Namurun mühasirəsi (1914)

Namurun mühasirəsi (fr. Siège de Namur; 20—25 avqust 1914-cü il) - Birinci Dünya müharibəsi əsnasında keçirilən hərbi əməliyyat nəticəsində, Alman ordusunun Belçikanın Valonya vilayətinin paytaxtı Namur şəhərinə hücumu.

Namurun mühasirəsi
Birinci Dünya müharibəsi
Namur qalası
Tarix	20-25 avqust,1914-cü il
Yeri	Namur,Belçika
Nəticəsi	Almaniyanın qələbəsi
Münaqişə tərəfləri
Belçika Fransa Almaniya imperiyası Avstriya-Macarıstan imperiyası
Komandan(lar)
Eduard Mişel general Maks fon Qalvitz general-leytenant Plyuskov
Tərəflərin qüvvəsi
4-cü piyada diviziya,fransız alayı,qala qarnizonu Cəmi: 35.000 nəfər,171 ağır qala topları "Namur" zərbə qrupu: Mühafizə ehtiyat korpusu,3-cü Ordunun XI korpusu,VII Ehtiyat korpusunun diviziyası, 4 Avstriya-Macarıstan ağır batareyaları,almanların ağır artilleriyası Cəmi: 107.000 nəfər və təxminən 100 silah
İtkilər
15.000 (6.700 əsir daxil olmaqla) 300 ölü, 600 yaralı və məhbus
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Namur "Namur qalası" kimi tanınan,müasir fortlar (qala – əsasən qoşunlar tərəfindən işğal edilmiş bir möhkəm bina) halqası ilə əhatə olunmuşdu. 4-cü Belçika diviziyası tərəfindən müdafiə olunurdu. Mühasirə 20 avqustda başladı,Alman ordusu Leje mühasirəsi əsnasında (4-16 avqust) qazandıqları təcrübədən istifadə etdi və hücumdan əvvəl mühasirədə olan ağır mühasirə artilleriyası və dörd Avstriya-Macarıstan ağır batareyaları ilə qalaları bombardman etdilər.

Fransız ordusu Şarlerua döyüşündə məğlub oldu və buna görə də möhkəmlətmək üçün Namurda yalnız bir alayı qoya bildi. Qüvvələr yetərsiz olduğuna görə mühasirəyə alınan güclü və ağır artilleriya atəşə tutuldu. Qalanın son müdafiəçiləri avqustun 25-də,4-cü Belçika diviziyasının qalıqları,5-ci Fransa ordusu vasitəsilə cənubdan geri çəkildikdən sonra təslim olmaq məcburiyyətində qaldılar. Sonda geri çəkilmənin nəticəsi olaraq,mühasirə zamanı Antverpendəki Belçika səhra ordusuna qatıldılar.

Belçikanın müharibə planları,digər güclərin qüvvələrini qovacağı fərziyyəyəsinə söykənirdi. Buna baxmayaraq,alman istilası ehtimalı Fransa və İngiltərənin mümkün müttəfiqləri olaraq nəzərə alınmasına səbəb olmadı. Belçika hökuməti,yalnız ölkənin müstəqilliyini müdafiə etməkdən daha çox böyük məqsədlər güdürdü. 1904-cü il tarixli ingilis-fransız müqaviləsi,belçikalılara ingilislərin Belçikaya olan münasibətinin dəyişməsindən və İngilis protektoratı olaraq qəbul edilməsindən qorxaraq ilham verdi. Baş qərargah 1910-cu ildə yaradıldı,ancaq komandiri general-leytenant Harri Canqblatt 30 iyun 1912-ci ildə istefa verdi və yalnız 1914-cü ilin may ayında general-leytenant Sallerom de Moranville ilə əvəz edildi. İyulun 29-da dəmiryol işçiləri ilə görüşərək ordunun qruplaşmasını planlaşdırmağa başladı. Plana görə,Belçika qüvvələri ölkənin mərkəzində, Belçikanın Milli qalası (Antverpen qalası) qarşısında cəmləşməli və istənilən istiqamətdə hazır olmalı idilər,"Lejin mohkəmləndirilmiş istehkamı qüvvələri" (UPL) və "Namur qalası qüvvələri" (UPN) sərhədi qorumaq üçün qaldılar. Yenidənqurma planının zəif həyata keçirildiyi bir şəraitdə, ölkənin mərkəzində yerləşən Belçika əsgərləri qeyri-mütəşəkkil və zəif təlim görmüşdülər: düşmənlə təmasın təxirə salınmasına imkan verdi,bu da sərhəddə yerləşən qalaları zəruri etdi. Ancaq ənənə,fransız hücum hücum nəzəriyyələrinə uyğun olaraq sərhəd bölgələrinə qayıtmağı nəzərdə tuturdu. Belçikanın planları ikisi arasında bir uzlaşma idi. Sahə ordusunun Lej və Namur qalalarında iki inkişaf etmiş diviziyanın irəliləməsi ilə Qete çayının kənarında cəmləşməsinə qərar verildi.^[1]

