Nobel mükafatları ən azı 20%-i yəhudi olan 900-dən çox şəxsə verilib.[1] Nobel mükafatı alan yəhudilərin sayı hər zaman diqqət mərkəzində olub. İsrailli akademiklər Elay Ben-Qal və Yeşayahu Leyboviç yəhudi Nobel mükafatçıları haqqında ensiklopediyanı yazıb tamamlayan şəxslərdir. Ben-Qal və Yeşayahu onların həyatı və işi haqqında mümkün qədər çoxlu müsahibələr alaraq, məlumatlar toplayıblar.
Yəhudilər Nobel üzrə mümkün bütün altı mükafatın hamısının sahibi olublar. Nobel mükafatını alan ilk yəhudi Adolf fon Bayer 1905-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
Yəhudi laureatları Eli Vizel və İmre Kertes, Fransua Enqler Holokost[2] zamanı ölüm düşərgələrindən qaçaraq uşaq evlərində gizlənərək sağ qalanlardan olublar. Valter Kon, Otto Ştern, Albert Eynşteyn, Hans Krebs və Martin Karplus kimi digərləri isə təqiblərdən yan keçmək üçün nasist Almaniyasından qaçmaq məcburiyyətində qalıblar. Rita Levi-Montalcini, Herbert Aaron Hauptman, Robert Furxqott, Artur Kornberq və Cerom Karle də daxil olmaqla digərləri karyeraları zamanı antisemitizmlə üzləşiblər.
96 yaşlı amerikalı yəhudi Artur Aşkin mükafat aldığı zaman Nobel mükafatını alan ən yaşlı insan idi.[3][4]
İl | Laureatlar | Ölkə | Əsaslandırma | |
---|---|---|---|---|
1905 | Adolf fon Bayer[5][6][7][8] | Almaniya | "Üzvi boyalar və hidroaromatik birləşmələr üzərində işi ilə üzvi kimya və kimya sənayesinin inkişafı üçün"[9] | |
1906 | Anri Muassan[5][6][7][8][10] | Fransa | ""Ftor elementinin tədqiqi və təcrid olunmasına və onun adı ilə çağırılan elektrik sobasına görə"[11] | |
1910 | Otto Vallax[5][6][7][8] | Almaniya | "Alisiklik birləşmələr sahəsində qabaqcıl işi ilə üzvi kimya və kimya sənayesindəki xidmətlərinə görə"[12] | |
1915 | Rixard Vilştetter[5][6][7][8] | Almaniya | "bitki piqmentləri, xüsusən də xlorofil üzərində apardığı tədqiqatlara görə"[13] | |
1918 | Fris Haber[5][6][7][8][14] | Almaniya | "amonyak sintezi üçün onun elementlərindən istifadəyə görə"[15] | |
1943 | Georq de Xeveşi[5][6][7][8] | Macarıstan | "kimyəvi proseslərin tədqiqində izotopların izləyici kimi istifadəsinə dair işlərinə görə"[16] | |
1961 | Melvin Kalvin[5][6][7][8] | ABŞ | "bitkilərdə karbon qazının assimilyasiyasına dair tədqiqatına görə"[17] | |
1962 | Maks Perutz[5][6][7][8][18] | Birləşmiş krallıq / Avstriya | "Qlobulyar zülalların strukturlarını öyrəndiklərinə görə"[19] | |
1972 | Kristian Bemer Anfinsen[5][8][20] | ABŞ | "ribonukleaza üzərində, xüsusilə amin turşusu ardıcıllığı ilə bioloji aktiv konformasiya arasındakı əlaqə ilə bağlı işinə görə"[21] | |
Uilyam Hovard Steyn[5][6][8] | "ribonukleaza molekulunun aktiv mərkəzinin kimyəvi quruluşu ilə katalitik fəaliyyəti arasındakı əlaqənin elm qəbul edilməsindəki töhfələrinə görə"[21] | |||
1977 | İlya Priqojin[5][6][8][22] | Belçika | "Qeyri-tarazlıq termodinamikasına, xüsusən də dissipativ strukturlar nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrə görə"[23] | |
1979 | Herbert Braun[5][6][8][24] | ABŞ | "müvafiq olaraq bor və fosfor tərkibli birləşmələrin üzvi sintezdə mühüm reagentlərə çevrilməsinin inkişafına verdiyi töhfələrinə görə"[25] | |
1980 | Pol Berq[5][6][8][26] | ABŞ | "nuklein turşularının biokimyasına dair fundamental tədqiqatlarına görə, xüsusən rekombinant-DNT ilə bağlı töhfələrinə görə"[27] | |
Volter Gilbert[5][6][8] | "nuklein turşularında əsas ardıcıllıqların təyini ilə bağlı töhfələrinə görə"[27] | |||
1981 | Roald Hofman[5][6][8] | ABŞ | "kimyəvi reaksiyaların gedişi ilə bağlı müstəqil olaraq inkişaf etdirdikləri nəzəriyyələrə görə"[28] | |
1982 | Aaron Kluq[5][6][8] | Birləşmiş Krallıq | "kristalloqrafik elektron mikroskopiyasının inkişafına və bioloji əhəmiyyətli nuklein turşusu-zülal komplekslərinin strukturunun aydınlaşdırılmasına görə"[29] | |
