Ağac Ata

Ağac Ata — türk mifologiyasında ağac tanrı. Fərqli dillərdə Ağaç (Ağaş, Ağas, Yağaç, Yığaç, Cığaç, Eves) Ata olaraq da tanınır. Monqolcada Mod və Modun (Modon) Eçege olaraq deyilər. Bəzi Türk tayfaları məsələn, uyğurlar ağacdan törəndiklerinə inanarlar. İki çayın qovşağında yerləşən bir adacığın ortasında yan-yana dayanan iki ağacın arasına düşən ildırımlar sonra içərisində bir uşaq oturan beş çadır görünür. Bu uşaqları o bölgədəki tayfalar tapar və onların içində yetişib böyüyərlər və uyğurların ataları olarlar. Gedib o iki ağaca hörmət bəsləyirlər və bunun üzərinə ağaclar danışıb özlərinə alkımada (xeyir-dua) istərlər. Bu beş uşağın adı isə belədir;

  1. Sonkur Tekin
  2. Qotur Tekin
  3. Oğur (Or) Tekin
  4. Tükel Tekin
  5. Bögü Tekin

Ağac motivi fərqli mifologiyalarda[redaktə | mənbəni redaktə et]

Beş uşaq motivinin Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekin köhnə adı olan Pişbeg (Beş Bəy) ilə əlaqəli olma ehtimalı da vardır. Bu adlardan biri olan Tükel sözü türk mədəniyyətində onsuz da ağacdan doğulan kəslər üçün istifadə edilməkdədir. Bögu Tekin isə manixeizm dinini türklərdə yayan adamdır və əslində tarixdə yaşamış gerçək bir adam olmasına baxmayaraq, ağacdan doğma əfsanəsinə daxil edilmişdir. Yerlə göyü birləşdirən Həyat Ağacı bəzən dəmir ağac olaraq da adlandırılar.

Qorqud Ata Hekayələrindeki Basat adlı adam da (və ya ataları da) ulu və böyük bir ağacdan törəmişdir. Dolqanların özlərinə verdikləri digər ad olan Tiga Kihi (Meşə Kişi), meşədə yaşayan mənasını verməkdədir. Ancaq birbaşa ələ alındığında "Ağac Adam" deyə belə tərcümə edilə bilər. Meşə Kişi təyin etməsi tərəkəmə adlı türk boyunu da ağıla gətirir və bu söz də terekle yəni ağacla məşğul olan deməkdir. Bəzən Ağac iyəsi mənasında da istifadə edilər.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Ağ/Ak) kökündən törəmişdir. Müxtəlif növləri olan odunsu bitki. Ağmak (yuxarı çıxmaq) hərəkətiylə əlaqəlidir. Uzanma mənası daşıyır. Bu məzmunda göyə doğru olmağı bildirir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]