1891-ci ildən etibarən Alman strategiyası Fransaya qarşı hücum əməliyyatları və Rusiyaya qarşı müdafiə əməliyyatları üzərində dayanmağa başladı. Almaniyanın planları müəyyənləşdirdi:

1. az sayda qoşun;
2. səfərbərlik və mərkəzləşmə;
3. müasir silahların təsir gücünün artırılması;

Fransa və Rusiya Almaniya ilə sərhəddəki istehkamlarını modernləşdirdikdən sonra,cəbhəyə hücum baha başa gəldi və uzun sürdü. Alman Baş Qərargah rəisi Alfred fon Şliffen (Oberste Heeresleitung "OHL") 1891-1906-cı illərdə yerli say üstünlüyünə sahib olacaq və tez bir zamanda qəti bir qələbə qazanacaq şimal (sağ) cəbhəyə hücum edərək Fransa sərhəd istehkamlarını keçmək planını hazırladı. 1898-1899-cu ilə qədər bu manevr Belçikadan keçən; şimaldan Paris üçün təhlükə yaradan Antverpen və Namur arasındakl sürətli bir keçid demək idi.^[2] Şlffeni 1906-cı ildə əvəz edən Helmut Moltke (kiçik),fransızların Alman Baş Qərargahının fərziyyələrinə uyğun hərəkət edəcəyinə şübhə etdi. Moltke yerləşdirmə və mərkəzləşdirmə planlarını dəyişdirdi ki,sol cinaha (Western Army-dən,səfərbər olmalı olduğu təxminən 1.700.000 nəfərdən - "Qərb Ordusu")bölmə əlavə etməklə planı mərkəzdəki hücuma uyğunlaşdırsın və ya alternativ olaraq cinahlardan gələn hücumları əhatə etsin. Əsas Alman qüvvələri (sağ cinah) hələ də cənubundan Fransaya hücum etmək üçün Belçika üzərindən irəliləməli idi,fransız orduları sol cinah tərəfdən darmadağın ediləcək və Maas,Ena,Somma,Uaza,Marna və Sena çayları boyunca mərkəzi Fransaya geri çəkilmək imkanı olmadan geri çəkiləcəkdilər. Beləliklə,fransızlar ya şimaldan bir zərbə ilə məhv ediləcək, ya da ortada, ya da ortaq sərhəddə olan Lotaringiyada qələbə üçün şərait yaradacaqdılar.^[3]

Maas çayı vadisi,Fransanı işğal edə biləcək bir yol idi və Almaniyaya,buna görə də Fransa–Prussiya müharibəsindən sonra Belçika generalı Anri Aleksis Brialmon Fransa və Almaniyanı Belçika suverenliyini pozmamaq üçün Leje və Namur şəhərləri yaxınlığındakı yamacları möhkəmləndirdi. "Namurun möhkəmləndirilmiş mövqeyi" 1888-1892-ci illərdə Namur mərkəzindən yeddi kilometr məsafədə inşa edilmişdir. Qalalar üçbucaqlı və dördbucaqlı bir formanın standart dizaynlarına uyğun olaraq,düşmənin ehtimal olunan hücumu istiqamətində bir bucaq şəklində qurulmuşdu,bu da qala xəndəklərindəki qoruyucu batareyaların sayını minimuma endirməyə imkan verirdi. Maasın sol sahilində təkmilləşdirilmiş Malon,Sent-Eriber,Marşovelet,Syüarle,Demin,Konele qalaları var idi. Sağ sahilindəki Mezere,Danuda,Dav qalaları hamısı modernləşdirildi. Köhnəlmiş Namur qalası şəhərə artıq lazımsız idi.^[4]