1985 | Cerom Karle[5][6][8][30][31][32] | ABŞ | "kristal strukturların təyini üçün birbaşa üsulların işlənib hazırlanmasında görkəmli nailiyyətlərinə görə"[33] | |
Herbert Aaron Hauptman[5][6][8][34][35][36] | ||||
1986 | Con Çarlz Polani[37] | Macarıstan / Kanada | "kimyəvi kinetika sahəsindəki töhfələrinə görə.[38] | |
1989 | Sidni Oltmen[5][6][8] | Kanada / ABŞ | "RNT-nin katalitik xüsusiyyətlərini kəşf etdiyinə görə"[39] | |
1992 | Rudolf Markus[5][6][8] | ABŞ | "kimyəvi sistemlərdə elektron köçürmə reaksiyaları nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrinə görə"[40] | |
1994 | Corc Olah[5][8][41] | Macarıstan | "karbokasiya kimyasına verdiyi töhfələrinə görə"[42] | |
1996 | Harri Kroto[8][43] | Birləşmiş Krallıq | "fullerenlərin kəşfinə görə"[44] | |
1998 | Valter Kon[5][8][34][45][46] | ABŞ / Avstriya | "sıxlıq-funksional nəzəriyyəsini inkişaf etdirdiyinə görə"[47] | |
2000 | Alan Xiqer[5][6][8][48] | ABŞ | "keçirici polimerlərin kəşfi və inkişafına görə"[49] | |
2004 | Aaron Çexanover[8][50][51] | İsrail | "ubiquitin vasitəçiliyi ilə zülalın parçalanmasının kəşfinə görə"[52] | |
Avram Herşko[8][50] | ||||
İrvin Rouz[8][53][54] | ABŞ | |||
2006 | Rocer D. Kornberq[50][55][56] | ABŞ | "eukaryotik transkripsiyanın molekulyar əsaslarını araşdırmasına görə"[57][58] | |
2008 | Martin Çalfi[59] | ABŞ | "yaşıl floresan zülalın, GFP-nin kəşfi və inkişafına görə"[60] | |
2009 | Ada Yonat[50] | İsrail | "ribosomun quruluşu və funksiyasını öyrəndiyinə görə"[61] | |
2011 | Dan Şextman[62] | İsrail | "kvazikristalların kəşfinə görə"[63] | |
2012 | Robert Lefkoviç[64] | ABŞ | "G-protein ilə əlaqəli reseptorların tədqiqinə görə"[65] | |
2013 | Are Varşel[66][67] | İsrail | "mürəkkəb kimyəvi sistemlər üçün çoxölçülü modellərin işlənib hazırlanmasına görə"[68] | |
Maykl Levit[66][67] | ABŞ / Birləşmiş Krallıq / İsrail[69][70] | |||
Martin Karplus[66][67] | ABŞ / Avstriya[71] |
İl | Laureatlar | Ölkə | Əsaslandırma | |
---|---|---|---|---|
1908 | İlya Meçnikov[7][8][72] | Rusiya | "immunitet üzərində gördükləri işlərə görə"[73] | |
Paul Erliş[7][8][72] | Almaniya | |||
1914 | Robert Barani[7][8][72] | Avstriya-Macarıstan | "vestibulyar aparatın fiziologiyası və patologiyası üzrə işinə görə"[74] | |
1922 | Otto Fritz Meyerhof[7][8][72] | Almaniya | "oksigen istehlakı ilə əzələdə laktik turşunun mübadiləsi arasında sabit əlaqəni kəşf etdiyinə görə"[75] | |
1930 | Karl Landsteyner[7][8][72] | Avstriya | "insan qan qruplarını kəşf etdiyinə görə"[76] | |
1931 | Otto Heinrix Varburq[7][8] | Almaniya | "tənəffüs fermentinin təbiətini və fəaliyyət üsulunu kəşf etdiyinə görə"[77] | |
1936 | Otto Lövi[7][8][72] | Avstriya | "sinir impulslarının kimyəvi ötürülməsi ilə bağlı kəşflərinə görə"[78] | |
1944 | Cozef Erlanqer[7][8][72][79] | ABŞ | "tək sinir liflərinin yüksək diferensiallaşdırılmış funksiyaları ilə bağlı kəşflərinə görə"[80] | |
1945 | Ernst Boris Çeyn[7][8][72] | Birləşmiş Krallıq | "penisilinin kəşfinə və müxtəlif yoluxucu xəstəliklərdə müalicəvi təsirinə görə"[81] | |
1946 | Herman Cozef Müller[7][8][72] | ABŞ | "rentgen şüalanması vasitəsilə mutasiyaların istehsalının kəşfinə görə"[82] | |
1947 | Qerti Kori[8][72] | ABŞ | "qlikogenin katalitik çevrilməsinin gedişatını kəşf etdiklərinə görə"[83] | |
1950 | Tadeuş Reyxşteyn[7][8][72] | İsveçrə / Polşa | "adrenal korteksin hormonları, onların quruluşu və bioloji təsiri ilə bağlı kəşflərinə görə"[84] | |
1952 | Selman Vaksman[7][8][72] | ABŞ | "vərəmə qarşı təsirli ilk antibiotik olan streptomisini kəşf etdiyinə görə"[85] | |
1953 | Hans Adolf Krebs[7][8][34][72] | Birləşmiş Krallıq | "limon turşusu dövrünü kəşf etdiyinə görə"[86] | |
