Lüğətlərdə axtarış.

Azərbaycan: Tarixdən səhifələr — rejissor Nizami Abbasın 2006-2008-ci illərdə çəkdiyi dördseriyalı sənədli film. == Film haqqında == Dördseriyalı sənədli film "Yaddaş" Sənədli Filmlər Studiyasında istehsal edilib. Ekran əsəri Azərbaycan tarixinin müxtəlif dövlərini əhatə edir. Filmin ilk seriyası 2006-cı ildə çəkilib. Filmdə Azərbaycan Respublikasının Dövlət Kino-Foto Sənədləri Arxivinin materiallarından istifadə olunub.

Rolling Stone jurnalının "Tarixin ən yaxşı 500 mahnısı" siyahısı (ing. Rolling Stone's 500 Greatest Songs of All Time ya da qısaca ing. 500 Greatest Songs of All Time) — Rolling Stone jurnalı tərəfindən 2004-cü ildə yayımlanmış sıyahı. Siyahı 172 musiqiçi və tənqidçinin səsverməsi nəticəsində hazırlanmışdır. == Siyahı == Meni gozle, Polad BulBul oglu Like a Rolling Stone, Bob Dylan Satisfaction, The Rolling Stones Imagine, John Lennon What's Going On, Marvin Gaye Respect,Aretha Franklin Good Vibrations, The Beach Boys Johnny B. Goode, Chuck Berry Hey Jude, The Beatles Smells Like Teen Spirit, Nirvana What'd I Say, Ray Charles My Generation, The Who A Change Is Gonna Come, Sam Cooke Yesterday, The Beatles Blowin' in the Wind, Bob Dylan London Calling, The Clash I Want to Hold Your Hand, The Beatles Purple Haze, Jimi Hendrix Maybellene, Chuck Berry Hound Dog, Elvis Presley Let It Be, The Beatles Born to Run, Bruce Springsteen Be My Baby, The Ronettes In My Life, The Beatles People Get Ready, [[The Impressions God Only Knows, The Beach Boys A Day in the Life, The Beatles Layla, Derek and the Dominos (Sittin on) the Dock of the Bay, Otis Redding Help!, The Beatles I Walk the Line, Johnny Cash Stairway To Heaven, Led Zeppelin Sympathy for the Devil, The Rolling Stones River Deep - Mountain High, Ike and Tina Turner You've Lost That Lovin' Feelin', The Righteous Brothers Light My Fire, The Doors One, U2 No, Woman No Cry, Bob Marley and the Wailers Gimme Shelter, The Rolling Stones That'll Be the Day, Buddy Holly and the Crickets Dancing in the Street, Martha and the Vandellas The Weight, The Band Waterloo Sunset, The Kinks Tutti-Frutti, Little Richard Georgia on My Mind, Ray Charles Heartbreak Hotel, Elvis Presley Heroes, David Bowie Bridge Over Troubled Water, Simon and Garfunkel All Along the Watchtower, Jimi Hendrix Hotel California, Eagles The Tracks of My Tears, Smokey Robinson and the Miracles The Message, Grandmaster Flash and the Furious Five When Doves Cry, Prince Anarchy in the U.K., The Sex Pistols When a Man Loves a Woman, Percy Sledge Louie Louie, The Kingsmen Long Tall Sally, Little Richard Whiter Shade of Pale, Procol Harum Billie Jean, Michael Jackson The Times They Are A-Changin', Bob Dylan Let's Stay Together, Al Green Whole Lotta Shakin' Goin On, Jerry Lee Lewis Bo Diddley, Bo Diddley For What It's Worth, Buffalo Springfield She Loves You, The Beatles Sunshine of Your Love, Cream Redemption Song, Bob Marley and the Wailers Jailhouse Rock, Elvis Presley Tangled Up in Blue, Bob Dylan Crying, Roy Orbison Walk On By, Dionne Warwick California Girls, The Beach Boys Papa's Got a Brand New Bag, James Brown Summertime Blues, Eddie Cochran Superstition, Stevie Wonder Whole Lotta Love, Led Zeppelin Strawberry Fields Forever,The Beatles Mystery Train, Elvis Presley I Got You (I Feel Good), James Brown Mr. Tambourine Man, The Byrds I Heard It Through the Grapevine, Marvin Gaye Blueberry Hill, Fats Domino You Really Got Me, The Kinks Norwegian Wood (This Bird Has Flown), The Beatles Every Breath You Take, The Police Crazy, Patsy Cline Thunder Road, Bruce Springsteen Ring of Fire, Johnny Cash My Girl, The Temptations California Dreamin', The Mamas and The Papas In the Still of the Nite, The Five Satins Suspicious Minds, Elvis Presley Blitzkrieg Bop, Ramones I Still Haven't Found What I'm Looking For, U2 Good Golly, Miss Molly, Little Richard Blue Suede Shoes, Carl Perkins Great Balls of Fire, Jerry Lee Lewis Roll Over Beethoven, Chuck Berry Love and Happiness, Al Green Fortunate Son, Creedence Clearwater Revival You Can't Always Get What You Want, The Rolling Stones Voodoo Child (Slight Return), Jimi Hendrix Be-Bop-A-Lula, Gene Vincent and His Blue Caps Hot Stuff, Donna Summer Living for the City, Stevie Wonder The Boxer,Simon and Garfunkel Mr. Tambourine Man, Bob Dylan Not Fade Away, Buddy Holly and the Crickets Little Red Corvette, Prince Brown Eyed Girl, Van Morrison I've Been Loving You Too Long (to Stop Now), Otis Redding I'm So Lonesome I Could Cry, Hank Williams That's All Right, Elvis Presley Up on the Roof, The Drifters Da Doo Ron Ron (When He Walked Me Home), The Crystals You Send Me, Sam Cooke Honky Tonk Women, The Rolling Stones Take Me to the River , Al Green Shout (Parts 1 and 2)], The Isley Brothers Go Your Own Way, Fleetwood Mac I Want You Back,The Jackson 5 Stand By Me, Ben E. King House of the Rising Sun, The Animals It's a Man's Man's Man's World, James Brown Jumpin' Jack Flash, The Rolling Stones Will You Love Me Tomorrow, The Shirelles Shake, Rattle & Roll, Big Joe Turner Changes, David Bowie Rock & Roll Music, Chuck Berry Born to Be Wild, Steppenwolf Maggie May, Rod Stewart With or Without You, U2 Who Do You Love, Bo Diddley Won't Get Fooled Again, The Who In the Midnight Hour, Wilson Pickett While My Guitar Gently Weeps, The Beatles Your Song, Elton John Eleanor Rigby, The Beatles Family Affair, Sly and the Family Stone I Saw Her Standing There, The Beatles Kashmir, Led Zeppelin All I Have to Do Is Dream, The Everly Brothers Please, Please, Please, James Brown Purple Rain, Prince I Wanna Be Sedated, The Ramones Everyday People, Sly and the Family Stone Rock Lobster, The B-52's Lust for Life, Iggy Pop Me and Bobby McGee, Janis Joplin Cathy's Clown, The Everly Brothers Eight Miles High, The Byrds Earth Angel, The Penguins Foxey Lady, Jimi Hendrix A Hard Day's Night, The Beatles Rave On, Buddy Holly and the Crickets Proud Mary, Creedence Clearwater Revival The Sounds of Silence, Simon and Garfunkel Paranoid Android, Radiohead (We're Gonna) Rock Around the Clock, Bill Haley and His Comets I'm Waiting for the Man, The Velvet Underground Bring the Noise, Public Enemy I Can't Stop Loving You, Ray Charles Nothing Compares 2 U, Sinead O'Connor Bohemian Rhapsody, Queen Folsom Prison Blues, Johnny Cash Fast Car, Tracy Chapman Lose Yourself , Eminem Let's Get It On, Marvin Gaye Papa Was a Rollin' Stone, The Temptations Losing My Religion, R.E.M. Both Sides Now, Joni Mitchell Dancing Queen, Abba Dream On, Aerosmith God Save the Queen, The Sex Pistols Paint It, Black, The Rolling Stones I Fought the Law, The Bobby Fuller Four Don't Worry Baby, The Beach Boys Free Fallin', Tom Petty September Gurls, Big Star Love Will Tear Us Apart, Joy Division Hey Ya!, Outkast Green Onions, Booker T. and the MG's Save the Last Dance for Me, The Drifters The Thrill Is Gone, B.B. King Please Please Me, The Beatles Desolation Row, Bob Dylan I Never Loved a Man (The Way I Love You), Aretha Franklin Back in Black, AC/DC Who'll Stop the Rain,Creedence Clearwater Revival Stayin' Alive, The Bee Gees Knocking on Heaven's Door, Bob Dylan Free Bird, Lynyrd Skynyrd Wichita Lineman, Glen Campbell There Goes My Baby, The Drifters Peggy Sue, Buddy Holly Maybe, The Chantels Sweet Child O' Mine, Guns