Ənvər Çingizoğlu, Hacılılar, Bakı, "Soy" dərgisinin özəl nəşri, 2004.

Əbdürrəhman Xəlil oğlu Vəzirov (26 may 1930, Bakı – 10 yanvar 2022, Moskva) — Azərbaycan-sovet dövlət və siyasi xadimi, SSRİ diplomatı. Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin 13-cü birinci katibi (1988–1990), SSRİ-nin Nepalda (1979–1985) və Pakistanda (1985–1988) fövqəladə və səlahiyyətli səfiri. Əbdürrəhman Vəzirov SSRİ tarixində səfir vəzifəsinə olmuş yeganə azərbaycanlıdır. Siyasi baxışlarına görə Ə.Vəzirov kompartiyaya sadiq olan əsl leninçi kommunist idi. O, Leninizm ideyalarına, bəşəriyyətin işıqlı gələcəyinin kommunizm olduğuna tam olaraq inanırdı. Vəzirov həm də H. Əliyevin qəti əleyhdarı idi. == Həyatı == Əbdürrəhman Vəzirov 1930-cu ildə Bakının Kirov rayonunda doğulub. Hələ yeniyetmə vaxtlarından siyasətlə maraqlanmış, ingilis dilini öyrənməyə başlamışdır. 1947-ci ildə Bakı şəhər 160 nömrəli orta məktəbini bitirdikdən sonra özünün arzusu olan Moskva Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutuna qəbul aldı, lakin ailəsinin istəyi əsasında bundan imtina edərək Azərbaycan Sənaye İnstitutunun (indiki Azərbaycan Neft və Sənaye Universiteti) energetika fakültəsinə daxil olmuş və 1952-ci ildə institutu bitirmişdir. Elə həmin ildən Sov.İKP üzvlüyünə qəbul edilən Əbdürrəhman Vəzirov 1953-cü ildən təhsil aldığı institutun elektrik stansiyaları, şəbəkələri və yüksək gərginlik texnikası kafedrasının aspirantı olmuşdur.

Ədalət Səfərəli oğlu Vəzirov (27 aprel 1951, Divəzər, Xızı rayonu – 5 oktyabr 2002, İstanbul) — Azərbaycan musiqiçisi, kamança ifaçısı, Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti (1998). == Həyatı == Ədalət Vəzirov 27 aprel 1951-ci ildə Xızı rayonunun Dizəvər kəndində anadan olmuşdur. Bülbül adına Orta İxtisas Musiqi Məktəbində və Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında təhsil alıb. O, 1974-cü ildə Moskvada keçirilən V Beynəlxalq Musiqi müsabiqəsinin qalibi olub. 1980-ci ildən Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında və Sumqayıt Musiqi Texnikumunda (2000–2002-ci illərdə direktor) müəllim işləyib, bir çox tanınmış musiqiçilərlər yetişdirib. O, uzun müddət əməkdar artist Baba Salahovun rəhbərlik etdiyi xalq çalğı alətləri ansamblında, SSRİ Xalq Artisti Zeynəb Xanlarovanın rəhbərlik etdiyi ansamblda çalışmışdır. Bir çox xarici ölkələrdə — ABŞ, Kanada, İraq, Misir, Türkiyədə ifaçılıq sənətimizi yüksək səviyyədə nümayiş etdirib. Ədalət Vəzirov kamança ifaçılığından əlavə peşəkar fortepiano və qarmon ifaçısı idi. Ədalət Vəzirov xalq mahnısı, rəqs, rəng və təsniflərini, muğamları mükəmməl ifa etmək, üçlükdə xanəndəni, tarzəni düzgün müşayiət etməklə yanaşı, Azərbaycan və dünya bəstəkarlarının əsərlərini yüksək səviyyədə ifa etmək bacarığına malik bir ifaçı olmuşdur. Məşhur yəhudi kamança ifaçısı Mark Eliyahunun müəllimi olub.

Polkovnik Əlinağı Vəziri-(1887, Tehran, İran - 9 Sentyabr 1979) Tarzən, bəstəkar, musiqişünas və İran Musiqi Akademiyasının və həmçinin İran Milli Orkestrinin təsisçisi. O, İran Kazak diviziyasının görkəmli zabiti qafqazlı Musa xan Vəzirov və görkəmli yazıçı, satirik və İran qadın hərəkatının öncü şəxslərindən olan Bibixanım Astrabadinin yeddi uşaqlarından biri idi.

Əlirza xan Vəziri-(1891, Tehran, İran — ?) — İran hərbçisi. O, İran Kazak diviziyasının görkəmli zabiti qafqazlı Musa xan Vəzirov və görkəmli yazıçı, satirik və İran qadın hərəkatının öncü şəxslərindən olan Bibixanım Astrabadinin yeddi uşaqlarından biri idi.

