Çorlulu Kürəkən Əli Paşa

Çorlulu Kürəkən Əli Paşa (1670 – 26 dekabr 1711, Lesbos) — III Əhməd səltənətində 4 il 1 ay 12 gün sədrəzəm olmuş Osmanlı dövlət adamı.[1][2][3]

Çorlulu Kürəkən Əli Paşa
3 may 1706 – 15 iyun 1710
ƏvvəlkiBaltaçı Mehmed Paşa
SonrakıKörpülü Numan Paşa
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1670
Vəfat tarixi 26 dekabr 1711(1711-12-26)
Vəfat yeri
Dəfn yeri Çorlulu Əli Paşa külliyəsi
Fəaliyyəti dövlət xadimi
Həyat yoldaşı
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İlk illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təxminən 1670-ci ildə Çorluda kəndli ailəsində doğuldu. Zəkası və bacarıqları ilə II Əhməd dönəmində qapıçıbaşı olan türkmən Qara Bayram ağanın diqqətini çəkdi və övladlığa alındı.[4][5] Qara Bayram ağanın vasitəsilə öncə Qalata sarayına alınaraq təlim-tərbiyə edildi.[6][7] Ardından Əndəruna alındı və burada Səfərli bölüyündə xidmət etməyə başladı.[8] Burdakı təhsilini tamamlamasının ardından 1699-cu ilin fevralında riqabdar[9], həmin ilin sonlarında isə çuxadar[10] təyin edildi.[4]

Sultan Mustafa dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu illərdə Sultan Mustafanın ən yaxın adamlarından birinə çevrildi.[11] 8 may 1700-cü ildə Sultan Mustafanın hədiyyə etdiyi Arnavutköydəki Xəlil Paşa sahilsarayında padşahın şərəfinə ziyafət vermiş, bununla yanaşı bir cariyə, nəcəf yemək dəsti, qızıl bir saat və bəzəkli yəhərlə birlikdə bir at hədiyyə etmişdir.[12] Sultan Mustafanın bu ziyafətə gəlməsi və hədiyyələri qəbul etməsi, Çorlulu Əli ağayla olan yaxın münasibətinə işarədir.

15 oktyabr 1700-cü ildə öz istəyilə samur kürk hədiyyə edilməklə silahdarlığa təyin olundu.[4] Bu vəzifədə ikən 7 mart 1702-ci ildə Sultan Mustafanın qızlarından 6 yaşlı Əminə Sultanla nişanlandı.[13] Həmin gün Sultan Mustafa digər qızı Safiyə Sultanı da sabiq sədrəzəmlərdən Mərzifonlu Mustafa Paşanın oğlu Əli Paşayla nişanladı. Sultanın əmriylə, hər iki kürəkənin şərəfinə Ədirnədə bir köşk inşa edildi.[14]

Ancaq Sultan Mustafanın paytaxtı tərk edərək Ədirnədə məskunlaşması, dövlət idarəsini müəllimi şeyxülislam Feyzullah Əfəndi, Darüssəadə ağası Nəzir ağa və silahdarı Əli ağaya həvalə etməsi əhalinin, eləcə də bəzi ordu mənsublarının narazılığına səbəb oldu. Nəticədə 17 iyul 1703-cü ildə İstanbulda ayaqlanan cəbəcilərin Ədirnədəki Sultan Mustafaya xəbər göndərərək dərhal bu şəxslərin vəzifələrindən azad edilməsini tələb etdilər. İlk iş Silahdar Əli ağa 23 iyulda vəzir rütbəsi verilərək Ədirnədən uzaqlaşdırıldı. Buna baxmayaraq üsyançılar tələblərinə davam etdilər və Şahzadə Əhmədi taxta çıxarmaq məqsədilə 17 avqustda Ədirnəyə doğru yürüməyə başladılar. Buna cavab olaraq sədrəzəm Rami Mehmed Paşa, ikinci vəzir Moralı Həsən Paşa və üçüncü vəzir Çorlulu Əli Paşa üsyanı yatırmaqla vəzifələndirildi və 23 avqustda üsyançılar üzərinə səfər elan olundu. Ancaq üsyançıların geri addım atmaması nəticəsində qardaş qanı tökməkdən imtina edən Sultan Mustafa taxtdan çəkildi və özüylə birlikdə Ədirnəyə gətirdiyi qardaşı Şahzadə Əhmədi taxta çıxardı.

Sultan Əhməd dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu taxt dəyişikliyinin ardından üçüncü vəzir ünvanını qoruyan Çorlulu Əli Paşa yeni sultanı 6 sentyabrda İstanbula yola saldı. Özü isə üsyan nəticəsində öldürülən sabiq şeyxülislam Feyzullah Əfəndi və oğullarının mallarının sayımı və müsadirəsi ilə vəzifələndirildi. Ancaq İstanbula döndükdən sonra vəzifəsi dəyişdirildi. 18 noyabr 1703-cü ildə Hələb bəylərbəyi təyin edilsə də, Validə Gülnuş Sultanın istəyilə beşinci vəzir təyin edilərək paytaxtda saxlanıldı.[15] Təbii ki, Çorlulu Əli Paşanın sabiq sultanın qızıyla nişanlı olmasının bu təyinatda mühüm rolu oldu. Ancaq bu təyinatdan narazı olan sədrəzəm Hacı Əhməd Paşa ilə münasibətləri pisləşdi və çox keçmədən 8 oktyabr 1704-cü ildə Trablusşam valisi təyin edilərək paytaxtdan uzaqlaşdırıldı. Sədrəzəmin vəzifədən alınmasının ardından isə 25 dekabr 1704-cü ildə dördüncü vəzir təyin edilərək yenidən İstanbula çağırıldı. Nəhayət, Baltaçı Mehmed Paşanın vəzifədən alınaraq sürgün edilməsinin ardından 3 may 1706-cı ildə sədarət möhürü Çorlulu Əli Paşaya verildi.