Fris Albert Lipman[72] | ABŞ | "koenzim A-nın kəşfinə və onun vasitəçi maddələr mübadiləsi üçün əhəmiyyətinə görə"[86] | ||
1958 | Coşua Lederberq[7][8][72] | ABŞ | "genetik rekombinasiya və bakteriyaların genetik materialının təşkili ilə bağlı kəşflərinə görə"[87] | |
1959 | Artur Kornberq[7][8][30][72] | ABŞ | "ribonuklein turşusu və dezoksiribonuklein turşusunun bioloji sintezi mexanizmlərini kəşf etdiklərinə görə"[88] | |
1964 | Konrad Emil Blox[7][8][72][89] | ABŞ | "xolesterin və yağ turşularının mübadiləsinin mexanizmi və tənzimlənməsi ilə bağlı kəşflərinə görə"[90] | |
1965 | Fransua Yakob[7][8][72] | Fransa | "ferment və virus sintezinin genetik nəzarəti ilə bağlı kəşflərinə görə"[91] | |
Andre Mişel Lvov[7][8][72] | ||||
1967 | Corc Uold[7][8][72] | ABŞ | "gözün ilkin fizioloji və kimyəvi vizual prosesləri ilə bağlı kəşflərinə görə"[92] | |
1968 | Marşall Nirenberq[7][8][72] | ABŞ | "genetik kodun və onun zülal sintezindəki funksiyasının şərhinə görə"[93] | |
1969 | Salvador Luriya[7][8][72] | ABŞ / İtaliya | "virusların təkrarlanma mexanizmi və genetik quruluşu ilə bağlı kəşflərinə görə"[94] | |
1970 | Culius Akselrod[8][72] | ABŞ | "sinir terminallarında humoral ötürücülər və onların saxlanması, buraxılması və təsirsizləşdirilməsi mexanizmi ilə bağlı kəşflərinə gör"[95] | |
Bernard Katz[7][8][72] | Birləşmiş Krallıq | |||
1972 | Cerald Edelman[8][72] | ABŞ | "antikorların kimyəvi quruluşu ilə bağlı kəşflərinə görə"[96] | |
1975 | Deyvid Baltimor[8][72] | ABŞ | "şiş virusları ilə hüceyrənin genetik materialı arasında qarşılıqlı əlaqəyə dair kəşflərinə görə"[97] | |
Hovard Martin Temin[8][72] | ||||
1976 | Barux Semyuel Blamberq[8][72] | ABŞ | "yoluxucu xəstəliklərin yaranması və yayılmasının yeni mexanizmlərinə dair kəşflərinə görə"[98] | |
1977 | Rozalin Sasman Yalou[8][26][72] | ABŞ | "peptid hormonlarının radioimmunoassaylarının inkişafına görə"[99] | |
1978 | Daniel Natans[8][72] | ABŞ | "məhdudlaşdırıcı fermentlərin kəşfi və onların molekulyar genetika problemlərinə tətbiqinə görə"[100] | |
1980 | Barux Benaserraf[8][72] | ABŞ | "Hüceyrə səthində immunoloji reaksiyaları tənzimləyən genetik cəhətdən müəyyən edilmiş strukturlara dair kəşflərinə görə"[101] | |
1982 | Con Veyn[102] | ABŞ | Sune Berqström və Benqt Samuelsson ilə birlikdə "prostaqlandinlər və əlaqəli bioloji aktiv maddələrlə bağlı kəşflərinə görə".[103] | |
1984 | Sézar Milşteyn[8][26][72] | Argentina |
"immun sisteminin inkişafı və idarə olunmasının spesifikliyinə və monoklonal antikorların istehsalı prinsipinin kəşfinə dair nəzəriyyələrinə görə"[104] | |
1985 | Braun Maykl Stüart[8][72] | ABŞ | "xolesterin mübadiləsinin tənzimlənməsi ilə bağlı kəşflərinə görə"[105] | |
Jozef Qoldsteyn[8][72] | ||||
1986 | Stenli Koen[8][26][72] | ABŞ | "böyümə faktorlarını kəşf etdiklərinə görə"[106] | |
Rita Levi-Montalcini[8][72][107] | İtaliya | |||
1988 | Qertruda Elion[8][72] | ABŞ | "narkotik müalicəsinin mühüm prinsiplərinin kəşfinə görə"[108] | |
1989 | Harold Varmus[8][26][72] | ABŞ | "retrovirus onkogenlərinin hüceyrə mənşəyini kəşf etdiklərinə görə"[109] | |
1994 | Alfred Gilman[8][72] | ABŞ | "G-zülallarının kəşfinə və bu zülalların hüceyrələrdə siqnal ötürülməsindəki roluna görə"[110] | |
Martin Rodbel[8][72] | ||||
1997 | Stenli Pruziner[8][72] | ABŞ | "prionların kəşfinə görə – infeksiyanın yeni bioloji prinsipi"[111] | |
1998 | Robert Furxqott[8][34][72] | ABŞ | "azot oksidinin ürək-damar sistemində siqnal molekulu kimi kəşflərinə görə"[112] | |
2000 | Paul Qrinqard[8][72] | ABŞ | "sinir sistemində siqnal ötürülməsi ilə bağlı kəşflərinə görə"[113] | |
Erik Kandel[8][72] | ABŞ / Avstriya | |||
2002 | Sidney Brenner[8][72] | Birləşmiş Krallıq | "orqan inkişafının genetik tənzimlənməsi və proqramlaşdırılmış hüceyrə ölümü" ilə bağlı kəşflərinə görə"[114] | |
