Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
1 mənbə arxivləşdirildi və 0 keçid ölü olaraq işarələndi.) #IABot (v2.0.9.5
silindi
(4 istifadəçi tərəfindən edilmiş 7 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 30: Sətir 30:
2008-ci ilin sentyabr ayından etibarən, HHQ-nin mərkəzi idarəetmə sisteminin modernizasiya olunmasına [[Türkiyə]] kömək edib. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, burada [[NATO]] standartlarına uyğun idarəetmə məntəqəsi yaradılacaq.
2008-ci ilin sentyabr ayından etibarən, HHQ-nin mərkəzi idarəetmə sisteminin modernizasiya olunmasına [[Türkiyə]] kömək edib. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, burada [[NATO]] standartlarına uyğun idarəetmə məntəqəsi yaradılacaq.


Azərbaycanda [[Rusiya Aerokosmik Qüvvələri]] tərəfindən idarə olunan [[Qəbələ RLS]] də var. Bu RLS [[Hind okeanı]]<nowiki/>na qədər olan ərazidən, yəni təqribən 6,000 km radiusda atılan istənilən raketi aşkar edə bilirdi. Lakin, 2012-ci ilin dekabr ayında [[Rusiya]] radarın işləmə müddətini uzatmaqla bağlı danışıqların uğursuzluqla nəticələndiyini bildirdi və RLS fəaliyyətini dayandırdı. Stansiya [[Azərbaycan]]a geri verildi və RLS-ə aid olan bütün avadanlıqlar Rusiyaya aparıldı.
Azərbaycanda [[Rusiya Aerokosmik Qüvvələri]] tərəfindən idarə olunan [[Qəbələ RLS]] də var. Bu RLS [[Hind okeanı]]<nowiki/>na qədər olan ərazidən, yəni təqribən 6,000&nbsp;km radiusda atılan istənilən raketi aşkar edə bilirdi. Lakin, 2012-ci ilin dekabr ayında [[Rusiya]] radarın işləmə müddətini uzatmaqla bağlı danışıqların uğursuzluqla nəticələndiyini bildirdi və RLS fəaliyyətini dayandırdı. Stansiya [[Azərbaycan]]a geri verildi və RLS-ə aid olan bütün avadanlıqlar Rusiyaya aparıldı.


Azərbaycan HHQ-nin pilotları [[MDB]] məkanında ən çox uçuşlar keçirmiş pilotlar sayılır. Azərbaycan pilotları əsasən [[Azərbaycan Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbi]]ndə hazırlanır, [[Türkiyə]], [[Ukrayna]], [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və digər ölkələrin müvafiq ixtisasartırma kursları və təlimlər keçirlər.
Azərbaycan HHQ-nin pilotları [[MDB]] məkanında ən çox uçuşlar keçirmiş pilotlar sayılır. Azərbaycan pilotları əsasən [[Azərbaycan Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbi]]ndə hazırlanır, [[Türkiyə]], [[Ukrayna]], [[Amerika Birləşmiş Ştatları|ABŞ]] və digər ölkələrin müvafiq ixtisasartırma kursları və təlimlər keçirlər.


== HHQ müharibələrdə ==
== HHQ müharibələrdə ==
[[Birinci Qarabağ müharibəsi]]ndə erməni işğalçılarına qarşı apardığımız hərbi əməliyyatlarda da helikopterçilərimiz 1993-cü ilin oktyabrında Kəlbəcərin işğalı zamanı 5 min nəfərin mühasirədən çıxarılmasında misilsiz qəhrəmanlıqlar göstərmişlər. İyul 2019-cu ildə [[Rəşad Atakişiyev]] Xəzər dənizi, Zarat kəndində uçuş edərkən qəzaya uğrayaraq şəhid olmuşdur. Hərbi Hava Qüvvələri [[Aprel döyüşləri]]'ndə düşmənə uğurlu zərbələr endirmişdir. Döyüşdə [[Mi-24]] helikopterin pilotları [[Təbriz Musazadə]], [[Əbu Bəkir İsmayılov]] və [[Urfan Vəlizadə]] şəhid olmuşlar. Vətən müharibəsində HHQ tərəfindən düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemini məhv etmək məqsədilə "Qarabağ mücrüsü" adlı xüsusi əməliyyat planı hazırlandı.<ref>{{Cite web |title=Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin Vətən müharibəsindəki əməliyyat planının adı açıqlanıb |url=https://report.az/amp/herbi-xeberler/herbi-hava-quvvelerimizin-veten-muharibesindeki-emeliyyat-planinin-adi-aciqlanib/ |access-date=2023-02-05 |archive-date=2023-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230205063959/https://report.az/amp/herbi-xeberler/herbi-hava-quvvelerimizin-veten-muharibesindeki-emeliyyat-planinin-adi-aciqlanib/ |url-status=live }}</ref> Bu, hərbçilərimizin düşmənin fikrini yayındırmaq üçün müxtəlif variantları idi. Düşmənin bütün növ zenit-raket komplekslərini işə salmağa vadar etmək üçün mövcud olan aviasiya vasitələri havaya qaldırıb kütləvi aviasiya zərbəsini imitasiya edildi. Həmin imitasiya vasitələri düşmənin zenit-raket komplekslərinin məhvetmə zonasına daxil olmadan müxtəlif manevlər edirdilər. Ikinci tədbir kimi, düşmənin fəndi başa düşməməsi üçün Dövlət Sərhəd Xidmətinə məxsus, göyərtəsində pilot olmayan, “kukruznik” kimi tanından AN-2 təyyarələri düşmənin zenit-raket komplekslərinin məhvetmə zonasına yönləndirildi. Plan uğurla icra olundu və ilk günlərdə Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunlarının birgə fəaliyyəti nəticəsində düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemlərinin 70 faizi sıradan çıxarıldı.<ref>[https://ordu.az/az/news/158707/ermenistanin-hava-hucumundan-mudafie-ates-sistemi-ve-def-edilme-prinsipleri-analiz-herbi-ekspert Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə atəş sistemi və dəf edilmə prinsipləri]</ref> [[Bayraktar TB2]], DSX-nin “[[IAI Harop]]”, “Sky Striker” zərbə dronları düşmən hədəflərini anında məhv elədi.<ref>{{Cite web |title=Vətən müharibəsi: “Bayraktar”ım. |url=https://mod.gov.az/az/pre/36965.html |access-date=2023-02-05 |archive-date=2023-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230205063954/https://mod.gov.az/az/pre/36965.html |url-status=live }}</ref>
[[Birinci Qarabağ müharibəsi]]ndə erməni işğalçılarına qarşı apardığımız hərbi əməliyyatlarda da helikopterçilərimiz 1993-cü ilin oktyabrında Kəlbəcərin işğalı zamanı 5 min nəfərin mühasirədən çıxarılmasında misilsiz qəhrəmanlıqlar göstərmişlər. İyul 2019-cu ildə [[Rəşad Atakişiyev]] Xəzər dənizi, Zarat kəndində uçuş edərkən qəzaya uğrayaraq şəhid olmuşdur. Hərbi Hava Qüvvələri [[Aprel döyüşləri]]'ndə düşmənə uğurlu zərbələr endirmişdir. Döyüşdə [[Mi-24]] helikopterin pilotları Təbriz Musazadə, Əbu Bəkir İsmayılov və Urfan Vəlizadə şəhid olmuşlar. Vətən müharibəsində HHQ tərəfindən düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemini məhv etmək məqsədilə "Qarabağ mücrüsü" adlı xüsusi əməliyyat planı hazırlandı.<ref>{{Cite web |title=Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin Vətən müharibəsindəki əməliyyat planının adı açıqlanıb |url=https://report.az/amp/herbi-xeberler/herbi-hava-quvvelerimizin-veten-muharibesindeki-emeliyyat-planinin-adi-aciqlanib/ |access-date=2023-02-05 |archive-date=2023-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230205063959/https://report.az/amp/herbi-xeberler/herbi-hava-quvvelerimizin-veten-muharibesindeki-emeliyyat-planinin-adi-aciqlanib/ |url-status=live }}</ref> Bu, hərbçilərimizin düşmənin fikrini yayındırmaq üçün müxtəlif variantları idi. Düşmənin bütün növ zenit-raket komplekslərini işə salmağa vadar etmək üçün mövcud olan aviasiya vasitələri havaya qaldırıb kütləvi aviasiya zərbəsini imitasiya edildi. Həmin imitasiya vasitələri düşmənin zenit-raket komplekslərinin məhvetmə zonasına daxil olmadan müxtəlif manevlər edirdilər. Ikinci tədbir kimi, düşmənin fəndi başa düşməməsi üçün Dövlət Sərhəd Xidmətinə məxsus, göyərtəsində pilot olmayan, “kukruznik” kimi tanından AN-2 təyyarələri düşmənin zenit-raket komplekslərinin məhvetmə zonasına yönləndirildi. Plan uğurla icra olundu və ilk günlərdə Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunlarının birgə fəaliyyəti nəticəsində düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemlərinin 70 faizi sıradan çıxarıldı.<ref>[https://ordu.az/az/news/158707/ermenistanin-hava-hucumundan-mudafie-ates-sistemi-ve-def-edilme-prinsipleri-analiz-herbi-ekspert Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə atəş sistemi və dəf edilmə prinsipləri]</ref> [[Bayraktar TB2]], DSX-nin “[[IAI Harop]]”, “Sky Striker” zərbə dronları düşmən hədəflərini anında məhv elədi.<ref>{{Cite web |title=Vətən müharibəsi: “Bayraktar”ım. |url=https://mod.gov.az/az/pre/36965.html |access-date=2023-02-05 |archive-date=2023-02-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230205063954/https://mod.gov.az/az/pre/36965.html |url-status=live }}</ref>


