Süni zəka
|
Bu məqalə insan məntiqinin maşınlarda tətbiqini nəzərdə tutan elm haqqındadır. Eyniadlı film üçün Süni zəka (film, 2001) səhifəsinə baxın. |
| Süni intellekt |
|---|
_artificial_intelligence_icon.png){kind=icon} |
|
Texnologiya |
|
Lüğət |
Süni intellekt (Sİ; ing. artificial intelligence, abr. AI) — insanların və ya heyvanların intellektindən fərqli olaraq maşın və ya proqram təminatının intellekti.[1] Süni intellekt tətbiqlərinə qabaqcıl veb axtarış mühərrikləri (Quql axtarış sistemi), tövsiyə sistemləri ("YouTube", "Amazon" və "Netflix" tərəfindən istifadə olunur), virtual assistentlər ("Siri" və "Alexa" kimi), özügedən avtomobillər ("Waymo"), generativ və ya yaradıcı alətlər ("ChatGPT" və süni intellekt incəsənəti), strateji oyunlarda (şahmat və Qo kimi) ən yüksək səviyyədə yarışmaq daxildir.[2]
Süni intellekt 1956-cı ildə akademik fənn kimi təsis edilmişdir.[3] Bu sahə optimizm dövrlərindən keçmiş,[4][5] sonradan məyusluq və maliyyə itkisi yaşamış,[6][7] lakin 2012-ci ildən sonra dərin öyrənmə bütün əvvəlki süni intellekt üsullarını üstələmiş,[8] beləliklə bu sahədə maliyyələşmə və maraqda böyük artım müşahidə edilmişdir.
Süni intellekt tədqiqatının müxtəlif alt sahələri xüsusi məqsədlər və xüsusi alətlərdən istifadə ətrafında cəmlənir. Süni intellekt tədqiqatının ənənəvi məqsədlərinə əsaslandırma, biliyin təqdim edilməsi, planlaşdırma, öyrənmə, təbii dilin emalı, qavrayış və robototexnikaya dəstək aiddir. Ümumi intellekt (ixtiyari problemi həll etmək bacarığı) sahənin uzunmüddətli hədəfləri arasındadır. Bu problemləri həll etmək üçün süni intellekt tədqiqatçıları axtarış və riyazi optimallaşdırma, formal məntiq, süni neyron şəbəkələri və statistika, ehtimal və iqtisadiyyata əsaslanan metodlar daxil olmaqla geniş spektrli problem həlli üsullarını uyğunlaşdırıb və inteqrasiya etmişdilər. Süni intellekt psixologiya, linqvistika, fəlsəfə, nevrologiya və bir çox başqa sahələrdən də istifadə edir.[9]
Problemə yanaşmalar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəkanın yaradılması probleminə bir çox istiqamətdə yanaşmalar olmuşdur. Bunlardan bir neçəsi aşağıda qeyd olunmuşdur:
Turinq testi və intuitiv yanaşma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Modern kompüterlərin atası sayılan Alan Turinq süni zəka haqqında ilk fikirlərini 1950-ci ildə "Mind" jurnalında çap edilmiş "Hesablama maşınları və şüur" məqaləsində bildirib. O, həmin məqalədə insan ilə kompüterin arasında gedən testdən danışıb. Belə ki bu testdə bir insan hakim olur və bir insan və bir kompüterlə sual-cavab edir. Hakim nə həmin adamı , nə də kompüteri görə bilir. Turinq deyir ki, kompüter o zaman süni zəkaya sahib ola biər ki, o hakimi çaşdırsın və hakim onunla adamın yoxsa kompüterin danışdığını başa düşə bilməsin. Bu testə Turinq testi deyilir.
Simvolik yanaşma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəka probleminə simvolik yanaşma ilk rəqəmsal maşınların yaranması dövründə yaranıb. Bu yanaşmada problemlərin həllinin tapılmasının uğur və səmərəliyi üçün informasiyanın abstraktlığı vacibdir.
Məntiqi yanaşma
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəka sisteminin yaradılmasına məntiqi yanaşma modelləşdirilmiş mühakiməyə əsaslanır. Teorik əsas kimi məntiqə əsaslanır.
Orientasiyalı yanaşma
[redaktə | mənbəni redaktə et]1990-cı illərdə yaranmış yanaşmadır, aqentli-orientasiyalı yanaşma və yaxud intellektual aqentlərdən istifadə edən yanaşma adlanır. Bu yanaşmaya görə zəka intellektual maşının qabağına qoyulmuş məqsədləri yerinə yetirilməsini hesablayan hissədir. Belə bir maşın ətraf aləmi sensorlarla qavrayan intellektual agent olacaq və onu əhatə edən obyektlərə icraedici mexanizmlərlə təsir edə biləcək.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəka ifadəsi ilk dəfə 1956-cı ildə Con Makkarti tərəfindən istifadə olunub. O, bu ifadəni işlədərkən süni zəkanı "maşınları intellektual etmək elmi və mühəndisliyi" adlandırıb.
Zəkaya malik olan maşınlar və digər süni aparatlar barəsində yazılı fikirlərə hələ qədim yunan miflərində rast gəlmək olar. Zəkaya malik avtomatlaşdırılmış maşınlar Heron, Əl Cəzirə, Volfqanq von Kempelen, Cabir ibn Həyyan, Parasels və digər ixtiraçılar tərəfindən qədim dövrlərdən bəri hazırlanmışdır. Artıq eramızdan əvvəl 4-cü əsrdə yaşamış Aristotel süni zəkanın düşüncəsinin əsasını təşkil edən sillogizm nəticələr nəzəriyyəsinin əsasını qoymuşdur. 1275-ci ildə Roman Llull özünün Ars Maqna adlı məntiq aparatını ixtira etmişdir. Ars Maqnaya istifadəçi xristianlıq haqqında öz sualını daxil edir və aparat insanın köməyi olmadan dərhal avtomatik olaraq bu suala cavab tapırdı. Bu aparat müsəlmanları xristianlaşdırmaq məqsədilə yaradılmışdır.
Maşınların təlimi sərbəst şəkildə süni zəka biliklərinin və onun işləmə proseslərinin alınmasına aiddir. Bu süni zəka elminin ilk dövrlərindən mərkəzi olmuşdur. 1956-cı ildə Darmund yaz konferansında Rey Solomonoff öz-özünü öyrədə bilən maşının ola biləcəyi haqqında hesabat yazdı və onu "İntuitiv nəticə maşını" adlandırdı. Maşın təliminin iki növü vardır; müəllimsiz və müəllim ilə. Müəllimsiz öyrənmə cisimləri olduğu kimi qavramağa icazə verir. Müəllim ilə öyrənmə isə sinifləndirməyə və reqressiv analizə kömək edir. Sinifləndirmə onun üçün istifadə olunur ki, cismin hansı kateqoriyaya aid olduğu aydınlaşdırılsın. Reqressiv analiz isə ədədi sıralarda giriş ədədlərindən istifadə olunan funksiya tapılması ilə çıxış ədədinin proqnozlaşması üçün istifadə olunur. Təlim prossesi zamanı maşının düzgün cavabları mükafatlandırılır, yanlış cavabları isə cəzalandırılır.
Müasir dövrdəki süni zəkanın əsası 1956-cı ildə Dartmut Kollecində keçirilən konferensiyada qoyulmuşdur.
Süni zəkanın aşağıdakı tərifləri verilir:
- Ənənəvi olaraq intellektual hesab olunan insan fəaliyyətinin növ və ya proqram təminatında modelləşdirmə vəzifələri qoyulur və həll olunur[10].
- Ənənəvi olaraq insanın prerogativi sayılan funksiyaları (yaradıcı) yerinə yetirmək üçün ağıllı sistemlərin mülkiyyəti. Üstəlik, ağıllı bir sistem, bilikləri belə bir sistemin yaddaşında saxlanılan, müəyyən bir mövzu sahəsinə aid yaradıcı hesab olunan problemləri həll edə biləcək texniki və ya proqram sistemidir. Ağıllı bir sistemin quruluşuna üç əsas blok daxildir — məlumat bazası, həlledici və məlumatların daxil edilməsi üçün xüsusi proqramlar olmadan kompüterlərlə əlaqə yaratmağa imkan verən ağıllı interfeys[10].