Əlirza xan Vəziri-(1891, Tehran, İran — ?) — İran hərbçisi. O, İran Kazak diviziyasının görkəmli zabiti qafqazlı Musa xan Vəzirov və görkəmli yazıçı, satirik və İran qadın hərəkatının öncü şəxslərindən olan Bibixanım Astrabadinin yeddi uşaqlarından biri idi.

Ələddin Paşa (türk. Alâeddin Paşa) və ya Hacıkəmaləddinoğlu Ələddin Paşa (türk. Hacıkemaleddinoğlu Aleaddin Paşa, Hacıkemalettinoğlu Aleaddin Paşa) — Osmanlı paşası. 1320-1331 illəri arasında vəzirlik etmişdir. Osmanlı İmperiyasının ilk vəzirinin Ələddin Paşa olduğuna dair bir razılaşma var. Osmanlı salnamələrinə görə, Osmanlı İmperatorluğunun ilk vəziri Ələddin Paşa, Osmanlı Sultanı Osman Qazinin oğlu olan və eyni zamanda Paşa rütbəsindən istifadə edən Ələddin Bəydir. Ancaq bəzi mənbələrdə ilk vəzirin adı "Ələddin Paşa bin Hacı Kəmaləddin" və "Hacıkəmaləddinoğlu Ələddin Paşa" kimi verilir. Buna görə ilk vəzir Osman bəyin oğlu deyil, Hacı Kəmaləddin adlı bir şəxsin oğludur. Ələddin Paşanın vəzir olduğu dövrdə Nazirlər Şurası hələ qurulmamışdı; yeganə vəzir Ələddin idi. Bu səbəbdən Ələddin Paşa, ünvanı "sədrəzəm" olmasa da, Osmanlı imperiyasının tarixindəki ilk sədrəzəm sayılır.

Əsəd bəy Qasım bəy oğlu Vəzirov — şair, həkim, Mirzə Camal Cavanşir Qarabağinin qardaşı oğlu. == Həyatı == Əsəd bəy Qasım bəy oğlu 1824-cü ildə Cavanşir-Dizaq mahalının Hacılı camaatına bağlı Mirzəcamallı obasında anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Bir neçə dil bilirdi. Mülkədar olmaqla yanaşı həkimliklə məşğul idi. Yayı Şuşa şəhərində, qışı doğma kəndlərində keçirirdi. "Dizaq şairləri" məclisinin üzvü idi. Dostu Mir Mehdi Xəzani ilə bədiyələşərdi. Xəzani qoşqularının birində ona yazırdı: Məhəmməd ağa Müctəhidzadə "Riyazün-aşiqin" adlı əsərində ondan hərtərəfli bəhs edib. Mir Möhsün Nəvvab isə onu tanımadığını yazıb.

Mədəaltı vəzin (pankreas) transplantasiyası — sağlam mədəaltı vəzinin (insulin istehsal edə bilən) adətən şəkərli diabeti olan bir şəxsə köçürüldüyü orqan transplantasiyası. == Təsviri == Mədəaltı vəzi həzm prosesində tələb olunan funksiyaları yerinə yetirən həyatı bir orqan olduğundan, donor mədəaltı vəzi başqa yerə yerləşdirilir və xəstənin öz mədəaltı vəzi yerində qalır. Sağlam mədəaltı vəzi yenicə vəfat etmiş donordan əldə edilir və ya sağ donorun mədəaltı vəzinin bir hissəsi götürülə bilər. Hazırda mədəaltı vəzin transplantasiyası adətən insulindən asılı şəkərli diabeti olan, ağır fəsadlar inkişaf etdirə bilən insanlarda keçirilir. Mədəaltı vəzi xərçənginin ən çox yayılmış və təhlükəli forması olan xəstələr ümumiyyətlə transplantasiya üçün uyğun deyirlər, çünki bu vəziyyət mədəaltı vəzi xərçənginin təkrarlanması səbəbindən çox yüksək ölüm nisbətinə malikdir.. == Tarixi == 1-ci tip diabetin mədəaltı vəzi transplantasiyası ilə müalicəsi üçün ilk cəhd 17 dekabr 1966-cı ildə Minnesota Universitetində olunmuşdur. 24 noyabr 1971-ci ildə Nyu Yorkda Montefior xəstəxanasında Marvin Qladman tərəfindən sidik drenajını istifadə edərək ilk mədəaltı vəzin transplantasiyası keçirildi. 1997-ci il ərzində dünya üzrə 10.000-dən çox mədəaltı vəzi transplantasiyası həyata keçirilmişdir. Onların 88%-i həm böyrək, həm də mədəaltı vəzi transplantasiyası olmuşdur. 31 dekabr 2004-cü il tarixinə qədər bütün dünyada 23000-dən çox mədəaltı vəzi transplantasiyası həyata keçirilmiş və Beynəlxalq Patent və Ticarət Nişanları Reyestrinə məlumat verilmişdir.