Qalalar dəmir-betondan deyil,adi betondan tikilmişdi və betonlama yalnız gündüz edilə bilərdi,müxtəlif günlərdə su basması ilə,su altında qalmış təbəqələr arasında zəif dikişlərin olması ilə nəticələndi. Qala 3-4 metr betonla örtülmüşdü; kazakların beton divarları,bir elə həssas deyildi,qalınlığı 1,5 m idi və genişliyi 8 m olan çəmənliklə əhatə olunmuşdu. Giriş uzun bir rampa idi,arxa tərəf Namurun qarşısında, perpendikulyar olan tambur ilə mazğalla qorunurdu. Giriş,damın kənarından 3.5 m-ə qədər uzanan yuvarlaq körpü ilə təchiz olunmuşdu,bu da öz növbəsində qumbaraatanlar,giriş qapısı və darvazanın oxları boyunca atəş açan 57 mm-lik silahlarla qorunurdu.^[5] Leje və Namur qalalarında cəmi 171 ağır silah, o cümlədən 1888-ci il üçün ən müasir artilleriya sistemləri olan 120, 150 və 210 mm kalibrli Krupp firmasının 5-8 silahı var idi. Onların hamısı Fransa, Belçika və Almaniyada hazırlanmış, zirehli qüllələrə quraşdırılmışdı. Bundan əlavə, 6-9 ədəd,57 mm-lik silahlar qazamatlarda çuxuru örtmək üçün quraşdırılmışdır.^[6]

"Namurun möhkəmləndirilmiş mövqeyi" qalaları 210 mm artilleriya parçasının təsirinə tab gətirmək üçün qurulmuşdu. Onlar həmçinin işıqlandırma, nasoslar və işıqlandırma üçün 29 milyon frank dəyərində buxar generatorları ilə təchiz olunmuşdur.^[6][7] İtirilmiş qalanın qarnizon qüvvələrinə,arxadan əks-hücuma keçməsi üçün daha asanlıqla geri qaytarılması üçün qalaların arxası zəiflədilmişdir. Barak və xidmət obyektləri yaşayış sahələrinin işıqlandırılması və havalandırılması üçün arxa tərəflərdən istifadə edərək arxada yerləşdirilmişdi.^[6] Ehtiyat qida məhsulları qarnizonun gündəlik ehtiyacları üçün hazırlanmışdı,amma dezavantajı tualet,duş,mətbəx və meyitxananın bir sayğac salonunda qurulması idi,bu da,yaşayış və xidmət otaqlarında yığılan alət,maşınların partlaması nəticəsində tüstü olarsa,istehkamlar təbii bir şəkildə havalandırıldığı üçün etibarsız ola bilərdi. Hər bir qalada hücum edənlərə hücum etmək üçün piyada dəstəsi var idi.^[8]

Lejin mühasirəsi Almaniyanın Belçikaya hücumuna yol açmış oldu və I Dünya müharibəsinin ilk əməliyyatı oldu. Mühasirə almanların gözlədiyi kimi 2 gün deyil, 11 gün davam etdi. Şəhərə hücumlar 5 avqust 1914-cü ildə başladı və son qala düşənə qədər 16 avqusta qədər davam etdi. Belçikanın şərqindəki Alman ordularına lazım olan dəmir yolları qala ilə bağlandı, ancaq tutulduqdan sonra,17 avqust səhəri 1,2 və 3-cü alman qoşunları Fransa sərhədinə qədər irəliləməyə davam etdilər. 18-20 avqust tarixlərində Belçika sahə ordusu Qete çayından Antverpenə çəkildi. Brüssel avqustun 20-də müqavimət göstərmədən təslim oldu.^[9] 2-ci Ordunun komandiri general Karl fon Byülov,Ehtiyat Qvardiya Korpusu, General Maks fon Hauzenin 3-cü Ordusu tərəfindən ayrılmış XI Korpus və VII Ehtiyat Korpusunun daxil olduğu General Max fon Qalvitzin komandanlığı altında — 107.000 insanın avqustun 16-da Namura doğru irəliləməyə başlayan və 20 Avqustda onun qarşısına çıxan "Namur" zərbə qrupunu (Angriffsgruppe Namur) meydana gətirdilər. 3-cü Ordu Maas çayı boyunca cənub cinahını əhatə etdi və 2-ci Ordu fransız qoşunlarının (bir alaydan başqa) qarnizona kömək etmək üçün Namura gəlməsinə mane olan Şarleruada döyüşə girdi.^[10]