N' Roses Don't Be Cruel, Elvis Presley Hey Joe, Jimi Hendrix Flash Light, Parliament Loser, Beck Bizarre Love Triangle, New Order Come Together, The Beatles Positively 4th Street, Bob Dylan Try a Little Tenderness, Otis Redding Lean On Me, Bill Withers Reach Out, I'll Be There, The Four Tops Bye Bye Love, The Everly Brothers Gloria, Them In My Room, The Beach Boys 96 Tears, ? and the Mysterians Caroline, No, The Beach Boys 1999, Prince Your Cheatin' Heart, Hank Williams Rockin' in the Free World, Neil Young Sh-Boom, The Chords Do You Believe in Magic, The Lovin' Spoonful Jolene, Dolly Parton Boom Boom, John Lee Hooker Spoonful, Howlin' Wolf Walk Away Renee, The Left Banke Walk on the Wild Side, Lou Reed Oh, Pretty Woman, Roy Orbison Dance to the Music, Sly and the Family Stone Good Times, Chic Hoochie Coochie Man, Muddy Waters Moondance, Van Morrison Fire and Rain, James Taylor Should I Stay or Should I Go, The Clash Mannish Boy, Muddy Waters Just Like a Woman, Bob Dylan Sexual Healing, Marvin Gaye Only the Lonely, Roy Orbison We Gotta Get Out of This Place, The Animals I'll Feel a Whole Lot Better, The Byrds I Got a Woman, Ray Charles Everyday, Buddy Holly and the Crickets Planet Rock, Afrika Bambaataa and the Soul Sonic Force I Fall to Pieces, Patsy Cline The Wanderer, Dion Son of a Preacher Man, Dusty Springfield Stand!, Sly and the Family Stone Rocket Man, Elton John Love Shack, The B-52's Gimme Some Lovin', The Spencer Davis Group The Night They Drove Old Dixie Down, The Band (Your Love Keeps Lifting Me) Higher and Higher, Jackie Wilson Hot Fun in the Summertime,Sly and the Family Stone Rappers Delight, The Sugarhill Gang Chain of Fools, Aretha Franklin Paranoid, Black Sabbath Mack the Knife, Bobby Darin Money Honey, The Drifters All the Young Dudes, Mott the Hoople Highway to Hell, AC/DC Heart of Glass, Blondie Paranoid Android, Radiohead Wild Thing, The Troggs I Can See for Miles, The Who Hallelujah, Jeff Buckley Oh, What a Night, The Dells Higher Ground, Stevie Wonder Ooo Baby Baby, Smokey Robinson He's a Rebel, The Crystals Sail Away, Randy Newman Tighten Up, Archie Bell and the Drells Walking in the Rain, The Ronettes Personality Crisis, New York Dolls Sunday Bloody Sunday, U2 Roadrunner, The Modern Lovers He Stopped Loving Her Today, George Jones Sloop John B, The Beach Boys Sweet Little Sixteen, Chuck Berry Something, The Beatles Somebody to Love, Jefferson Airplane Born in the U.S.A., Bruce Springsteen I'll Take You There, The Staple Singers Ziggy Stardust, David Bowie Pictures of You, The Cure Chapel of Love, The Dixie Cups Ain't No Sunshine, Bill Withers You Are the Sunshine of My Life, Stevie Wonder Help Me, Joni Mitchell Call Me, Blondie (What's So Funny 'Bout) Peace Love and Understanding?, Elvis Costello and the Attractions Smoke Stack Lightning, Howlin' Wolf Summer Babe, Pavement Walk This Way, Run-DMC Money (That's What I Want), Barrett Strong Can't Buy Me Love, The Beatles Stan, Eminem featuring Dido She's Not There, The Zombies Train in Vain, The Clash Tired of Being Alone, Al Green Black Dog, Led Zeppelin Street Fighting Man, The Rolling Stones Get Up, Stand Up, Bob Marley and the Wailers Heart of Gold, Neil Young One Way or Another, Blondie Sign 'O' the Times, Prince Like a Prayer, Madonna Do Ya Think I'm Sexy?, Rod Stewart Blue Eyes Crying In the Rain, Willie Nelson Ruby Tuesday, The Rolling Stones With a Little Help From My Friends, The Beatles Say It Loud—I'm Black and Proud, James Brown That's Entertainment, The Jam Why Do Fools Fall In Love, Frankie Lymon and the Teenagers Lonely Teardrops, Jackie Wilson What's Love Got To Do With It, Tina Turner Iron Man, Black Sabbath Wake Up Little Susie, The Everly Brothers In Dreams, Roy Orbison I Put a Spell on You, Screamin' Jay Hawkins Comfortably Numb, Pink Floyd Don't Let Me Be Misunderstood, The Animals Wish You Were Here, Pink Floyd Many Rivers to Cross, Jimmy Cliff Alison, Elvis Costello School's Out, Alice Cooper Heartbreaker, Led Zeppelin Cortez the Killer, Neil Young Fight the Power, Public Enemy Dancing Barefoot, Patti Smith Group Baby Love, The Supremes Good Lovin', The Young Rascals Get Up (I Feel Like Being a) Sex Machine, James Brown For Your Precious Love, Jerry Butler and the Impressions The End, The Doors That's the Way of the World, Earth, Wind and Fire We Will Rock You, Queen I Can't Make You Love Me, Bonnie Raitt Subterranean Homesick Blues, Bob Dylan Spirit in the Sky, Norman Greenbaum Wild Horses, The Rolling Stones Sweet Jane, The Velvet Underground Walk This Way, Aerosmith Beat It, Michael Jackson Maybe I'm Amazed, Paul McCartney You Keep Me Hanging On, The Supremes Baba O'Riley, The Who The Harder They Come, Jimmy Cliff Runaround Sue, Dion Jim Dandy, Lavern Baker Piece of My Heart, Big Brother and the Holding Company La Bamba, Ritchie Valens California Love, Dr. Dre and 2Pac Candle in the Wind, Elton John That Lady (Part 1 and 2), The Isley Brothers Spanish Harlem, Ben E. King The Locomotion, Little Eva The Great Pretender, The Platters All Shook Up, Elvis Presley Tears in Heaven, Eric Clapton Watching the Detectives, Elvis Costello Bad Moon Rising, Creedence Clearwater Revival Sweet Dreams (Are Made of This), Eurythmics Little Wing, Jimi Hendrix Nowhere to Run, Martha and the Vandellas Got My Mojo Working, Muddy Waters Killing Me Softly With His Song, Roberta Flack Complete Control, The Clash All You Need Is Love, The Beatles The Letter, The Box Tops Highway 61 Revisited, Bob Dylan Unchained Melody, The Righteous Brothers How Deep Is Your Love, The Bee Gees White Room, Cream Personal Jesus, Depeche Mode I'm A Man, Bo Diddley The Wind Cries Mary, Jimi Hendrix I Can't Explain, The Who Marquee Moon, Television Wonderful World, Sam Cooke Brown Eyed Handsome Man, Chuck Berry Another Brick in the Wall Part 2, Pink Floyd Fake Plastic Trees,Radiohead Hit the Road Jack, Ray Charles Pride (In The Name of Love), U2 Radio Free Europe, R.E.M. Goodbye Yellow Brick Road, Elton John Tell It Like It Is, Aaron Neville Bitter Sweet Symphony, The Verve Whipping Post, The Allman Brothers Band Ticket to Ride, The Beatles Ohio, Crosby, Stills, Nash and Young I Know You Got Soul, Eric B and Rakim Tiny Dancer, Elton John Roxanne, The Police Just My Imagination, The Temptations Baby I Need Your Loving, The Four Tops Band of Gold, Freda Payne O-o-h Child, The Five Stairsteps Summer in the City, The Lovin' Spoonful Can't Help Falling in Love, Elvis Presley Remember (Walkin' in the Sand), The Shangri-Las Thirteen, Big Star (Don't Fear) the Reaper, Blue Oyster Cult Sweet Home Alabama, Lynyrd Skynyrd Enter Sandman, Metallica Kicks, Paul Revere and the Raiders Tonight's the Night, The Shirelles Thank You (Falettinme Be Mice Elf Agin), Sly & the Family Stone C'mon Everybody, Eddie Cochran Visions of Johanna, Bob Dylan We've Only Just Begun, The Carpenters I Believe I Can Fly, R. Kelly In Bloom, Nirvana Sweet Emotion, Aerosmith Crossroads, Cream Monkey Gone to Heaven, Pixies I Feel Love, Donna Summer Ode to Billie Joe, Bobbie Gentry The Girl Can't Help It, Little Richard Young Blood, The Coasters I Can't Help Myself, The Four Tops The Boys of Summer, Don Henley Fuck tha Police, N.W.A. Suite: Judy Blue Eyes, Crosby, Stills and Nash Nuthin' But a 'G' Thang, Dr.

