Lüğətlərdə axtarış.

Abduksiya (lat. abducere- bayıra çəkmək, açmaq) — tibbdə aşağı ətraflar və yuxarı ətrafların bədənə nisbətdə hərəkət istiqamətini - açıcı hərəkəti göstərən termin.

Adduksiya (lat. adducere - içəri çəkmək, bükmək, qatlamaq) — tibbdə aşağı ətraflar və yuxarı ətrafların bədənə nisbətdə hərəkət istiqamətini - bükücü hərəkəti, qatlamanı göstərən termin.

Obduksiya (rus. обдукция, ing. obduction, lat. ob­duc­tio - örtmək) — okean litos­ferinin materik tavaları kənarının ("yeni qlobal tektonika" nəzəriyyəsinə mü­vafiq) üstəgəlməsi. Obduksiya bir litosfer plitəsinin digərinin üzərinə hərəkətidir. Subduksiya prosesinin əksi. Okean tipli plitənin qitə plitəsi altına gömülməsi (subduksiya) prosesində birincinin bütün kütləsi "udula" bilmədiyi halda, "artıq qalan" hissəsi qonşu plitənin üzərinə aşıb, tökülür. Müasir geodinamik rekonstruksiyaya əsaslanaraq, tədqiqatçılar belə fikrə gəliblər ki, Göyçə-Həkərə melanj zonası obduksiya nəticəsində yaranmışdır. Geologiya terminlərinin izahlı lüğəti. Bakı: Nafta-Press, 2006.

Abdikasiya (lat. abdicatio) — taxt-tacdan, hökmranlıqdan, ad-sandan, rütbədən könüllü olaraq imtina etmək. Tarixdə bir sıra hallar mövcuddur ki, monarx (imperator, kral) könüllü olaraq səlahiyyətlərini yerə qoyaraq, taxt-tacdan imtina etmiş ya da həmin səlahiyyətlərini qardaşına ya övladına güzəştə gediblər. == Tarixdə == Almaniyada 1848-1849-cu illər inqilabı gedişində I Lüdviq taxt-tacdan oğlu II Maksimiliannın xeyrinə imtina etmişdir. Birinci Holland kralı Napoleonun kiçik qardaşı I Lüdovik Bonapart taxt-tacdan oğlu II Lüdovik Bonapartın xeyrinə imtina etmişdir. V Filipp 1724 cü ildə, melanxoliyadan və sinir pozğunluğundan əziyyət çəkdiyinə görə taxt-tacdan oğlu I Luisin xeyrinə imtina etmişdir. Niderland kralı I Villemin bacarıqsızlığı ucbatından dövlət borclarının artması onu kral kimi gözdən salmış olur və nəticədə 7 oktyabr 1840 cı ildə taxt-tacdan böyük oğluna II Villemin xeyrinə imtina etmiş olur. Rza şah Pəhləvi 1941-ci ilin avqust ayında Sovet və İngils qoşunları İranın ərazisinə yeridildikdən sonra oğlu Məhəmməd Rza Pəhləvinin xeyrinə taxtdan əl çəkməyə məcbur olmuşdur. == Müasir dövrümüzdə == 30 aprel, 1980 cı ildə Niderland kraliçası Yuliana 71 yaşında fərman imzalayaraq, böyük qızı şahzadə Beatriksin xeyrinə taxt-tacdan imtina etmişdir. Bundan 33 il sonra 75 yaşında Beatriks fərman imzalayaraq taxt-tacı böyük oğlu Villem-Aleksandra təhvil vermişdir.

Addiksiya — hər hansı bir fəaliyyət növü ilə məşğul olmaq istəyi. Məsələn, alkaqolizm, narkomaniya, siqaret çəkmək, günün çox hissəsini İnternetdə keçirmək də addiksiyaya aiddir. Alkoqolizm daha çox bir problem kimi fiziki deyil, daha çox psixoloji xarakter daşıyır.

Deduksiya (ing. Deduction; lat. deuctio) — əldə etmə, hasil etmə, çıxarma. Latın mənşəlidir. Əsas mühakimə (əqli nəticə) üsullarından və tədqiqat metodlarından biri. Deduksiya öz metodoloji üslubuna görə induksiyadan fərqlənir. İnduksiyanın əksidir, mühakimə prosesində ümumi müddəalardan xüsusi nəticə çıxarmaq, hər hansı bir ümumi fikirdən məntiqi yola çıxmaq, prinsip yaxud təklif ortaya qoymaq. Deduksiyaya sadə misal olaraq aşağıdakı mühakiməni göstərmək olar: "Bütün adamlar ölümə məhkumdur. Sokrat adamdır. Onda Sokrat olümə məhkumdur".