Vətən müharibəsində 2 pilotumuz - [[Zaur Nudirəliyev]] və [[Ramiz Qasımov (pilot)|Ramiz Qasımov]] şəhid oldu və hər ikisi ölümündən sonra [[Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı]] medalı ilə təltif olundular. [[Namiq İslamzadə]], [[Elnur Qebedov]], [[Rəşad Nadirov (polkovnik-leytenant)|Rəşad Nadirov]], [[Səfər Qurbanov]], [[Rəşad Qasımlı]] da eyni mükafata layiq görüldü. Vətən müharibəsində DSX pilotları [[Abbas Qasımov (mayor)|Abbas Qasımov]] və [[Xalid Gözəlov]] da ilk günlərdə şəhidlik zirvəsinə ucaldılar.<ref>{{Cite web |url=https://azvision.az/mobile/news.php?lang=az&id=272504 |title=Vətən müharibəsinin ilk şəhidləri olan pilotlar |access-date=2023-02-05 |archive-date=2023-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230629053810/https://az.azvision.az/news/272504/news.html |url-status=live }}</ref>
Vətən müharibəsində 2 pilotumuz - [[Zaur Nudirəliyev]] və [[Ramiz Qasımov (pilot)|Ramiz Qasımov]] şəhid oldu və hər ikisi ölümündən sonra [[Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı]] medalı ilə təltif olundular. [[Namiq İslamzadə]], [[Elnur Qebedov]], [[Rəşad Nadirov (polkovnik-leytenant)|Rəşad Nadirov]], [[Səfər Qurbanov]], [[Rəşad Qasımlı]] da eyni mükafata layiq görüldü. Vətən müharibəsində DSX pilotları [[Abbas Qasımov (mayor)|Abbas Qasımov]] və [[Xalid Gözəlov]] da ilk günlərdə şəhidlik zirvəsinə ucaldılar.<ref>{{Cite web |url=https://azvision.az/mobile/news.php?lang=az&id=272504 |title=Vətən müharibəsinin ilk şəhidləri olan pilotlar |access-date=2023-02-05 |archive-date=2023-06-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230629053810/https://az.azvision.az/news/272504/news.html |url-status=live }}</ref>
Sətir 48: Sətir 48:
2020-ci ilin iyununda isə Türkiyədən yeni Silahli PUA-lar ([[Bayraktar TB2]]) alınmışdır.
2020-ci ilin iyununda isə Türkiyədən yeni Silahli PUA-lar ([[Bayraktar TB2]]) alınmışdır.
[[Şəkil:Azer_avia.svg|250px|right|Azərbaycandakı hərbi aviabazalar]]
[[Şəkil:Azer_avia.svg|250px|right|Azərbaycandakı hərbi aviabazalar]]
Bundan başqa, Azərbaycanın [[Dövlət Sərhəd Xidməti]]nin aviadəstəsi var ki, burada da əsasən dağlıq ərazilərdə əməliyyat zonalarına desant atmaq, qüvvələri təxliyyə etmək və digər məqsədlər üçün istifadə edilən YaK markalı təyyarələr, həmçinin müxtəlif helikopterlər cəmləşib.{{mənbəsiz}}
Bundan başqa, Azərbaycanın [[Dövlət Sərhəd Xidməti]]nin aviadəstəsi var ki, burada da əsasən dağlıq ərazilərdə əməliyyat zonalarına desant atmaq, qüvvələri təxliyə etmək və digər məqsədlər üçün istifadə edilən YaK markalı təyyarələr, həmçinin müxtəlif helikopterlər cəmləşib.{{mənbəsiz}}