Tarix-i aləm aray-i Abbasi (fars. تاریخ عالم‌آرای عباسی‎; azərb. Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi‎) — İsgəndər bəy Münşinin farsca yazdığı Səfəvilər xanədanlığının tarixindən bəhs edən və Səfəvi hökmdarı I Şah Abbasa ithaf olunmuş tarixi əsər. == Əsərin nəşrləri == Azərbaycan türkman tayfasından olan Səfəvi tarixçisi İsgəndər bəy Münşinin yazdığı "Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi" Azərbaycan tarixini öyrənmək üçün qiymətli ilkin mənbədir. İsgəndər bəy Münşi Şah Abbasın sarayında xidmət etmiş və bu əsərini fars dilində yazmışdı. Dünyanın tanınmış şərqşünasları öz tədqiqatlarında bu qiymətli ilk mənbəyə dönə-dönə istinad etmişlər. «Tarix-i aləmara-yi Abbasi» əsərinin farsca mətnindən götürülmüş ayrı-ayrı hissələr hələ XIX əsrdə rus şərqşünasları B.Dorn və V.V.Velyaminov-Zernov tərəfindən dərc olunmuşlar. Mənbənin Mirzə Şərif tərəfindən tərtib olunmuş üçcildlik ilk tam nəşri 1896-cı ildə Tehranda daşbasma üsulu ilə çap olundu. Əsərin sonrakı nəşrləri hazırlanarkən bu daşbasma (litoqrafik) çapı əsas götürülmüşdür. 1955-1956-cı illərdə İran alimi İrəc Əfşarın redaktəsi ilə «Tarix-i aləmara-yi Abbasi» ikinci dəfə iki kitaba sığışdırılmış üç cild halında işıq üzü gördü.

Tarixçi — tarix üzrə mütəxəssis, tarix elmi ilə məşğul olan alim, tarixşünas. Tarixçilər insan nəsli ilə əlaqəli olaraq keçmiş hadisələrin davamlı, metodik izahı və araşdırılması ilə maraqlanır; həm də bütün tarixin dövrlərini öyrənir. Əgər şəxs yazılı tarixdən əvvəlki hadisələrlə maraqlanırsa, onda o, ibtidai icma quruluşu dövrünün tədqiqatçısıdır. Bəzi tarixçilər nəşrləri və ya təcrübə ilə tanınırlar. "Tarixçi" XIX əsrin sonlarında Almaniyada və başqa yerlərdə tədqiqat universitetləri yaranan zaman peşəkar bir peşəyə çevrildi. == Obyektivlik == İrvinq Penqvin Buks və Lipştadta qarşı məhkəməsi zamanı məhkəmənin kimin "obyektiv tarixçi" olmasını müəyyənləşdirməli olduğu bəlli oldu. Bu da İngilis qanunlarında ənənəvi olaraq istifadə edilən "insan Klepxem omnibus"u deyil deyə şüurlu insan standarı ilə eyni məna daşıyırdı. Bu, obyektiv bir tarixçinin David İrvinqin tətbiq etdiyi qeyri legitim metodlara qarşı əks mövqe qoymaq üçün hüquqi bir müstəvinin olması üçün lazım idi, çünki İrvinq-Pinqvinlər və Lipştadt məhkəməsindən əvvəl obyektiv tarixçi meyarını müəyyənləşdirmək üçün heç bir hüquqi presedent yox idi. Məhkəmədə hakim Çarlz Qrey böyük ölçüdə şahid-ekspert tarixçi Riçard Con Evansın tədqiqatlarına güvənirdi. Evans Holokost inkarçıları tərəfindən tarixi mənbələrin səhv təqdimatı praktikasını müəyyən olunmuş tarixi metodoloji üsullarla müqayisə etmişdir.

Tarxan — Qədim türk dilində vergi və mükəlləfiyyətdən azad olunmuş rəiyyət. Ərəbcə tarxana məaf deyilir. Rəiyyət tarxanlığı sayəsində tezliklə varlanır, ağa, bəy ünvanı alırdı. == Tarix == Xəzər xaqanlığında titul, ünvan idi. Orta Asiya, Qazan, Həştərxan və Krım xanlıqlarında feodal tarxan adlanırdı.

Tarzən — Tar ifaçısı olan şəxs.

Tarix (q.yun. ἱστορία, historia — "sorğu; araşdırma nəticəsində əldə edilən biliklər") — keçmişdə insanı (onun fəaliyyətini, dünyagörüşünü, ictimai münasibətləri və s.) sistemli şəkildə öyrənən elm; keçmişin tədqiqi və sənədləşdirilməsi. Mənbələr üzrə insan meydana gəlməsi və inkişafını, müxtəlif xalqların ən qədim zamanlardan bizim dövrümüzədək necə yaşamaları, onların həyatlarında hansı hadisələrin baş verməsi, insan cəmiyyətlərinin həyatı necə və niyə dəyişib indi mövcud olduğu hala düşməsini öyrənən elmdir.Tarix – hadisələr ardıcıllığını, tarixi prosesi, təsvir olunan faktların obyektivliyini müəyyən etmək və hadisələrin səbəbləri haqqında nəticə çıxarmaq üçün keçmişlə bağlı bütün növ mənbələri öyrənən elmdir. Tarixi bilməyən insanlar keçmişin səhvlərini təkrarlamağa meyllidirlər. Keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün keçmişi bilmək lazımdır. Tarix fənnini yaxşı bilmək hər birimizin borcudur. Burada isə tarixi gerçəkliyi dərk etməyə çalışan alimlər – tarixçilər ön plana çıxır. Tarixçinin vəzifəsi hər bir alim kimi həqiqəti axtarmaqdır. Həqiqəti dərk etmək prosesi qeyri-adi dərəcədə mürəkkəb və çətindir, bu yolda alim bəzən uğursuzluqlarla qarşılaşa bilər. === Tarix fəlsəfəsi === Tarix- özü bir fəlsəfədir.

Antenor (q.yun. Ἀντήνωρ) — qədim yunan tarixçisi. Yaşadığı dövr dəqiq məlum deyil. Kritin tarixi haqqında bir əsər yazmışdır. Əsər mükəmməlliyinə görə "Delta" (Δέλτα) adlandırılmışdır.

Aqafangel (erm. Ագաթանգեղոս, q.yun. Ἀγαθάγγελος; V əsr – VI əsr) — V əsr erməni tarixçisi. Aqafangel "Ermənistan tarixi" əsərində ermənilərin xristianlığı qəbul etməsi dövründə Ermənistanın daxili vəziyyəti, xristianlığın yayılması, feodal qayda-qanunları və s. barədə məlumat verilir. Əsərdə Qafqaz Albaniyası, albanlar, həmçinin başqa Qafqaz tayfaları və xalqları haqqında da məlumat var. Gürcü və ərəb dillərində variantları qalmışdır. Əsər 1909-cu ildə Tiflisdə erməni dilində (qrabar) nəşr olunmuşdur. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Краткая литературная энциклопедия / Гл. ред.

Fəxrəddin — XIII əsr müsəlman tarixçisi. O, 1258-ci ildə Abbasilər xilafətinin dağıdılmasına qədərki yeganə xəlifə tarixi haqqında əsər olan "Sülalələrin xronoloji tarixi"nin müəllifi olmuşdur. Bu, Fransa Milli Kitabxanasında əlyazma şəklində saxlanılır. Antuan İsaak Silvestr de Sasi ərəbdilli müntəxabatında əsərdən sitat gətimişdir. Georq Freytaq, Ogüst Şarbonno onun mühüm hissələrini tərcümə etmişdir.

ABŞ tarixi Şimali Amerikada yaradılan dövlətin, keçdiyi tarixdir. == İlk amerikalılar == Miladdan əvvəl 34-cü minilliklə 30-cu minilliklər arasında buz dövrünün ən yüksək çağlarında dünya sularının çoxu kontinental buz qatından ibarət idi. Bunun nəticəsi olaraq, Berinq dənizi cari səviyyəsindən yüzlərlə metr aşağı idi və Asiya ilə Şimali Amerika arasında Berinqiya adlı torpaq körpü var idi. Güman olunur ki, ən yüksək zirvə dövründə, Berinqiyanın 1500 kilometrə yaxın sahəsi var imiş. Nəm və ağacsız tundra olan bu sahə otlarla və bitkilərlə örtüldüyü üçün qədim dövrün adamları yaşamaq üçün ovladıqları iri heyvanları özünə cəlb edirmiş. Şimali Amerikaya gəlib çıxan ilk insanlar, demək olar ki, özləri də yeni qitəyə keçdiklərini bilməmişdilər. Min illər əvvəl onların əcdadları kimi, onlar da Sibir sahilləri boyu və daha sonra torpaq körpüdən keçərək, quş ovlamaqla məşğul olmuşlar. Alyaskadakı Şimali Amerika sakinləri min illər əvvəl böyük buzlaqlardan keçərək, indi Amerika Birləşmiş Ştatları adlanan yerə Cənuba yol açmışlar. Şimali Amerikada erkən həyat olduğunu təsdiq edən dəlillər tapılmaqda davam edir. Lakin Miladdan 12 min il əvvəl olan dəlillərin çox azına etibar etmək olar; məsələn, Şimali Amerikada bir qədər əvvəl tapılmış olan ovçu bərəsi də, demək olar ki, öz tarixini bu dövrdən götürür.