Subduksiya — Subduksiya iki plitənin bir-birinə qarşı hərəkət etməsi nəticəsində yaranır. Onları ayıran sərhəd konvergent sərhəd adlanır. Bu zaman sıxlığı daha çox olan plitə digərinin altına enərək mantiyaya daxil olur. Bəzən sıxlığı çox olan deyil, sıxlığı az olan plitə mantiyaya doğru enir. Bu proses obduksiya adlanır. Pangeya parçalanmağa başladıqdan sonra plitələr kənarlara doğru böyük bir məsafədə hərəkət etmişlər. Bu plitələr qarşısına çıxan okean plitəsi və mikroplitələr ilə subduksiya növ sərhəd əmələ gətirmişdir. Bu gəminin açıq hövzədə üzməsinə bənzədilə bilər. Onun qarşısında gəminin bacasına bənzər vulkanik ada qövsü, yük sahəsinə bənzər passiv qitə kənarı yerləşir. Hazırkı subduksiya növ sərhədlər Sakit okean boyu daha geniş yayılmışdır.

İnduksiya (lat. inductio – vadaredici) ayrı-ayrı faktlardan və ya xüsusi təsadüflərdən ümumi nəticələri çıxarmaqla mühakimə yürütmək üsulu, deduksiyanın əksi; fizikada maqnit sahəsində hərəkət edərkən və ya ətrafında maqnit sahəsi dəyişərkən hər hansı bir naqildə elektrik cərəyanının yaranması; mətndə tək-tək hallarda ümumi nəticəyə gəlmə, məntiqi hökm, faktları ümumiləşdirmək üsulu. Elektromaqnit induksiyası — Maqnit sahəsinin təsirindən elektrik sahəsinin yaranması. Elektrostatik induksiya — Elektrik sahədə yüklərin yerini dəyişməsini təsvir edir. Əliquliyev R.. Şükürlü S., Kazımova S. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.

. Elektrostatik induksiya — xarici elektrik sahəsinin təsirindən cismdə məxsusi elektrostatik sahəsinin yaranma hadisəsidir. Hadisə keçirici cismin daxilində yüklərin yenidən paylanması, həmçinin keçirici olmayan cismlərdə daxili mikrostrukturanın qütbləşməsi ilə şərtlənir. Xarici elektrik sahəsi cismin yaxınlığında elektrik sahəsinin induksiyası sayəsində ciddi təhrif oluna bilər. == Keçiricilərdə elektrostatik induksiya == Xarici elektrik sahəsinin təsirindən yüksək elektrik keçiriciliyinə malik metallarda yüklərin yenidən paylanması o vaxta qədər davam edir ki, cismin daxilindəki yüklər xarici elektrik sahəsinin təsirini daha kompensasiya edə bilməsin. Bu zaman keçirici cismin qarşı tərəflərində əks istiqamətdə yükləniş (induksiya olunmuş) yüklər yaranır. Keçiricilərdə elektrostatik induksiya onların yüklənməsi üçün istifadə olunur. Əgər naqil torpaqla əlaqəlndirilsə, və ona əks qiymətdə yüklənmiş cism yaxınlaşsa (toxunmadan), onda elektronların bir hissəsi torpağa keçəcək, naqildə isə onların cüzi hissə qalacaq. Torpaqla əlaqəni kəssək və yükü cismi uzaqlaşdırsaq onda naqil müsbət yüklü qalacaq. Eyni hal naqili torpaqla əlaqələndirmədən aparılsa, onda yüklü cism götürüldükdən sonra naqilə induksiya olunmuş yüklər yenidən paylanacaq və onun bütün hisssi neytral olacaq. == Mənbə == Nəsirov, V., Aslanlı, G. Elektrik.

