Kalqay (Krım)

Kalqay (krımtat. qalğa) — Krım xanlığında xanın vəliəhdinə verilən ünvan. Monqol dilindən tərcümədə "böyük qapı" mənasını verir.

İlk dəfə 1486-cı ildə Krım xanı I Məngli Gəray tərəfindən oğlu Mehmed Gəray üçün təsis edilmişdir. Krım xanı təyin edilən şəxs dərhal qardaşları, oğulları və ya Gəray sülaləsindən olan bir digər xanzadəni kalqay təyin etməli idi. Kalqayların rəsmi iqamətgahı Ağməscid, indiki Simferopoldur.

Siyahı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
№ Adı Vəzifə müddəti Qeyd
1 Yağmurçi Gəray 1486-1507 I Hacı Gərayın oğludur
2 Mehmed Gəray 1507-1515 I Məngli Gərayın oğludur
3 Əhməd Gəray 1515-1519 I Məngli Gərayın oğludur
4 Bahadır Gəray 1519-1523 I Mehmed Gərayın oğludur[1]
5 Alp Gəray 1523 I Mehmed Gərayın oğludur
6 Baba Gəray 1523-1524 I Mehmed Gərayın oğludur[2]
7 Qazi Gəray 1524 I Mehmed Gərayın oğludur[2]
8 Özbək Gəray 1524-1525 Özteymur Gərayın oğlu, I Hacı Gərayın nəvəsidir[1]
9 Sahib Gəray 1525-1526 I Məngli Gərayın oğludur
10 İslam Gəray 1526-1528 I Mehmed Gərayın oğludur
– Sahib Gəray 1528-1530 I Məngli Gərayın oğludur; ikinci dəfə
11 Dövlət Gəray 1530-1532 Mübarək Gərayın oğlu, I Məngli Gərayın nəvəsidir
12 Özbək Gəray 1532 I Mehmed Gərayın oğludur
– İslam Gəray 1532-1535 I Mehmed Gərayın oğludur; ikinci dəfə
13 Əhməd Gəray 1535-1537 I Səadət Gərayın oğludur
14 Emin Gəray 1537-1551 I Sahib Gərayın oğludur[3][4]
15 Bölük Gəray 1551 Qazan xanı Səfa Gərayın oğlu, I Məngli Gərayın nəvəsidir
16 Əhməd Gəray 1551-1555 I Dövlət Gərayın oğludur[3]
17 Mehmed Gəray 1555-1577 I Dövlət Gərayın oğludur[5]
18 Adil Gəray 1577-1578 I Dövlət Gərayın oğludur
19 Səadət Gəray 1578 II Mehmed Gərayın oğludur[3]
20 Alp Gəray 1578-1584 I Dövlət Gərayın oğludur
21 Səfa Gəray 1584 II Mehmed Gərayın oğludur
– Alp Gəray 1584-1588 I Dövlət Gərayın oğludur; ikinci dəfə
22 Fateh Gəray 1588-1597 I Dövlət Gərayın oğludur[6]
23 Bəxt Gəray 1597 Adil Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir
24 Səlamət Gəray 1597-1599 I Dövlət Gərayın oğludur
25 Toxtamış Gəray 1599-1607 II Qazi Gərayın oğludur
26 Səfər Gəray 1607-1608 II Qazi Gərayın oğludur[7]
27 Mehmed Gəray 1608 II Səadət Gərayın oğludur
28 Canıbəy Gəray 1608-1610 Şaqay Mübarək Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir
29 Dövlət Gəray 1610-1623 Şaqay Mübarək Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir[8]
30 Şahin Gəray 1623-1628 II Səadət Gərayın oğludur[9]
– Dövlət Gəray 1628-1631 Şaqay Mübarək Gərayın oğlu, I Dövlət Gərayın nəvəsidir; ikinci dəfə
31 Əzəmət Gəray 1631-1632 I Səlamət Gərayın oğludur[10]
32 Mehmed Gəray 1632-1635 I Səlamət Gərayın oğludur
33 Hüsam Gəray 1635-1637 II Qazi Gərayın oğludur[11]
34 İslam Gəray 1637-1641 I Səlamət Gərayın oğludur
35 Fateh Gəray 1641-1644 Çoban Dövlət Gərayın oğlu, I Fateh Gərayın nəvəsidir
36 Krım Gəray 1644-1651 I Səlamət Gərayın oğludur
37 Qazi Gəray 1651-1666 Mübarək Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir[12]