Abxaziya tarixi — Abxaziya ərazisi və bu ərazidə yaşayan abaxaz-adige xalqlarının tarixi. == Qədim dövrlər == Abxaziya ərazisindəki ilk insan izləri Erkən Paleolit dövrünə təsadüf edir. İbtidai icma cəmiyyətinin dağılması prosesi e.ə. VII–VI əsrlərdə baş vermişdir. E.ə. VI–IV əsrlərdə Abxaziya Kolxida çarlığının tərkibinə daxil idi. E.ə. 2-ci əsrin sonunda Abxaziya Pont hökmdarı VI Mitridat Evpatorun əlinə keçmiş, e.ə. 63-cü ildən isə sahilyanı ərazilər romalıların nəzarəti altında olmuşdur. Eramızın I əsrinin sonlarında Abxaziya ərazisində abazq, apsil və saniqlərin tayfa ittifaqları yaranmışdır.

Adıge ərazisində ilk insan izləri Erkən Paleolit dövrünə aiddir. E.ə.I-ci minilliyin ortalarına aid yazılı abidələrdə adıqların əcdadları meotlar, sindlər, kerketlər və s. adlarla məlumdur. Hunların ardınca IV–IX əsrlərdə Şimali Qafqaz avarların, Bizansın, bulqarların və xəzərlərin hücumlarına məruz qalmışdı. VI əsrin sonlarından 630-cu ilə dək Adıge Göytürk xaqanlığının nəzarəti altında olmuşdur. Adıge Dneprboyu slavyanlar, Qafqaz xalqları və Yaxın Şərq ölkələri ilə ticarət aparırdı. XIII əsrin 2-ci yarısından XV əsrin 1-ci yarısınadək Qara dəniz sahillərində yerləşən Genuya şəhər-koloniyaları Adıgenın tarixi-mədəni inkişafında və ticarətində mühüm rolu olmuşdur. Əsasən çörək, meyvə, kürü, mis, mum, xəz və qul ixrac olunur, duz, parça, silah və bəzək əşyaları idxal edilirdi. XIII əsrdə Adıge Qızıl Ordaya tabe oldu. 16–18 əsrlərdə Osmanlı imperiyası və Krım xanlığının Adıge ilə müharibələri nəticəsində burada islam dini yayılmağa başlamışdı.

Adıge ərazisində ilk insan izləri Erkən Paleolit dövrünə aiddir. E.ə.I-ci minilliyin ortalarına aid yazılı abidələrdə adıqların əcdadları meotlar, sindlər, kerketlər və s. adlarla məlumdur. Hunların ardınca IV–IX əsrlərdə Şimali Qafqaz avarların, Bizansın, bulqarların və xəzərlərin hücumlarına məruz qalmışdı. VI əsrin sonlarından 630-cu ilə dək Adıge Göytürk xaqanlığının nəzarəti altında olmuşdur. Adıge Dneprboyu slavyanlar, Qafqaz xalqları və Yaxın Şərq ölkələri ilə ticarət aparırdı. XIII əsrin 2-ci yarısından XV əsrin 1-ci yarısınadək Qara dəniz sahillərində yerləşən Genuya şəhər-koloniyaları Adıgenın tarixi-mədəni inkişafında və ticarətində mühüm rolu olmuşdur. Əsasən çörək, meyvə, kürü, mis, mum, xəz və qul ixrac olunur, duz, parça, silah və bəzək əşyaları idxal edilirdi. XIII əsrdə Adıge Qızıl Ordaya tabe oldu. 16–18 əsrlərdə Osmanlı imperiyası və Krım xanlığının Adıge ilə müharibələri nəticəsində burada islam dini yayılmağa başlamışdı.

== Alban xalqının formalaşması == Albaniya ərazisində yaşayan qədim xalqlardan biri də İlliryalılardır. == Orta əsrlər == === Osmanlı dövrü === 1385-ci ildə Timurtaş paşa, İstip, Manastır və Ohri vilayətlərini ələ keçirdi. Bolqarıstanda Sofiya Osmanlı hakimiyyətinə keçdi. Serbiya və Bosniya kralları, Xorvatiya və Albaniya şahzadələri osmanlılara qarşı birləşdi və 30.000 nəfərlik bir orduyla Timurtaş paşanı Plosnik deyilən yerdə məğlub etdilər. Osmanlı dövləti 1417-ci ildə bu ölkəyə daxil olub, 1913-cü ildə son Osmanlı Həsən Rza Paşanın şəhid edilməsi ilə də buranı tərk edib. === İskəndər bəyin üsyanı === İskəndər bəy deyilən Yorgi Kostriota 1443 ilə 1468 illəri arasında Osmanlı hakimiyyətinə qarşı girişilən üsyanı idarə etmişdir. == İkinci Dünya Müharibəsi illərində == == Müharibədən sonrakı Albaniya == Avropada müsəlmanların çoxluq təşkil etdiyi yeganə ölkə olan Albaniya 1944-cü il noyabrın 29-da azad edildi. 1946-cı ilin yanvarında Albaniya Xalq Respublikası elan olundu. Albaniya Kommunist partiyası isə Albaniya Əmək Partiyası adlandı. Albaniya Əmək Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin birinci katibi və staliniz¬min qatı tərəfdarı olan Ənvər Xoca 1946-ci ildən 1985-ci ilin aprelinədək, yəni ölənə qədər ölkəyə rəhbərlik etdi.

Alp Tarxan — VIII əsrdə baş verən Xəzər-ərəb müharibələrində xəzər qoşunlarına başçılıq etməsi ehtimal olunan, Məslamənin komandası altında Şimali Qafqaza soxulmuş ərəb qoşunlarına qarşı vuruşan sərkərdə. Alp Tarxan ifadəsinin bu şəxsin adı və ya ləqəbi olması mübahisəlidir. Bəzi mənbələrə görə, Şimali Qafqaza soxulmuş ərəb qoşunlarına qarşı əməliyyatlarda Məslamənin ordusunu Dağıstan ərazisində sıxışdıran məhz Alp Tarxan olub. M.Kaqankatvatsi bildirir ki, 713-714-cü illərdə Alp Tarxanın komandanlığı altında olan Xəzər ordusu, Məsləmə ibn Əbdülmalikin komandanlığı altında olan ərəb ordusunu Dərbənd ətrafında sıxışdırdı və Məsləmə ibn Əbdülmalik bütün ordusunu və hətta hərəmini tərk edərək qaçmalı oldu..

Andorra tarixi — Andorranın yaranması tarixi haqda ilk məlumatlar 805-ci ilə istinad edir. Orta əsrlərdə əvvəl mavrlardan, sonra isə ispan və fransız feodallarından öz müstəqilliyini qoruyan çoban qəbilələri burada yaşamışlar. Bu ərazidə ağalıq üstündə ispan və fransız feodalların rəqabəti yüz illərlə davam etmişdir. 1278-ci ildən başlayaraq Andorra bəzi fasilələrlə İspaniya və Fransanın ikili protektoratı altında olur. 1278–1288-ci illərdə Urxel yepiskopu ilə (İspaniya) qraf de Fua (Fransa) bu ölkəni bölüşdürmək aktını imzalayırlar. Bu ikili asılılıq indi simvolik xarakter daşıyır. 1866-cı ildə Andorra konstitusiya qəbul edir.

Antarktida — Yerin ən cənub materiki və qitəsi. Antarktida tamamilə Cənub yarımkürəsində yerləşir və Cənub okeanı ilə əhatə olunub. Ərazisi 14,4 milyon kv.km-dir ki, bu da Antarktidanı Yerin ərazisinə görə 5-ci ən böyük materiki edir. Bu ölçüsünə görə o Avstraliyadan təxminən iki dəfə böyükdür. == Tarixi == Antarktidanın mövcud olması barədə ilk fikirləri e.ə. 350-ci ildə qədim yunanlar söyləmişlər. Qədim yunanlara Arktikanın (Arktos — şimal) olması məlum idi və onlar belə bir mülahizə irəli sürüdülər ki, müvazinətin pozulmaması üçün onun cənubunda da soyuq iqlimə malik başqa bir məkan olmalıdır. Ehtimal olunur ki, Antarktidanın buz sahilləri ilə ilk dəfə olaraq müasir polineziyalıların — maorilərin əcdadları — Yeni Zelandiya adalarının qədim sakinləri tanış olmuşlar.Antarktida materikinin olması barədə ingilis A. Dalpimlya hələ 1770-ci ildə çap etdirdiyi məqalədə bəhs etmişdir. O öz fikrini elmi cəhətdən belə əsaslandırmağa çalışırdı ki, şimal və cənub yarımkürələrində su və quru ərazilərin bərabərşəkilli paylanması cənub qütbündə hansısa bir ərazinin olmasını zərurətə çevirir. 1773-cü ilin yanvar ayında ingilis dəniz səyyahı Ceyms Kuk ilk dəfə olaraq iki yelkənli gəmidə (462 ton su tutumu olan "Rezolyuşen" — Kapitan C. Kuk və 336 ton su tutumu olan "Advenger" — kapitan T. Fyurno) Cənub Qütb dairəsini keçərək rekord enliyə — 71°10′-ə qədər getmiş və burada üzən böyük aysberqə rast gəlmişdi.