Namur,general Eduard Mişelin komandanlığı altında 37.000 nəfərlik qarnizon və 4-cü Belçika diviziyasının piyada dəstəsi tərəfindən müdafiə edilirdi.^[10] Belçika və Alman süvariləri avqustun 5-də Namurun şimalından,iki gün sonra isə cənub-şərqindən atəş etdilər. Avqustun 19-da Haydakı 8-ci Belçika briqadası Maas üzərindəki körpünü dağıdıb Namura geri çəkildi,çünki Qvardiya ehtiyat korpusu və XI korpusun qüvvələri şərqdən yaxınlaşırdı.^[11]

3-cü Ordu Namur və Jiv arasındakı müttəfiqlərin hücumlarını dəf edərkən Byulov,Mühafizə Korpusunun komandiri general fon Qalvitzə Namur qala qrupu ilə birlikdə hücum etməyi tapşırdı. Möhkəmləndirilmiş Namur qalası mövqeyinə hücum zamanı qazanılan təcrübəni nəzərə alaraq Maas vadisi boyunca Lejdən deportasiya edilən ağır artilleriya və mühəndislik qoşunları,mühafizəçilər qoruğu korpuslarını Maasın şimal sahilinə,XI korpusu cənuba aparan Namura ən qısa yolu seçdilər. Byulov,avqustun 20-də Qalvitsin qərargahına gələrək,1-ci Mühafizə ehtiyat diviziyasının,Namurun şimal və şimal-qərbində qalada yerləşdirilən 2-ci Ordunun sol cinahını əhatə etməsini tələb etdi. Bölmənin Andenn çayından keçməsi lazım idi,ancaq "Belçika mülki şəxsləri" onları küçə döyüşü üçün saxladılar.^{[qeyd 1]} V.F.Novitski,möhkəmləndirmə yanaşmasını istisna edərək,qalanın sürətli şəkildə düşməsini,Namuru Antanta sahə qüvvələrindən tamamilə kəsən alman qüvvələri tərəfindən məharətlə mühasirəyə alınmasına səbəb olan amillər kimi qeyd edir; səbəb də qalanın öz garnizonunun passivliyi idi,onlar da mühasirənin ilk dövründə manevr etməyə çalışmamış,həm də şimal-şərqdəki ilk qalaların yıxılmasından sonra Namuru tərk etməyə başlamışdılar.^[12]

Avqustun 19-da kəşf edildikdən sonra Qalvits qalaya hərəkətə keçməyin işə yaramayaçağını söylədi,şimal-şərqdən İnjon və Vesen arasındakı 3-cü Mühafizə Ehtiyat Dəstəsinin qüvvələri və şərqdən XI Korpusun qüvvələri tərəfindən hücum etmək qərarına gəldi. 1-ci Mühafizə Ehtiyat diviziyası Andenndə ehtiyatda olaraq qaldı. Mühasirə artilleriyası Marşovelet,Mezere və Andua qalalarının qarşısındakı sıralarda yerləşməli idi. Eron,Kutis, Oe və Amoisdən gələn piyada, saat 11: 00-a qədər Frank-Var,Vesen, Skleyn,Stryu və Fo-le-Tomb arasındakı xəttdə mövqe tutmalı idi; günortadan sonra artilleriya atəşə başladı. Həmin gün qalalar və qarnizon yerlərinin xəritələri ilə Baş Qərargahın hazırladığı bir plan gəldi; lakin Qalvitz,mühasirədən əvvəlki fikirlərə yox,müasir müharibə metodlarına uyğun olaraq əməliyyata üstünlük verdi. Hava kəşfiyyatı Koneledə Belçika bölmələrini və Namurun hər iki tərəfindəki Vepion və Arredəki ponton körpüləri,həm də cənub-qərbdən qalaya aparan dəmir yollarında sıx nəqliyyatı aşkar etdi. Almanlar Lejeyi mühasirəyə alarkən,belçikalılar,xüsusilə şimaldan cənub-şərqə qədər olan perimetrin ən həssas hissələrində,qalalar arasında sahə istehkamları qurmaq üçün vaxtdan istifadə etdilər.^[13]