- Kompüter elmləri və informasiya texnologiyaları sahəsindəki vəzifəsi, kompüter sistemlərinin və digər süni cihazların köməyi ilə ağlabatan düşüncə və hərəkətin yaradılmasıdır[10].
- sistemin xarici məlumatları düzgün şərh etmək, bu cür məlumatlardan öyrənmək və çevik uyğunlaşmadan istifadə edərək müəyyən məqsəd və vəzifələrə çatmaq üçün əldə olunan biliklərdən istifadə etmək bacarığıdır[11].
- İnsanlar və "maşınlar" üçün ümumi olan xüsusi bir zəka təriflərindən birini aşağıdakı kimi tərtib etmək olar: "Zəka, müəyyən bir mürəkkəblik sinfinin problemlərini həll etmək və bu problemləri həll etmək üçün bir sistemin (ilk növbədə evristik) qabiliyyətidir"
Fəlsəfi mahiyyəti
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəka nə ilə məşğul olur sualının cavabı tam mənada yoxdur. Hər bir yazıçı süni zəka haqqında kitab yazarkən bu elmə müəyyən bir aspektdən yaxınlaşır.
Fəlsəfi cəhətdən insan zəkasının təbiəti və mənşəyi sualının cavabı hələ yoxdur. Kompüter "şüurluluğunun" da hər hansı bir həddi yoxdur, lakin süni zəkanın yaradılmasına bir sıra hipofizlər verilib, bunlara da Turinq testini və Nyuel-Saymon hipofizini misal göstərmək olar. Ona görə də süni zəka probleminin qoyulmasına iki cür yaxınlaşmaq olar:
Yuxarıdan aşağıya, semiotik – ekspert sistemlər, biliklər və məntiqi qərarlar bazası, yüksək səviyyəli psixi prosesləri təqlid edən sistemlərin yaradılması, məsələn, düşüncə, danışıq, incəsənət və s.
Aşağıdan yuxarıya, bioloji elementlərə əsaslanan intellektləri modelləşdirmək üçün neyron sistemlərinin öyrənilməsi, evolusiya hesablamalarının aparılması, həmçinin neyrokompüter və biokompüterlərin yaradılması. Con Mak-Kartni tərəfindən verilən bu yaxınlaşma süni zəka elminə daxil deyil, yalnızca məqsədləri birdir.
Əhəmiyyəti və problemləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Müxtəlif çətin hesablamalarda və digər tapşırıqların həyata keçirilməsində süni zəkanın rolu böyükdür. Süni zəka çox yüksək səviyyədə ixtisaslaşmış sahədir, onun çoxlu sayda sahələri vardır. Çox zaman Sİ-nin bir sahəsi digər sahəsi ilə qarşılıqlı əlaqədə olmur. Onun bəzi sahələri isə o dərəcədə inkişafa nail olmuşdur ki, onlar artıq ayrıca bir ixtisas kimi fəaliyyət göstərirlər. İnsan zəkasından daha güclü bir zəkanın yaradılması Sİ-in əsas məqsədlərindəndir.
Süni zəkanı nəyə aid edilmasi sualina tək cavab yoxdur. Sİ haqqında bir kitab yazan hər bir müəllif, demək olar ki, o elmin nailiyyətlərini nəzərə alaraq, Sİ haqqinda hər hansı bir fikri müəyyən edir.
Fəlsəfə insanın zəkanın obrazı və statusu haqqinda məsələni həll etmir. Baxmayaraq ki, Nyuell-Saymon fərziyyəsi, yaxud Turinq testi kimi, bir sıra fərziyyələr irəli sürülmüşdü, kompüterin "ağlabatan" səvviyyəsinə qədər inkişaf etməsinin dəqiq sübutu yoxdur.
Robotexnika
[redaktə | mənbəni redaktə et]Robotexnika sahəsi və süni zəka elmi bir-biri ilə sıx əlaqədardır. Robotexnikada süni zəkadan istifadə edib intellektual robotların yaradılması süni zəka elminin yeni bir sahəsini yaradır. İntellektuallıq üzərində cisimləri manipulyasıya etmək , olduğu yeri tapmaq, ətraf aləmi təhlil etmək və hərəkəti planlaşdırmaq üçün işləmək lazımdır. Süni zəkası olan robotlara misal olaraq oyuncaq-robot Pleo, Aibo, Qrio və s. göstərmək olar.
Elmi inkişaf istiqamətləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəka elminin inkişafını iki istiqamətə ayırmaq olar:
İnsan qabiliyyətlərinə ixtisaslaşdırılmış süni zəka sistemlərinin yaxınlaşmasına əlaqədar olan problemlərin həlli və insan təbiətini reallaşdıran inteqrasiyalar; İnsanlıq problemlərini həll edə bilən artıq yaradılmış süni zəka sistemlərinə əsaslanan süni zəkanın yaradılması. Hal-hazırda süni zəka sahəsində daha çox fundamental deyil, praktik sahədə bir çox mövzuya maraq var. Süni zəkanın yaradılmasına bir çox yanaşmalar istifadə edildi, lakin hələ də mükəmməl süni zəkanı heç bir qrup yarada bilməyib.
Mövzuya dair əlavələr
[redaktə | mənbəni redaktə et]Süni zəka intellektual maşın yaratmağı, xüsusən yalnız insanlara məxsul olduğu düşünülən yaradıcı fəaliyyətlə məşğul ola bilən intellektual proqram yaratmağı özünə məqsəd götürmüş elm və texnologiyadır. Bu elm həm də insan zəkasının araşdırılması kimi də başa düşülür.
Süni zəka bir elm kimi praktik və nəzəri hissələrdən ibarətdir. Praktik cəhətdən "Süni zəka" problemi bir tərəfdən informatikaya və hesablama riyaziyyatına, digər tərəfdən isə neyrofiziologiyaya və psixologiyaya aid edilir.
"Süni zəka" haqqında ilk fikirlər mexaniki materealizmin yaranması ilə, Dekartın "Metod haqqında mühakimələr" və Tomas Qobbsun "İnsan təbiəti" əsərlərində öz əksini tapdı.
1943-cü ildə U. Mak Kallok və U. Pitts öz məqalələrində süni neyron sistemi anlayışını təklif etdilər. D. Xebb 1949-cu ildə "Davranış oraqanizasiyası" əsərində neyronların öyrənilməsini əsaslarını göstərdi. Bu fikirlər bir neçə il sonra amerikan neyrofizioloq Frenk Rozenblattı inkişaf etdirdi. O, insan davranışlarını modelləşdirən mexanizm yaratmağı təklif etdi və onu "Perseptron" adlandırdı.
Tətbiqi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Bəzi ən məşhur Sİ sistemləri:
Pepper-Yapon şirkəti olan Aldebaran Robotics və Softbank Mobile tərəfindən 2015-ci ildən satışa çıxarılmışdır. Bu humanoid robotun digər robotlardan fərqi odur ki, onun emosiyaları var. Pepper ətraf aləmi 3D kameralar vasitəsilə təhlil edə bilir, boyu 1.2 metr, kilosu isə 28 kilodur. O, insanların mimikaları ilə onların əhval-ruhiyyəsini başa düşə bilir. Həmçinin o, öz-özünü öyrədə bilən robotdur və lazım olan cavabları axtarmaq üçün internetə çıxışı var. Pepper hətta onu itələdikdə belə öz müvazinətini saxlaya bilir, insan toxunuşlarını hiss etmək üçün onda sensor qurğuları vardır.
- Watson — insanın danışığını dərk edən və çox saylı alqoritmlər sahəsində ehtimal axtarış aparmaq kimi, bacarığına malik olan, IBM şirkətinin qabaqcıl inkişaf sistemidir. Öz bacarığını nümayiş etdirmək üçün Watson ABŞ-nin "Jeopardy!" oyununda iştirak etmişdir, harada sistem hər iki oyunda qələbə çalmağı bacarmışdı.[1]
- İllik RoboCup turnirində, robotların, futbolun sadələşdirilmiş formasında rəqabətin aparılması.