Rusiyalı hərbi-siyasi analitiki Aleksandr Xramçixinin iddiasına görə, Azərbaycan HHQ-yə aşağıdakı hərbi hissələr daxildir:
Rusiyalı hərbi-siyasi analitiki Aleksandr Xramçixinin iddiasına görə, Azərbaycan HHQ-yə aşağıdakı hərbi hissələr daxildir:
Sətir 84: Sətir 84:
|-
|-
| [[Suxoy Su-25|Su-25]]
| [[Suxoy Su-25|Su-25]]
|[[Şəkil:33 Blue Sukhoi SU-25 Frogfoot Azerbaijan Air Force Konya AFB 30.6.22 (52201105929).jpg|200px]]
|[[Fayl:33 Blue Sukhoi SU-25 Frogfoot Azerbaijan Air Force Konya AFB 30.6.22 (52201105929).jpg|200px]]
| {{SSRİ}}
| {{SSRİ}}
| Hücum
| Hücum
|Su-25<hr>Su-25UB<hr>Su-25ML<ref name=":0">{{Cite web |date=2023-07-29 |title=Azərbaycanın Türkiyə ilə birgə modernizə edəcəyi “Su-25 ML” hücum təyyarələri “Laçın” adlanacaq |url=https://oxu.az/politics/758942 |access-date=2023-07-31 |website=Oxu.Az |language=az |archive-date=2023-07-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20230729085128/https://oxu.az/politics/758942 |url-status=live }}</ref>
|Su-25<hr>Su-25UB
|32<ref name="World Air Forces 2021" /><hr>3
|32<ref name="World Air Forces 2021" /><hr>3<hr>Naməlum
|2002-ci ildə Gürcüstan Azərbaycana 6 ədəd Su-25 hücum təyyarəsi satıb. Daha 6 ədəd Su-25 və 1 ədəd Su-25UB 2005-ci ildə təhvil verildi, 2008-2015 ildə Gürcüstan Azərbaycana Tbilisi Aviasiya Zavodunun istehsalı olan 15 ədəd yeni Su-25 hücum təyyarəsi satmışdır<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://bmpd.livejournal.com/1417171.html |access-date=2022-09-12 |archive-date=2022-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220709084025/https://bmpd.livejournal.com/1417171.html |url-status=live }}</ref>, 2009-2012-ci illərdə Belarusiyadan 11 ədəd SU-25 alınıb.<br>Lakin təlimlərdə 1 ədədi yerə çırpılıb.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.evnreport.com/spotlight-karabakh/arms-supplies-to-armenia-and-azerbaijan |access-date=2021-04-12 |archive-date=2022-09-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908183016/https://evnreport.com/spotlight-karabakh/arms-supplies-to-armenia-and-azerbaijan/ |url-status=live }}</ref>
|2002-ci ildə Gürcüstan Azərbaycana 6 ədəd Su-25 hücum təyyarəsi satıb. Daha 6 ədəd Su-25 və 1 ədəd Su-25UB 2005-ci ildə təhvil verildi, 2008–2015 ildə Gürcüstan Azərbaycana Tbilisi Aviasiya Zavodunun istehsalı olan 15 ədəd yeni Su-25 hücum təyyarəsi satmışdır<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://bmpd.livejournal.com/1417171.html |access-date=2022-09-12 |archive-date=2022-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220709084025/https://bmpd.livejournal.com/1417171.html |url-status=live }}</ref>, 2009–2012-ci illərdə Belarusiyadan 11 ədəd SU-25 alınıb.<br>Lakin təlimlərdə 1 ədədi yerə çırpılıb.<ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.evnreport.com/spotlight-karabakh/arms-supplies-to-armenia-and-azerbaijan |access-date=2021-04-12 |archive-date=2022-09-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220908183016/https://evnreport.com/spotlight-karabakh/arms-supplies-to-armenia-and-azerbaijan/ |url-status=live }}</ref> 2023-cü ildə Türkiyə müdafiə sənayesi nazirliyi tərəfindən Azərbaycan Hərbi Hava qüvvələrinə məxsus Su-25 təyyarələri mindernizasiya olunmağa başlanıb.<ref name=":0" />
|-
|-
! colspan="7" style="align: center;" | Nəqliyyat
! colspan="7" style="align: center;" | Nəqliyyat
|-
|-
|[[CASA/IPTN CN-235|CASA CN-235]]
|[[CASA/IPTN CN-235|CASA CN-235]]
|[[Şəkil:Casa.cn-235m-100.35-24.spanishaf.arp.jpg|200px]]
|[[Fayl:Casa.cn-235m-100.35-24.spanishaf.arp.jpg|200px]]
|{{SPA}}
|{{SPA}}
|Nəqliyyat
|Nəqliyyat
Sətir 102: Sətir 102:
|-
|-
| [[İlyuşin İL-76]]
| [[İlyuşin İL-76]]
|[[Şəkil:IL-76MD - TankBiathlon2013 (modified).jpg|200px]]
|[[Fayl:IL-76MD - TankBiathlon2013 (modified).jpg|200px]]
| {{SSRİ}}
| {{SSRİ}}
| Nəqliyyat
| Nəqliyyat
| İL-76TD
| İL-76TD
|2 <ref>{{Cite web |title=WORLD AIR FORCES 2022 |url=https://www.flightglobal.com/download?ac=83735 |access-date=2022-06-23 |archive-date=2022-04-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220401211338/https://www.flightglobal.com/download?ac=83735 |url-status=live }}</ref>
|2<ref>{{Cite web |title=WORLD AIR FORCES 2022 |url=https://www.flightglobal.com/download?ac=83735 |access-date=2022-06-23 |archive-date=2022-04-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220401211338/https://www.flightglobal.com/download?ac=83735 |url-status=live }}</ref>
|
|
|-
|-
Sətir 112: Sətir 112:
|-
|-
|[[Bell 412]]
|[[Bell 412]]
|[[Şəkil:Bell 412SP ‘148’ (49518597807).jpg|200px]]
|[[Fayl:Bell 412SP ‘148’ (49518597807).jpg|200px]]
| {{ABŞ}}
| {{ABŞ}}
|Çoxməqsədli
|Çoxməqsədli
Sətir 120: Sətir 120:
|-
|-
|[[Bell 407]]
|[[Bell 407]]
|[[Şəkil:UAEAF Bell 407 at Dubai Airshow 2019.jpg|200px]]
|[[Fayl:UAEAF Bell 407 at Dubai Airshow 2019.jpg|200px]]
| {{ABŞ}}
| {{ABŞ}}
|Çoxməqsədli
|Çoxməqsədli
Sətir 128: Sətir 128:
|-
|-
|[[MD Helicopters MD 500]]
|[[MD Helicopters MD 500]]
|[[Şəkil:Md helicopters md-500e g-sscl arp.jpg|200px]]
|[[Fayl:Md helicopters md-500e g-sscl arp.jpg|200px]]
| {{ABŞ}}
| {{ABŞ}}
|Çoxməqsədli
|Çoxməqsədli
Sətir 136: Sətir 136:
|-
|-
|[[Mi-35|Mil Mi-35]]
|[[Mi-35|Mil Mi-35]]
|[[Şəkil:Mi 35M EV.jpeg|200px]]
|[[Fayl:Mi 35M EV.jpeg|200px]]
| {{RUS}}
| {{RUS}}
|Hücum
|Hücum
Sətir 144: Sətir 144:
|-
|-
|[[Mi-24|ATE SuperHind]]
|[[Mi-24|ATE SuperHind]]
|[[Şəkil:Mi-24 Super Agile Hind on ground 2006.jpg|200px]]
|[[Fayl:Mi-24 Super Agile Hind on ground 2006.jpg|200px]]
|{{ZAF}}<br />{{UKR}}<br />{{AZE}}
|{{ZAF}}<br>{{UKR}}<br>{{AZE}}
|Hücum
|Hücum
|Mi-24G SuperHind
|Mi-24G SuperHind
|12<ref name = NAMi>[http://na.mil.gov.ua/14700-nichni-krokodili «НІЧНІ КРОКОДИЛИ»] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160204210238/http://na.mil.gov.ua/14700-nichni-krokodili}}// Видання Міністерства оборони України «Народна армія», Березень 6, 2015</ref>
|12<ref name = NAMi>[http://na.mil.gov.ua/14700-nichni-krokodili "НІЧНІ КРОКОДИЛИ"] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160204210238/http://na.mil.gov.ua/14700-nichni-krokodili}}// Видання Міністерства оборони України "Народна армія", Березень 6, 2015</ref>
| "Mi-24G" [[CAR]]-ın "ATE" şirkəti və Ukraynanın Luç dizayn bürosu tərəfindən Mi-24 helikopterlərinin Azərbaycan HHQ üçün hazırlanan xüsusi modifikasiya olunmuş versiyasıdır. "G" hərfi "Gecə" mənasını verir və helikopterin gecə əməliyyatlarında effektiv olmasını bildirir.<ref name="Vayuaerospace" />
| "Mi-24G" [[CAR]]-ın "ATE" şirkəti və Ukraynanın Luç dizayn bürosu tərəfindən Mi-24 helikopterlərinin Azərbaycan HHQ üçün hazırlanan xüsusi modifikasiya olunmuş versiyasıdır. "G" hərfi "Gecə" mənasını verir və helikopterin gecə əməliyyatlarında effektiv olmasını bildirir.<ref name="Vayuaerospace" />
|-
|-
|[[Mi-24|Mil Mi-24]]
|[[Mi-24|Mil Mi-24]]
|[[Şəkil:Mi24CP (modified).jpg|200px]]
|[[Fayl:Mi24CP (modified).jpg|200px]]
| {{SSRİ}}
| {{SSRİ}}
|Hücum
|Hücum
|Mi-24V<br />Mi-24P
|Mi-24V<br>Mi-24P
|14<ref name="World Air Forces 2021" />
|14<ref name="World Air Forces 2021" />
|
|
|-
|-
|[[Mil Mi-17]]
|[[Mil Mi-17]]
|[[Şəkil:MiMil 171AZE.jpg|200px]]
|[[Fayl:MiMil 171AZE.jpg|200px]]
| {{RUS}}
| {{RUS}}