Avqustun 21-də baş verən bombardmanlara duman mane oldu və günorta saatlarında şimal-şərq və cənub-şərqdəki artilleriya yalnız Marşovelet,Mezere və Andua qalalarına və aralarındakı boşluqlara atəş etdi. Belçikalılar zəif cavab verdilər və 1-ci Mühafizə Ehtiyat diviziyası Empten və Mef bölgəsinə keçdilər. 3-cü Mühafizə Ehtiyat diviziyası Marşovelet,Jelbresse və Varta kəndlərinin kənarlarına qədər irəlilədilər,22-ci diviziya Ton-Qoye-Fo-le-Tomb xəttini tutdu və 38-ci diviziya Andenndə yerləşdi. Namurun cənub və cənub-şərq bölgəsinin araşdırılması nəticəsində,bölgənin dik divarları olan yarğanlarla dolu olduğu və hücum üçün uyğun olmaması,Qalvitzi bu istiqamətdə saxta manevrlər etməklə məhdudlaşdırmağa və 38-ci diviziyaya sabah şimal sahilinə keçmək əmrini verməyə məcbur etdi. Yağışlı hava Alman hava kəşfinə mane olsa da,1-ci Mühafizə Qoruğu və 38-ci bölmələr Doss və Jelbresse arasında əsas zərbəni endirməli idi,3-cü Mühafizə Ehtiyat diviziyası ehtiyatda qaldı. Artilleriyaya Koneli qalasının atəşinə başlamaq əmri verilmişdi. Avqustun 22-də belçikalılar 2 əks hücuma keçdilər və 3-cü Qvardiya Ehtiyat dairəsi Marşovelet yaxınlığında döyüşə başladı,bu hücum planlarını pozdu,ertəsi günə qədər təxirə salındı.^[11] Atışma davam etdi və artilleriya komandirləri atəşin təsirinin dağıdıcı olduğuna əmin oldular,piyada qoşun komandirləri,sapyorlar (mina təmizləyənlər) və hava qrupları Belçika qalaları və müvəqqəti müdafiə mövqelərindən gələn yanğının zəifləmədiyini bildirdilər.^[14]

Qalvitz,hücumun avqustun 23-də şimal və şimal-şərqdən başlanmasını əmr etdi. Hücuma komandirlik etmək üçün 11-ci korpus komandiri general-leytenant Otto fon Plyuskov təyin edildi. Mühasirə silahlarının Belçika qala artilleriyasını qırması lazım idi,belə ki, piyada və sapyorlar orta və sahə silahlarının dəstəyi ilə ara istehkamlara hücum edə bildilər. İlk hücumdan sonra Namurun şimal tərəfi Jamblu-Namur-Yui dəmir yoluna qədər işğal edilməli idi. Plyuskov qalaların bombalanmasına müvəffəq olana qədər hücumun təxirə salınmasını istədi,ancaq Qalvitz bu istəyi rədd etdi. Hücum başladı,saat 9:30-da 3-cü Mühafizə Ehtiyat Dairəsi Koneli qalasının şərqindəki istehkamları ələ keçirdi və Plyuskov öz sırasındakı qalan hissələrə hücum etdi. Saat 11: 15-də Marşoveletin hər iki tərəfindəki istehkamlar da ələ keçirildi,bu qaladan və Koneli qalasından cavab atəş gəldi. Hücumlar bütün cəbhə boyu Namur istiqamətində başladı;1-ci qvardiya ehtiyat hissəsinin ehtiyat briqadası və 38-ci diviziyanın alayı Emin və Syuarle qalalarının mümkün hücumlarından cəbhəni qorumaq üçün Lez - Namur yolu ilə hərəkət etdi. Korneli və Marşovelet qalaları günortadan sonra təslim oldular və 16:00-da Namurun şimalına hücum edənlər öz hədəflərinə çatdılar.^[15]

