Yılayır rayonu

Yılayır rayonu (başq. Йылайыр районы) — Rusiya Federasiyası, Başqırdıstan Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon. İnzibati mərkəzi Yılayır kəndidir.

Yılayır rayonu
Йылайыр районы
Bayraq[d] Gerb
52°22′ şm. e. 57°39′ ş. u.HGYO
Ölkə	Rusiya
İnzibati mərkəz	Zilair[d]
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	20 avqust 1930
Sahəsi	5.773,99 km²
Saat qurşağı	Yekaterinburq vaxtı[d] UTC+05:00
Əhalisi
Əhalisi	15.087 nəf. (2021)[1]
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu	34752
Poçt indeksi	4536ХХ
Rəsmi sayt
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rayonun sahəsi 5774 km²-dir. Rayon Başqırdıstan Respublikasının Baymak, Böryən, Ziançurinski, Kuqərsen və Xaybulla rayonları ilə həmsərhəddir. Başqırd Uralının cənub hissəsində yerləşir. Rayonun ərazisi Barakal, Zilair, Bolşoy Suren və Böyük İkanın yuxarı axınları — Avaşla, Berdyaş, Tekal çaylarının kanyon yaradan vadiləri ilə kəsilmiş Zilair yaylasında yerləşir. Ağcaqayın, şam meşələri çox yayılmışdır. Rayonun qərb kənarından palıd, cənub-şərq kənarında ağcaqayın və şam meşələri zolaq şəkilində yayılmışdır. Torpaqlar: dağ qartatorpaqları, dağ boz-meşə və qaratorpaq.

Rayon 20 avqust 1930-cu ildə mərkəzi Yılayır kəndi olmaqla qurulur. Bu Berdyaş, Vasilyevsk, Erovçinski, Yılayır, İvano-Kuvalatski, Kananikolski, Novo-Aleksandrovski, Novo-Nikolski, Petrovski, Urkasski, Uspenski və Çuyunçi-Çupanovski kənd icmalarından ibarət idi. Sahəsi 5783 km², əhalisi: 30304 nəfərdir. 1954-cü ildə təşkili planlaşdırılan Maqnitoqorsk rayonunun bir hissəsi olmalı idi. Müasir sərhədlər daxilində rayon 1965-ci ilin noyabr ayında formalaşır.

Böyük Vətən müharibəsi illərində 7585 nəfər vətənini qorumaq üçün rayonu tərk edir. Qəhrəmanlıq və cəsarətə görə 8 nəfər Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adına, fədakar əməyinə görə, iki nəfər Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülür.

Rusiya İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin proqnozuna görə^[2]:

2024–14,78 min nəfər.

2035–14,06 min nəfər.

Milli tərkib 2010-cu il Ümumrusiya siyahıyaalmasına görə

başqırdlar — 56,5%, ruslar — 36,2%, tatarlar — 3,2%, çuvaşlar — 2,8%, digər millətlərdən olanlar — 1,3%^[3]. Dini baxımından əhalisi provaslav və müsəlmandır.

Durtöylö rayonu ərazisinə 13 kənd inzibati vahidliyi daxildir. Rayon ərazisinə ümumilikdə 57 yaşayış məntəqəsi daxildir.

Nikolay İvanoviç Volkov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Hamid Nurislamoviç Gizatullin — Rusiya Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü.

İşmulla İşkleeviç Dilmuxhametov — aktyor, müğənni, bəstəkar, dramaturq, Başqırdıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının xalq artisti, RSFSR-in əməkdar artisti, Salavat Yulaev adına Respublika mükafatı laureatı.

Nikolay Romanoviç İrikov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Leonid Mixayloviç Kuvşinov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Nikolay İvanoviç Lazarev — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Vasili İvanoviç Maslov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Pyotr Eqoroviç Pavlov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Andrey İqnatiyeviç Serkov — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Valentin Vasilieviç Sorokin — şair, publisist, Rusiya Dövlət Mükafatı laureatı.

Saqdiy Axmadeyeviç Sultanov — geoloq.

George Andreviç Xaçin — Sovet İttifaqı Qəhrəmanı.

Rayonda 1 peşə məktəbi, 48 ümumtəhsil məktəbi, o cümlədən 13 orta, 20 kütləvi kitabxana, 43 klub müəssisəsi, mərkəzi rayon və 2 rayon xəstəxanası fəaliyyət göstərir. "Kənd işıqları" — "Auyl Uttars adlı qəzet rus və başqırd dillərində nəşr olunur.