Vəzifələr magistrı (lat. magister officiorum, yun. μάγιστρος τῶν ὀφφικίων) — Roma imperiyasında ən yüksək mülki məmur titullarından biri. Bizansda sonda sadəcə böyük bir fəxri titula çevrilmiş və magistr (άγάγιστρος) adlanmışdır. XII əsrdən etibarən mövcudiyyətini itirmişdir. Vəzifələr magistrı saray idarəsinə rəhbərlik edirdi (xüsusən də saray işçilərinin cinayətlərini mühakimə etmək hüququna malik idi). İmperator idarəsinə tabe idi, imperatorun adına göndərilən ərizə və şikayətləri ayırd edirdi. O, sarayın ali inzibatçısı kimi elçilərin qəbuluna nəzarət edirdi və "bütün dillərdən tərcüməçiləri"nə rəhbərlik edirdi. İdarə rəisinin tabeliyində olanlar arasında məxfi xidmətlər və imperatorun şəxsi mühafizəsi də var idi. Bundan əlavə, vəzifələr magistrı silah (qalxanlar, oxlar, mərmilər, atıcı maşınlar və digər silahlar) istehsalı fabriklərinə və dövlət nəqliyyat sistemi olan "cursus publicus"a nəzarət edirdi.

Dnestryanının status vəziyyəti — Dnestryanı Moldova Sovet Sosialist Respublikasından birtərəfli qaydada Sovet İttifaqının tərkibində müstəqilliyini elan etdiyi 2 oktyabr 1992-ci ildən bəri mövcuddur. Moldova 1992-ci ildə Dnestryanı üzərində nəzarəti itirdi və bunun ardınca Dnestryanı müharibəsi başladı. PMR (Rus dilində Dnestryanı Moldova Respublikasının qısaldılmışı) bu regiona faktiki nəzarət edir və Birləşmiş Millətlər Təşkilatına üzv olan heç bir dövlət tərəfindən diplomatik olaraq tanınmayıb. (İki sovet varisi BMT üzvü olmayan Abxaziya və Cənubi Osetiya tərəfindən tanınır.) Birləşmiş Millətlər Təşkilatı onu de-yure olaraq Moldovanın bir hissəsi hesab edir. 2006-cı ildə keçirilən referenduma görə, xalqın əksəriyyəti Moldovadan müstəqil bir quruluş istədiyi halda, Rusiya ilə birləşmək istəyir.

Hərbi vəziyyət — dövlətə və ya onun bir hissəsində, bir qayda olaraq, müharibə dövründə dövlətə qarşı təcavüz və ya bilavasitə təcavüz təhlükəsi yarandıqda ali dövlət hakimiyyəti orqanının qərarı ilə müəyyən edilən xüsusi hüquqi rejim. == Nümunələr == İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan hərbi vəziyyət elan etmişdir. Türkiyədə müxtəlif hərbi vəziyyət dövrləri fərqli xüsusiyyətlər göstərsə də, onların da bir çox ortaq nöqtələri var. Bunlardan ən əsası hərbi vəziyyət komandanlıqlarının hərbi vəziyyətin elan edilməsinin səbəbləri ilə tamamilə əlaqəsi olmayan ərazilərdə qoyduqları qadağalardır. Məsələn, yığıncaq qadağası bütün hərbi vəziyyət idarələri tərəfindən qəbul edilmişdir. Həmçinin, bu yığıncaqlar sadəcə siyasi olanlarla məhdudlaşmırdı. Bura idman tədbirləri, toylar, kooperativ yığıncaqları və hətta ibtidai sinif tamaşaları da daxil edilirdi. Yol hərəkəti sahəsində qaydaların gətirilməsi də bu ortaq məqamlar arasındadır. Siqnal vermək, sürət həddini aşmaq, yanlış yerdə saxlamaq, tutumundan artıq sərnişin götürmək, piyada səkisini tutmaq və hətta növbə ilə avtobusa minməmək hərbi vəziyyət cinayətləri sırasına aid edilirdi. 24 fevral 2022-ci ildə prezident Vladimir Zelenski Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra hərbi vəziyyət elan etmişdir.