14-cü Ehtiyat bölümü,atəşi əsas hücum istiqamətindən yayındırmaq üçün Emin və Syuarle qalalarına hücum etdi. 22-ci diviziya,piyadalar aralarındakı ara istehkamlara yaxınlaşdıqdan sonra günortaya qədər Mezer və Andua qalalarını atəşə tutdu. Saat 17: 00-da Qalvitz bir nümayəndəsini Namur qarnizon komandirinin yanına göndərdi və 19: 00-a qədər şəhərin və qalan qalaların təslim olmasını tələb etdi; əks təqdirdə şəhər və qala atəşə məruz qalacaqdı. Plyuskov,möhkəmləndiricilərin müdafiəçilərə yaxınlaşmasına və ya qarnizonun geri çəkilməsinə mane olmaq üçün artilleriyaya Namurun cənubunda manevrlərə başlamaq üçün hazır olmağı əmr etdi. Təyin olunmuş Plyusov vaxtı ilə cavab alınmadı,lakin Alman komandanlığı gecə boyu küçə döyüşlərində iştirak etməməyi və qalaları və şəhərin cənub hissəsini atəşə tutmaq qərarına gəldi. Namurun şimal hissəsindəki bəzi hissələr dəmir yolu xəttini keçdiyindən, atəş yalnız 15 dəqiqədən sonra dayandırıldı. Galvitz qalan piyada birləşmələrinə müqavimət göstərməyən Sambr və Maas tərəfə keçməyi əmr etdi,lakin bir kiçik körpü istisna olmaqla bütün keçidlərin dağıldığı məlum oldu. Şəhərdəki hərbi qüvvələrə bildirildi ki,4-cü Belçika diviziyası almanlar müdafiə xəttini keçəndə cənubdan geri çəkildi. Gecə ərzində Alman qoşunları,səhər saatlarında hücumu davam etdirməyə hazırlaşaraq işğal olunmuş mövqelərdə qaldılar.^[16]

Alman hazırlıqları 24 avqust saat 5: 00-da tamamlandı və ağır artilleriya Emin və Syuarle qalalarını atəşə tutmağa davam etdilər. Şəhərdəki qoşunlar Maas və Sambr arasındakı körpüləri yenidən qurdular. Mezer qalası,bir gün əvvəl 22-ci diviziya tərəfindən tutuldu və Qalvitz 38-cü diviziyaya,Malon və San Heriber qalalarına hücum etmək üçün Namurun cənub-qərbindəki qumkluq ərazi istiqamətində hərəkət etməyi əmr etdi. 3-cü Mühafizə diviziyası şəhərin qalan hissəsini,1-ci Mühafizə bölməsini - Emin və Syuarle qalalarının bombalanmasının həyata keçirildiyi Maasın şimalındakı artilleriya mövqelərini işğal etməli idi. 14-cü Ehtiyat bölmə qarnizonuna qərbdə və cənub-qərbdə irəliləməsinin qarşısını almaq tapşırıldı,22-ci diviziya isə Andua və Dav qalalarını almalı idi və sonra Maas çayını keçməli idilər. Səhər 3-cü Mühafizə diviziyası şəhərin qalan hissəsini işğal etdi və Andua qalasını ələ keçirdi. 38-ci diviziya Malon qalasını hücum edərək aldı və gücləndirdi. Axşam 38-ci diviziya, Sen-Heriber və Emin qalalarını aldı,Dav və Syuarle avqustun 25-də təslim oldu,lakin artıq 24 avqust gecəsi,Mühafizə Ehtiyatı korpusu və XI korpusa 2 və 3-cü Alman orduları ilə əlaqə yaratmaq üçün cənuba doğru hərəkət etmək əmri verildi.^[17]

