Xaybulla rayonu

Xaybulla rayonu (başq. Хәйбулла районы) — Başqırdıstan Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon.

Rayon
Xaybulla rayonu
Хәйбулла районы
Bayraq[d] Gerb
Bayraq[d] Gerb

51°51′49″ şm. e. 58°12′38″ ş. u.HGYO

Ölkə
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 20 avqust 1930
Sahəsi 3911,66[1] km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi
  • 30.705 nəf. (2021)[3]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu 34758
Poçt indeksi 4538ХХ
Rəsmi sayt
Xaybulla rayonu xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rayonun inzibati mərkəzi Akyar kəndidir. Yaşayış məntəqəsi Ufadan 337 km aralıda yerləşir.

Coğrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xaybulla rayon qumluğu

Xaybulla rayonuBaşqırdıstanın cənub-şərqində yerləşir. Şimaldan Bağqırdıstanın Baymak və Yılayır, qərbdən Ziançur rayonları, cənubdan isə Orenburq vilayəti ilə sərhəddə yerləşir. Rayon Başqırdıstanımn ən quraq regionlarındandır. Burada qış vahə mədəniyyəti yayılmışdı. Rayonun şimal-şərqindən Bolşaya Urtazımka çayı keçir. Şərq ərazisinin yarısı çöllükdür. Burada qara-şorakət torpaqlar yayılmışdır. Qərbində isə meşəçöl və dağ meşələri yayılmışdır.

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Xaybulla rayonunda şəlalə

Xaybulla rayonu 20 avqust 1930-cu ildə Başqırd Muxtar Sovet Sosialist Respublikası kantonları ləğv edərək yerində 48 rayon təşkil etməsi ilə təsis edilmişdir. İlk əvvəllər rayon mərkəzi Xaybulla kəndi olmuşdur. Hazırda isə Akray kəndi adlanır. Rayon 1950-ci illərdə güçlü şəkildə inkişaf edirdi. Bu dövrdən Ufa və Selinski qəsəbələri qalmışdır.

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Əhalinin sayı
2002 2008[4] 2009[5] 2010[6] 2012 2013[7]
33 072 ▼32 512 ▼32 427 ▲33 398 ▼32 975 ▼32 637
2014[8] 2015[9] 2016[10] 2017[11]
▼32 176 ▼31 735 ▼31 419 ▼31 112

Ümumrusiya siyahıya alınmasına Başqırdıstan Respublikası Xaybulla rayonu ərazisin milli tərkibi: başqırdlar — 77,6 %, ruslar — 17,8 %, digər millər — 4,6 %[12].

İnzibati-ətazi vahidləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ziançurinski ayonunda 14 kənd inzibati vahidliyinə 57 yaşayış məntəqəsi daxildir[13]

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayon ərazisində dəmir, qızıl, kvars, tikinti daşı, əhəng, kərpiç xammalı, qum kimi faydalı qazıntılar vardır. Ərazisinin 302,4 min ha əkinə yararlıdır. 82,8 ha ərazi otlaq kimi istifadə edilir. 2015-ci ildə respublika ərazisində ilk günəş elektrik stansiyası olan Buribayev GES istifadəyə verilmişdir [14]..

Nəqliyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayonla əlaqə Sibay — Akyar, Yudıbaeva — Akrar — Sara yolu ilə təmin edilir. Əvvəllər Akyarda hava limanı fəaliyyət göstərmişdir.

Sosial sfera

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rayon ərazisində 55 ümumtəhsil mərkəzi, 24 orta məktəb, musiqi məktəbi, 28 kütləvi kitabxana, 48 klub, 4 xəstəxana fəaliyyət göstərir. Burada rus və başqırd dilində «Xaybulla xəbərləri» — «Хәйбулла хәбәрзәре». adlı qəzet buraxılır.

Tanınmış sakinləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Abdulla Kəmaləddinoviç Adiqamov — partiya və dövlət xadimi, Başqırdıstan Respublikasının üzvü.
  • Kayam Həbibrəhmanoviş Axmetşin — Sovet İttifaqı qəhrəmanı.
  • Abraşit İlyasoviç Bikbavov — dövlət və ictimai xadim, Başqırd ordusunun adyudantı.
  • Zaynulla Baqişaey — rusiyalı dövlət və ictimai xadim.
  • Muxamet İdrisov — rəqqas, RSFSR xalq artisti.
  • Yumabay İsyanbayev — musiqiçi, BMSSR xalq artisti.
  • Qaynetdin Mulatov — ilk başqırd dirijor, pedaqoq, BMSSR xalq artisti (1969), RSFSR əməkdar incəsənət xadimi (1980).
  • Minniahmet Mulatov — geoloq-geokimyaçı, geologiya-minerologiya elmlər namizədi (1961).
  • Sergey Çekmaryov (1909/1910—1933) — sovet şairi.
  • Pavel Çumaçenko (1904—1949) — Qırmızı Ulduz ordenli..
  • Qilman Yakupov — Xaybulla rayon KPMİK raynom müavini (1962—1980), Əmək İttifaqı Qəhrəmanı

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Республика Башкортостан. Общая площадь земель муниципального образования". 2020-05-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-05.
  2. ↑ 1 2 GEOnet Names Server. 2018.
  3. ↑ https://rosstat.gov.ru/storage/mediabank/tab-5_VPN-2020.xlsx (rus.).
  4. ↑ Подготовка к проведению всероссийской переписи населения на территории городского округа г. Уфа Arxivləşdirilib 2017-05-17 at the Wayback Machine  (rus.)
  5. ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года Arxivləşdirilib 2013-05-16 at the Wayback Machine  (rus.). 2 yanvar 2014 tarixində yoxlanılmışdır. 2 yanvar 2014 tarixində Arxivləşdirilmişdir.
  6. ↑ Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан Arxivləşdirilib 2017-09-18 at the Wayback Machine (rus.). 20 avqust 2014 tarixində yoxlanılmışdır. 20 avqust 2014 tarixində.
  7. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов) Arxivləşdirilib 2020-04-28 at the Wayback Machine (rus.). 16 noyabr 2013 tarixində yoxlanılmışdır. 16 noyabr 2013 tarixində.
  8. ↑ Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года Arxivləşdirilib 2020-04-27 at the Wayback Machine (rus.). 2 avqust 2014 tarixində yoxlanılmışdır. 2 avqust 2014 tarixində.
  9. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года Arxivləşdirilib 2020-05-14 at the Wayback Machine (rus.). 6 avqust 2015 tarixində yoxlanılmışdır. 6 avqust 2015 tarixində.
  10. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2016 года  (rus.)
  11. ↑ Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2017 года (31 iyul 2017). 31 iyul 2017 tarixində yoxlanıldı. 31 iyul 2017 tarixində Arxivləşdirildi.
  12. ↑ "Итоги Всероссийской переписи населения по Республике Башкортостан" (pdf). Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республике Башкортостан. 2013-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-03-05.
  13. ↑ "Закон Республики Башкортостан «Об изменениях в административно-территориальном устройстве Республики Башкортостан в связи с объединением отдельных сельсоветов и передачей населённых пунктов» (Принят Государственным Собранием — Курултаем Республики Башкортостан 18 ноября 2008 года)". 2014-11-29 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-09-05.
  14. ↑ Первая солнечная электростанция начала вырабатывать энергию. Башкирия «обладает высоким уровнем солнечной радиации» Arxivləşdirilib 2016-08-15 at the Wayback Machine // Московский комсомолец, Уфа, 25 ноября 2015 года

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]