|Çoxməqsədli / Nəqliyyat
|Çoxməqsədli / Nəqliyyat
|Mi-17-1V
|Mi-17–1V
|70<ref name="World Air Forces 2021" />
|70<ref name="World Air Forces 2021" />
|<ref name="Vayuaerospace" />
|<ref name="Vayuaerospace" />
|-
|-
|[[Mil Mi-8]]
|[[Mil Mi-8]]
|[[Şəkil:Mi-8 (14345997200).jpg|200px]]
|[[Fayl:Mi-8 (14345997200).jpg|200px]]
| {{SSRİ}}
| {{SSRİ}}
|Çoxməqsədli
|Çoxməqsədli
Sətir 176: Sətir 176:
|-
|-
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kamov_Ka-27 Ka-32]
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kamov_Ka-27 Ka-32]
|[[Şəkil:A Russian Helix KA-27 (cropped).jpg|200px]]
|[[Fayl:A Russian Helix KA-27 (cropped).jpg|200px]]
| {{SSRİ}}
| {{SSRİ}}
|Çoxməqsədli
|Çoxməqsədli
Sətir 185: Sətir 185:
|-
|-
|[[Aermacchi M-346]]
|[[Aermacchi M-346]]
|[[Şəkil:Alenia Aermacchi T-346A Master MM55155 61-04 formazione legend (22064642876).jpg|200px]]
|[[Fayl:Alenia Aermacchi T-346A Master MM55155 61-04 formazione legend (22064642876).jpg|200px]]
|{{ITA}}
|{{ITA}}
|Təlim / Hücum
|Təlim / Hücum
Sətir 193: Sətir 193:
|-
|-
| [[Aero L-39 Albatros|Aero L-39]]
| [[Aero L-39 Albatros|Aero L-39]]
|[[Şəkil:Aero L-39C Albatros, Czech Republic - Air Force AN1705130.jpg|200px]]
|[[Fayl:Aero L-39C Albatros, Czech Republic - Air Force AN1705130.jpg|200px]]
| {{CZE}}
| {{CZE}}
| Təlim / Hücum
| Təlim / Hücum
Sətir 201: Sətir 201:
|-
|-
| [[Aero L-29 Delfin|Aero L-29]]
| [[Aero L-29 Delfin|Aero L-29]]
|[[Şəkil:Aero L-29 Delphin.jpg|200px]]
|[[Fayl:Aero L-29 Delphin.jpg|200px]]
| {{CZE}}
| {{CZE}}
| Təlim
| Təlim
Sətir 209: Sətir 209:
|-
|-
|[[Mil Mi-2|PZL Mi-2]]
|[[Mil Mi-2|PZL Mi-2]]
|[[Şəkil:Mil mi-2(modified).jpg|200px]]
|[[Fayl:Mil mi-2(modified).jpg|200px]]
| {{POL}}
| {{POL}}
| Təlim
| Təlim
Sətir 217: Sətir 217:
|-
|-
|[[PAC Super Mushshak|PAC MFI-17 Mushshak]]
|[[PAC Super Mushshak|PAC MFI-17 Mushshak]]
|[[Şəkil:Pakistan MFI-17 Super Mushshak (mod. flight).jpg|200px]]
|[[Fayl:Pakistan MFI-17 Super Mushshak (mod. flight).jpg|200px]]
| {{PAK}}
| {{PAK}}
|Təlim
|Təlim
Sətir 227: Sətir 227:
|-
|-
|[[An-2|Antonov An-2]]
|[[An-2|Antonov An-2]]
|[[Şəkil:RA-07853 AN2(T) Private Avialesokhrana livery UUTO (33251180551) (2).jpg|200px]]
|[[Fayl:RA-07853 AN2(T) Private Avialesokhrana livery UUTO (33251180551) (2).jpg|200px]]
| {{SSRİ}}<br />{{POL}}<br />{{AZE}}
| {{SSRİ}}<br>{{POL}}<br>{{AZE}}
| PUA-ya çevrilmiş təyyarə
| PUA-ya çevrilmiş təyyarə
|
|
Sətir 235: Sətir 235:
|-
|-
| [[Bayraktar Akıncı]]
| [[Bayraktar Akıncı]]
|[[Şəkil:BayraktarAkıncı Teknofest2019 (1).jpg|200px]]
|[[Fayl:BayraktarAkıncı Teknofest2019 (1).jpg|200px]]
| {{TUR}}
| {{TUR}}
| Hücum
| Hücum
Sətir 243: Sətir 243:
|-
|-
| [[Bayraktar TB2]]
| [[Bayraktar TB2]]
|[[Şəkil:Bayraktar TB2 at 2020 Victory Parade in Baku.jpg|200px]]
|[[Fayl:Bayraktar TB2 at 2020 Victory Parade in Baku.jpg|200px]]
| {{TUR}}
| {{TUR}}
| Hücum
| Hücum
Sətir 250: Sətir 250:
|İkinci Qarabağ müharibəsində böyük rol oynadı.<ref name="Everything We Know About The Fighting That Has Erupted Between Armenia And Azerbaijan">{{cite web|url=https://www.thedrive.com/the-war-zone/36777/everything-we-know-about-the-fighting-that-has-erupted-between-armenia-and-azerbaijan|title=Everything We Know About The Fighting That Has Erupted Between Armenia And Azerbaijan|publisher=The Drive|access-date=31 December 2020|archive-date=10 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201210113547/https://www.thedrive.com/the-war-zone/36777/everything-we-know-about-the-fighting-that-has-erupted-between-armenia-and-azerbaijan|url-status=live}}</ref><ref name="What Open Source Evidence Tells Us About The Nagorno-Karabakh War">{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/10/23/what-open-source-evidence-tells-us-about-the-nagorno-karabakh-war/?sh=81195e26f4be|title=What Open Source Evidence Tells Us About The Nagorno-Karabakh War|work=Forbes|access-date=31 December 2020|archive-date=17 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201117063748/https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/10/23/what-open-source-evidence-tells-us-about-the-nagorno-karabakh-war/?sh=81195e26f4be|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.trtworld.com/magazine/a-military-breakdown-of-the-azerbaijan-armenia-conflict-40175 |first=Adam|last=Bensaid|publisher=TRTWorld|title=A military breakdown of the Azerbaijan–Armenia conflict|date=29 September 2020|access-date=11 October 2020|archive-date=7 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201007172235/https://www.trtworld.com/magazine/a-military-breakdown-of-the-azerbaijan-armenia-conflict-40175|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/09/28/turkish-drones-over-nagorno-karabakh-and-other-updates-from-a-day-old-war/ |access-date=2021-03-07 |archive-date=2020-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200928125449/https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/09/28/turkish-drones-over-nagorno-karabakh-and-other-updates-from-a-day-old-war/ |url-status=live }}</ref>
|İkinci Qarabağ müharibəsində böyük rol oynadı.<ref name="Everything We Know About The Fighting That Has Erupted Between Armenia And Azerbaijan">{{cite web|url=https://www.thedrive.com/the-war-zone/36777/everything-we-know-about-the-fighting-that-has-erupted-between-armenia-and-azerbaijan|title=Everything We Know About The Fighting That Has Erupted Between Armenia And Azerbaijan|publisher=The Drive|access-date=31 December 2020|archive-date=10 December 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201210113547/https://www.thedrive.com/the-war-zone/36777/everything-we-know-about-the-fighting-that-has-erupted-between-armenia-and-azerbaijan|url-status=live}}</ref><ref name="What Open Source Evidence Tells Us About The Nagorno-Karabakh War">{{cite web|url=https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/10/23/what-open-source-evidence-tells-us-about-the-nagorno-karabakh-war/?sh=81195e26f4be|title=What Open Source Evidence Tells Us About The Nagorno-Karabakh War|work=Forbes|access-date=31 December 2020|archive-date=17 November 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201117063748/https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/10/23/what-open-source-evidence-tells-us-about-the-nagorno-karabakh-war/?sh=81195e26f4be|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.trtworld.com/magazine/a-military-breakdown-of-the-azerbaijan-armenia-conflict-40175 |first=Adam|last=Bensaid|publisher=TRTWorld|title=A military breakdown of the Azerbaijan–Armenia conflict|date=29 September 2020|access-date=11 October 2020|archive-date=7 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201007172235/https://www.trtworld.com/magazine/a-military-breakdown-of-the-azerbaijan-armenia-conflict-40175|url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |title=Arxivlənmiş surət |url=https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/09/28/turkish-drones-over-nagorno-karabakh-and-other-updates-from-a-day-old-war/ |access-date=2021-03-07 |archive-date=2020-09-28 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200928125449/https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2020/09/28/turkish-drones-over-nagorno-karabakh-and-other-updates-from-a-day-old-war/ |url-status=live }}</ref>
