"Nobel" mükafatı dedikdə Alfred Nobelin 1895-ci ildəki vəsiyyətinə əsasən "öncəki il ərzində bəşəriyyətə ən böyük faydanı vermiş şəxslərə" verilən 5 mükafat başa düşülür. Bundan əlavə, 1968-ci ildə Sveriges Riksbank tərəfindən Alfred Nobelin xatirəsinə İqtisadiyyat üzrə Sveriges Riksbank Mükafatı təsis edilmişdir və bu mükafat "iqtisadiyyat elmlərində müstəsna əhəmiyyət kəsb edən işlərə imza atan şəxs və ya şəxslərə" verilir.
2023-cü ilə qədər unikal Nobel mükafatı 965 nəfərə və 27 təşkilata verilmişdir ki, onlardan da 64-ü qadındır (Mariya Küri iki dəfə qazanmışdır.)[1]
Bu məqalə aşağıdaki məqalələr silsiləsinə aiddir: |
Cəmiyyətdə qadınlar |
---|
Qadın Nobel mükafatı sahiblərinin bölgüsü aşağıdakı kimidir:
Nobel mükafatını qazanan ilk qadın 1903-cü ildə əri Pyer Küri və Anri Bekkerel ilə birlikdə Fizika üzrə Nobel mükafatını qazanan Mariya Küri olmuşdur.[8][9] Küri həmçinin iki qat Nobel mükafatını qazanmış yeganə qadındır; 1911-ci ildə Kimya üzrə Nobel mükfataını qazanmışdır. Kürinin qızı İren Jolio-Küri 1935-ci ildə Kimya üzrə Nobel Mükafatını qazanmışdır ki, bu da onları Nobel mükafatı alan yeganə ana-qız cütlüyünə çevirmişdir.[10]
Qadınların tək ildə ən çox mükafat aldığı il 2009-cu il olmuş, beş qadın 4 kateqoriya üzrə laureat olmuşdur.
İl | Şəkil | Lauriyat | Ölkə | Kateqoriya | Əsaslanma |
---|---|---|---|---|---|
1903 | Mariya Küri (mükafatı Pyer Küri və Anri Bekkerel ilə bölüşdü) |
Polşa və Fransa | Fizika | "Prof. Anri Bekkerel tərəfindən kəşf edilən radiasiya fenomeni ilə bağlı birgə tədqiqatlarda ortaya çıxardığı fövqəladə xidmətlərinin tanınmasına görə"[9] | |
1905 | Berta fon Zutner | Avstriya-Macarıstan | Sülh | Daimi Beynəlxalq Sülh Bürosunun fəxri prezidenti,, Bern, İsveçrə; Əllərini aşağı endir əsərinin müəllifi.[11] | |
1909 | Selma Lagerlöf | İsveç | Ədəbiyyat | "Əsərlərini digərlərindən fərqələndirən yüksək idealizmə, aydın parlaq fikir və müqəddəsliyi tərənnüm etdiyinə görə".[12] | |
1911 | Mariya Küri | Polşa və Fransa | Kimya | "Radium və poloniumun kəşfinə görə"[13] | |
1926 | Qrasiya Deledda | İtaliya | Ədəbiyyat | "Əziz vətəninin həyatını və insan problemlərinə tam dərindən yanaşmanı estetik aydınlıqla əks etdirdiyi poetik əsərlərinə görə"[14] | |
1928 | Siqrid Unset | Norveç | Ədəbiyyat | "Orta əsrlər şimal həyatının güclü təsvirlərinə görə"[15] | |
1931 | Ceyn Addams (mükafatı Nikolas Müri ilə bölüşdü) |
ABŞ | Sülh | Sosiolo2; Qadınların Beynəlxalq Sülh və Azadlıq Liqası beynəlxalq prezidenti, .[16] | |
1935 | İren Jolio-Küri (mükafatı Frederik Jolio-Küri ilə bölüşdü) |
Fransa | Kimya | "yeni radioaktiv elementlərin sintezinə görə"[17] | |