- Virtual söhbət proqramları. ChatMaster- Virtual söhbət proqramları insan danışığını təqlid edən, bir və daha çox insanla söhbət edən kompüter proqramıdır. İlk belə proqramlardan biri 1969-cu ildə Cozef Beyzenbaum tərəfindən yaradılan Eliza proqramı olmuşdur. Belə düşünülür ki, ideal virtual söhbət proqramı Turinq testini keçə biləcək. Chatmaster özü-özünü öyrədə bilən, insanla dialoq apara bilən proqramdır. Dialoq klaviatura ilə aparılır və ekranda əks etdirilir. Dialoq bütün dillərdə və hətta heroqriflərlə də aparıla bilir. Proqram yalnız yazılmış sözə deyil, həm də mətnin özünə reaksiya verə bilir. Proqramın cavabını nəinki düzəltmək, həm də öz istədiyin cavab ilə dəyişdirmək olur.
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Andreas Kaplan; Artificial Intelligence, Business and Civilization - Our Fate Made in Machines, 2022, Routledge". 2022-05-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-03-07.
- ↑ Google, (2016)
- ↑ Dartmouth workshop:
- Russell, Norvig, (2021. səh. 18)
- McCorduck, (2004. səh. 111–136)
- NRC, (1999. səh. 200–201)The proposal:
- ↑ Successful programs the 60s:
- McCorduck, (2004. səh. 243–252)
- Crevier, (1993. səh. 52–107)
- Moravec, (1988. səh. 9)
- Russell, Norvig, (2021. səh. 19–21)
- ↑ Funding initiatives in the early 80s: Fifth Generation Project (Japan), Alvey (UK), Microelectronics and Computer Technology Corporation (US), Strategic Computing Initiative (US):
- McCorduck, (2004. səh. 426–441)
- Crevier, (1993. səh. 161–162, 197–203, 211, 240)
- Russell, Norvig, (2021. səh. 23)
- NRC, (1999. səh. 210–211)
- Newquist, (1994. səh. 235–248)
- ↑ First AI Winter, Lighthill report, Mansfield Amendment
- Crevier, (1993. səh. 115–117)
- Russell, Norvig, (2021. səh. 21–22)
- NRC, (1999. səh. 212–213)
- Howe, (1994)
- Newquist, (1994. səh. 189–201)
- ↑ Second AI Winter:
- Russell, Norvig, (2021. səh. 24)
- McCorduck, (2004. səh. 430–435)
- Crevier, (1993. səh. 209–210)
- NRC, (1999. səh. 214–216)
- Newquist, (1994. səh. 301–318)
- ↑ Deep learning revolution, AlexNet:
- Russell, Norvig, (2021. səh. 26)
- McKinsey, (2018)
- ↑ Russell, Norvig, (2021, §1.2)
- ↑ 1 2 3 "Аверкин А. Н., Гаазе-Рапопорт М. Г., Поспелов Д. А. Толковый словарь по искусственному интеллекту. — М.:Радио и связь, 1992. — 256 с." 2010-05-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-08.
- ↑ "Andreas Kaplan; Michael Haenlein (2019) Siri, Siri in my Hand, who's the Fairest in the Land? On the Interpretations, Illustrations and Implications of Artificial Intelligence, Business Horizons, 62(1)". 2018-11-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-06-08.
Əlavə ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Russell, Stuart J.; Norvig, Peter. Artificial Intelligence: A Modern Approach (4th). Hoboken: Pearson. 2021. ISBN 978-0134610993. LCCN 20190474.
- Rich, Elaine; Knight, Kevin; Nair, Shivashankar B. Artificial Intelligence (ingilis) (3rd). New Delhi: Tata McGraw Hill India. 2010. ISBN 978-0070087705.
- Luger, George; Stubblefield, William. Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving (5th). Benjamin/Cummings. 2004. ISBN 978-0-8053-4780-7. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 December 2019.
- Nilsson, Nils. Artificial Intelligence: A New Synthesis. Morgan Kaufmann. 1998. ISBN 978-1-55860-467-4. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2019.
- Poole, David; Mackworth, Alan; Goebel, Randy. Computational Intelligence: A Logical Approach. New York: Oxford University Press. 1998. ISBN 978-0-19-510270-3. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Poole, David; Mackworth, Alan. Artificial Intelligence: Foundations of Computational Agents (2nd). Cambridge University Press. 2017. ISBN 978-1-107-19539-4. 7 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 December 2017.
- Newquist, HP. The Brain Makers: Genius, Ego, And Greed In The Quest For Machines That Think. New York: Macmillan/SAMS. 1994. ISBN 978-0-672-30412-5.
- Nilsson, Nils. The Quest for Artificial Intelligence: A History of Ideas and Achievements. New York: Cambridge University Press. 2009. ISBN 978-0-521-12293-1.
- Schmidhuber, Jürgen. "Annotated History of Modern AI and Deep Learning". 2022. 2023-08-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
- Chen, Stephen. "Artificial intelligence, immune to fear or favour, is helping to make China's foreign policy | South China Morning Post". 25 March 2023. 25 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 March 2023.
- Vogels, Emily A. "A majority of Americans have heard of ChatGPT, but few have tried it themselves". Pew Research Center. 24 May 2023. 8 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 June 2023.
- Kobielus, James. "GPUs Continue to Dominate the AI Accelerator Market for Now". InformationWeek (ingilis). 27 November 2019. 19 October 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 June 2020.
- Gertner, Jon. "Wikipedia's Moment of Truth – Can the online encyclopedia help teach A.I. chatbots to get their facts right — without destroying itself in the process? + comment". The New York Times. 18 July 2023. Archived from the original on 18 July 2023. İstifadə tarixi: 19 July 2023.
- Hornik, Kurt; Stinchcombe, Maxwell; White, Halbert. Multilayer Feedforward Networks are Universal Approximators (PDF). Neural Networks. 2. Pergamon Press. 1989. 359–366. 2023-04-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-08-22.
- Cybenko, G. Continuous valued neural networks with two hidden layers are sufficient (Hesabat). Department of Computer Science, Tufts University. 1988.
- Good, I. J., Speculations Concerning the First Ultraintelligent Machine, 1965, 2023-07-10 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2023-08-22
- Wong, Matteo, "ChatGPT Is Already Obsolete", The Atlantic, 19 May 2023, 15 July 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 22 August 2023
- Christian, Brian. The Alignment Problem: Machine learning and human values. W. W. Norton & Company. 2020. ISBN 978-0-393-86833-3. OCLC 1233266753.
- DiFeliciantonio, Chase. "AI has already changed the world. This report shows how". San Francisco Chronicle. 3 April 2023. 19 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2023.
- Goswami, Rohan. "Here's where the A.I. jobs are". CNBC (ingilis). 5 April 2023. 19 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2023.
- Nilsson, Nils, "Eyes on the Prize", AI Magazine, 16 cild, 1995, 9–17
- McCarthy, John, "From Here to Human-Level AI", Artificial Intelligence, 2007: 171
- Beal, J.; Winston, Patrick, "The New Frontier of Human-Level Artificial Intelligence", IEEE Intelligent Systems, 24, 2009: 21–24, doi:10.1109/MIS.2009.75, hdl:1721.1/52357
- Bushwick, Sophie, "What the New GPT-4 AI Can Do", Scientific American, 16 March 2023, 22 August 2023 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 22 August 2023
- Mitchell, Tom, Machine Learning, McGraw Hill, 1997, ISBN 0070428077
- McGaughey, E, Will Robots Automate Your Job Away? Full Employment, Basic Income, and Economic Democracy, 2022, səh. 51(3) Industrial Law Journal 511–559, doi:10.2139/ssrn.3044448, SSRN 3044448, 31 January 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 27 May 2023
- McCarthy, John, What is AI?, 1999, 4 December 2022 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 4 December 2022
- Werbos, P. J., "Generalization of backpropagation with application to a recurrent gas market model", Neural Networks, 1 (4), 1988: 339–356, doi:10.1016/0893-6080(88)90007-X, 29 October 2021 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 29 September 2021
- Gers, Felix A.; Schraudolph, Nicol N.; Schraudolph, Jürgen. "Learning Precise Timing with LSTM Recurrent Networks" (PDF). Journal of Machine Learning Research. 3. 2002: 115–143. 9 October 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 13 June 2017.