|-
|-
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/STM_Kargu STM Kargu]
|[[Kargu|STM Kargu]]
|[[Şəkil:STM Kargu.png|200px]]
|[[Fayl:STM Kargu.png|200px]]
|{{TUR}}
|{{TUR}}
|Kamikaze
|Kamikaze
Sətir 259: Sətir 259:
|-
|-
| [[IAI Harop]]
| [[IAI Harop]]
|[[Şəkil:Military parade 2018 6.jpg|200px]]
|[[Fayl:Military parade 2018 6.jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
| Kamikaze
| Kamikaze
|
|
|Naməlum
|Naməlum
| <ref>{{cite web|url=http://www.arminfo.am/index.cfm?objectid=029630F0-FAFF-11E5-967E0EB7C0D21663|title=Arminfo: Azerbaijan uses Israel-made Harop drone against NKR|work=arminfo.am|access-date=25 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20160408193118/http://www.arminfo.am/index.cfm?objectid=029630F0-FAFF-11E5-967E0EB7C0D21663|archive-date=8 April 2016|url-status=live}}</ref>
|<ref>{{cite web|url=http://www.arminfo.am/index.cfm?objectid=029630F0-FAFF-11E5-967E0EB7C0D21663|title=Arminfo: Azerbaijan uses Israel-made Harop drone against NKR|work=arminfo.am|access-date=25 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20160408193118/http://www.arminfo.am/index.cfm?objectid=029630F0-FAFF-11E5-967E0EB7C0D21663|archive-date=8 April 2016|url-status=live}}</ref>
|-
|-
|[[Sky Striker]]
|[[Sky Striker]]
Sətir 274: Sətir 274:
|
|
|-
|-
|[[Aeronautics Orbiter|Orbiter 1k]]
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Aeronautics_Defense_Orbiter Orbiter 1k]
|[[Şəkil:Bespilotna letelica Orbiter VS.JPG|200px]]
|[[Fayl:Bespilotna letelica Orbiter VS.JPG|200px]]
| {{ISR}}<br />{{AZE}}
| {{ISR}}<br>{{AZE}}
|Kamikaze
|Kamikaze
|
|
|100+<ref name="Aeronautics strengthening Israel-Azerbaijan links">{{cite web |url= http://www.flightglobal.com/news/articles/aeronautics-strengthening-israel-azerbaijan-links-386235/ |title= Aeronautics strengthening Israel-Azerbaijan links |publisher= Flightglobal Insight |year= 2015 |access-date= 4 January 2015 |archive-date= 25 December 2014 |archive-url= https://web.archive.org/web/20141225011249/http://www.flightglobal.com/news/articles/aeronautics-strengthening-israel-azerbaijan-links-386235/ |url-status= live }}</ref><ref name="Trade Registers: “Israel to Azerbaijan”" />
|100+<ref name="Aeronautics strengthening Israel-Azerbaijan links">{{cite web |url= http://www.flightglobal.com/news/articles/aeronautics-strengthening-israel-azerbaijan-links-386235/ |title= Aeronautics strengthening Israel-Azerbaijan links |publisher= Flightglobal Insight |year= 2015 |access-date= 4 January 2015 |archive-date= 25 December 2014 |archive-url= https://web.archive.org/web/20141225011249/http://www.flightglobal.com/news/articles/aeronautics-strengthening-israel-azerbaijan-links-386235/ |url-status= live }}</ref><ref name="Trade Registers: Israel to Azerbaijan" />
|Azərbaycanda istehsal olunur.
|Azərbaycanda istehsal olunur.
|-
|-
|[[Aeronautics Orbiter|Orbiter 2M]]
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Aeronautics_Defense_Orbiter Orbiter 2M]
|[[Şəkil:Azeri Orbiter, parade, Baku, 2013.JPG|200px]]
|[[Fayl:Azeri Orbiter, parade, Baku, 2013.JPG|200px]]
| {{ISR}}<br />{{AZE}}
| {{ISR}}<br>{{AZE}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
Sətir 290: Sətir 290:
|Azərbaycanda istehsal olunur.
|Azərbaycanda istehsal olunur.
|-
|-
|[[Aeronautics Orbiter|Orbiter 3]]
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Aeronautics_Defense_Orbiter Orbiter 3]
|
|
|{{ISR}}<br />{{AZE}}
|{{ISR}}<br>{{AZE}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
Sətir 298: Sətir 298:
|Azərbaycanda istehsal olunur.
|Azərbaycanda istehsal olunur.
|-
|-
|[[Aeronautics Orbiter|Orbiter 4]]
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/Aeronautics_Defense_Orbiter Orbiter 4]
|
|
|{{ISR}}<br />{{AZE}}
|{{ISR}}<br>{{AZE}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
Sətir 307: Sətir 307:
|-
|-
|[[Elbit Hermes 450|Hermes 450]]
|[[Elbit Hermes 450|Hermes 450]]
|[[Şəkil:Unmanned aerial military vehicles of Azerbaijan at the 2020 Victory Parade in Baku 2.jpg|200px]]
|[[Fayl:Unmanned aerial military vehicles of Azerbaijan at the 2020 Victory Parade in Baku 2.jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
|12<ref name="Trade Registers: “Israel to Azerbaijan”">{{cite web |url= http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php |title= Trade Registers: “Israel to Azerbaijan” |publisher= sipri.org |year= 2015 |access-date= 4 January 2015 |archive-date= 14 April 2010 |archive-url= https://web.archive.org/web/20100414022558/http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php |url-status= live }}</ref>
|12<ref name="Trade Registers: Israel to Azerbaijan">{{cite web |url= http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php |title= Trade Registers: “Israel to Azerbaijan” |publisher= sipri.org |year= 2015 |access-date= 4 January 2015 |archive-date= 14 April 2010 |archive-url= https://web.archive.org/web/20100414022558/http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php |url-status= live }}</ref>
|
|
|-
|-
|[[Elbit Hermes 900|Hermes 900]]
|[[Elbit Hermes 900|Hermes 900]]
|[[Şəkil:Unmanned aerial military vehicles of Azerbaijan at the 2020 Victory Parade in Baku.jpg|200px]]
|[[Fayl:Unmanned aerial military vehicles of Azerbaijan at the 2020 Victory Parade in Baku.jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
|15<ref name="Trade Registers: “Israel to Azerbaijan”" />
|15<ref name="Trade Registers: Israel to Azerbaijan" />
|
|
|-
|-
|[[IAI Heron]]
|[[IAI Heron]]
|[[Şəkil:Unmanned aerial military vehicles of Azerbaijan at the 2020 Victory Parade in Baku 4 (cropped).jpg|200px]]
|[[Fayl:Unmanned aerial military vehicles of Azerbaijan at the 2020 Victory Parade in Baku 4 (cropped).jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
|15<ref name="Trade Registers: “Israel to Azerbaijan”" />
|15<ref name="Trade Registers: Israel to Azerbaijan" />
|
|
|-
|-
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/IAI_Eitan IAI Eitan]
|[[:en:IAI Eitan|IAI Eitan]]
|[[Şəkil:IAF-Eitan--Independence-Day-2017-Tel-Nof-IZE-099.jpg|200px]]
|[[Fayl:IAF-Eitan--Independence-Day-2017-Tel-Nof-IZE-099.jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
|Müşahidə
|Müşahidə
Sətir 338: Sətir 338:
|
|
|-
|-
|[https://en.m.wikipedia.org/wiki/IAI_Searcher IAI Searcher]
|[[:en:IAI Searcher|IAI Searcher]]
|[[Şəkil:IAI-Searcher1.jpg|200px]]
|[[Fayl:IAI-Searcher1.jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
|15<ref name="Trade Registers: “Israel to Azerbaijan”" />
|15<ref name="Trade Registers: Israel to Azerbaijan" />
|
|
|-
|-
|[[Aerostar]]
|[[Aerostar (PUA)|Aerostar]]
|[[Şəkil:Military parade 2018 15.jpg|200px]]
|[[Fayl:Military parade 2018 15.jpg|200px]]
| {{ISR}}
| {{ISR}}
|Müşahidə
|Müşahidə
|
|
|14<ref name="Trade Registers: “Israel to Azerbaijan”" /><ref name="Aeronautics strengthening Israel-Azerbaijan links" />
|14<ref name="Aeronautics strengthening Israel-Azerbaijan links" /><ref name="Trade Registers: Israel to Azerbaijan" />
|
|
|}
|}