1938 | Perl Bak | ABŞ | Ədəbiyyat | "Çindəki kəndli həyatının zəngin və gerçək epik təsvirlərinə və bioqrafik şedevrlərinə görə"[18] | |
1945 | Qabriela Mistral | Çili | Ədəbiyyat | "adını bütün Latın Amerika dünyasının idealist arzularının simvolu halına gətirmiş güclü duyğulardan ilham alan lirik şeirlərinə görə"[19] | |
1946 | Emili Grin Balç (mükafatı Con Mott ilə bölüşdü) |
ABŞ | Sülh | Əvvəllər Tarix və Sosiologiya professoru; Qadınların Beynəlxalq Sülh və Azadlıq Liqası fəxri Beynəlxalq prezidenti, .[20] | |
1947 | Gerti Tereza Kori (mükfatı Karl Ferdinand və Bernardo Usay ilə bölüşdü) |
ABŞ | Fiziologiya və ya tibb | qlikogenin katalitik çevrilməsinin gedişiatını kəşf etdiklərinə görə[21] | |
1963 | Mariya Göppert-Mayer (mükafatı C. Hans D. Censen və Yucin Uiqner ilə bölüşdü) |
ABŞ | Fizika | "atom nüvəsinin nüvə qabıq modeli ilə əlaqəli kəşflərinə görə"[22] | |
1964 | Doroti Meri Kroufut-Hodjkin | Böyük Britaniya | Kimya | "Bioloji aktiv maddələrin strukturlarının rentgen şüalarının köməyi ilə təyininə görə"[23] | |
1966 | Nelli Zaks (mükafatı Şmuel Yosef Aqnon ilə bölüşdü) |
İsveç və Almaniya | Ədəbiyyat | "İsrailin taleyini şərh edən toxunaqlı lirik və dramatik əsərlərinə görə"[24] | |
1976 | Betti Uilyams | ABŞ | Sülh | Şimali İrlandiya Sülh Hərəkatının qurucusu (daha sonra "Sülh İcması" olaraq adlandırıldı)[25] | |
Meyrid Korriqan | |||||
1977 | Rozalin Sasmen Yalou (mükafatı Roje Qiymen və Endrü Şalli ilə bölüşdü) |
ABŞ | Fiziologiya və ya tibb | "peptid hormonlarının radyoimunoanalizini təkmilləşdirdiyinə görə"[26] | |
1979 | Tereza Ana | Hindistan və Yuqoslava |
Sülh | Xeyriyyə Misyonerlərinin Lideri, Kəlkətə.[27] | |
1982 | Alva Myurdal (mükafatı Alfonso Qarkia Robles ilə bölüşdü) |
İsveç | Sülh | Əvvəllər Kabinet Naziri; Diplomat; Yazıçı.[28] | |
1983 | Barbara Mak-Klintok | ABŞ | Fiziologiya və ya tibb | "Transpozonların kəşfinə görə"[29] | |
1986 | Rita Levi-Montalcini (mükafatı Stenli Koen (biokimyaçı) ilə bölüşdü) |
İtaliya və ABŞ |
Fiziologiya və ya tibb | "Böyümə faktorlarını kəşf etdiklərinə görə"[30] | |
1988 | Gertrud Elion (mükafatı Ceyms U. Blek və Corc Hitçinqs ilə bölüşdü) |
ABŞ | Fiziologiya və ya tibb | "Farmakologiyaya dair mühüm kəşflərə görə"[31] | |
1991 | Nadin Qordimer | Cənubi Afrika Respublikası | Ədəbiyyat | "onun möhtəşəm epik əsərləri — Alfred Nobelin sözləri ilə — insanlığa böyük fayda vermişdir"[32] | |
Aun San Su Çji | Burma | Sülh | "demokratiya və insan hüquqları üçün qeyri-zorakı mübarizəsinə görə"[33] | ||