- Deng, L.; Yu, D. "Deep Learning: Methods and Applications" (PDF). Foundations and Trends in Signal Processing. 7 (3–4). 2014: 1–199. doi:10.1561/2000000039. 14 March 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 18 October 2014.
- Schulz, Hannes; Behnke, Sven. "Deep Learning". KI – Künstliche Intelligenz (ingilis). 26 (4). 1 November 2012: 357–363. doi:10.1007/s13218-012-0198-z. ISSN 1610-1987.
- Fukushima, K. "Neocognitron". Scholarpedia. 2 (1). 2007: 1717. Bibcode:2007SchpJ...2.1717F. doi:10.4249/scholarpedia.1717. was introduced by Kunihiko Fukushima in 1980.
- Habibi, Aghdam, Hamed. Guide to convolutional neural networks : a practical application to traffic-sign detection and classification. Heravi, Elnaz Jahani. Cham, Switzerland. 2017. ISBN 978-3319575490. OCLC 987790957.
- Ciresan, D.; Meier, U.; Schmidhuber, J. Multi-column deep neural networks for image classification // 2012 IEEE Conference on Computer Vision and Pattern Recognition. 2012. 3642–3649. arXiv:1202.2745. doi:10.1109/cvpr.2012.6248110. ISBN 978-1-4673-1228-8.
- "From not working to neural networking". The Economist. 2016. 31 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 April 2018.
- Thompson, Derek. "What Jobs Will the Robots Take?". The Atlantic. 23 January 2014. 24 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 April 2018.
- Scassellati, Brian. "Theory of mind for a humanoid robot". Autonomous Robots. 12 (1). 2002: 13–24. doi:10.1023/A:1013298507114.
- Sample, Ian. "Google's DeepMind makes AI program that can learn like a human". The Guardian. 14 March 2017. 26 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 April 2018.
- Heath, Nick. "What is AI? Everything you need to know about Artificial Intelligence". ZDNet (ingilis). 11 December 2020. 2 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2021.
- Bowling, Michael; Burch, Neil; Johanson, Michael; Tammelin, Oskari. "Heads-up limit hold'em poker is solved". Science (ingilis). 347 (6218). 9 January 2015: 145–149. Bibcode:2015Sci...347..145B. doi:10.1126/science.1259433. ISSN 0036-8075. PMID 25574016. 1 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 June 2022.
- Solly, Meilan. "This Poker-Playing A.I. Knows When to Hold 'Em and When to Fold 'Em". Smithsonian. 15 July 2019. 26 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 October 2021.
- "Artificial intelligence: Google's AlphaGo beats Go master Lee Se-dol". BBC News. 12 March 2016. 26 August 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 October 2016.
- Rowinski, Dan. "Virtual Personal Assistants & The Future Of Your Smartphone [Infographic]". ReadWrite. 15 January 2013. 22 December 2015 tarixində arxivləşdirilib.
- Manyika, James. "Getting AI Right: Introductory Notes on AI & Society". Daedalus. 151 (2). 2022: 5–27. doi:10.1162/daed_e_01897. 5 May 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 May 2022.
- Markoff, John. "Computer Wins on 'Jeopardy!': Trivial, It's Not". The New York Times. 16 February 2011. 22 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2014.
- Anadiotis, George. "The state of AI in 2020: Democratization, industrialization, and the way to artificial general intelligence". ZDNet (ingilis). 1 October 2020. 15 March 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 March 2021.
- Goertzel, Ben; Lian, Ruiting; Arel, Itamar; de Garis, Hugo; Chen, Shuo. "A world survey of artificial brain projects, Part II: Biologically inspired cognitive architectures". Neurocomputing. 74 (1–3). December 2010: 30–49. doi:10.1016/j.neucom.2010.08.012.
- Robinson, A. J.; Fallside, F., "The utility driven dynamic error propagation network.", Technical Report CUED/F-INFENG/TR.1, Cambridge University Engineering Department, 1987
- Hochreiter, Sepp. Untersuchungen zu dynamischen neuronalen Netzen (PDF) (Tezis). Munich: Institut f. Informatik, Technische Univ. 1991. 6 March 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 April 2016.
- Williams, R. J.; Zipser, D., "Gradient-based learning algorithms for recurrent networks and their computational complexity", Back-propagation: Theory, Architectures and Applications, Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1994
- Hochreiter, Sepp; Schmidhuber, Jürgen, "Long Short-Term Memory", Neural Computation, 9 (8), 1997: 1735–1780, doi:10.1162/neco.1997.9.8.1735, PMID 9377276
- Goodfellow, Ian; Bengio, Yoshua; Courville, Aaron, Deep Learning, MIT Press., 2016, 16 April 2016 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 12 November 2017
- Hinton, G.; Deng, L.; Yu, D.; Dahl, G.; Mohamed, A.; Jaitly, N.; Senior, A.; Vanhoucke, V.; Nguyen, P.; Sainath, T.; Kingsbury, B. "Deep Neural Networks for Acoustic Modeling in Speech Recognition – The shared views of four research groups". IEEE Signal Processing Magazine. 29 (6). 2012: 82–97. Bibcode:2012ISPM...29...82H. doi:10.1109/msp.2012.2205597.
- Schmidhuber, J. "Deep Learning in Neural Networks: An Overview". Neural Networks. 61. 2015: 85–117. arXiv:1404.7828. doi:10.1016/j.neunet.2014.09.003. PMID 25462637.
- Linnainmaa, Seppo. The representation of the cumulative rounding error of an algorithm as a Taylor expansion of the local rounding errors (Tezis) (Finnish). Univ. Helsinki, 6–7. 1970.|
- Griewank, Andreas. "Who Invented the Reverse Mode of Differentiation? Optimization Stories". Documenta Matematica, Extra Volume ISMP. 2012: 389–400.
- Werbos, Paul. Beyond Regression: New Tools for Prediction and Analysis in the Behavioral Sciences (Tezis). Harvard University. 1974.
- Werbos, Paul. "Beyond Regression: New Tools for Prediction and Analysis in the Behavioral Sciences" (PDF). System Modeling and Optimization. Applications of advances in nonlinear sensitivity analysis. Berlin, Heidelberg: Springer. 1982. 14 April 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 April 2016.
- "What is 'fuzzy logic'? Are there computers that are inherently fuzzy and do not apply the usual binary logic?". Scientific American (ingilis). 21 October 1999. 6 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 May 2018.
- Merkle, Daniel; Middendorf, Martin. Swarm Intelligence // Burke, Edmund K.; Kendall, Graham (redaktorlar ). Search Methodologies: Introductory Tutorials in Optimization and Decision Support Techniques (ingilis). Springer Science & Business Media. 2013. ISBN 978-1-4614-6940-7.
- van der Walt, Christiaan; Bernard, Etienne. "Data characteristics that determine classifier performance" (PDF). 2006. 25 March 2009 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 August 2009.
- Hutter, Marcus. Universal Artificial Intelligence. Berlin: Springer. 2005. ISBN 978-3-540-22139-5.
- Howe, J. "Artificial Intelligence at Edinburgh University: a Perspective". November 1994. 15 May 2007 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 August 2007.
- Galvan, Jill. "Entering the Posthuman Collective in Philip K. Dick's "Do Androids Dream of Electric Sheep?"". Science Fiction Studies. 24 (3). 1 January 1997: 413–429. JSTOR 4240644.
- McCauley, Lee. "AI armageddon and the three laws of robotics". Ethics and Information Technology. 9 (2). 2007: 153–164. CiteSeerX 10.1.1.85.8904. doi:10.1007/s10676-007-9138-2.
- Buttazzo, G. "Artificial consciousness: Utopia or real possibility?". Computer. 34 (7). July 2001: 24–30. doi:10.1109/2.933500.
- Anderson, Susan Leigh. "Asimov's "three laws of robotics" and machine metaethics". AI & Society. 22 (4). 2008: 477–493. doi:10.1007/s00146-007-0094-5.
- Yudkowsky, E, "Artificial Intelligence as a Positive and Negative Factor in Global Risk" (PDF), Global Catastrophic Risks, Oxford University Press, 2008, 2008, Bibcode:2008gcr..book..303Y, 19 October 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF), İstifadə tarixi: 24 September 2021
- IGM Chicago. "Robots and Artificial Intelligence". www.igmchicago.org. 30 June 2017. 1 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 July 2019.