== Həmçinin bax ==
== Həmçinin bax ==
*[[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərbi Hava Qüvvələri]]
* [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hərbi Hava Qüvvələri]]
*[[Azərbaycan Silahlı Qüvvələri]]
* [[Azərbaycan Silahlı Qüvvələri]]
*[[Azərbaycan]]
* [[Azərbaycan]]
*


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
Sətir 366: Sətir 365:
== Xarici keçidlər ==
== Xarici keçidlər ==
{{Vikianbar kateqoriyası|Air force of Azerbaijan}}
{{Vikianbar kateqoriyası|Air force of Azerbaijan}}

{{Azərbaycan Silahlı Qüvvələri}}
{{Azərbaycan Silahlı Qüvvələri}}


13:52, 26 fevral 2024 tarixindəki versiya

Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri
Loqonun şəkli
Növü Hərbi Hava Qüvvələri
Yaranma tarixi 1919 — h.h
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Tabedir Azərbaycan Silahlı Qüvvələri
Daxildir Azərbaycan Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları
Vəzifəsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü havadan müdafiə
Sayı 12.000
Qərargah Nasosnı aviabazası
Döyüşlər
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hava və hava hücumundan müdafiə qüvvələri.

Tarixi

Azərbaycanın ilk hərbi pilotu Fərrux ağa Qayıbov olub. O, Birinci Dünya Müharibəsində almanlara qarşı keçirilən hava əməliyyatlarında fəal iştirak edib və indiki Belarus ərazisində gedən döyüşlərdən birində həlak olub.[1]

Azərbaycanın ikinci müstəqilliyi dövründə – 1992-ci ilin aprelin 8-də isə baş leytenant Vaqif Qurbanov keçmiş sovet ordusunun Sitalçay aerodromundan, "Su-25" döyüş təyyarəsini qaçıraraq Azərbaycan ordusuna gətirir. Bununla da Azərbaycan HHQ ilk qırıcı təyarəni arsenalına qəbul edib. Az sonra "Nasosnı" – indiki Hacı Zeynalabdin Tağıyev hərbi aviasiya alayının komandiri, polkovnik Vladimir Kravtsov (Azərbaycan HHQ-nin ilk komandanı) və Dəllər aerodromunda xidmət edən polkovnik-leytenant Aleksandr Pleşin səyləri nəticəsində bu bazalardakı sovet aviasiyasına məxsus təyyarələr Azərbaycan ordusunun tabeçiliyinə verilib. 1992-ci ildən Azərbaycanda HHQ ilə bağlı islahatlar dövrü başlanıb. Həmin il bu qurumun strukturu milliləşdirilib. General-mayor Rail Rzayev HHQ-nin komandanı təyin edilib. Bir qədər sonra HHQ Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunları ilə birləşdirilib. General-leytenant rütbəsi alan Rail Rzayev Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunlarının (HHQ və HHMQ) komandanı kimi fəaliyyətini davam etdirib. 2014-cü ildən komandan Ramiz Tahirov'dur.

1994-cü ildə — atəşkəs müqaviləsi imzalandıqdan sonra Azərbaycanda başlanan hərbi islahatlar prosesinin özəyini məhz HHQ və HHMQ təşkil edib. Səbəb aydındır – işğal altında olan Azərbaycan əraziləri yüksək relyefə malikdir və bu əraziləri işğaldan qurtarmaq işində qırıcıların, hərbi təyyarələrin və hava hədəflərini vuracaq texnikaların əvəzi yoxdur. 1997-ci ildə Azərbaycanın Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbi ilk milli hərbi təyyarəçilərimizin buraxılışına başlayıb. Beləliklə, 2005-ci ildən Azərbaycanda müdafiəyə ayrılmış vəsaitlərin əhəmiyyətli hissəsi məhz HHQ və HHMQ-nin dirçəldilməsinə sərf edildi. 1995-ci ildə — Azərbaycanın illik hərbi büdcəsinin 80–90 milyon dollara yaxın olduğu dövrdə HHQ və HHMQ-yə təxminən bir neçə milyon dollar vəsait ayrılırdısa, 2008-ci ildə bu rəqəmin az qala hərbi büdcənin 15 faizini əhatə etməsi ilə bağlı ehtimallar səslənib. Bu isə 1 milyard 500 milyon manatlıq hərbi büdcənin təxminən 250 milyon manatı deməkdir.[2]

İnfrastruktur

Proqrama uyğun olaraq, 2008–2010-cu illər ərzində HHQ-nin aviaparkının modernləşdirilməsi aparılacaq və HHQ-nin aviaparkı təxminən 50%-dək müasir döyüş təyyarələri hesabına yeniləşdirilmişdir. Hərbi Hava Qüvvələrinin aerodromlarının modernizasiya proqramında Azərbaycanın ən aktiv tərəfdaşı ABŞ-dır. Xatırladaq ki, Azərbaycan və NATO arasında imzalanmış Fərdi Tərəfdaşlıq üzrə Əməliyyat Planı (İPAP) çərçivəsində H.Z.Tağıyev qəsəbəsindəki hərbi aerodrom modernləşdirilib. Eyni zamanda hərbi aerodromlarda uçuşların təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə xüsusi avadanlıqlar quraşdırılıb, texniki təminat binaları yenidən tikilib və təmir edilib, aerodromun texniki təminatı, paraşüt-desant xidməti və əyləc paraşütlərinin yığılması binalarının inşasına başlanılıb. Əsas start komanda məntəqələri, mühəndislərin idarəetmə məntəqələri və mühəndis aviasiya xidmətinin heyətləri üçün binalar istifadəyə verilib.

2008-ci ilin sentyabr ayından etibarən, HHQ-nin mərkəzi idarəetmə sisteminin modernizasiya olunmasına Türkiyə kömək edib. Türkiyə ilə Azərbaycan arasında əldə olunan razılaşmaya əsasən, burada NATO standartlarına uyğun idarəetmə məntəqəsi yaradılacaq.