Antarktida — Yerin ən cənub materiki və qitəsi. Antarktida tamamilə Cənub yarımkürəsində yerləşir və Cənub okeanı ilə əhatə olunub. Ərazisi 14,4 milyon kv.km-dir ki, bu da Antarktidanı Yerin ərazisinə görə 5-ci ən böyük materiki edir. Bu ölçüsünə görə o Avstraliyadan təxminən iki dəfə böyükdür. == Tarixi == Antarktidanın mövcud olması barədə ilk fikirləri e.ə. 350-ci ildə qədim yunanlar söyləmişlər. Qədim yunanlara Arktikanın (Arktos — şimal) olması məlum idi və onlar belə bir mülahizə irəli sürüdülər ki, müvazinətin pozulmaması üçün onun cənubunda da soyuq iqlimə malik başqa bir məkan olmalıdır. Ehtimal olunur ki, Antarktidanın buz sahilləri ilə ilk dəfə olaraq müasir polineziyalıların — maorilərin əcdadları — Yeni Zelandiya adalarının qədim sakinləri tanış olmuşlar.Antarktida materikinin olması barədə ingilis A. Dalpimlya hələ 1770-ci ildə çap etdirdiyi məqalədə bəhs etmişdir. O öz fikrini elmi cəhətdən belə əsaslandırmağa çalışırdı ki, şimal və cənub yarımkürələrində su və quru ərazilərin bərabərşəkilli paylanması cənub qütbündə hansısa bir ərazinin olmasını zərurətə çevirir. 1773-cü ilin yanvar ayında ingilis dəniz səyyahı Ceyms Kuk ilk dəfə olaraq iki yelkənli gəmidə (462 ton su tutumu olan "Rezolyuşen" — Kapitan C. Kuk və 336 ton su tutumu olan "Advenger" — kapitan T. Fyurno) Cənub Qütb dairəsini keçərək rekord enliyə — 71°10′-ə qədər getmiş və burada üzən böyük aysberqə rast gəlmişdi.

Astronomiya tarixi (ing. History of astronomy) == N.Tusiyə qədərki dövr == Tarixi araşdırmalardan aydın olur ki, Qədim Yunanıstan, Çin, Hindistan, Misir və başqa ölkələrin alimlərinin Kainatın quruluşu haqqında elmi əsasları olan fikirləri formalaşmış və astronomiyaya aid olan bir sıra kitablar tərtib olunmuşdur. Həmin dövrün məşhur alimlərindən Hipparx, Ptolomey, Aristotel və başqalarının xidmətlərini qeyd etmək lazımdır. Göy sferi-nin ilk qlobusunu b.e.ə. II-ci əsrdə yaşamış Hipparx hazırlamışdır. Deyilənlərə əsasən aydın olur ki, ilk dəfə Hipparx ulduzları öz parlaqlığına görə ayırmış və Armilar dairəsi adlanan müşahidə cihazını kəşf etmişdir. Aristotel Kainatın quruluşu haqqında öz dövrünə görə yeni bir sistem yaratmışdır. Ptolomey isə Planetlərin Geosentrik sisteminin (mərkəzdə Yer olmaqla) yaradıcısı olmuşdur. Onun əsas elmi işi “Almagest” və ya “Məcəsti” adlanan astronomik əsərdir. Bu kitabın adının belə bir şəklə düşməsi əsrlər boyu ondan istfadə olunması ilə əlaqədardır.

Avropa tarixi — Avropa qitəsində yaşayan xalqların qədim zamanlardan etibarən günümüzə qədər davam etmiş tarixini əhatə edir. Arxeloji qazıntıları nəticəsində Avropada ilk insan məskənlərinin Eradan əvvəl 35.000 il əvvəl yarandığını göstərir. Avropada aşkarlanmış ən qədim yazı nümunəsi e.ə. 700-cü ildə, Qədim Yunanıstanda Homer tərəfindən yazılmış İliada dastanıdır. Qədim Yunanıstanla yanaşı eramızdan əvvəl VIII əsrdə yaradılmış Roma krallığı dövrünün ən müasir sivilizasiyalarından hesab olunurdu. Qədim Yunanıstan və Qədim Roma dövlətləri eramızın IV əsrindən başlayaraq dağılmağa başlamış, həmin əsrdən etibarən Xristianlıq dini Avropada öz təsirini gücləndirmişdir. Orta əsrlərin əvvələrində Avropada durğunluq dönəminə daxil olmuşdur. Yaxın Şərq və Asiyada yaşayan bir çox xalqlar texniki və mədəni nəaliyyətlərinə görə Avropa xalqlarını arxada qoymağı baçarmışlar. Yeni dövrüdən etibarən başlayan intibah və reformasiya kimi hərəkatlar, Avropanın hərbi, iqtisadi, demokratik və texniki yöndə inkişaf etməsinə səbəb olmuş və qısa müddətdən sonra inkişaf tempi və mədəni səviyyəsinə görə Avropa digər qitələrdən üstün bir mövqedə qərarlaşmışdır. Bu üstünlüklərindən istifadə edən Avropa xalqları, digər qitələrdə koloniyalar yaratmış və həmin qitələrdə olan təbii sərvətləri talamışlar.

Avstraliya tarixi — Avstraliya qitəsinin ərazi və xalqlarının tarixi. == Aborigen tarixi == Avstraliyanın yerli əhalisinin əcdadları Cənubi Asiyadan gəlmiş və ehtimal ki, Son Paleolitdə burada məskən salmışlar. Təbii şəraitin ağırlığı və dünyanın başqa xalqları ilə ünsiyyətin olmaması Avstraliya qəbilələrinin (XVIII əsrin sonunda burada ümumi sayı 250-300 min nəfər olan təqribən 500 tayfa var idi) inkişafını çətinləşdirirdi. XVIII əsrin sonuna yaxın bu tayfalar hələ əkinçilik və maldarlığın nə olduğunu bilmirdilər. == Müstəmləkəçilik dövrü == XVIII əsrin sonundan Avstraliya Britaniya imperiyasının müstəmləkəsi olmuşdur. 1788-ci ildə burada sonradan Sidney şəhərinə çevriləcək ilk ingilis yaşayış məntəqəsinin əsası qoyulmuşdur. Əvvəllər Avstraliya sürgün yeri idi. 1868-ci ilədək buraya 155 minədək adam sürgün edilmişdi. Bunlardan bir çoxu İrlandiyadakı üsyanların iştirakçıları, çartistlər və başqaları idi. Qitənin müstəmləkəyə çevrilməsi prosesi yerli əhalinin qırılması ilə müşayiət olunmuşdur.

Avstriya tarixi- Avstriyanın tarixi. == Orta əsrlər == === Avstriya və Osmanlı imperiyası === Avstriyanın Macarıstanda təkbaşına ağalığa nail olmaq cəhdi, 1664-cü ildə Osmanlı imperiyası ilə müharibəyə səbəb oldu. Avstriyalıların möhkəmləndirmiş olduqları və alınmaz saydıqları Uyyar qalası alındı. Avstriya imperatoru təkbaşına türklərlə vuruşa bilməyəcəyini anlayaraq, Vatikandan və Avropa dövlətlərindən yardım istədi, lakin türklər bəzi qalaları aldıqdan sonra Avstriya ordusunu darmadağın etdi. Nəticədə Avstriya imperatoru sülh təklif etdi. Osmanlı dövləti ilə Avstriya arasında bağlanmış sülh müqaviləsinə görə Avstriyanın ələ keçirilmiş Uyyar və başqa qalaları geri qaytarıldı. Avstriya ilə sülh bağlandıqdan bir neçə il sonra Osmanlı dövləti Ukraynada nüfuz dairəsi üstendə Polşa ilə müharibəyə başladı. Beş il davam edən bu müharibədə türklər qələbə qazandılar. Polyaklar osmanlıların Ukrayna üzərində hakimiyyətini qəbul etdilər. 1681-ci ildə Avstriya ilə münasibətlər yenidən pisləşdi.

Azərbaycan tarixi — Qədim dövrdən bu günə kimi Azərbaycanın tarixi. Azərbaycan ərazisində hələ Paleolit dövründən etibarən məskunlaşma var idi (Azıx mağarasından tapılmış Azıxantrop və Qobustan petroqlifləri). E.ə. IV əsrdən 706-cı ilə qədər Azərbaycan ərazisində Qafqaz Albaniyası çarlığı mövcud idi, regionun cənub-şərqi hissəsi isə Atropatenanın tərkibində idi. VIII əsrdə Albaniya və Atropatena Ərəb Xilafətinin tərkibinə daxil olur və islam və islam mədəniyyəti ilə tanış olur. Ərəb Xilafətinin zəifləməsindən sonra Azərbaycanda bir sıra feodal dövlətlər meydana gəlir (Şirvanşahlar, Salarilər, Sacilər, Şəddadilər və Rəvvadilər). XI əsrdə Azərbaycanın Böyük Səlcuq İmperiyasının tərkibinə daxil olması Azərbaycan xalqının formalaşması prosesində əhəmiyyətli rol oynayır. Azərbaycan xalqının formalaşması XV əsrdə başa çatır. Arran XII əsrdə Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin tərkibinə daxil olur, XIII əsrdə isə monqolların hücumuna məruz qalır. Azərbaycan Elxanilər Teymurilər dövlətinin tərkibinə daxil olur.