Qalxanabənzər vəzin adenoması (lat. adenoma glandulae thyreoideae) — qalxanabənzər vəzin normal və ya artan funksiyası fonunda düyünün əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunan xoşxassəli şiş. == Simptomları == Qalxanabənzər vəzin adenoması klinik olaraq asemptomatik ola bilər ("soyuq" adenoma) və ya artıq qalxanabənzər hormonu ("isti" adenoma) istehsal edən funksional bir şiş ola bilər. Bu vəziyyət simptomatik hipertiroidizmə səbəb ola bilər və toksik tiroid adenoması adlandırılır. == Diaqnozu == === Morfologiyası === Qalxanabənzər vəzinin follikulyar adenomasının diametri orta hesabla 3-10 sm arasında dəyişir. Qalxanabənzər vəzin tipik adenoması ətrafdakı parenximadan ayrılmış tək, sferik və kapsullaşdırılmış zədədir. Rəngi boz-ağdan qırmızı-qəhvəyiyə qədər dəyişir adenoma hüceyrəliliyi kolloid tərkibli Qalxanabənzər vəzin (follikulyar) adenomalarında, xüsusən də iri zədələrdə çox düyünlü zobda olanlara bənzər qanaxma, fibroz, kalsifikasiya və kistik dəyişikliklər sahələri tez-tez rast gəlinir. === Növləri === Qalxanabənzər vəzin adenomatalarının demək olar ki, hamısı follikulyar adenomalardır. Follikulyar adenomalar funksiya səviyyəsindən asılı olaraq "soyuq", "isti" və ya "qaynar" kimi təsvir edilə bilər. Histopatoloji cəhətdən follikulyar adenomalar hüceyrə quruluşuna və hüceyrə və kolloidlərin nisbi sayına görə aşağıdakı növlərə təsnif edilə bilər: Fetal (mikrofollikulyar) - mikroinvaziya potensialına malikdir.

== Siyahı == == Proses == === Ruben Vardanyanın həbsi === Sentyabrın 27-də Laçın dövlət sərhədindən buraxılış məntəqəsində Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DTX) hərbi qulluqçularının sayıqlığı nəticəsində Azərbaycan ərazisinə qeyri-qanuni gələn qondarma "Dağlıq Qarabağın Dövlət naziri" vəzifəsində çalışmış 1968-ci il təvəllüdlü Ruben Karlenoviç Vardanyan Azərbaycanın Ermənistan istiqamətində gələn zaman saxlanıldı. Dövlət Sərhəd Xidmətinin Çevik Hərəkət Qüvvələrinin hərbi qulluqçularının müşayiəti ilə Bakı şəhərinə gətirildi. Saxlanılan şəxs barəsində müvafiq qərar qəbul edilməsi üçün aidiyyəti dövlət orqanlarına təhvil verildi. Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin məlumatına əsasən Ruben Vardanyan xarici dövlət vətəndaşı olduğu halda terror-təxribat əməlləri törədilməsi məqsədilə 2022-ci ilin sentyabr ayında Azərbaycanın dövlət sərhədinə qanunsuz daxil olaraq, Azərbaycanın Qarabağ iqtisadi rayonunda Rusiya sülhməramlılarının müvəqqəti yerləşdiyi əraziyə daxil olmuş, həmin ərazidə Azərbaycanın qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulmayan silahlı birləşmələrin formalaşdırılması və fəaliyyətinin qurulmasında, habelə idarələrə və ayrı-ayrı şəxslərə insanların öldürülməsinə və digər ağır nəticələrə səbəb olan basqınlar etmiş sözügedən qanunsuz hərbi birləşmələrin silah, döyüş sursatı, partlayıcı maddələr, hərbi nəqliyyat vasitəsi və əsgəri ləvazimatla təchiz edilməsində rol alıb. Bundan başqa o, pul vəsaitlərini həmin qanunsuz silahlı birləşmələrin terrorçuluq fəaliyyətinin qurulmasına maliyyələşdirib. Ermənistan vətəndaşı olan 1968-ci il təvəllüdlü Ruben Karlenoviç Vardanyanın Cinayət Məcəlləsinin 214-1, 279.3 və 318.1-ci maddələri ilə nəzərdə tutulan cinayət əməllərini törətməsinə əsaslı şübhələr müəyyən edildi. Sentyabrın 28-də Səbail rayon Məhkəməsində Ruben Vardanyan barəsində Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin İstintaq İdarəsinin təqdimatına baxıldı. Hakim Ülviyyə Şükürovanın sədrliyi ilə baş tutan prosesdə təqdimat təmin edildi və Ruben Vardanyan barəsində 4 aylıq həbs tədbiri seçildi. === Davit Manukyanın həbsi === Sentyabrın 29-da Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) Ermənistan vətəndaşı Davit Manukyanın Qarabağda törətdiyi terrorçuluq cinayətlərinə görə həbs edildiyini bildirdi. DTX məlumatında əldə olunmuş sübutlar əsasında, Ermənistan vətəndaşı, 1971-ci il təvəllüdlü Manukyan Davit Azati tərəfindən Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 214.2.1, 214.2.2, 214.2.3, 228.3, 279.3 və 318.1-ci maddələrində ehtiva olunan cinayət əməllərinin törədilməsinə əsaslı şübhələr müəyyən edildiyini bildirdi.