Robert Horvitz[8][72] | ABŞ | |||
2004 | Riçard Aksel[8][72][79][115] | ABŞ | "qoxu reseptorlarının kəşfinə görə"[116] | |
2006 | Endryu Fayer[72] | ABŞ | " iki zəncirli RNT ilə gen susdurulması — RNT müdaxiləsini kəşf etdiyinə görə"[117] | |
2011 | Ralf Staynman[62][72][118][119] | Kanada | dendritik hüceyrəni kəşf etdiyinə və onun adaptiv toxunulmazlıqdakı roluna görə"[120] | |
Brüs Bötler[62][72][121] | ABŞ | "anadangəlmə immunitetin aktivləşdirilməsi ilə bağlı kəşflərinə görə" | ||
2013 | Ceyms Rotman[66][122][123] | ABŞ | "hüceyrələrimizdəki əsas nəqliyyat sistemi olan vezikül hərəkətini tənzimləyən mexanizmlərin kəşfinə görə"[124] | |
Rendi Şekman[66][122][123] | ||||
2017 | Maykl Rosbaş | ABŞ | "sirkadiyalı ritmə nəzarət edən molekulyar mexanizmləri kəşfinə görə".[125] | |
2020 | Harvi Alter | ABŞ | "Hepatit C virusunun aşkarlanmasına görə".[126] | |
2021 | Devid Culius | ABŞ | "temperatur və toxunma reseptorlarını kəşfinə görə".[127] |
İl | Laureatlar | Ölkə | Əsaslandırma | |
---|---|---|---|---|
1907 | Albert Maykelson[6][7][128] | ABŞ | "optik dəqiqlik alətlərinə və onların köməyi ilə aparılan spektroskopik və metroloji tədqiqatlara görə"[129] | |
1908 | Qabriel Lipman[6][7][128] | Fransa | "interferensiya fenomeninə əsaslanan rəngləri fotoqrafik şəkildə bərpa etmək üsuluna görə"[130] | |
1921 | Albert Eynşteyn[6][7][128][131] | Almaniya / İsveçrə | "nəzəri fizikaya xidmətlərinə və xüsusən də fotoelektrik effekt qanununu kəşf etdiyinə görə"[132] | |
1922 | Nils Bor[6][7][128][131] | Danimarka | "atomların quruluşunun və onlardan çıxan radiasiyanın tədqiqində xidmətlərinə görə"[133] | |
1925 | Ceyms Frank[6][128] | Almaniya | "elektronun atoma təsirini tənzimləyən qanunları kəşf etdiklərinə görə"[134] | |
Qustav Lüdviq Hertz[6][7] | ||||
1943 | Otto Ştern[6][128] | ABŞ | "molekulyar şüa metodunun inkişafına verdiyi töhfəyə və protonun maqnit momentinin kəşfinə görə"[135] | |
1944 | İsidor İsak Rabi[6][7][128] | ABŞ | "atom nüvələrinin maqnit xassələrini qeyd etmək üçün rezonans metoduna görə"[136] | |
1945 | Volfqanq Pauli[128][137] | Avstriya | "Pauli prinsipi də adlandırılan İstisna Prinsipinin kəşfi üçün"[138] | |
1952 | Feliks Blox[6][7][128] | ABŞ / İsveçrə | "nüvə maqnit dəqiqliyinin ölçülməsi üçün yeni üsulların işlənib hazırlanmasına və bununla bağlı kəşflərə görə"[139] | |
1954 | Maks Born[6][7][128] | Birləşmiş Krallıq | "nüvə maqnit dəqiqliyinin ölçülməsi üçün yeni üsulların işlənib hazırlanmasına və bununla bağlı kəşflərinə görə"[140] | |
1958 | İlya Frank[128][141] | Sovet İttifaqı | "Çerenkov effektinin kəşfi və şərhinə görə"[142] | |
İqor Tam[6][7][128][141] | ||||
1959 | Emilio Gino Segre[6][7][128] | İtaliya | "antiprotonu kəşf etdikləri üçün"[143] | |
1960 | Donald A. Qlaser[6][7][128] | ABŞ | "qabarcıq kamerasının ixtirası üçün"[144] | |
1961 | Robert Hofstadter[6][7][128] | ABŞ | "atom nüvələrində elektron səpələnməsinə dair qabaqcıl tədqiqatlarına və bununla da nuklonların quruluşuna dair kəşflərinə görə"[145] | |
1962 | Lev Landau[6][7][128][141][146] | Sovet İttifaqı | "qatılaşdırılmış maddə, xüsusən də maye helium üçün qabaqcıl nəzəriyyələrinə görə"[147][148] | |
1963 | Yucin Viqner[128][149] | ABŞ | "atom nüvəsi və elementar hissəciklər nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrə görə, xüsusən də fundamental simmetriya prinsiplərinin kəşfi və tətbiqi yolu ilə"[150] | |
1965 | Riçard Feynman[6][7][128][151] | ABŞ | "elementar hissəciklərin fizikası üçün dərin şumlama nəticələri ilə kvant elektrodinamikasındakı fundamental işlərinə görə""[152] | |
Xulian Şvinqer[6][7][128] | ||||
1967 | Hans Bete[128] | ABŞ | "nüvə reaksiyaları nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrə, xüsusən də ulduzlarda enerji istehsalı ilə bağlı kəşflərinə görə"[153] | |