1992 | Riqoberta Mençu | Qvatemala | Sülh | "Yerli xalqların hüquqlarına hörmət əsasında sosial ədalət və etno-mədəni uzlaşma fəaliyyətlərinin tanınması üçün"[34] | |
1993 | Toni Morrison | ABŞ | Ədəbiyyat | "Amerika reallığının mühüm aspektinə həyat verən xəyali qüvvə və poetik idxal ilə xarakterizə edilən əsərlərinə görə"[35] | |
1995 | Kristina Nüsslayn-Volhard (mükafatı Eduard B. Levis və Erik F. Vişaus ilə bölüşdü]]) |
Almaniya | Fiziologiya və ya tibb | "erkən embrionik inkişafın genetik nəzarətinə dair etdikləri kəşflərə görə"[36] | |
1996 | Vislava Şimborska | Polşa | Ədəbiyyat | "Bəşər gerçəklikləri kontekstində tarixi və bioloji təzahürləri böyük dəqiqliklə təsvir edən poeziyasına görə."[37] | |
1997 | Codi Ulliams (mükafatı Ərazi Minalarının Qadağan Edilməsi üçün Beynəlxalq Kampaniya təşkilatı ilə bölüşdü) |
ABŞ | Sülh | "Piyadalar əleyhinə minaların qadağan olunması üzrə işlərə görə"[38] | |
2003 | Şirin Ebadi | İran | Sülh | "insan hüquqları və demokrasiya üçün səylərinə görə. Xüsusilə qadın və uşaqların hüquqları üçün mübarizəyə fokus olmuşdur."[39] | |
2004 | Elfrida Elinek | Avstriya | Ədəbiyyat | "Qeyri-adi linqvistik səylə sosial qəliblərin mənasızlığını və onları kölə vəziyyətinə salan qüvvələri işıqlandırdığı roman və pyeslərində musiqili səda və əks-səda qabarmalarına görə".[40] | |
Vanqari Maatay | Keniya | Sülh | "Demokratiyanın və dünyanın inkişafına uzunmüddətli töhfəyə görə"[41] | ||
Linda B. Bak (mükafatı Riçard Aksel ilə bölüşdü) |
ABŞ | Fiziologiya və ya tibb | "qoxu reseptorlarının və iybilmə sisteminin quruluşuna dair kəşflərinə görə"[42] | ||
2007 | Doris Lessinq | ABŞ | Ədəbiyyat | "Skepsis, həyəcan və uzaqgörənliklə bölünmüş sivilizasiyanı diqqətə çatdıran, qadın təcrübəsini qeyd edən yazıçı olduğuna görə"[43] | |
2008 | Fransuaz Barre-Sinussi (mükafatı Harald tsur Hauzen və Lük Montanyer ilə bölüşdü) |
Fransa | Fiziologiya və ya tibb | "QİÇS virusunun kəşf etdiklərinə görə"[44] | |
2009 | Elizabet Blekbörn (mükafatı Cek Soztak ilə bölüşdü) |
Avstraliya və ABŞ | Fiziologiya və ya tibb | "xromosomların telomerlərlə və telomeraza fermenti ilə necə qorunduğunu kəşf etdiklərinə görə"[45] | |
Karel Qreyder (mükafatı Cek Soztak ilə bölüşdü) |
ABŞ | ||||
Ada Yonat (mükafatı Venkatraman Ramakrişnan və Tomas Stey ilə bölüşdü) |
İsrail | Kimya | "ribosomun strukturu və funksiyası üzrə tədqiqatlarına görə"[46] | ||
Herta Müller | Almaniya və Rumıniya | Ədəbiyyat | "Poeziyanın cəmləşdirilməsi və nəsrdəki səmimiyyəti ilə məzlumların həyatını təsvir etdiyinə görə"[47] | ||
Elinor Ostrom (mükafatı Oliver Uilyamson ilə bölüşdü) |
ABŞ | İqtisadiyyat | "iqtisadi idarəetmənin analizinə görə"[48] | ||