Qarşılıqlı induksiya birinci tərəf dövrədə cərəyan şiddəti dəyişən zaman ikinci tərəf dövrədə EHQ-nin meydana gəlməsidir. Qarşılıqlı induksiya elektromaqnit induksiyasının xüsusi haldır . Birinci tərəf dövrədə cərəyan şiddəti dəyişdikdə, ikinci tərəf dövrədə EHQ əmələ gəlir: E 2 = − d Ψ 1 d t = − L d I 1 d t {\displaystyle {\mathcal {E_{2}}}=-{{d\Psi _{1}} \over dt}=-L{dI_{1} \over dt}} burada E 2 {\displaystyle {\mathcal {E_{2}}}} — ikinci tərəf dövrədəki elektrik hərəkət qüvvəsi, Ψ 1 {\displaystyle \Psi _{1}} — birinci tərəf dövrədə maqnit ilişmə seli , I 1 {\displaystyle I_{1}} — birinci tərəf dövrədəki cərəyan şiddəti, L {\displaystyle L} — konturun qarşılıqlı induktivliyi . İkinci tərəf dövrədə cərəyan şiddəti dəyişdikdə, birinci tərəf dövrədə EHQ əmələ gəlir: E 1 = − d Ψ 2 d t = − L d I 2 d t {\displaystyle {\mathcal {E_{1}}}=-{{d\Psi _{2}} \over dt}=-L{dI_{2} \over dt}} burada E 1 {\displaystyle {\mathcal {E_{1}}}} — birinci tərəf dövrədəki elektrik hərəkət qüvvəsi, Ψ 2 {\displaystyle \Psi _{2}} — ikinci tərəf dövrənin maqnit ilişmə seli , I 2 {\displaystyle I_{2}} — ikinci tərəf dövrədəki cərəyan şiddəti, L {\displaystyle L} — konturun qarşılıqlı induktivliyi . Qarşılıqlı induksiya hadisəsindən transformatorlarda dəyişən gərginliyi yüksəltmək və alçaltmaq üçün istifadə olunur . Elektromaqnit induksiyası Özünə induksiya Transformator Никеров. В. А. Физика: учебник и практикум для академического бакалавриата. — Юрайт, 2015. — 415 с. — ISBN 978-5-9916-4820-2.

Qrammatik induksiya — bu dildə məlum üzvlüyə malik bir sıra müşahidələr (nümunələr) əsasında dilin formal qrammatikasını bərpa edən maşın öyrənmə proseduru. Prosedur nəticəsində müşahidə olunan obyektlərin modeli nəticə çıxarma qaydaları və ya generasiya qaydaları[az], sonlu avtomat və ya başqa növ avtomat şəklində qurulur. Ümumiyyətlə, qrammatik nəticə, nümunə məkanının sətirlər, ağaclar, qrafiklər kimi diskret kombinator obyektlərindən ibarət olduğu maşın öyrənmə sahələrindən biridir. Qrammatik nəticə tez-tez müxtəlif tipli sonlu avtomatların öyrənilməsi probleminə çox diqqət yetirir , çünki bu problem üçün effektiv alqoritmlər 1980-ci illərdən bəri mövcuddur. 2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən bu yanaşmalar kontekstsiz qrammatikaların və çoxlu kontekstsiz qrammatikalar və paralel çoxsaylı kontekstsiz qrammatikalar kimi daha zəngin formalizmlərin nəticə çıxarmaq vəzifəsinə qədər genişləndirilmişdir. Qrammatik nəticənin öyrənildiyi qrammatikaların digər sinifləri də digər qrammatika sinifləri — kontekstual qrammatikalar və nümunə dilləri üçün də öyrənilmişdir. Ən sadə öyrənmə növü öyrənmə alqoritmi sözügedən dilin sözlərindən yalnız nümunələr toplusunu, bəzən isə əks nümunələri qəbul etməsidir. Digər öyrənmə modelləri də var. Tez-tez öyrənilən alternativlərdən biri, məsələn, dəqiq öyrənmə modelində və ya Anqluin [2] tərəfindən təqdim edilən minimal adekvat müəllim modelində olduğu kimi, şagirdin sözün dilə mənsubiyyəti haqqında sual verə bilməsi halıdır. Qrammatik nəticə çıxarmaq üçün müxtəlif üsullar işlənib hazırlanmışdır.

Riyazi induksiya qurmaq üçün adətən istifadə edilən riyazi sübutun metodudur ki, hansi ki, verilən fikir bütün natural ədədlərin (mənfi olmayan tam ədədlər) doğrusudur. Metod daha çox ümumi əsaslandırılmış strukturlar haqqında fikirləri sübut etmək üçün uzana bilər; struktur induksiya kimi tanınan bu ümumiləşdirmədən riyazi məntiqdə və informatikada istifadə edilir. Burada riyazi induksiya rekursiya ilə yaxın əlaqəli olan məna yaratdı. Riyazi induksiya riyaziyyatda qeyri ciddi hesab edilən induktiv mühakimənin forması kimi səhv izah edilməməlidir. Faktiki olaraq, riyazi induksiya ciddi deduktiv mühakimənin formasıdır. Eramızdan əvvəl 370-də,Platonun ola bilsin ki Parmenidesi aşkar olmayan induktiv sübutun erkən nümunəsini özündə saxlamışdır. Evklidin və Bhaskaranin "dövri metodunda" riyazi induksiyanın ən erkən aşkar olmayan izləri başlanğıcların sayının sonsuz olduğunu göstərmişdi. Bu qədim riyaziyyatçıların heç biri, buna baxmayaraq, induktiv hipotezanı aşkar bəyan etmədi. Başqa oxşar hadisə (zidd olaraq, nə Vacca yazmışdı, necə ki Freudenthal diqqətlə göstərdi), sübut etmək üçün texnikadan istifadə etmiş onun Arithmetiko Libri duetində (1575) Françesko Maurolikodan ki, birinci n tək tam ədədinin məbləği n2-dir. İnduksiyanın prinsipinin birinci qısaca və dürüst ifadə etməsi onun Traitid üçbucağı arifmetikasında (1665) Paskal tərəfindən verildi.