1969 | Murri Qell-Mann[6][7][128][154] | ABŞ | "elementar hissəciklərin təsnifatı və onların qarşılıqlı təsirləri ilə bağlı töhfələrinə və kəşflərinə görə"[155] | |
1971 | Dennis Qabor[6][128] | Birləşmiş Krallıq / Macarıstan | "holoqrafik metodun ixtirasına və inkişafına görə"[156] | |
1972 | Leon Kuper[128][157][158] | ABŞ | "Bardin Kuper Şriffer nəzəriyyəsi adlanan superkeçiriciliyin birgə inkişaf etdirdiyi nəzəriyyəsinə görə"[159] | |
1973 | Brayn Devid Jozefson[6] | Birləşmiş Krallıq | "tunel maneəsindən keçən super cərəyanın xüsusiyyətlərinə, xüsusən də ümumiyyətlə Jozefson effekti kimi tanınan hadisələrə dair nəzəri proqnozlarına görə"[160] | |
1975 | Oqe Nils Bor[161] | Danimarka | "atom nüvələrində toplu hərəkətlə zərrəciklərin hərəkəti arasındakı əlaqənin kəşfinə və bu əlaqəyə əsaslanaraq atom nüvəsinin quruluşu nəzəriyyəsinin inkişafına görə"[162] | |
Ben Roy Mottelson[6][128] | ||||
1976 | Berton Rixter[6][128] | ABŞ | "yeni növ ağır elementar hissəciyin kəşfində qabaqcıl işinə görə"[163] | |
1978 | Arno Allan Penzias[6][128] | ABŞ | "Kosmik mikrodalğa arxa plan şüalanmasını kəşf etdiyinə görə"[164] | |
1979 | Şeldon Li Qlaşou[6][128] | ABŞ | "elementar hissəciklər arasında vahid zəif və elektromaqnit qarşılıqlı təsir nəzəriyyəsinə, o cümlədən, digər məsələlərlə yanaşı, zəif neytral cərəyanın proqnozlaşdırılmasına verdiyi töhfələrə görə"[165] | |
Stiven Vaynberq[6][128] | ||||
1981 | Artur Leonard Şavlov | ABŞ | "lazer spektroskopiyasının inkişafına verdiyi töhfələrə görə"[166] | |
1987 | Karl Aleksandr Müller[128] | İsveçrə | "keramika materiallarında superkeçiriciliyin kəşfində mühüm irəliləyişlərinə görə"[167] | |
1988 | Leon Maks Liderman[6][26][128] | ABŞ | "neytrino şüa üsulu və muon neytrino kəşfi vasitəsilə leptonların dublet quruluşunun nümayişinə görə"[168] | |
Melvin Şvartz[6][128] | ||||
Cek Steynberqer[6][128] | ||||
1990 | Cerom İsak Fridman[128] | ABŞ | "hissəciklər fizikasında kvark modelinin inkişafı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən protonlar və bağlı neytronlar üzərində elektronların dərin qeyri-elastik səpilməsi ilə bağlı qabaqcıl tədqiqatlarına görə"[169] | |
1992 | Jorj Şarpak[128] | Fransa / Polşa | "hissəcik detektorlarının, xüsusən də çoxtelli mütənasib kameranın ixtirasına və inkişafına görə"[170] | |
1995 | Martin Lyus Perl[128] | ABŞ | "hissəcik detektorlarının, xüsusən də çoxtelli mütənasib kameranın ixtirasına və inkişafına görə"[171] | |
Frederik Raynes[128] | "neytrinoların aşkarlanmasına və lepton fizikasına qabaqcıl eksperimental töhfələrinə görə"[171] | |||
1996 | Deyvid Morris Li[41][128] | ABŞ | "helium-3-də həddindən artıq mayeliyi kəşf etdiklərinə görə"[172] | |
Duqlas Oşerof[41] | ||||
1997 | Koen Tannudji Klod[128] | Fransa | "lazer işığı ilə atomların soyudulması və tutulması üsullarının işlənib hazırlanmasına görə"[173] | |
2000 | Jores Alfyorov[41][128] | Rusiya | "yüksək sürətli və optoelektronikada istifadə olunan yarımkeçirici heterostrukturların inkişafına görə"[174] | |
2003 | Aleksey Abrikosov[128] | Rusiya / ABŞ | "superkeçiricilər və həddindən artıq mayelər nəzəriyyəsinə ilk töhfələrinə görə"[175] | |
Vitali Ginzburq[128] | Rusiya | |||
2004 | Deyvid Qross[50][128][176] | ABŞ | "güclü qarşılıqlı təsir nəzəriyyəsində asimptotik azadlığın kəşfinə görə"[177] | |
Hyu Deyvid Politzer[128] | ||||
2005 | Roy Qlauber[128] | ABŞ | "optik koherensiyanın kvant nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrinə görə"[178] | |
2011 | Adam Ris[62][128][179][180][181] | ABŞ | "Uzaq fövqəlnovaların müşahidələri vasitəsilə kainatın sürətlə genişlənməsinin kəşfinə görə"[182] | |