Azərbaycanda Rusiya Aerokosmik Qüvvələri tərəfindən idarə olunan Qəbələ RLS də var. Bu RLS Hind okeanına qədər olan ərazidən, yəni təqribən 6,000 km radiusda atılan istənilən raketi aşkar edə bilirdi. Lakin, 2012-ci ilin dekabr ayında Rusiya radarın işləmə müddətini uzatmaqla bağlı danışıqların uğursuzluqla nəticələndiyini bildirdi və RLS fəaliyyətini dayandırdı. Stansiya Azərbaycana geri verildi və RLS-ə aid olan bütün avadanlıqlar Rusiyaya aparıldı.

Azərbaycan HHQ-nin pilotları MDB məkanında ən çox uçuşlar keçirmiş pilotlar sayılır. Azərbaycan pilotları əsasən Azərbaycan Ali Hərbi Təyyarəçilik Məktəbində hazırlanır, Türkiyə, Ukrayna, ABŞ və digər ölkələrin müvafiq ixtisasartırma kursları və təlimlər keçirlər.

HHQ müharibələrdə

Birinci Qarabağ müharibəsində erməni işğalçılarına qarşı apardığımız hərbi əməliyyatlarda da helikopterçilərimiz 1993-cü ilin oktyabrında Kəlbəcərin işğalı zamanı 5 min nəfərin mühasirədən çıxarılmasında misilsiz qəhrəmanlıqlar göstərmişlər. İyul 2019-cu ildə Rəşad Atakişiyev Xəzər dənizi, Zarat kəndində uçuş edərkən qəzaya uğrayaraq şəhid olmuşdur. Hərbi Hava Qüvvələri Aprel döyüşləri'ndə düşmənə uğurlu zərbələr endirmişdir. Döyüşdə Mi-24 helikopterin pilotları Təbriz Musazadə, Əbu Bəkir İsmayılov və Urfan Vəlizadə şəhid olmuşlar. Vətən müharibəsində HHQ tərəfindən düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemini məhv etmək məqsədilə "Qarabağ mücrüsü" adlı xüsusi əməliyyat planı hazırlandı.[3] Bu, hərbçilərimizin düşmənin fikrini yayındırmaq üçün müxtəlif variantları idi. Düşmənin bütün növ zenit-raket komplekslərini işə salmağa vadar etmək üçün mövcud olan aviasiya vasitələri havaya qaldırıb kütləvi aviasiya zərbəsini imitasiya edildi. Həmin imitasiya vasitələri düşmənin zenit-raket komplekslərinin məhvetmə zonasına daxil olmadan müxtəlif manevlər edirdilər. Ikinci tədbir kimi, düşmənin fəndi başa düşməməsi üçün Dövlət Sərhəd Xidmətinə məxsus, göyərtəsində pilot olmayan, “kukruznik” kimi tanından AN-2 təyyarələri düşmənin zenit-raket komplekslərinin məhvetmə zonasına yönləndirildi. Plan uğurla icra olundu və ilk günlərdə Hərbi Hava Qüvvələri və Hava Hücumundan Müdafiə Qoşunlarının birgə fəaliyyəti nəticəsində düşmənin hava hücumundan müdafiə sistemlərinin 70 faizi sıradan çıxarıldı.[4] Bayraktar TB2, DSX-nin “IAI Harop”, “Sky Striker” zərbə dronları düşmən hədəflərini anında məhv elədi.[5]

Vətən müharibəsində 2 pilotumuz - Zaur Nudirəliyev və Ramiz Qasımov şəhid oldu və hər ikisi ölümündən sonra Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı medalı ilə təltif olundular. Namiq İslamzadə, Elnur Qebedov, Rəşad Nadirov, Səfər Qurbanov, Rəşad Qasımlı da eyni mükafata layiq görüldü. Vətən müharibəsində DSX pilotları Abbas Qasımov və Xalid Gözəlov da ilk günlərdə şəhidlik zirvəsinə ucaldılar.[6]

Hazırda

Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda maddi-texniki imkanlar baxımından yüksək və ən çox döyüş təyyarəsi olan ölkə sayılır. 2012-ci il məlumatına görə 8.000 nəfər personalın xidmət etdiyi Azərbaycan HHQ arsenalına 200-ə yaxın döyüş təyyarəsi, 160-a yaxın zərbə helikopteri, həmçinin 46 ədəd yardımçı təyyarə və helikopter daxildir. HHQ-nin arsenalında "Aero L-39" təlim-hücumçu, müxtəlif təyinatlı MiQ-21, MiQ-29, Su-24, Su-25, İl-76, An-24, An-12, Tu-134A, Tu-16, Mi-2, Mi-8, Mi-24, Mi-35M markalı helikopterlər, həmçinin dünyanın tanınmış şirkətlərinin (Aerostar, Orbiter) istehsalı olan pilotsuz uçan aparatlar var.

2006-cı ildə Ukrayna ilə imzalanmış müqaviləyə əsasən Azərbaycan bu ölkədən 29 ədəd modernləşdirilmiş MiQ-29M döyüş təyyarəsi, həmçinin Mi-24 helikopterləri alıb. Azərbaycanla Belarus arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq çərçivəsində, Hərbi Hava Qüvvələrimizin MiQ-29 və Su-25 döyüş təyyarələri Belarusun "Müdafiə Təşəbbüsləri" müəssisəsi tərəfindən hazırlanan "Talisman" Gövdə Müdafiə Kompleksi (GMK) ilə də təhciz edilib.[7]

2017-ci ildən etibarən, Pakistan Azərbaycana təlim məqsədilə "Super Mushshak" təyyarələrini təhvil verməyə başlayıb.

2020-ci ilin iyununda isə Türkiyədən yeni Silahli PUA-lar (Bayraktar TB2) alınmışdır.

Azərbaycandakı hərbi aviabazalar
Azərbaycandakı hərbi aviabazalar

Bundan başqa, Azərbaycanın Dövlət Sərhəd Xidmətinin aviadəstəsi var ki, burada da əsasən dağlıq ərazilərdə əməliyyat zonalarına desant atmaq, qüvvələri təxliyə etmək və digər məqsədlər üçün istifadə edilən YaK markalı təyyarələr, həmçinin müxtəlif helikopterlər cəmləşib.[mənbə göstərin]

Rusiyalı hərbi-siyasi analitiki Aleksandr Xramçixinin iddiasına görə, Azərbaycan HHQ-yə aşağıdakı hərbi hissələr daxildir:

  • 843-cü qarışıq Aviasiya alayı ("Qala" hərbi-hava bazası),
  • 416-cı qırıcı-bombardmançı alayı (Kürdəmir),
  • 408-ci qırıcı alayı (Zeynalabdin bazası),
  • 422-ci kəşfiyyat alayı (Dəllər),
  • 115-ci təlim alayı (Sangəçal)
  • hərbi nəqliyyat alayı (Zeynalabdin bazası):

Təchizat

Azərbaycan HHQ-a məxsus MiQ-29 təyyarələri 2020 ZƏFƏR PARADI zamanı
Azərbaycan HHQ-a məxsus Su-25 təyyarələri 2011 paradı zamanı
Mil Mi-24-lər parad zamanı
Adı Şəkil Mənşə Tipi Variantı İstismardadır Qeydlər
Döyüş təyyarəsi
MiQ-29 SSRİ SSRİ müxtəlif MiQ-29S