Oksidləşmə-reduksiya reaksiyaları (ing. Reduction-Oxidation; qısa adı:Redox və ya Redox reactions; mənası: Reduction - azaltma, Oxidation - yüksəltmə) — atomların oksidləşmə dərəcəsinin dəyişməsi ilə gedən reaksiyalara deyilir. Oksidləşdiricidə elektron alınır, reduksiyaedicidə elektron itirilir. Atomlarda oksidləşmə dərəcəsinin dəyişməsi elektronların bir atomdan digərinə keçməsi nəticəsində baş verir. Oksidləşmə vaxti elementin oksidləşmə dərəcəsi artır. Oksidləşmə və reduksiya prosesləri vahid bir prosesin iki hissəsidir. Yəni reduksiya olmadan oksidləşmə və ya tərsinə, oksidləşmə olmadan reduksiya gedə bilməz. Qarşılıqlı kimyəvi təsir zamanı elektron qəbul edən maddələr oksidləşdiricilər, əksinə, elektron verən maddələr isə reduksiyaedicilər adlanır. Beləliklə, oksidləşmə-reduksiya prosesində reduksiyaedicinin müəyyən sayda elektronu oksidləşdiriciyə keçir. Nəticədə, reduksiyaedici oksidləşir, oksidləşdirici isə reduksiya olunur.

İnduksiya (ing. induction) – xüsusidən ümumiyə, ayrı-ayrı müşahidələrdən ümumiləşdirməyə doğru məntiqi nəticə. İnduksiyada toplanmış təcrübə, yaxud eksperimentlərin nəticələrinə görə formalaşdırılmış mülahizələr çoxluğunun əsasında ümumi nəticə çıxarılır; bu zaman nəticənin özünün mütləq bilavasitə mülahizələrdəki informasiyalardan çıxacağı vacib deyil. Faktlardan ibarət olan verilənlər bazasının emalı zamanı ümumi qaydaların, meyllərin və korrelyasiyaların aşkarlanması məqsədilə induksiyadan istifadə olunur. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

İnduksiya (ing. induction) – xüsusidən ümumiyə, ayrı-ayrı müşahidələrdən ümumiləşdirməyə doğru məntiqi nəticə. İnduksiyada toplanmış təcrübə, yaxud eksperimentlərin nəticələrinə görə formalaşdırılmış mülahizələr çoxluğunun əsasında ümumi nəticə çıxarılır; bu zaman nəticənin özünün mütləq bilavasitə mülahizələrdəki informasiyalardan çıxacağı vacib deyil. Faktlardan ibarət olan verilənlər bazasının emalı zamanı ümumi qaydaların, meyllərin və korrelyasiyaların aşkarlanması məqsədilə induksiyadan istifadə olunur. İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.

Reduksiya — sınığı və ya çıxığı düzgün vəziyyətə qaytarmaq üçün cərrahi əməliyyat. "Reduksiya" termininin mənası hər hansı bir aradan qaldırma və ya kəmiyyət azalması demək deyil, əksinə bərpanı nəzərdə tutur: (re - "geri, başlanğıc vəziyyətə" + ducere – "aparıcı/gətirmək") — yəni "normal vəziyyətə gətirir”. Sümük sındıdan sonra qırıqlar yerdəyişmə nəticəsində hamarlığını itirir. Qırılan sümüyün heç bir deformasiya olmadan sağalması üçün sümük parçaları yenidən öz normal anatomik vəziyyətinə uyğunlaşdırılmalıdır. Ortopedik cərrahiyyə yerdəyişməni azaltmaqla sınıq sümüyün normal anatomiyasını yenidən yaratmağa çalışır. Reduksiya prosesi qısa müddət ərzində şiddətli ağrılı ola bildiyindən, adətən qısa təsirli anesteziya, sedativ və ya sinir bloku altında aparılır. Qiriq hissəcikləri quraşdırıldıqdan sonra, reduksiya, gipslərin tətbiqi, dartma və ya plitələr, vintlər və ya digər implantlar vasitəsilə saxlanılır, bu da öz növbəsində xarici və ya daxili ola bilər. Reduksiya "qapalı" və ya "açıq" cərrahiyyə üsullarla ola bilər: Qapalı reduksiya — sümük parçalarına cərrahi məruz qalmadan yığmaq. Açıq reduksiyada — sınıq hissəcikləri toxumaların parçalanması ilə cərrahi olaraq müəyyən edilir.