Sol Perlmutter[62][128][183][184] | ||||
2012 | Serj Aroş[185] | Fransa | "fərdi kvant sistemlərinin ölçülməsinə və manipulyasiyasına imkan verən yenilikçi eksperimental üsullarına görə"[186] | |
2013 | Fransua Enqler[66][187][188][189] | Belçika | "atomaltı hissəciklərin kütləsinin mənşəyini başa düşməyimizə kömək edən və bu yaxınlarda proqnozlaşdırılan əsas hissəciyin kəşfi ilə təsdiqlənmiş mexanizmin nəzəri kəşfinə görə,CERN-in Böyük Adron Kollayderində ATLAS və CMS təcrübələrinə görə"[190] | |
2016 | Con Maykl Kosterlitz[191] | Birləşmiş Krallıq | "kondensasiya olunmuş maddə fizikasında qəribə formalar alan maddə anlayışını dəyişdirən kəşflərinə görə" | |
2017 | Rayner Vays[192] | ABŞ | "Lazer İnterferometr Qravitasiya Dalğaları Rəsədxanası detektoruna və qravitasiya dalğalarının müşahidəsinə həlledici töhfələrinə görə" | |
Barri Bariş[193][194] | ||||
2018 | Artur Aşkin | ABŞ | "lazer fizikası sahəsindəki əsaslı ixtiralarına görə, xüsusən də 'optik cımbızlar və onların bioloji sistemlərə tətbiqinə görə" | |
2020 | Rocer Penrouz | Birləşmiş Krallıq | "qara dəliyin əmələ gəlməsinin ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin əsaslı proqnozu olduğunun kəşfinə görə" | |
Andrea Qez | ABŞ | "qalaktikamızın mərkəzində superkütləli yığcam obyektin kəşfinə görə" |
İl | Laureatlar | Ölkə | Əsaslandırma | |
---|---|---|---|---|
1910 | Paul fon Heyze[41][195] | Almaniya | "lirik şair, dramaturq, romançı və dünya şöhrətli qısa hekayələr yazıçısı kimi uzun məhsuldar karyerası ərzində nümayiş etdirdiyi idealizmə hörmət olaraq"[196] | |
1927 | Anri Berqson[195] | Fransa | "onun zəngin və möhtəşəm ideyalarına görə"[197] | |
1958 | Boris Pasternak[195] | Sovet İttifaqı | "həm müasir lirik poeziyada, həm də böyük rus epik ənənəsi sahəsində mühüm nailiyyətlərinə görə"[198] | |
1966 | Şmuel Yosef Aqnon[195] | İsrail | "yəhudi xalqının həyatından motivlərlə dərin xarakterik daşıyan hekayə sənətinə görə"[199] | |
Nelli Zaks[195] | İsveç | "İsrailin taleyini təsirli bir güclə şərh edən görkəmli lirik və dramatik yazısına görə"[199] | ||
1976 | Sol Bellou[195] | ABŞ | "onun yaradıcılığında birləşdirilən müasir mədəniyyətin incə təhlilinə görə"[200] | |
1978 | İsaak Başevis-Zinger[195] | ABŞ / Polşa | "kökləri Polşa-yəhudi mədəni ənənəsinə söykənərək, ümumbəşəri insan şərtlərininəsöykənən hekayə sənətinə görə "[201] | |
1981 | Elias Kanetti[195] | ABŞ | "geniş dünyagörüşü, zəngin ideya və bədii gücü ilə seçilən yazılarına görə"[202] | |
1987 | İosif Brodski[195] | ABŞ | "düşüncə aydınlığı və poetik intensivliklə dolu hərtərəfli müəllifliyinə görə"[203] | |
1991 | Nadin Qordimer[195] | Cənubi Afrika | "o, möhtəşəm epik yazısı ilə — Alfred Nobelin sözləri ilə desək, bəşəriyyətə çox böyük fayda gətirmişdir."[204] | |
2002 | İmre Kertes[195][205][206] | Macarıstan | "tarixin barbar özbaşınalığına qarşı fərdin kövrək təcrübəsini müdafiə edən yazıya görə"[207] | |
2004 | Elfrida Yelinek[208] | Avstriya | "qeyri-adi linqvistik şövqlə cəmiyyətin klişelərinin absurdluğunu və onların tabelik gücünü ortaya qoyduğuna görə"[209] | |
2005 | Harold Pinter[195][210] | Birləşmiş Krallıq | "pyeslərində gündəlik boşboğazlıq altında uçurumun üstünü açır"[211] | |
2014 | Patrik Modiano[212] | Fransa | "ən ağlasığmaz insan talelərini canlandırdığı və işğalın həyat dünyasını üzə çıxardığı yaddaş sənətinə görə"[214] | |
2016 | Bob Dilan | ABŞ | "böyük Amerika musiqi ənənəsi daxilində yeni poetik üslubuna görə" | |
2020 | Luiza Qlük | ABŞ | "gözəllik lilə fərdi varlığı birləşdirən şəksiz poetik üslubuna görə"[215] |
İl | Laureatlar | Ölkə | Əsaslandırma | |
---|---|---|---|---|
1970 | Paul Samuelson[216][217] | ABŞ | "statik və dinamik iqtisadi nəzəriyyəni inkişaf etdirdiyi və iqtisad elmində təhlil səviyyəsinin yüksəldilməsinə fəal töhfə verdiyi elmi işinə görə"[218] | |