Almaniyanın rəsmi tarixi,çoxcildli "II Dünya müharibəsi"ndə (alm. Der Weltkrieg 1914 bis 1918‎) Namurun sürətlə ələ keçirilməsi,Sambr və Maas çaylarının daşması nəticəsində Fransa qüvvələrinin tutulmasının qarşısını aldığını bildirdi. Müvəffəqiyyət sahə və mühasirə döyüşləri aparmaq prinsiplərini yenidən düşünən və Lejdə tətbiq olunanlardan daha təsirli taktika tətbiq edən Qalvitsin bacarığı ilə əlaqələndirildi. Namura hücum daha sürətli oldu,az sayda əsgər tələb olundu və müdafiəçilər üçün üç həftəlik hazırlıqlara baxmayaraq daha az itki ilə müşayiət olundu.^[18]Almanlar Liejdə tətbiq olunan taktikaları tamamilə yenidən nəzərdən keçirdilər və piyada ilə hücumdan əvvəl,Lejdəki mühasirə artilleriyasının qalaları əzməsini gözlədilər. Topçu hazırlığı müdafiəçiləri qalaların arxasındakı xəndəklərdən çıxartdı və Alman qoşunları qalalar arasından keçərək arxadan hücum edə bildilər. Qalaların müdafiəçiləri 500 nəfər üçün lazımi sanitariya şəraitinin olmadığı və havasının nəfəs almaq üçün ağır olduğu mərkəzi massivə töküldü,Alman artilleriyası isə qalaları həddindən artıq ağır haubitsalarla arxa cəbhədən atəşlə məhv etdi.^[19] Alman artilleriyasının atəşi,qalalardakı çıxışların olma ehtimalını istisna etdi,lakin ağır sürsatların 60% -i,əsasən fortların üstündən uçdu. Eyni zamanda qala topları,almanlarınkından daha güclü olmadıqları üçün, aparıcı təyyarələrindən və qonşu qalalardan gələn yanğın dəstəyindən istifadə etdilər.^[7] V.F.Novitski qalanın sürətlə dağıdılmasına səbəb olan amillər kimi,Namurun Antanta sahə qüvvələrindən tamamilə kənarlaşdıran alman gücləri tərəfindən məharətlə mühasirəyə alınmasını,bu da möhkəmləndirmə yanaşmasına mane olduğunu; mühasirənin ilk dövründə manevr etməyə cəhd etməyən qalanın öz qarnizonunun passivliyini,eyni zamanda şimali-şərqdə ilk qalalar dağılandan sonra Namuru tərk etməyə başladığını qeyd edir.^[12]

Belçika ordusu 15.000 insan itirdi,onlardan 10.000-i Fransa ordusunun mövqeyi üçün cənuba geri çəkilən 4-cü diviziyadan olanlar idi. Bölmə Havra, sonra dənizdən Ostendə keçdi,ora 27 avqustda gəldi və Belçika ordusu ilə Antverpendə birləşdi.^[20] Almaniyanın rəsmi tarixi,5.700 Belçika və fransız hərbi əsirinin və 12 sahə silahının ələ keçirildiyini,mühasirədən əvvəl son anda qalanı tərk edən,ancaq Namurun cənubunda tutulan 4-cü diviziya işçilərinin bir hissəsinin tutulduğunu bildirir. Almanlar 300 nəfərin öldümü ilə 900 nəfər itirdilər.^[18]

• I Dünya müharibəsi
• Fransa–Prussiya müharibəsi

Kitablar

• Donnell C. The Forts of the Meuse in World War I. Oxford: Osprey. 2007. ISBN 978-1-84603-114-4.
• Edmonds J. E. Military Operations France and Belgium, 1914 // History of the Great War Based on Official Documents by Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. I Mons, the Retreat to the Seine, the Marne and the Aisne August–October 1914. № 2. London: Macmillan. 1926.
• Humphries M. O.,Maker J. Der Weltkrieg: 1914 The Battle of the Frontiers and Pursuit to the Marne (Germany's Western Front: Translations from the German Official History of the Great War. I. Part 1). Waterloo, Canada: Wilfrid Laurier University Press. 2013. ISBN 978-1-55458-373-7.
• Strachan S. The First World War: To Arms. Oxford: OUP. 2001. ISBN 0-19-926191-1.
• Tyng. The Campaign of the Marne 1914 (Westholme ed.). New York: Longmans, Green. 1935. ISBN 1-59416-042-2.
• Новицкий, Василий Фёдорович. Вторжение германцев в Бельгию // Мировая война 1914–1918 гг. Кампания 1914 года в Бельгии и Франции. I. М.: Воениздат НКО СССР. 1938.

Veb-saytlar

• Puelinckx J.,Malchair L. Citadelle de Namur. Index des fortifications belges. New York: fortiff.be. 2012. — URL http://www.fortiff.be/ifb/index.php?page=c53