Azərbaycan tarixi — Qədim dövrdən bu günə kimi Azərbaycanın tarixi. Azərbaycan ərazisində hələ Paleolit dövründən etibarən məskunlaşma var idi (Azıx mağarasından tapılmış Azıxantrop və Qobustan petroqlifləri). E.ə. IV əsrdən 706-cı ilə qədər Azərbaycan ərazisində Qafqaz Albaniyası çarlığı mövcud idi, regionun cənub-şərqi hissəsi isə Atropatenanın tərkibində idi. VIII əsrdə Albaniya və Atropatena Ərəb Xilafətinin tərkibinə daxil olur və islam və islam mədəniyyəti ilə tanış olur. Ərəb Xilafətinin zəifləməsindən sonra Azərbaycanda bir sıra feodal dövlətlər meydana gəlir (Şirvanşahlar, Salarilər, Sacilər, Şəddadilər və Rəvvadilər). XI əsrdə Azərbaycanın Böyük Səlcuq İmperiyasının tərkibinə daxil olması Azərbaycan xalqının formalaşması prosesində əhəmiyyətli rol oynayır. Azərbaycan xalqının formalaşması XV əsrdə başa çatır. Arran XII əsrdə Azərbaycan Atabəyləri dövlətinin tərkibinə daxil olur, XIII əsrdə isə monqolların hücumuna məruz qalır. Azərbaycan Elxanilər Teymurilər dövlətinin tərkibinə daxil olur.

== Banqladeş qədim və orta əsrlər dövründə == Banqladeş ərazisində e.ə. VII-VI əsrlərdə yaranmış ilk dövlət Vanqa (indiki Banqladeş adı da buradandır: "Banqla" — benqallara məxsus, "deş" — ölkə deməkdir. E.ə. IV əsrdə - eramızın V əsrində Banqladeş ərazisi müxtəlif qədim Hindistan imperiyalarının tərkibinə daxil idi.. VIII əsrdən bu dövlətlərin ərazisi qərbdəki torpaqlarla birlikdə vahid Benqaliya dövlətində birləşdirildi. 750-1174-cü illərdə bu dövləti Budda dininin himayədarı hesab olunan Pala sülaləsinin nümayəndələri idarə etmişlər. XIII əsrdə Benqaliyanı Dehli sultanlığı ələ keçirdi. Həmin dövrdə burada islam dini geniş yayılmağa başladı.. XIV əsrin ortalarında Benqaliyanın Dehli çanişinləri müstəqil hakimlərə çevrildilər. Onların bir neçə sülaləsi 1576-cı ilədək burada hakimiyyətdə olmuşdur.

Basketbol 1891-ci ildə ABŞ-nin Massaçusets ştatının Sprinqfilds kollecinin bədən tərbiyəsi müəllimı Ceyms Neysmit tərəfindən yaradılmışdır. Az vaxtda bu oyun Amerikada böyük şöhrət qazandı. Hazırda, dünyada milyonlarla insan bu oyunu oynayır. Ceyms Neysmit 1861-ci ildə Kanadada anadan olmuş, 1939-cu ildə vəfat etmişdir. 21 dekabr 1891-ci ildə Ceyms Neysmit beş əsas ideyadan və 13 qaydadan istifadə edərək yeni oyunun qaydalarını nəşr etdirdi.Ceyms Neysmitin zəhmətini qiymətləndirərək 1911-ci ildə Sprinqfilds kolleci onu fəxri bədən tərbiyəsi ustası dərəcəsi ilə təltif etmişdir. 1939-cu ildə Mak Qill Universiteti Neysmitə tibb doktoru dərəcəsi ad verdi, 1968-ci ildə Sprinqfilds kollecində “Basketbol şərəfi zalı” adlı Ceyms Neysmit muzeyi açılmışdır. == Basketbolun inkişafı == Basketbolun inkişafı qaydalara, ləvazimata, qurğulara və basketbolçunun geyiminə öz təsirini göstərdi. 1983-cü ildə ilk dəfə dəmir halqa ilə top qəbul olundu. 1984-cü ildə topun ölçüsü 30-32 düym (76,2-81,3 sm.) qədər artdı. 1895-ci ildə 15 fut məsafədən yerinə yetirilən cərimə artmaları qəbul olundu.

Başqırdıstan tarixi — Başqırdıstanın keçmişi. == Ən qədim dövr == == Orta əsr tarixi == Başqırdların orta əsrlər tarixi əslən bir Başqırd olan X. E. Taqoyev və R. Kuzeyev tərəfindən də araşdırılmışdır.Başqırdlar haqqında ilk tarixi məlumatlar IX–X əsrlərə aid ərəb mənbələrində verilir. Mənbələrdə onlar "başkort" və ya "başqırd" kimi qeyd olunmuşdular.Başqırdlar Volqa Bulqar dövləti yaranandan sonra onlara tabe oldular. XIII əsrdən Başqırdlarda feodal münasibətləri yarandı. 1236-cı ildə Batu xanın monqol qoşunları Volqa-Bulqar dövlətini süquta uğratdı, həmçinin Başqırdıstan torpaqları da onların işğalı altına düşdü. Başqırdlar Qızıl Ordaya xəz ilə yasaq (vergi) ödəyirdilər. Bundan başqa mal-qaranın sayının onda bir hissəsi də onlara verilirdi. XIV əsrdə Başqırdıstan ərazisi Qızıl Orda xanı Toxtamış xanla Əmir Teymur arasında döyüş (1391-ci ilə Gündüzcə döyüşü) meydanına çevrilmişdi. XI əsrdə Başqırdıstanın xeyli hissəsi Noqay Ordasının tərkibinə qatılmışdı. Uraldan şərqdə yaşayan başqırdlar isə əvvəlcə Sibir, sonra Qazan xanlığına tabe edilmişdi.

Brixen— Bolzanonun təxminən 40 kilometr şimalında İtaliyanın şimalındakı Cənubi Tirol əyalətində bir şəhər. == Coğrafiyası == Adı ilk dəfə 901-ci ildə çəkilmişdir. Brixen əyalətin üçüncü böyük və ən qədim şəhəridir və vadinin mədəniyyət mərkəzidir. Brixen şəhəri İtaliya-Avstriya sərhədində Bolzanonun 40 kilometr şimalında və Brenner Pass 45 kilometr cənubunda Eisak və Rienz çaylarının qovuşmasında yerləşir. Bu ərazi Ploze və Teleqraf (Monte Telegrafo) dağlarının (2504 m) şərq tərəfində və Königzanger (Monte Paskolo) (2436 m) dağlarının qərb tərəfindədir. Brixen əsasən xizəksürmə kurortu (Plose) ilə tanınır. Digər sahələrə hidroelektrik enerji, meyvə bağı və üzüm bağlarıdır. == Həmçinin bax == İtaliya == Ədəbiyyat == Heraldry of the World: Bressanone "Volkszählung 2011/Censimento della popolazione 2011". astat info. Provincial Statistics Institute of the Autonomous Province of South Tyrol (38): 6–7.

Trizen (alm. Triesen‎) – Lixtenşteyn knyazlığında bir əyalət == Ümumi məlumat == 2010-cu ilin məlumatlarına görə əhalinin sayı- 4826 nəfər, sahəsi isə 26,477 km²-dir. Rəsmi kodu 7002, poçt indeksi 9495. == Coğrafi mövqeyi == Trizen şəhəri şimaldan paytaxt Vadus şəhəri ilə, şimal-şərqdən Trizenberq, cənubunda isə Qraubyunden kantonu ilə (İsveçrə), cənub-qərbdən Balçers və qərbdən Sankt-Qallen (İsveçrə) ilə sərhədlənir.