Sədarət dövrü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sədrəzəmliyinin ikinci ilində 9 aprel 1708-ci ildə uzun illərdir nişanlı olduğu Əminə Sultanla toy mərasimi baş tutdu. Eyni mərasimlə, Kandiyə qalasının mühafizi Körpülü Numan Paşa da Ayşə Sultanla nigahlandı. Təcrübəli bir vəzir olaraq Çorlulu Əli Paşa öncəliklə maliyyə vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün bəzi tədbirlər gördü. Onun sədarəti dönəmində donanma gücləndirildi. Ancaq İsveç-Rusiya müharibəsini qızışdırmaq və Osmanlı imperiyasını da tərəf olaraq bu müharibəyə daxil etməklə təqsirləndirilən Əli Paşa 15 iyun 1710-cu ildə vəzifədən alındı və yerinə Sultan Mustafanın digər kürəkəni Körpülü Numan Paşa təyin olundu. Onun vəzifədən alınmasında siyasi rəqibləri şeyxülislam Başmaqçızadə Əli Əfəndi, Silahdar Əli ağa və Darüssəadə ağası Süleyman ağanın mühüm rolu oldu.

Vəzifədən alındıqdan sonra malları müsadirə edilməyən Əli Paşa Kəfə qalasının mühafizəsiylə vəzifləndirildi. Ancaq yolda ikən geri çağırıldı və malları müsadirə edildi. Öncə Gəliboluya, daha sonra isə Midilli adasına sürgün edildi. Ancaq keçmiş rəqibi şeyxülislam Başmaqçızadə Əli Əfəndinin verdiyi fətvayla 26 dekabr 1711-ci ildə sürgün tutulduğu Midilli adasında edam olundu. Kəsilən başı 3 yanvar 1712-ci ildə İstanbula gətirildi və saray qapıları önündə nümayiş etdirildikdən sonra Divanyolunda inşa etdirdiyi məscidin həyətinə dəfn olundu.

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sultan Mustafanın qızlarından Əminə Sultanla evli olsa da, bu nigahdan övladı olmayan Çorlulu Əli Paşanın ilk evliliyindən İbrahim və Əhməd adlı 2 oğlu, Ayşə adlı isə bir qızının olduğu bilinir. Kürəkəni Muhsinzadə Abdullah Əfəndi isə Sultan Mahmud dövrünün sədrəzəmlərindən biri oldu.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • XVIII. Yüzyılda Bir Devlet Adamı: Çorlulu Ali Paşa (1706-1710). Yüksek Lisans Tezi. Dilek Seniha Cenez. İstanbul 2017

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Dilâver Ağazâde Ömer, Zeyl-i Hadîkatü’l-vüzerâ, Freiburg 1969, s. 10-12.
  2. ↑ Reşad Ekrem Koçu, “Ali Paşa”, İA, I, 326-327.
  3. ↑ Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/2, s. 286-290.
  4. ↑ 1 2 3 Silahdâr Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, Haz: Mehmet Topal, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2001, s. 419
  5. ↑ Münir Aktepe, “Çorlulu Ali Paşa”, DİA, c. VIII, İstanbul 1993, s. 370
  6. ↑ Mithat Sertoğlu, Osmanlı Tarih Lügatı, Enderun Yayınevi, İstanbul, 1986, s. 118
  7. ↑ Cahid Baltacı, XV –XVI. Asırlarda Osmanlı Medreseleri: Teşkilât, Tarih, İrfan Matbaası, İstanbul 1976, s. 18
  8. ↑ Mehmet Arslan, Osmanlı Sadrazamları: Hadikatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2013, s. 164
  9. ↑ Abdülkadir Özcan, “Rikabdâr”, DİA, c. XXXV, s. 111-112
  10. ↑ Abdülkadir Özcan, “Çuhadâr”, DİA, c. VIII, s. 381-382
  11. ↑ Pyotr Andreyeviç Tolstoy, Tolstoy’un Gizli Raporlarında Osmanlı İmparatorluğu: İstanbul’daki Rus Büyükelçi Pyotr Andreyeviç Tolstoy ve Onun Osmanlı İmparatorluğuna dair Hatıraları, çev. İbrahim Allahverdi, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2013, s. 19
  12. ↑ Kiel Hedda Reindl, “Kullara tayin, efendiye gümüş takım: Osmanlı İmparatorluğunda Dağıtım ve bölüştürme düzeni 16-18. Yüzyıl”, Yemek ve Kültür, S. 46, Çiya Yayınları, İstanbul 2017, s. 50-60.
  13. ↑ Raşid Mehmed Efendi, Târih-i Raşid ve Zeyli, c. I, Klasik Yayınları, İstanbul, 2013
  14. ↑ Anonim Osmanlı Tarihi, Haz: Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000, s. 225
  15. ↑ Betül İpşirli Argıt, Rabia Gülnuş Emetullah Sultan (1640- 1715), Kitap Yayınevi, İstanbul 2014, s. 114