- Lohr, Steve. "Robots Will Take Jobs, but Not as Fast as Some Fear, New Report Says". The New York Times. 2017. 14 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2018.
- Frey, Carl Benedikt; Osborne, Michael A. "The future of employment: How susceptible are jobs to computerisation?". Technological Forecasting and Social Change. 114. 1 January 2017: 254–280. CiteSeerX 10.1.1.395.416. doi:10.1016/j.techfore.2016.08.019. ISSN 0040-1625.
- Arntz, Melanie; Gregory, Terry; Zierahn, Ulrich, "The risk of automation for jobs in OECD countries: A comparative analysis", OECD Social, Employment, and Migration Working Papers 189, 2016
- Morgenstern, Michael. "Automation and anxiety". The Economist. 9 May 2015. 12 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2018.
- Mahdawi, Arwa. "What jobs will still be around in 20 years? Read this to prepare your future". The Guardian. 26 June 2017. 14 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2018.
- Rubin, Charles. "Artificial Intelligence and Human Nature". The New Atlantis. 1. Spring 2003: 88–100. 11 June 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Bostrom, Nick. Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies. Oxford University Press. 2014.
- Brooks, Rodney. "artificial intelligence is a tool, not a threat". 10 November 2014. 12 November 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Sainato, Michael. "Stephen Hawking, Elon Musk, and Bill Gates Warn About Artificial Intelligence". Observer. 19 August 2015. 30 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2015.
- Harari, Yuval Noah. "Why Technology Favors Tyranny". The Atlantic. October 2018. 25 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 September 2021.
- Robitzski, Dan. "Five experts share what scares them the most about AI". 5 September 2018. 8 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 December 2019.
- Goffrey, Andrew. Algorithm // Fuller, Matthew (redaktor). Software studies: a lexicon. Cambridge, Mass.: MIT Press. 2008. 15–20. ISBN 978-1-4356-4787-9.
- Lipartito, Kenneth, The Narrative and the Algorithm: Genres of Credit Reporting from the Nineteenth Century to Today (PDF) (Unpublished manuscript), 6 January 2011, doi:10.2139/ssrn.1736283, 9 October 2022 tarixində arxivləşdirilib (PDF)
- Goodman, Bryce; Flaxman, Seth. "EU regulations on algorithmic decision-making and a 'right to explanation'". AI Magazine. 38 (3). 2017: 50. arXiv:1606.08813. doi:10.1609/aimag.v38i3.2741.
- CNA. "Commentary: Bad news. Artificial intelligence is biased". CNA (ingilis). 12 January 2019. 12 January 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2020.
- Larson, Jeff; Angwin, Julia. "How We Analyzed the COMPAS Recidivism Algorithm". ProPublica (ingilis). 23 May 2016. 29 April 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2020.
- Müller, Vincent C.; Bostrom, Nick. "Future Progress in Artificial Intelligence: A Poll Among Experts" (PDF). AI Matters. 1 (1). 2014: 9–11. doi:10.1145/2639475.2639478. 15 January 2016 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- Cellan-Jones, Rory. "Stephen Hawking warns artificial intelligence could end mankind". BBC News. 2 December 2014. 30 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2015.
- Rawlinson, Kevin. "Microsoft's Bill Gates insists AI is a threat". BBC News. 29 January 2015. 29 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2015.
- Holley, Peter. "Bill Gates on dangers of artificial intelligence: 'I don't understand why some people are not concerned'". The Washington Post. 28 January 2015. ISSN 0190-8286. 30 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2015.
- Gibbs, Samuel. "Elon Musk: artificial intelligence is our biggest existential threat". The Guardian. 27 October 2014. 30 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2015.
- Bostrom, Nick. "What happens when our computers get smarter than we are?". TED (conference). 2015. 25 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 January 2020.
- Thibodeau, Patrick. "Oracle CEO Mark Hurd sees no reason to fear ERP AI". SearchERP (ingilis). 25 March 2019. 6 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 May 2019.
- Bhardwaj, Prachi. "Mark Zuckerberg responds to Elon Musk's paranoia about AI: 'AI is going to... help keep our communities safe.'". Business Insider. 24 May 2018. 6 May 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 6 May 2019.
- Geist, Edward Moore. "Is artificial intelligence really an existential threat to humanity?". Bulletin of the Atomic Scientists. 9 August 2015. 30 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2015.
- Madrigal, Alexis C. "The case against killer robots, from a guy actually working on artificial intelligence". Fusion.net. 27 February 2015. 4 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 January 2016.
- Lee, Timothy B. "Will artificial intelligence destroy humanity? Here are 5 reasons not to worry". Vox. 22 August 2014. 30 October 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 October 2015.
- Law Library of Congress (U.S.). Global Legal Research Directorate, issuing body. Regulation of artificial intelligence in selected jurisdictions. 2019. LCCN 2019668143. OCLC 1110727808.
- Berryhill, Jamie; Heang, Kévin Kok; Clogher, Rob; McBride, Keegan. Hello, World: Artificial Intelligence and its Use in the Public Sector (PDF). Paris: OECD Observatory of Public Sector Innovation. 2019. 20 December 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 9 August 2020.
- Barfield, Woodrow; Pagallo, Ugo. Research handbook on the law of artificial intelligence. Cheltenham, UK. 2018. ISBN 978-1-78643-904-8. OCLC 1039480085.
- Iphofen, Ron; Kritikos, Mihalis. "Regulating artificial intelligence and robotics: ethics by design in a digital society". Contemporary Social Science. 16 (2). 3 January 2019: 170–184. doi:10.1080/21582041.2018.1563803. ISSN 2158-2041.
- Wirtz, Bernd W.; Weyerer, Jan C.; Geyer, Carolin. "Artificial Intelligence and the Public Sector – Applications and Challenges". International Journal of Public Administration. 42 (7). 24 July 2018: 596–615. doi:10.1080/01900692.2018.1498103. ISSN 0190-0692. 18 August 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Buiten, Miriam C. "Towards Intelligent Regulation of Artificial Intelligence". European Journal of Risk Regulation. 10 (1). 2019: 41–59. doi:10.1017/err.2019.8. ISSN 1867-299X.
- Wallach, Wendell. Moral Machines. Oxford University Press. 2010.
- Brown, Eileen. "Half of Americans do not believe deepfake news could target them online". ZDNet (ingilis). 5 November 2019. 6 November 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 December 2019.
- Frangoul, Anmar. "A Californian business is using A.I. to change the way we think about energy storage". CNBC (ingilis). 14 June 2019. 25 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 November 2019.
- "The Economist Explains: Why firms are piling into artificial intelligence". The Economist. 31 March 2016. 8 May 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 May 2016.
- Lohr, Steve. "The Promise of Artificial Intelligence Unfolds in Small Steps". The New York Times. 28 February 2016. 29 February 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 February 2016.
- Smith, Mark. "So you think you chose to read this article?". BBC News. 22 July 2016. 25 July 2016 tarixində arxivləşdirilib.
- Aletras, N.; Tsarapatsanis, D.; Preotiuc-Pietro, D.; Lampos, V. "Predicting judicial decisions of the European Court of Human Rights: a Natural Language Processing perspective". PeerJ Computer Science. 2. 2016: e93. doi:10.7717/peerj-cs.93.
- Cadena, Cesar; Carlone, Luca; Carrillo, Henry; Latif, Yasir; Scaramuzza, Davide; Neira, Jose; Reid, Ian; Leonard, John J. "Past, Present, and Future of Simultaneous Localization and Mapping: Toward the Robust-Perception Age". IEEE Transactions on Robotics. 32 (6). December 2016: 1309–1332. arXiv:1606.05830. doi:10.1109/TRO.2016.2624754.
- Cambria, Erik; White, Bebo. "Jumping NLP Curves: A Review of Natural Language Processing Research [Review Article]". IEEE Computational Intelligence Magazine. 9 (2). May 2014: 48–57. doi:10.1109/MCI.2014.2307227.
- Vincent, James. "OpenAI has published the text-generating AI it said was too dangerous to share". The Verge (ingilis). 7 November 2019. 11 June 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 June 2020.