Jak Mariten (fr. Jacques Maritain; 18 noyabr 1882, Paris, Fransa — 28 aprel 1973, Tuluza, Fransa) —fransız filosofu, teoloqu, neotomizmin banisi. == Həyatı == Jak Mariten XX əsrin 30-cu illərində ABŞ və Kanadada dərs deyərkən tanınmış və katolisizmin mövqeyinin Amerika qitəsində möhkəmlənməsi üçün çalışmışdır. 1945–1948-ci illərdə Mariten Vatikanda Fransanın səfiri olmuş, İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin layihəsinin hazırlanmasında iştirak etmişdir. Onun sosial-siyasi nəzəriyyə problemlərinə həsr olunmuş əsas əsərləri "İnteqral humanizm", "İnsan hüquqları və təbii qanun", "İnsan və dövlət"dir. == Dünyaya baxışı == Jak Mariten (1882–1973) – fransız filosofu, neotomizmin görkəmli nümayəndəsidir. Neotomizm ruhunda sosiomədəni konsepsiyalar kulturologiya üçün xüsusilə böyük əhəmiyyət daşıyır. Neotomizm müasir Qərb dini fəlsəfəsinin və kulturologiyanan əsas istiqamətlərindəndir. Bu fəlsəfi təliminin kökləri Qərb orta əsrlər fəlsəfəsinə və hətta xristianlığın meydana gəldiyi eramızın əvvəllərinə təsadüf edir. Onun tam təlim kimi formalaşması XIII əsrə aiddir və bilavasitə orta əsrlər sxolastı Akvinalı Fomanın adı ilə bağlıdır.

Tariyel Abbasqulu oğlu Abbasov — 1977-ci ildə Bakı şəhərində keçirilən ifaçıların I Respublika müsabiqə­sinin laureatı, Gülarə Əliyeva adma “Dan ulduzu” instrumental ansamblında solo tarzəni, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının müəllimi, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fərdi təqaüdçüsü (2023-cü ildən). == Həyatı == Tariyel Abbasqulu oğlu Abbasov 10 mart 1953-cü ildə Naxçıvan şəhərində də­miryolçu ailəsində anadan olmuşdur. Uşaqlıqda Naxçıvan şəhər dəmiryol ərazisində ya­şayan Tariyel qatarların hərə­kətini izləməyi çox sevər, ürəyində isə “Bir gün gələcək mən də arzuma çatacağam” deyərdi. Arzularının qanadında o musiqi dünyasına qovuşmağı, bunun üçün uşaq təxəyyülü ilə qatarla Bakıya getməyi xəyal edirdi. Daha bilmirdi ki, gün gələcək o nəinki Bakıya gedib arzusuna çatacaq, buranın sakini, burada ailə, uşaq sahibi olacaqdır. Bir də bilmirdi ki, ona ayrılan ömrün 25 ilini hələlik Naxçıvanda keçirəcəkdir. == Musiqi təhsili == 1964-cü ildə Naxçıvan şəhər Uşaq Musiqi Məktəbinin xalq çalğı alətləri şöbəsinin tar sinfinə daxil olan Tariyel ixtisas üzrə əvvəlcə gənc mütəxəssis Azər Abasov, sonra virtuoz tarzən Əkrəm Məmmədovdan, muğam sənətini isə qocaman ustad Yusif Əliyevdən öyrənmişdir. Müəllimlərinin hər üçü öz sənətini dərindən bilən, tanınmış musiqiçilər idi. Azər müəllim gənc olmasına baxmayaraq Asəf Zeynallı adına Bakı Orta Musiqi Məktəbini uğurla bitirmiş, görkəmli pedaqoq Adil Gərayın sinfində təhsil almışdır. Bir müddət sonra isə Üzeyir Hacıbəyov adına Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını bitirən A.Abasov musiqi elmini dərindən mənimsəməkdə Tariyelə lazımi tövsiyələr verirdi.

Tariyel Abdullayev (şəhid, 1949) — 1949-cu ildə doğulan şəhid.Tariyel Abdullayev (şəhid, 1965) — 1965-ci ildə doğulan şəhid.

Tariyel Fəxrəddin oğlu Atayev (5 sentyabr 1986; Ağcabədi rayonu, Azərbaycan SSR — 7 noyabr 2020; Şuşa rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin əsgəri, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. == Həyatı == Tariyel Atayev 1986-cı il sentyabrın 5-də Ağcabədi rayonunun Minəxorlu kəndində anadan olub. == Hərbi xidməti == Azərbaycan Ordusunun əsgəri olan Tariyel Atayev 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Füzulinin, Qubadlının və Şuşanın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə savaşıb. Tariyel Atayev noyabrın 7-də Şuşanın azad edilməsi zamanı şəhid olub. Ağcabədi rayonunda dəfn olunub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tariyel Atayev ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Qubadlı rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 29.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tariyel Atayev ölümündən sonra "Qubadlının azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Füzuli rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tariyel Atayev ölümündən sonra "Füzulinin azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycanın Şuşa rayonunun işğaldan azad edilməsi uğrunda aparılan döyüş əməliyyatlarına qatılaraq şəxsi igidliyi və şücaəti nümayiş etdirdiyinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tariyel Atayev ​ölümündən sonra "Şuşanın azad olunmasına görə" medalı ilə təltif edildi.

Tariyel Həsənov – şərqşünas alim, tarixçi, ilahiyyatçı. == Həyatı == Tariyel Bilal oğlu Həsənov 1941-ci ildə Əli Bayramlı rayonunun (indiki Şirvan) Poladtuğay kəndində anadan olmuşdur. 1958-ci ildə Əli Bayramlıda orta təhsilini başa vurmuşdur. Həmin il Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universitetinin) Şərqşünaslıq fakültəsinin ərəb şöbəsinə daxil olmuş, 1963-cü ildə oranı bitirmişdir. 1962–1971 illərdə Azərbaycan Radio və Televiziya Veilişləri Komitəsi ərəb redaksiyasının diktoru işləmişdir. O, 1971–1987 illərdə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Şərqşünaslıq İnstitutunda kiçik elmi işçi, baş elmi işçi, şöbə müdiri vəzifələrində çalışmışdır. 1966–1967 illərdə Yəmən Ərəb Respublikasında, 1973–1977 və 1987–1992 illərdə İraqda xidməti ezamiyyətdə olmuşdur. Tariyel Həsənov İraqda SSRİ Nazirlər Sovetinin İqtisadi İnkişaf Komitəsinin müşaviri vəzifəsində işləmişdir. Ən yüksək səviyyədə danışıqlarda iştirak edən Tariyel Həsənov SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri A. Kosiqin ilə İraq prezidenti Əhməd Həsən Əl-Bəkr arasında gedən danışıqların tərcüməçisi olmuşdur.1992-ci ildən ömrünün sonuna kimi Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat Fakültəsinin baş müəllimi işləmişdir.Tariyel Həsənov 23 dekabr 2005-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir. == Elmi fəaliyyəti == Tariyel Həsənov 1971-ci ildə tarix elmləri namizədi elmi dərəcəsini almışdır.

Tariyel Məmmədov (28 fevral 1949, Bakı) — musiqişünas, Azərbaycan Musiqi Akademiyasının "Tarix və azərbaycan musiqi nəzəriyyəsi" kafedrasınn professorudur. Azərbaycan musiqisi üzrə İnternet-proyektlərin müəllifi və rəhbəridir. Musiqili elmi-pedaqoji, tənqidi-publisistik, mədəni-maarif "Musiqi Dünyası" yurnalının baş redaktoru və naşiridir. == Həyatı == Tariyel Aydın oğlu Məmmədov 1949-cu ildə Bakı şəhərində anadan olmuşdur. 1974-cü ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasını "Tarix və musiqi nəzəriyyəsi" ixtisası üzrə bitirmişdir. 1983-cü ildə SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin Ümumittifaq Elmi Araşdırmalar Sənətşünaslıq İnstitutunda "Koroğlu dastanında epik nəğmələri yaradıcılığı" mövzusunda sənətşünaslıq elmi dərəcəsi üzrə namizədlik müdafiəsi (rəhbər professor, sənətşünaslıq doktoru M. E. Tarakanov), 1989-cu ildə isə yenə həmin İnstitutda "Azərbaycan aşıqlarının ənənəvi nəğmələri" mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. == Yaradıcılığı == Monoqrafiyalar "Koroğlu mahnıları". Bakı. Gənclik, 1984, 8 ç.v. "Azərbaycan aşıqlarının ənənəvi nəğmələri".

Tariyel İsgəndər oğlu Qasımov (d. 4 fevral 1939, Ağstafa) — Azərbaycanın teatr və kino aktyoru, Azərbaycan SSR-in əməkdar (1979) və Azərbaycan Respublikasının xalq artisti (1991). == Həyatı == Tariyel İsgəndər oğlu Qasımov 4 fevral 1939-cu ildə Ağstafanın Köçəsgər kəndində anadan olub. 1956-cı ildə Bədən Tərbiyəsi İnstitutuna qəbul olunub. Bədən Tərbiyəsi İnstitutunda təhsil aldığı zaman Lütfi Məmmədbəyovun dram dərnəyinə getməyə başlayıb. İkinci kurs tələbəsi ikən Gənc Tamaşaçılar Teatrında tamaşada rol alıb. Teatr müdriyyətinin məktubu ilə 1960-cı ildə köçürülmə yolu ilə sənədlərini Teatr İnstitutuna verib. Kino və dram aktyorluğu fakültəsinə — Rza Təhmasibin kursuna qəbul olunub. Üçüncü kursda ikən Dram Teatrına işə qəbul olunub. 1964-cü ildə Azərbaycan Dövlət Teatr İnstitutunun Dram və kino aktyorluğu fakültəsini bitirmişdir.