MiQ-29UB

14[8] Ukraynadan 16 ədəd alınıb. Lakin onlardan 2-si Təlimlərdə Xəzər dənizinə düşüb. 3 ədədi təlimlərdə istifadə olunur[9]
Su-25 SSRİ SSRİ Hücum Su-25
Su-25UB
Su-25ML[10] 		32[8]
3
Naməlum 		2002-ci ildə Gürcüstan Azərbaycana 6 ədəd Su-25 hücum təyyarəsi satıb. Daha 6 ədəd Su-25 və 1 ədəd Su-25UB 2005-ci ildə təhvil verildi, 2008–2015 ildə Gürcüstan Azərbaycana Tbilisi Aviasiya Zavodunun istehsalı olan 15 ədəd yeni Su-25 hücum təyyarəsi satmışdır[11], 2009–2012-ci illərdə Belarusiyadan 11 ədəd SU-25 alınıb.
Lakin təlimlərdə 1 ədədi yerə çırpılıb.[12] 2023-cü ildə Türkiyə müdafiə sənayesi nazirliyi tərəfindən Azərbaycan Hərbi Hava qüvvələrinə məxsus Su-25 təyyarələri mindernizasiya olunmağa başlanıb.[10]
Nəqliyyat
CASA CN-235 İspaniya İspaniya Nəqliyyat 4
İlyuşin İL-76 SSRİ SSRİ Nəqliyyat İL-76TD 2[13]
Helikopter
Bell 412 ABŞ ABŞ Çoxməqsədli AB 412 Naməlum[8] [9]
Bell 407 ABŞ ABŞ Çoxməqsədli Naməlum[8] [9]
MD Helicopters MD 500 ABŞ ABŞ Çoxməqsədli MD 530 Naməlum[8] [9]
Mil Mi-35 Rusiya Rusiya Hücum Mi-35M 24[14]
ATE SuperHind Cənubi Afrika Respublikası CAR
Ukrayna Ukrayna
Azərbaycan Azərbaycan 		Hücum Mi-24G SuperHind 12[15] "Mi-24G" CAR-ın "ATE" şirkəti və Ukraynanın Luç dizayn bürosu tərəfindən Mi-24 helikopterlərinin Azərbaycan HHQ üçün hazırlanan xüsusi modifikasiya olunmuş versiyasıdır. "G" hərfi "Gecə" mənasını verir və helikopterin gecə əməliyyatlarında effektiv olmasını bildirir.[9]
Mil Mi-24 SSRİ SSRİ Hücum Mi-24V
Mi-24P 		14[8]
Mil Mi-17 Rusiya Rusiya Çoxməqsədli / Nəqliyyat Mi-17–1V 70[8] [9]
Mil Mi-8 SSRİ SSRİ Çoxməqsədli 13
Ka-32 SSRİ SSRİ Çoxməqsədli Ka-32 4[8]
Təlim
Aermacchi M-346 İtaliya İtaliya Təlim / Hücum 15
Aero L-39 Çexiya Çexiya Təlim / Hücum 12[8]
Aero L-29 Çexiya Çexiya Təlim 28
PZL Mi-2 Polşa Polşa Təlim 7[8]
PAC MFI-17 Mushshak Pakistan Pakistan Təlim MFI-395 Super Mushshak 10[8]
PUA
Antonov An-2 SSRİ SSRİ
Polşa Polşa
Azərbaycan Azərbaycan 		PUA-ya çevrilmiş təyyarə 60 İkinci Qarabağ müharibəsində bilinməyən sayda An-2 PUA-ya çevrilmişdir.[16][17]
Bayraktar Akıncı Türkiyə Türkiyə Hücum Naməlum 2022-ci ildə Azərbaycana ixrac olunub.
Bayraktar TB2 Türkiyə Türkiyə Hücum Naməlum İkinci Qarabağ müharibəsində böyük rol oynadı.[18][19][20][21]
STM Kargu Türkiyə Türkiyə Kamikaze Naməlum
IAI Harop İsrail İsrail Kamikaze Naməlum [22]
Sky Striker İsrail İsrail Kamikaze Naməlum
Orbiter 1k İsrail İsrail
Azərbaycan Azərbaycan 		Kamikaze 100+[23][24] Azərbaycanda istehsal olunur.
Orbiter 2M İsrail İsrail
Azərbaycan Azərbaycan 		Müşahidə 50 Azərbaycanda istehsal olunur.
Orbiter 3 İsrail İsrail
Azərbaycan Azərbaycan 		Müşahidə 50 Azərbaycanda istehsal olunur.
Orbiter 4 İsrail İsrail
Azərbaycan Azərbaycan 		Müşahidə 50 Azərbaycanda istehsal olunur.
Hermes 450 İsrail İsrail Müşahidə 12[24]
Hermes 900 İsrail İsrail Müşahidə 15[24]
IAI Heron İsrail İsrail Müşahidə 15[24]
IAI Eitan İsrail İsrail Müşahidə 15
IAI Searcher İsrail İsrail Müşahidə 15[24]
Aerostar İsrail İsrail Müşahidə 14[23][24]

Həmçinin bax

İstinadlar

  1. ↑ "Bu gün Hərbi Hava Qüvvələri günüdür". 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-05.
  2. ↑ "HƏRBİ HAVA QÜVVƏLƏRİ və HAVA HÜCUMUNDAN MÜDAFİƏ QOŞUNLARININ AZƏRBAYCAN ORDUSUNDA YERİ". 2012-11-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-01-15.
  3. ↑ "Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələrinin Vətən müharibəsindəki əməliyyat planının adı açıqlanıb". 2023-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-05.
  4. ↑ Ermənistanın Hava Hücumundan Müdafiə atəş sistemi və dəf edilmə prinsipləri
  5. ↑ "Vətən müharibəsi: "Bayraktar"ım". 2023-02-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-05.
  6. ↑ "Vətən müharibəsinin ilk şəhidləri olan pilotlar". 2023-06-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-05.
  7. ↑ ""Azərbaycan Belarusla HHM raketlərinin birgə modernləşdirmə proqramlarını həyata keçirəcək" – HƏRBİ EKSPERT". 2019-05-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-05-13.
  8. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 |url=https://www.flightglobal.com/download?ac=75345 |title=World Air Forces 2021 |publisher=FlightGlobal |date=4 December 2020 |access-date=5 January 2021 |archive-date=11 January 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210111223018/https://www.flightglobal.com/download?ac=75345 |url-status=live }}
  9. ↑ 1 2 3 4 5 6 "Centennial of the Azerbaijani Air Force". vayuaerospace.in. 29 October 2018. 7 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 February 2021.
  10. ↑ 1 2 "Azərbaycanın Türkiyə ilə birgə modernizə edəcəyi "Su-25 ML" hücum təyyarələri "Laçın" adlanacaq". Oxu.Az (az.). 2023-07-29. 2023-07-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-31.
  11. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-09-12.
  12. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-09-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-04-12.
  13. ↑ "WORLD AIR FORCES 2022". 2022-04-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-23.
  14. ↑ "Azerbaijan Orders 24 Mi-35M Helicopter Gunships". 5 March 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 March 2011.
  15. ↑ "НІЧНІ КРОКОДИЛИ" Arxivləşdirilib 2016-02-04 at the Wayback Machine// Видання Міністерства оборони України "Народна армія", Березень 6, 2015
  16. ↑ "Azerbaijani Military Retools Old Crop Duster Planes as Attack Drones". Hetq Online. 31 December 2020. 24 December 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 March 2021.
  17. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-12-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-07.
  18. ↑ "Everything We Know About The Fighting That Has Erupted Between Armenia And Azerbaijan". The Drive. 10 December 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 December 2020.
  19. ↑ "What Open Source Evidence Tells Us About The Nagorno-Karabakh War". Forbes. 17 November 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 December 2020.
  20. ↑ Bensaid, Adam. "A military breakdown of the Azerbaijan–Armenia conflict". TRTWorld. 29 September 2020. 7 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2020.
  21. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2020-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-03-07.
  22. ↑ "Arminfo: Azerbaijan uses Israel-made Harop drone against NKR". arminfo.am. 8 April 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 February 2021.
  23. ↑ 1 2 3 4 5 6 "Trade Registers: "Israel to Azerbaijan"". sipri.org. 2015. 14 April 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 4 January 2015.

Xarici keçidlər

Vikianbarda Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri ilə əlaqəli mediafayllar var.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Azərbaycan_Hərbi_Hava_Qüvvələri&oldid=7494282"