38 Dövlət Gəray 1666-1671
39 Səlamət Gəray 1671-1678 I Bahadır Gərayın oğludur[13]
40 Toxtamış Gəray 1678-1682 Səfa Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
41 Səfa Gəray 1682-1683 Səfa Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
42 Dövlət Gəray 1683-1691 I Səlim Gərayın oğludur[14]
43 Cahan Gəray 1691 Səfa Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir[15]
44 Qaradövlət Gəray 1691-1692 Adil Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
– Dövlət Gəray 1692-1699 I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə[16]
45 Şahin Gəray 1699 III İslam Gərayın oğludur
46 Şahbaz Gəray 1699 I Səlim Gərayın oğludur
47 Səadət Gəray 1699-1703 I Səlim Gərayın oğludur
48 Qazi Gəray 1703-1704 I Səlim Gərayın oğludur
49 Qaplan Gəray 1704-1707 I Səlim Gərayın oğludur
50 Məngli Gəray 1707-1708 I Səlim Gərayın oğludur
– Səadət Gəray 1708-1709 I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
51 Dəli Bəxt Gəray 1709-1713 II Dövlət Gərayın oğludur
– Məngli Gəray 1713-1716 I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
52 Bahadır Gəray 1716-1717 Səfa Gərayın oğludur
53 İnayət Gəray 1717-1718 Mübarək Gərayın oğlu, I Səlamət Gərayın nəvəsidir
54 Səfa Gəray 1718-1725 I Səlim Gərayın oğludur
55 Adil Gəray 1725-1727 I Səlim Gərayın oğludur
56 Səlamət Gəray 1727-1730 I Səlim Gərayın oğludur
– Adil Gəray 1730-1733 I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
57 Fateh Gəray 1733-1736 II Dövlət Gərayın oğludur
58 Arslan Gəray 1736-1737 II Dövlət Gərayın oğludur[17]
– Səlamət Gəray 1737-1740 I Səlim Gərayın oğludur; ikinci dəfə
59 Əzəmət Gəray 1740-1741 III Qazi Gərayın oğludur
60 Səlim Gəray 1741-1743 I Qaplan Gərayın oğludur
61 Şahin Gəray 1743-1748 Adil Gərayın oğlu, I Səlim Gərayın nəvəsidir[18]
62 Səlim Gəray 1748-1756 II Fateh Gərayın oğludur
63 Dövlət Gəray 1756-1758 IV Səadət Gərayın oğludur
64 Hacı Gəray 1758 II Dövlət Gərayın oğludur
65 Səlim Gəray 1758-1759 Arslan Gərayın oğludur
66 Səadət Gəray 1759-1760 Dəli Bəxt Gərayın oğlu, II Dövlət Gərayın nəvəsidir
67 Maqsud Gəray 1760-1764 II Səlim Gərayın oğludur
68 Mehmed Gəray 1764-1767 II Fateh Gərayın oğludur
69 Dövlət Gəray 1767 Arslan Gərayın oğludur
70 Bəxt Gəray 1767-1768 Krım Gərayın oğludur
71 Məsud Gəray 1768-1769 Arslan Gərayın oğludur
72 Şahbaz Gəray 1769-1770 Arslan Gərayın oğludur
73 İslam Gəray 1770 Arslan Gərayın oğludur
– Mehmed Gəray 1770-1771 II Fateh Gərayın oğludur; ikinci dəfə
– Bəxt Gəray 1771 Krım Gərayın oğludur; ikinci dəfə
74 Şahin Gəray 1771-1775 Topal Əhməd Gərayın oğlu, II Dövlət Gərayın nəvəsidir
– Şahbaz Gəray 1775-1777 Arslan Gərayın oğludur; ikinci dəfə
– Mehmed Gəray 1777-1778 II Fateh Gərayın oğludur; üçüncü dəfə
Təyin edilməmişdir
75 Arslan Gəray 1782 Topal Əhməd Gərayın oğlu, II Dövlət Gərayın nəvəsidir[19]
Təyin edilməmişdir
76 Mübarək Gəray 1787-1789 Arslan Gərayın oğludur
77 Mehmed Gəray 1789-1792 Krım Gərayın oğludur