2011 | Elen Conson-Serlif | Liberiya | Sülh | "Sülhyaratma prosesində iştirakına və qadınların təhlükəsizliyi, hüquqları uğrunda mübarizəyə görə"[49] | |
Leyma Qbovi | |||||
Təvəkkül Karman | Yəmən | ||||
2013 | Elis Manro | Kanada | Ədəbiyyat | "müasir qıssa heykayə janrının ustası"[50] | |
2014 | Mey-Britt Mozer (mükafatı Edvard Mozer və Con O'Kif ilə bölüşdü) |
Norveç | Fiziologiya və ya tibb | "Beyində yerləşdirmə sistemi meydana gətirən hüceyrələrin kəşfinə görə"[51] | |
Məlalə Yusəfzay (mükafatı Kaylaş Satyarti ilə bölüşdü) |
Pakistan və Hindistan | Sülh | "uşaqların və gənclərin təyziq altına alınmasına qarşı və bütün uşaqların təhsil hüququ üzrə mübarizələrinə görə".[52] | ||
2015 | Tu Yuyu (mükafatı Uliam Cempbel və Satoşi Omura ilə bölüşdü) |
Çin | Fiziologiya və ya tibb | "Malyariyaya qarşı yeni bir terapiya ilə əlaqədar kəşflərinə görə"[53] | |
Svetlana Aleksiyeviç | Belarus | Ədəbiyyat | "zəmanəmizdə əzab çəkməyə və cəsarətə abidə qoyduğu polifonik əsərlərinə görə"[54] | ||
2018 | Donna Striklend (mükafatı Jerar Muru və Artur Eşkin bölüşdü) |
Kanada | Fizika | "yüksək intensivli, ultra-qısa optik impulslar yaratma metodlarına görə"[55] | |
Frensis Arnold (mükafatı Qreq Uinter və Corc Smit ilə bölüşdü) |
ABŞ | Kimya | "fermentlərin istiqamətləndirilmiş təkamülünə görə"[56] | ||
Nadiyə Murad (mükafatı Denis Mukveqe ilə bölüşdü) |
İraq | Sülh | "cinsi zorakılığın müharibələrdə və silahlı qarşıdurmalarda silah kimi istifadə edilməsinin dayandırılması üzrə səylərinə görə"[57] | ||
Olqa Tokarçuk | Polşa | Ədəbiyyat | "sərhədlərin kəsişməsini həyatın bir forması kimi təmsil edən ensiklopedik ehtiraslı təhkiyyə fantaziyasına görə"[58] | ||
2019 | Ester Düflo (mükafatı Maykl Kremer və Abirjit Banerji ilə bölüşdü.) |
Fransa və ABŞ | İqtisadiyyat | "qlobal yoxsulluğun həllində tətbiqi yanaşmalarına görə"[59] | |
2020 | Andrea Qez (mükafatı Reynhard Qenzel və Rocer Penroz ilə bölüşdü.) |
ABŞ | Fizika | "Qalaktikamızın mərkəzindəki ifrat kütləli kompakt obyektin kəşfinə görə"[60] | |
Emmanüel Şarpantye (mükafatı Cennifer Dudna ilə bölüşdü.) |
Fransa | Kimya | "Genom redakəsi metodunu təkmilləşdirdiklərinə görə"[61] | ||
Cennifer Dudna (mükafatı Emmanuel Şarpontie ilə bölüşdü.) |
ABŞ | Kimya | "Genom redakəsi metodunu təkmilləşdirdiklərinə görə"[62] | ||
Luiza Qlük | ABŞ | Ədəbiyyat | "sadə gözəlliklə individual mövcudluğu universallaşdıran qüsursuz poetik səsinə görə"[63] | ||
2021 | Mariya Ressa (mükafatı Dmitri Muradov ilə bölüşdü.) |
Filippin | Sülh | "Demokratiya və davamlı sülh üçün bir şərt olan söz azadlığını müdafiə etmək səylərinə görə"[64] |