- Jordan, M. I.; Mitchell, T. M. "Machine learning: Trends, perspectives, and prospects". Science. 349 (6245). 16 July 2015: 255–260. Bibcode:2015Sci...349..255J. doi:10.1126/science.aaa8415. PMID 26185243.
- Maschafilm. "Content: Plug & Pray Film – Artificial Intelligence – Robots". plugandpray-film.de. 2010. 12 February 2016 tarixində arxivləşdirilib.
- Evans, Woody. "Posthuman Rights: Dimensions of Transhuman Worlds". Teknokultura. 12 (2). 2015. doi:10.5209/rev_TK.2015.v12.n2.49072.
- Waddell, Kaveh. "Chatbots Have Entered the Uncanny Valley". The Atlantic. 2018. 24 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 April 2018.
- Poria, Soujanya; Cambria, Erik; Bajpai, Rajiv; Hussain, Amir. "A review of affective computing: From unimodal analysis to multimodal fusion". Information Fusion. 37. September 2017: 98–125. doi:10.1016/j.inffus.2017.02.003. hdl:1893/25490. 23 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 27 April 2021.
- "Robots could demand legal rights". BBC News. 21 December 2006. 15 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 February 2011.
- Horst, Steven. "The Computational Theory of Mind". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. 2005. 6 March 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 March 2016.
- Omohundro, Steve. The Nature of Self-Improving Artificial Intelligence. presented and distributed at the 2007 Singularity Summit, San Francisco, CA. 2008.
- Ford, Martin; Colvin, Geoff. "Will robots create more jobs than they destroy?". The Guardian. 6 September 2015. 16 June 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 January 2018.
- White Paper: On Artificial Intelligence – A European approach to excellence and trust (PDF). Brussels: European Commission. 2020. 20 February 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 20 February 2020.
- Anderson, Michael; Anderson, Susan Leigh. Machine Ethics. Cambridge University Press. 2011.
- "Machine Ethics". aaai.org. 29 November 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
- Russell, Stuart. Human Compatible: Artificial Intelligence and the Problem of Control. United States: Viking. 2019. ISBN 978-0-525-55861-3. OCLC 1083694322.
- "AI set to exceed human brain power". CNN. 9 August 2006. 19 February 2008 tarixində arxivləşdirilib.
- "Robots could demand legal rights". BBC News. 21 December 2006. 15 October 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 February 2011.
- "Kismet". MIT Artificial Intelligence Laboratory, Humanoid Robotics Group. 17 October 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 October 2014.
- Smoliar, Stephen W.; Zhang, HongJiang. "Content based video indexing and retrieval". IEEE MultiMedia. 1 (2). 1994: 62–72. doi:10.1109/93.311653.
- Neumann, Bernd; Möller, Ralf. "On scene interpretation with description logics". Image and Vision Computing. 26 (1). January 2008: 82–101. doi:10.1016/j.imavis.2007.08.013.
- Kuperman, G. J.; Reichley, R. M.; Bailey, T. C. "Using Commercial Knowledge Bases for Clinical Decision Support: Opportunities, Hurdles, and Recommendations". Journal of the American Medical Informatics Association. 13 (4). 1 July 2006: 369–371. doi:10.1197/jamia.M2055. PMC 1513681. PMID 16622160.
- McGarry, Ken. "A survey of interestingness measures for knowledge discovery". The Knowledge Engineering Review. 20 (1). 1 December 2005: 39–61. doi:10.1017/S0269888905000408.
- Bertini, M; Del Bimbo, A; Torniai, C. Automatic annotation and semantic retrieval of video sequences using multimedia ontologies // MM '06 Proceedings of the 14th ACM international conference on Multimedia. 14th ACM international conference on Multimedia. Santa Barbara: ACM. 2006. 679–682.
- Kahneman, Daniel. Thinking, Fast and Slow. Macmillan. 2011. ISBN 978-1-4299-6935-2. 15 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 April 2012.
- Turing, Alan, Machine Intelligence // Copeland, B. Jack (redaktor), The Essential Turing: The ideas that gave birth to the computer age, Oxford: Oxford University Press, 1948, səh. 412, ISBN 978-0-19-825080-7
- Domingos, Pedro. The Master Algorithm: How the Quest for the Ultimate Learning Machine Will Remake Our World. Basic Books. 2015. ISBN 978-0465065707.
- Minsky, Marvin, The Society of Mind, Simon and Schuster, 1986
- Pinker, Steven, The Language Instinct, Perennial Modern Classics, Harper, 2007 [1994], ISBN 978-0-06-133646-1
- Chalmers, David. "Facing up to the problem of consciousness". Journal of Consciousness Studies. 2 (3). 1995: 200–219. 8 March 2005 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 October 2018.
- Roberts, Jacob. "Thinking Machines: The Search for Artificial Intelligence". Distillations. 2 cild no. 2. 2016. 14–23. 19 August 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 March 2018.
- Pennachin, C.; Goertzel, B. Contemporary Approaches to Artificial General Intelligence // Artificial General Intelligence. Cognitive Technologies. Berlin, Heidelberg: Springer. 2007. doi:10.1007/978-3-540-68677-4_1. ISBN 978-3-540-23733-4.
- "Ask the AI experts: What's driving today's progress in AI?". McKinsey & Company. 13 April 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 13 April 2018.
- Ransbotham, Sam; Kiron, David; Gerbert, Philipp; Reeves, Martin. "Reshaping Business With Artificial Intelligence". MIT Sloan Management Review. 6 September 2017. 19 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 May 2018.
- Lorica, Ben. "The state of AI adoption". O'Reilly Media. 18 December 2017. 2 May 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2 May 2018.
- "AlphaGo – Google DeepMind". 10 March 2016 tarixində arxivləşdirilib.
- Asada, M.; Hosoda, K.; Kuniyoshi, Y.; Ishiguro, H.; Inui, T.; Yoshikawa, Y.; Ogino, M.; Yoshida, C. "Cognitive developmental robotics: a survey". IEEE Transactions on Autonomous Mental Development. 1 (1). 2009: 12–34. doi:10.1109/tamd.2009.2021702.
- Berlinski, David. The Advent of the Algorithm. Harcourt Books. 2000. ISBN 978-0-15-601391-8. OCLC 46890682. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Brooks, Rodney. "Elephants Don't Play Chess" (PDF). Robotics and Autonomous Systems. 6 (1–2). 1990: 3–15. CiteSeerX 10.1.1.588.7539. doi:10.1016/S0921-8890(05)80025-9. 9 August 2007 tarixində arxivləşdirilib (PDF).
- Butler, Samuel. "Darwin among the Machines". Letters to the Editor. The Press. Christchurch, New Zealand. 13 June 1863. 19 September 2008 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 October 2014 – Victoria University of Wellington vasitəsilə.
- Clark, Jack. "Why 2015 Was a Breakthrough Year in Artificial Intelligence". Bloomberg.com. 2015b. 23 November 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 November 2016.
- Dennett, Daniel. Consciousness Explained. The Penguin Press. 1991. ISBN 978-0-7139-9037-9.
- Dreyfus, Hubert. What Computers Can't Do. New York: MIT Press. 1972. ISBN 978-0-06-011082-6.
- Dreyfus, Hubert; Dreyfus, Stuart. Mind over Machine: The Power of Human Intuition and Expertise in the Era of the Computer. Oxford: Blackwell. 1986. ISBN 978-0-02-908060-3. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Dyson, George. Darwin among the Machines. Allan Lane Science. 1998. ISBN 978-0-7382-0030-9. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Edelson, Edward. The Nervous System. New York: Chelsea House. 1991. ISBN 978-0-7910-0464-7. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2019.
- Fearn, Nicholas. The Latest Answers to the Oldest Questions: A Philosophical Adventure with the World's Greatest Thinkers. New York: Grove Press. 2007. ISBN 978-0-8021-1839-4.
- Haugeland, John. Artificial Intelligence: The Very Idea. Cambridge, Mass.: MIT Press. 1985. ISBN 978-0-262-08153-5.
- Hawkins, Jeff; Blakeslee, Sandra. On Intelligence. New York: Owl Books. 2005. ISBN 978-0-8050-7853-4.