1971 | Saymon Kuznes[216][219] | ABŞ | "iqtisadi və sosial quruluşa və inkişaf prosesinə yeni və dərinləşdirilmiş baxışa səbəb olan iqtisadi artımın empirik əsaslandırılmış şərhinə görə"[220] | |
1972 | Kennet Errou[216][221] | ABŞ | "ümumi iqtisadi tarazlıq nəzəriyyəsi və rifah nəzəriyyəsinə verdiyi qabaqcıl töhfələrinə görə"[222] | |
1973 | Vasili Leontyev[216] | Rusiya / Almaniya / ABŞ | "giriş-çıxış metodunun inkişafı və mühüm iqtisadi problemlərə tətbiqinə görə"[223] | |
1975 | Leonid Kantoroviç[216] | Sovet İttifaqı | "resursların optimal bölüşdürülməsi nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrinə görə"[224] | |
1976 | Milton Fridman[216][221][225] | ABŞ | "istehlak təhlili, pul tarixi və nəzəriyyəsi sahələrində əldə etdiyi nailiyyətlərə və sabitləşdirmə siyasətinin mürəkkəbliyini nümayiş etdirdiyinə görə"[226] | |
1978 | Herbert Saymon[216][227] | ABŞ | "iqtisadi təşkilatlar daxilində qərar qəbuletmə prosesinə dair qabaqcıl tədqiqatlarına görə"[228] | |
1980 | Lorens Kleyn[216][227] | ABŞ | "ekonometrik modellərin yaradılması və iqtisadi dalğalanmaların və iqtisadi siyasətlərin təhlilinin tətbiqinə görə"[229] | |
1985 | Franko Modilyani[216][217] | İtaliya / ABŞ | "qənaət və maliyyə bazarlarının qabaqcıl təhlillərinə görə"[230] | |
1987 | Robert Solou[216] | ABŞ | "iqtisadi artım nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrinə görə"[231] | |
1990 | Harri Markovits[216][227] | ABŞ | "maliyyə iqtisadiyyatı nəzəriyyəsində qabaqcıl işlərinə görə"[232] | |
Merton Miller[216][227] | ||||
1992 | Qeri Bekker[216][227] | ABŞ | "mikroiqtisadi təhlil sahəsini qeyri-bazar davranışı da daxil olmaqla genişləndirdiyinə görə"[233] | |
1993 | Robert Fogel[216][227] | ABŞ | "İqtisadi və institusional dəyişikliyi izah etmək üçün iqtisadi nəzəriyyə və kəmiyyət metodlarını tətbiq etməklə, iqtisadi tarixdə araşdırmaları yenilədiyinə görə"[234] | |
1994 | Con Xarsani[216][227][235] | Macarıstan | "qeyri-kooperativ oyunlar nəzəriyyəsində tarazlığın qabaqcıl təhlilinə görə"[236] | |
Reynhard Zelten[237] | Almaniya | |||
1997 | Mayron Şoulz[216][227][238] | Kanada | "törəmələrin dəyərini təyin edən yeni üsuluna görə"[239][240] | |
Robert Merton[241] | ABŞ | |||
2001 | Cozef Stiqlits[216][227] | "for their analyses of markets with asymmetric information"[242] | ||
Corc Akerlof[243] | ABŞ | |||
2002 | Daniel Kaneman[216][227] | İsrail / ABŞ | "psixoloji tədqiqatlardan iqtisadiyyat elminə, xüsusən də qeyri-müəyyənlik şəraitində insan mühakiməsi və qərar qəbul etmə ilə bağlı inteqrasiya edilmiş anlayışları təbliğinə görə"[244] | |
2005 | Robert Aumann[216][245] | İsrail / ABŞ | "oyun nəzəriyyəsi təhlili vasitəsilə münaqişə və əməkdaşlıq haqqında anlayışların təbliğinə görə"[246] | |
2007 | Leonid Qurvits[216][247][248][249][250] | ABŞ / Polşa | "mexanizmlərin dizaynı nəzəriyyəsinin əsaslarını qoyduğuna görə"[251] | |
Erik Meskin[216][250][252] | ABŞ | |||
Rocer Mayerson[216][250] | ||||
2008 | Pol Kruqman[216][253] | ABŞ | "ticarət nümunələri və iqtisadi fəaliyyətin yerinin təhlilinə görə"[254] | |
2009 | Elinor Ostrom[255][256] | ABŞ | "iqtisadi idarəetmənin təhlilinə görə"[257] | |
2010 | Piter Daymond[258][259] | ABŞ | "axtarış çəkişmələri olan bazarların təhlilinə görə"[260] | |
2012 | Elvin Rot[261] | ABŞ | "sabit ayırmalar nəzəriyyəsi və bazar dizaynı təcrübəsinə görə"[262] | |
2016 | Oliver Hart[263] | ABŞ | "müqavilə nəzəriyyəsinə verdiyi töhfələrinə görə" | |
2017 | Riçard Taler[264] | ABŞ | "fərdi qərarların qəbulunun iqtisadi və psixoloji təhlilləri arasında töhfələri körpü qurmuşdur." | |
2018 | Uilyam Nordhaus[265][266] | ABŞ | "uzunmüddətli makroiqtisadiyyata iqlim dəyişikliyinin inteqrasiyasının təhlilinə görə "[267] | |