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Seyyid Mehmed Rıza, Es-Seb'ü's-Seyyâr Fi-Ahbar-ı Mülüki’T-Tatar, Haz: Yavuz Söylemez, Türk Tarih Kurumu, 2020
  2. ↑ 1 2 HOWORTH, Henry H, History of the Mongols, from the 9th to the 19th Century, 2nd Part, 1st Division, Longmans Green and Co, 1880
  3. ↑ 1 2 3 Halim Giray Han, Gülbün-i Hanan, Osman Cudi Neşri, 1327
  4. ↑ PURGSTALL, Von Hammer, Kırım Hanlığı Tarihi, İnsan Yayınlar, 3. Baskı, 2020
  5. ↑ ÜLKÜSAL, Müstecib, Kırım Türk – Tatarları, 1980
  6. ↑ SMİRNOV, Vasily D, Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, çev: Ahsen Batur, Selenge Yayınları, 2016
  7. ↑ Süleyman Çakmakçı, Solak-zade Tarihi’nin Tahlili ve Metin Tenkidi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı 2015 s. 905 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
  8. ↑ İbrahim Peçevi Efendi, Peçevi Tarihi I, Haz: Bekir Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982 s. 349
  9. ↑ Derya Derin, Abdülgaffar Kırımi’nin Umdet-ul Ahbarına (Umdet’üt-Tevarih) Göre Kırım Hanlığı Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Bölümü�Genek Türk Tarihi Anabilim Dalı, 2003 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
  10. ↑ 83 Numaralı Mühimme Defteri (1036-1037/1626-1628), T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2001, s. 70
  11. ↑ Yavuz Söylemez, Osmanlı Sarayında Katledilen Bir Kırım Hanı: İnayet Giray, Karadeniz Araştırmaları, XIV/55, 2017 ss. 217-219, 221
  12. ↑ Naziye K. Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Ana Bilim Dalı, 2012 s. 122 (yayınlanmamış doktora tezi)
  13. ↑ Muhammet Şen, Kırım Hanlığı’nda I. Selim Giray Han Dönemi (1671-1704), Ege Ünivesitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Tarihi Ana Bilim Dalı, 2013 s. 30 (Yayınlanmamış Doktora Tezi)
  14. ↑ Anonim Osmanlı Tarihi (1688-1704), Haz: Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu, 2000 s. 13
  15. ↑ Uğur Demir, Tarih-i Mehmed Giray (Değerlendirme – Metin Çeviri) Marmara Ünivesitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı, 2006 s. 43. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi)
  16. ↑ Halil İnalcık, Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar, ss. 308-312
  17. ↑ Kırım Hanlarına Name-i Hümayun (2 Numaralı Name Defteri), Başbakanlık Devlet Arşivleri, İstanbul 2013, 2-21 s. 52
  18. ↑ Münir Aktepe, Şem’ Dani-zade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t Tevarıh, İstanbul Üniiversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978, Cilt IIA, s. 76.
  19. ↑ Ufuk Akyol, Müstakil Kırım Hanlığı (1772-1783), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, 2019 s. 91

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Kırım Hanlığı’nda Kalgaylık ve Nureddinlik Üzerine Bir İnceleme. Furkan Cem Tosun. Yüksek Lisans Tezi. İzmir 2022
  • Münir Aktepe, Şem’dani-zade Fındıklılı Süleyman Efendi Tarihi Mür’i’t-Tevarih, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1978
  • Anonim Osmanlı Tarihi (1688-1704), Haz: Abdülkadir Özcan, Türk Tarih Kurumu, 2000
  • Kırım Hanlarına Namei Hümayun (2 Numaralı Name Defteri), Başbakanlık Devlet Arşivleri, İstanbul 2013
  • 83 Numaralı Mühimme Defteri(1036-1037/1626-1628), T.C Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2001
  • Sadri Maksudi Arsal, Türk Tarihi ve Hukuk, Türk Tarih Kurumu, 2014
  • Ömer Bıyık, Kırım’ın idari ve Sosyo-Ekonomik Tarihi, Ötüken Yayınları, 2014
  • Evliya Çelebi, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Haz: Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, 2. Baskı 2011