- Henderson, Mark. "Human rights for robots? We're getting carried away". The Times Online. London. 24 April 2007. 31 May 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 31 May 2014.
- Kahneman, Daniel; Slovic, D.; Tversky, Amos. Judgment under uncertainty: Heuristics and biases. Science. 185. New York: Cambridge University Press. 1982. 1124–1131. Bibcode:1974Sci...185.1124T. doi:10.1126/science.185.4157.1124. ISBN 978-0-521-28414-1. PMID 17835457.
- Katz, Yarden. "Noam Chomsky on Where Artificial Intelligence Went Wrong". The Atlantic. 1 November 2012. 28 February 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 October 2014.
- Kurzweil, Ray. The Singularity is Near. Penguin Books. 2005. ISBN 978-0-670-03384-3.
- Langley, Pat. "The changing science of machine learning". Machine Learning. 82 (3). 2011: 275–279. doi:10.1007/s10994-011-5242-y.
- Legg, Shane; Hutter, Marcus. "A Collection of Definitions of Intelligence". 15 June 2007. arXiv:0706.3639 [cs.AI].
- Lenat, Douglas; Guha, R. V. Building Large Knowledge-Based Systems. Addison-Wesley. 1989. ISBN 978-0-201-51752-1.
- Lighthill, James. Artificial Intelligence: A General Survey // Artificial Intelligence: a paper symposium. Science Research Council. 1973.
- Lombardo, P; Boehm, I; Nairz, K. "RadioComics – Santa Claus and the future of radiology". Eur J Radiol. 122 (1). 2020: 108771. doi:10.1016/j.ejrad.2019.108771. PMID 31835078.
- Lungarella, M.; Metta, G.; Pfeifer, R.; Sandini, G. "Developmental robotics: a survey". Connection Science. 15 (4). 2003: 151–190. CiteSeerX 10.1.1.83.7615. doi:10.1080/09540090310001655110.
- Maker, Meg Houston. "AI@50: AI Past, Present, Future". Dartmouth College. 2006. 3 January 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 October 2008.
- McCarthy, John; Minsky, Marvin; Rochester, Nathan; Shannon, Claude. "A Proposal for the Dartmouth Summer Research Project on Artificial Intelligence". 1955. 26 August 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 August 2007.
- Minsky, Marvin. Computation: Finite and Infinite Machines. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. 1967. ISBN 978-0-13-165449-5. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2019.
- Moravec, Hans. Mind Children. Harvard University Press. 1988. ISBN 978-0-674-57616-2. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2019.
- NRC (United States National Research Council). Developments in Artificial Intelligence // Funding a Revolution: Government Support for Computing Research. National Academy Press. 1999.
- Newell, Allen; Simon, H. A. "Computer Science as Empirical Inquiry: Symbols and Search". Communications of the ACM. 19 (3). 1976: 113–126. doi:10.1145/360018.360022..
- Nilsson, Nils. "Artificial Intelligence Prepares for 2001" (PDF). AI Magazine. 1 (1). 1983. 17 August 2020 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 22 August 2020. Presidential Address to the Association for the Advancement of Artificial Intelligence.
- Oudeyer, P-Y. "On the impact of robotics in behavioral and cognitive sciences: from insect navigation to human cognitive development" (PDF). IEEE Transactions on Autonomous Mental Development. 2 (1). 2010: 2–16. doi:10.1109/tamd.2009.2039057. 3 October 2018 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 4 June 2013.
- Schank, Roger C. "Where's the AI". AI magazine. 12 cild no. 4. 1991. 2023-07-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-08-22.
- Searle, John. "Minds, Brains and Programs" (PDF). Behavioral and Brain Sciences. 3 (3). 1980: 417–457. doi:10.1017/S0140525X00005756. 17 March 2019 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Searle, John. Mind, language and society. New York: Basic Books. 1999. ISBN 978-0-465-04521-1. OCLC 231867665. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- Simon, H. A. The Shape of Automation for Men and Management. New York: Harper & Row. 1965. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2019.
- Solomonoff, Ray. An Inductive Inference Machine (PDF). Dartmouth Summer Research Conference on Artificial Intelligence. 1956. 26 April 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 22 March 2011 – std.com, pdf scanned copy of the original vasitəsilə. Later published as
Solomonoff, Ray. An Inductive Inference Machine // IRE Convention Record. Section on Information Theory, part 2. 1957. 56–62. - Spadafora, Anthony. "Stephen Hawking believes AI could be mankind's last accomplishment". BetaNews. 21 October 2016. 28 August 2017 tarixində arxivləşdirilib.
- Tao, Jianhua; Tan, Tieniu. Affective Computing and Intelligent Interaction. Affective Computing: A Review. Lecture Notes in Computer Science. 3784. Springer. 2005. 981–995. doi:10.1007/11573548. ISBN 978-3-540-29621-8.
- Tecuci, Gheorghe. "Artificial Intelligence". Wiley Interdisciplinary Reviews: Computational Statistics. 4 (2). March–April 2012: 168–180. doi:10.1002/wics.200.
- Thro, Ellen. Robotics: The Marriage of Computers and Machines. New York: Facts on File. 1993. ISBN 978-0-8160-2628-9. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 22 August 2020.
- UNESCO Science Report: the Race Against Time for Smarter Development. Paris: UNESCO. 2021. ISBN 978-92-3-100450-6. 18 June 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 September 2021.
- Vinge, Vernor. "The Coming Technological Singularity: How to Survive in the Post-Human Era". Vision 21: Interdisciplinary Science and Engineering in the Era of Cyberspace. 1993: 11. Bibcode:1993vise.nasa...11V. 1 January 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 November 2011.
- Wason, P. C.; Shapiro, D. Reasoning // Foss, B. M. (redaktor). New horizons in psychology. Harmondsworth: Penguin. 1966. 26 July 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 November 2019.
- Weng, J.; McClelland; Pentland, A.; Sporns, O.; Stockman, I.; Sur, M.; Thelen, E. "Autonomous mental development by robots and animals" (PDF). Science. 291 (5504). 2001: 599–600. doi:10.1126/science.291.5504.599. PMID 11229402. 4 September 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 4 June 2013 – msu.edu vasitəsilə.
- AI & ML in Fusion
- AI & ML in Fusion, video lecture Arxivləşdirilib 2 iyul 2023 at the Wayback Machine
- Autor, David H., "Why Are There Still So Many Jobs? The History and Future of Workplace Automation" (2015) 29(3) Journal of Economic Perspectives 3.
- Boden, Margaret, Mind As Machine, Oxford University Press, 2006.
- Cukier, Kenneth, "Ready for Robots? How to Think about the Future of AI", Foreign Affairs, vol. 98, no. 4 (July/August 2019), pp. 192–98. George Dyson, historian of computing, writes (in what might be called "Dyson's Law") that "Any system simple enough to be understandable will not be complicated enough to behave intelligently, while any system complicated enough to behave intelligently will be too complicated to understand." (p. 197.) Computer scientist Alex Pentland writes: "Current AI machine-learning algorithms are, at their core, dead simple stupid. They work, but they work by brute force." (p. 198.)
- Domingos, Pedro, "Our Digital Doubles: AI will serve our species, not control it", Scientific American, vol. 319, no. 3 (September 2018), pp. 88–93.
- Gertner, Jon. (2023) "Wikipedia's Moment of Truth: Can the online encyclopedia help teach A.I. chatbots to get their facts right — without destroying itself in the process?" New York Times Magazine (July 18, 2023) online Arxivləşdirilib 2023-07-19 at ghostarchive.org [Error: unknown archive URL]
- Johnston, John (2008) The Allure of Machinic Life: Cybernetics, Artificial Life, and the New AI, MIT Press.
- Jumper, John; Evans, Richard; Pritzel, Alexander; və b. "Highly accurate protein structure prediction with AlphaFold". Nature. 596 (7873). 26 August 2021: 583–589. Bibcode:2021Natur.596..583J. doi:10.1038/s41586-021-03819-2. PMC 8371605 (#bad_pmc). PMID 34265844 (#bad_pmid).