Tariyel Allahverdi oğlu Salmanov (7 fevral 1988; Ağcabədi, Azərbaycan — 8 oktyabr 2020; Cəbrayıl rayonu, Azərbaycan) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin tibb xidməti leytenantı, İkinci Qarabağ müharibəsi şəhidi. == Həyatı == Tariyel Salmanov 1988-ci il fevralın 7-də Ağcabədi şəhərində anadan olub. 2006-2011-cu illərdə Azərbaycan Tibb Universitetində (ATU) ali təhsil alıb. Ailəli idi. Bir qızı yadigar qaldı. == Hərbi xidməti == Azərbaycan Ordusunun leytenantı olan hərbi tibb qulluqçusu Tariyel Salmanov 2020-ci il sentyabrın 27-də Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən Ermənistan işğalı altında olan ərazilərin azad edilməsi və Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa olunması üçün başlanan İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı Cəbrayılın azadlığı uğrunda gedən döyüşlərdə yaralanan hərbçilərə yerindəcə yardım edib. Tariyel Salmanov oktyabrın 8-də Cəbrayılın azad edilməsi zamanı şəhid olub. Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin edilməsi uğrunda döyüş əməliyyatlarına qatılan və hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirdiyi üçün Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 15.12.2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tariyel Salmanov ölümündən sonra "Vətən uğrunda" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycan ərazilərinin işğaldan azad olunması zamanı döyüş tapşırıqlarını yerinə yerinə yetirən zaman mərdliyin və igidliyin göstərilməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 24.06.2021-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Tariyel Salmanov ölümündən sonra "İgidliyə görə" medalı ilə təltif edildi.Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi uğrunda gedən döyüş əməliyyatlarında iştirak edərək igidlik və mərdlik göstərmiş, hərbi hissə qarşısında qoyulmuş tapşırıqların icrası zamanı vəzifə borcunu şərəflə yerinə yetirərək şəhid olmuş Tariyel Salmanov Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 05.11.2022-ci il tarixli Sərəncamına əsasən ölümündən sonra 3-cü dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni ilə təltif edilmişdir.

Tariyel Hüseynəli oğlu Talıbov (22 fevral 1949, Noraşen rayonu) – Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Bölməsinin Bioresurslar İnstitutunun baş elmi işçisi, Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatı, biologiya elmləri doktoru, professor, Azərbaycan Respublikasının əməkdar elm xadimi (2009), AMEA-nın həqiqi üzvü (akademik) (2014). == Həyatı == Talıbov Tariyel Hüseynəli oğlu Naxçıvan Muxtar Respublikasının Şərur rayonunun Siyaqut kəndində anadan olmuşdur. 1966-cı ildə Siyaqut kənd onbirillik orta məktəbini, 1973-cü ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin biologiya fakültəsini bitirdikdən sonra, Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Regional Elm Mərkəzində kiçik elmi işçi vəzifəsinə işə qəbul edilmişdir. 1973–1974-cü illərdə hərbi xidmətdə olmuşdur. 16 yanvar 2003-cü ildən AMEA Naxçıvan Bölməsinin Bioresurslar İnstitutunun direktorudur. 2005–2010-cu illərdə 12 №-li Şərur seçki dairəsindən III–IV çağırış Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinə deputat seçilmişdir. 2000-ci ildən Yeni Azərbaycan Partiyasının üzvüdür. Ailəlidir, 3 övladı və 4 nəvəsi vardır. == Əsas elmi nailiyyətləri == Naxçıvan MR-in flora biomüxtəlifliyinin tədqiqi, taksonomik spektrin hazırlanılması və səmərəli istifadəsi və qorunmasına aiddir. İlk dəfə olaraq Naxçıvan MR-in flora biomüxtəlifliyində ali bitkilərin taksonomik spektri hazırlanmış, onların nadir növlərinin "Qırmızı kitabı" nəşr edilmişdir.

Vəliyev Tariyel Təyyar oğlu — Azərbaycan televiziya rejissoru, Azərbaycan Dövlət Televiziyası "Ədəbi-dram verilişləri" baş redaksiyasının baş rejissoru, Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin "Televiziya rejissoru" kafedrasının müdiri, professor. == Həyatı == Tariyel Vəliyev 24 fevral 1944-cü ildə İmişli rayonunda anadan olmuşdur. Orta təhsilini Bakının 172 saylı məktəbində, ali təhsilini ADMİU-də və LDTMK Akademiyasında almışdır. 1967-ci ildə Azərbaycan Dövlət Teleradio Verilişləri Komitəsində radio rejissoru vəzifəsində işə başlayıb, 1972-ci ildən ömrünün sonuna qədər televiziya rejissoru kimi fəaliyyətini davam etdirmişdir. Bu illər ərzində o bir sıra televiziya tamaşalarının, sənədli filmlərin, dövlət tədbirlərinin, bayram proqramlarının quruluşçu rejissoru olmuşdur. Azərbaycan televiziya məkanında ilk çoxseriyalı televiziya tamaşasının, Aslan Qəhrəmanovun "Səni axtarıram", "Bağışla", "Səndən xəbərsiz" trilogiyasının quruluşçu rejissorudur. Rejissor öncə yalnız 1-ci filmi çəkməyi planlaşdırıb, lakin "Səni axtarıram" efirdə yayımlanandan sonra AzTV-yə çoxsaylı tamaşaçılar ardı-arası kəsilməyən məktublar yazır və beləliklə 2-ci hissə "Bağışla" çəkilir. Eyni hal yenidən baş verir, tamaşaçılar Elçinlə (Yaşar Nuri) Gülnarın (Firəngiz Mütəllimova) qovuşmağını arzulayır. Beləliklə 3-cü hissə "Səndən xəbəriz" çəkilir. Bir-birinin ardınca İsi Məlikzadənin "Qaranquş yuvası", Seyid Hüseynin "Gənclik macərası", Əzizə Əhmədovanın "Pəncərədə işıq", İlyas Əfəndiyevin "Sən həmişə mənimləsən", Mar Bayciyevin "Duel", Anarın "Ötən ilin son gecəsi", "Evləri köndələn yar", Vaqif Səmədoğlunun "Yaşıl eynəkli adam-1" teletamaşalarını çəkib.

Tariyel Bayram oğlu Xanadanov — Qarabağ müharibəsi şəhidi. == Həyatı == Tariyel Bayram oğlu Xanadanov 1960-cü ildə İsmayıllı rayonu Qalacıq (İsmayıllı) kəndində anadan olub. 1993 cü ilin aprelində Murovdağ uğrunda gedən döyüşlərdə qəhrəmancasına hələk olmuşdur. == Təltifləri == 17 sentyabr 1996 cı ildə İsmayıllı rayonu Qalacıq (İsmayıllı) kəndi tam orta məktəbi Tariyel Xanadanov adını daşıyır.

Tariyel Hümbət oğlu İsmayılov (16 oktyabr 1949, Şiştəpə, Şamxor rayonu) — professor, BDU Bərk cisimlər fizikası kafedrasında akademik == Həyatı == 16 oktyabr 1949-cu ildə Şəmkir rayonunun Şiştəpə kəndində hərbçi ailəsində anadan olub. 1967-ci ildə Bakı şəhəri 176 sayli orta məktəbi qızıl medalla bitirib. Üç övladı var. Kimya elmləri doktoru, professor Etibar İsmayılovun qardaşıdır. == Akademik Karyerası == 1967–1972 — tələbə, Fizika fakültəsi, Baki Dövlət Universiteti 1981, f.r.-e.n., " bərk məhlullarında işığın udulma və zonalararası kombinasion səpilmə nəzəriyyəsi", AMEA, Fizika İnstitutu 1993 f.r.e.d., " tipli yarımkeçiricilərdə və onların yarımmagnit məhlullarında işığın elektron kombinasion səpilməsi və ikifotonlu udulması", AMEA, Fizika İnstitutu == Peşəkar Karyerası == 1975–1976 – SSRİ EA, Radiotexnika və Elektronika İnstitutu (Moskva), tədqiqatçı 1972–1985 — AMEA, Fizika İnstitutu, kicik elmi işçi 1985–1992 – Kosmik Tədqiqatlar Elm İstesalat Birliyi baş elmi işçi, qrup rəhbəri 1992–1999 — AMEA, Fizika İnstitutu, aparıcı elmi işçi 1999–2000 — AMEA, Fizika İnstitutu, laboratoriya müdiri 2000-ci ildən indiyədək Bakı Dövlət Universiteti fizika fakültəsinin "Bərk cisimlər fizikası" kafedrasında işləyir. == Əsərləri == Hasimzade F. M., Ismailov T. G., Mehdiyev B. H., Pavlov S. T.. Interband electron Raman scattering in a quantum wire in a transverse magnetic field. Phys. Rev B 71, p. 165331–1, 165331–8, 2005 Hasimzade F. M., Ismailov T. G., Mehdiyev B. H..