2019 | Maykl Kremer[268] | ABŞ | "qlobal yoxsulluğun aradan qaldırılmasına eksperimental yanaşmalarına görə" | |
2020 | Paul Milqrom | ABŞ | "auksion nəzəriyyəsinin təkmilləşdirilməsi və yeni auksion formatlarının ixtiralarına görə"[269] | |
2021 | Coşua Anqrist | ABŞ / İsrail | "səbəb əlaqələrinin təhlilinə verdiyi metodoloji töhfələrinə görə"[270] |
İl | Laureatlar | Ölkə | Əsaslandırma | |
---|---|---|---|---|
1911 | Tobias Asser[271] | Niderland | "Haaqada Beynəlxalq Şəxsi Hüquq üzrə Konfransların təşkilindəki təşəbbüslərinə görə"[272] | |
Alfred German Frid[273] | Avstriya | "Jurnalist; Die Friedenswarte-nin qurucusu"[272] | ||
1968 | Rene Kassen | Fransa | "Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin sədri"[274] | |
1973 | Henri Kissincer[275] | ABŞ | "1973-cü il Paris razılaşmasına əsasən Vyetnam müharibəsində atəşkəs bağlanması və Amerika qüvvələrinin çıxarılması yolundakı səylərinə görə."[276][277] | |
1978 | Menaxem Begin[278] | İsrail | "Misir və İsrail arasında danışıqlar yolu ilə sülh əldə edilməsinə səbəb olan Kemp-Devid sazişinə görə"[279] | |
1986 | Eli Vizel[280] | ABŞ | "Prezident yanında Holokost Komissiyasının sədri"[281] | |
1994 | İshaq Rabin | İsrail | "Yaxın Şərqdə qardaşlığa doğru yeni inkişaf üçün imkanlar açan səylərinə görə"[282] | |
Şimon Peres | ||||
1995 | Cozef Rotblat | Polşa | "nüvə silahının beynəlxalq siyasətdə oynadığı rolu azaltmaq və uzunmüddətli perspektivdə belə silahların ləğvi yolundakı səylərinə görə"[283] |
İsrailin Rişon-Le-Zion şəhərində bütün yəhudi Nobel mükafatçılarına həsr olunmuş xiyaban var. Tayelet Hataney Pras Nobel adlanan küçədə (Nobel laureatları Bulvarı/Promenade), hər bir Nobel mükafatçısının xatirə lövhəsi olan abidə ucaldılıb. Layihənin elmi məsləhətçisi professor İsrael Hanukoğludur.[284]
1958-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülən rus yəhudisi Boris Pasternak əvvəlcə mükafatı qəbul etsə də, sovet hakimiyyətinin təzyiqindən sonra mükafatdan imtina edib.[285][286][287][288]
Aşağıda ölkələr üzrə bütün yəhudi Nobel laureatlarının cədvəli verilmişdir (2021-ci il laureatlarına yenilənmişdir). Bəzi laureatların birdən çox vətəndaşlığı varsa da, mükafatı bir dəfədən çox almış sayılırlar.
Ölkə | Yəhudi Nobel mükafatı laureatlarının sayı |
---|---|
129 | |
15 | |
13 | |
13 | |
10 | |
/ | 10 |
10 | |
5 | |
4 | |
4 | |
4 | |
4 | |
3 | |
3 | |
2 | |
1 | |
1 | |
1 |
Moissan, whose mother was Jewish, [...]
They are dominated by my vivid recollections of 1 1/2 years as a Jewish boy under the Austrian Nazi regime... On another level, I want to mention that I have a strong Jewish identity and – over the years – have been involved in several Jewish projects, such as the establishment of a strong program of Judaic Studies at the University of California in San Diego.
...Ilya Frank, Igor Tamm, and Lev Landau... Frank, Tamm and Landau—were, like Ioffe himself, born to Jewish parents...
Jewish women's writing likewise employs satirical and grotesque elements when depicting non-Jews... Some do so pointedly, such as Ilse Aichinger, Elfriede Gerstl, and Elifriede Jelinek... Jelinek resumed the techniques of the Jewish interwar satirists... Jelinek stresses her affinity to Karl Krauss and the Jewish Cabaret of the interwar era... She claims her own Jewish identity as the daughter of a Holocaust victim, her father, thereby suggesting that there is a continuity of Vienna's Jewish tradition (Berka 1993, 137f.; Gilman 1995, 3).
Robert Aumann was born in Frankfurt am Main, Germany, in 1930, to a well-to-do orthodox Jewish family.
Sure enough, I was accused in various places not just of 'tolerance for anti-Semitism' (yes, I'm Jewish) [...]