- LeCun, Yann; Bengio, Yoshua; Hinton, Geoffrey. "Deep learning". Nature. 521 (7553). 28 May 2015: 436–444. Bibcode:2015Natur.521..436L. doi:10.1038/nature14539. PMID 26017442. 5 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2023.
- Gary Marcus, "Artificial Confidence: Even the newest, buzziest systems of artificial general intelligence are stymmied by the same old problems", Scientific American, vol. 327, no. 4 (October 2022), pp. 42–45.
- Mitchell, Melanie. Artificial intelligence: a guide for thinking humans. New York: Farrar, Straus and Giroux. 2019. ISBN 9780374257835.
- Mnih, Volodymyr; Kavukcuoglu, Koray; Silver, David; və b. "Human-level control through deep reinforcement learning". Nature. 518 (7540). 26 February 2015: 529–533. Bibcode:2015Natur.518..529M. doi:10.1038/nature14236. PMID 25719670. 19 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2023. Introduced DQN, which produced human-level performance on some Atari games.
- Eka Roivainen, "AI's IQ: ChatGPT aced a [standard intelligence] test but showed that intelligence cannot be measured by IQ alone", Scientific American, vol. 329, no. 1 (July/August 2023), p. 7. "Despite its high IQ, ChatGPT fails at tasks that require real humanlike reasoning or an understanding of the physical and social world.... ChatGPT seemed unable to reason logically and tried to rely on its vast database of... facts derived from online texts."
- Serenko, Alexander; Michael Dohan. "Comparing the expert survey and citation impact journal ranking methods: Example from the field of Artificial Intelligence" (PDF). Journal of Informetrics. 5 (4). 2011: 629–49. doi:10.1016/j.joi.2011.06.002. 4 October 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 12 September 2013.
- Silver, David; Huang, Aja; Maddison, Chris J.; və b. "Mastering the game of Go with deep neural networks and tree search". Nature. 529 (7587). 28 January 2016: 484–489. Bibcode:2016Natur.529..484S. doi:10.1038/nature16961. PMID 26819042. 18 June 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 June 2023.
- Ashish Vaswani, Noam Shazeer, Niki Parmar et al. "Attention is all you need." Advances in neural information processing systems 30 (2017). Seminal paper on transformers.
- Компьютер учится и рассуждает (ч. 1) // Компьютер обретает разум (100 000 nüs.). Москва: Мир. под ред. В. Л. Стефанюка. 1990 [Artificial Intelligence Computer Images]. ISBN 5-03-001277-X (рус.); ISBN 0705409155 (англ.).
- Девятков В. В. Системы искусственного интеллекта. Информатика в техническом университете (3000 nüs.). М.: Изд-во МГТУ им. Н. Э. Баумана. Гл. ред. И. Б. Фёдоров. 2001. ISBN 5-7038-1727-7.
- Корсаков С.Н. Начертание нового способа исследования при помощи машин, сравнивающих идеи (200 nüs.). М.: МИФИ. Под ред. А.С. Михайлова. 2009. ISBN 978-5-7262-1108-4.
- Жданов А.А. Автономный искусственный интеллект (20 000 nüs.). М.: БИНОМ. Лаборатория знаний. 2009.
- Лорьер Ж.-Л. Системы искусственного интеллекта (20 000 nüs.). М.: Мир. 1991. ISBN 5-03-001408-X.
- Люгер Дж. Ф. Искусственный интеллект: стратегии и методы решения сложных проблем (4-е изд 2000 nüs.). М.: Вильямс. Под ред. Н. Н. Куссуль. 2005 [Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving]. ISBN 5-8459-0437-4.
- Нильсон Н. Искусственный интеллект. — М.: Мир, 1973. — 273 с.
- Петрунин Ю. Ю., Рязанов М. А., Савельев А. В. Философия искусственного интеллекта в концепциях нейронаук. (Научная монография). — М.: МАКС Пресс, 2010. — ISBN 978-5-317-03251-7.
- Russell, Stuart J.; Norvig, Peter, Artificial Intelligence: A Modern Approach (2nd), Upper Saddle River, New Jersey: Prentice Hall, 2003, ISBN 0-13-790395-2, 2011-02-28 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-06-08
- Рассел С., Норвиг П. Искусственный интеллект: современный подход (2-е изд 3000 nüs.). М.: Вильямс. Пер. с англ. и ред. К. А. Птицына. 2006 [Artificial Intelligence: a Modern Approach]. ISBN 5-8459-0887-6.
- Смолин Д. В. Введение в искусственный интеллект: конспект лекций. М.: ФИЗМАТЛИТ. ISBN 5-9221-0513-2.
- Хант Э. Искусственный интеллект (17 700 nüs.). М.: Мир. Под ред. В. Л. Стефанюка. 1978 [Artificial intelligence].
- Luger, George; Stubblefield, William, Artificial Intelligence: Structures and Strategies for Complex Problem Solving (5th), The Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc., 2004, səh. 720, ISBN 0-8053-4780-1, 2021-01-15 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-06-08
- Nilsson, Nils, Artificial Intelligence: A New Synthesis, Morgan Kaufmann Publishers, 1998, ISBN 978-1-55860-467-4
- Russell, Stuart J.; Norvig, Peter, Artificial Intelligence: A Modern Approach (2nd), Prentice Hall, 2003, ISBN 0-13-790395-2, 2011-02-28 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-06-08
- Poole, David; Mackworth, Alan; Goebel, Randy, Computational Intelligence: A Logical Approach, New York: Oxford University Press, 1998, 2009-07-25 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-06-08
- Turing, Alan, "Computing Machinery and Intelligence", Mind, LIX (236), October 1950: 433–460, doi:10.1093/mind/LIX.236.433, ISSN 0026-4423, 2008-07-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2008-08-18
- Мередит Бруссард. Искусственный интеллект. Пределы возможного. М.: Альпина нон-фикшн. 2020. ISBN 978-5-00139-080-0.
Xarici keçidlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Artificial Intelligence. BBC Radio 4 discussion with John Agar, Alison Adam & Igor Aleksander (In Our Time, 8 December 2005).
- Theranostics and AI—The Next Advance in Cancer Precision Medicine
- Российская ассоциация искусственного интеллекта
- Американская ассоциация искусственного интеллекта
- Портал ИИ Arxivləşdirilib 2020-05-17 at the Wayback Machine — информация обо всех направлениях искусственного интеллекта
- Искусственный интеллект Arxivləşdirilib 2020-06-17 at the Wayback Machine — биографии, история исследований, популярные объяснения
- Искусственный интеллект — это просто — материалы и форум по темам, непосредственно связанным с изучением и созданием искусственного интеллекта
- Forum "Искусственный интеллект"
- Библиотека материалов. Программы. Список проектов и групп по созданию искусственного интеллекта.
- Искусственный интеллект: в чём загвоздка? Arxivləşdirilib 2020-06-08 at the Wayback Machine 3DNews
- Портал искусственного интеллекта статьи и файлы по нейронным сетям, экспертным системам, генетическим алгоритмам и другим направлениям ИИ
- Савельев А. В. Internet и нейрокомпьютеры как социотехнологические стратегии искусственного мира, Искусственный интеллект. Часть первая: путь к сверхинтеллекту
- [2]
- Европейская комиссия. "Ethics guidelines for trustworthy AI" (ingilis). 2019-04-08. İstifadə tarixi: 2019-05-09.
- Библиотека РАИИ. Статьи, книги, материалы РАИИ Российская ассоциация искусственного интеллекта (1113 пунктов)
- Р. В. Шамин. Курс "Машинное обучение и искусственный интеллект в математике и приложениях". НОЦ Математического института им. В. А. Стеклова РАН
- А.Соловьев. Ишкушштвенный интеллект
- А.Соловьев. Искусственный интеллект давно родился Arxivləşdirilib 2019-09-07 at the Wayback Machine
 Diferensial hesablama | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Əsas | |||||||
| Konseptlər | |||||||
| Tətbiqlər | |||||||
| Cihazlar | |||||||
| Proqram təminatı kitabxanaları | |||||||
| Tətbiq edilməsi |
| ||||||
| İnsanlar | |||||||
| Təşkilatlar | |||||||
| Arxitekturalar |
| ||||||
| |||||||
Lüğətlər və ensiklopediyalar | ||||
|---|---|---|---|---|
