сущ. эффект:
1. значительное впечатление, производимое кем-л., чем-л. на кого-л. Zahiri effekt внешний эффект
2. средство, с помощью которого создаётся сильное впечатление. İşıq effektləri световые эффекты
3. результат каких-л. действий, деятельность. Effekt (səmərə) vermək давать эффект, iqtisadi effekt (səmərə) экономический эффект, istehsalat effekti (səmərəsi) производственный эффект
Kumulyativ effekt
Kumulyativ effekt (lat. kumulo — toplamaq) — partlayışın təsirinin müəyyən istiqamətdə gücləndirilməsi. Bu effektə, PM-də, hədəfə tərəf istiqamətlənmiş, kumulyativ çuxurcuğun yaradılması yolu ilə nail olunur. Bunun əsasında partlayışın enerjisinin paylaşdırılması və onun təyinatlı istiqamətdə təmərküzləşdirilməsi dayanır.
Kənar effekt
Kənar effekt(side effect,побочный эффект, yan etki)-ltproqramın yaratdığı hər hansı vəziyyət dəyişikliyi. Məsələn, fayldan hər hansı kəmiyyəti oxuyan və onun cari vəziyyətinin yerini dəyişdirən altproqram haqqında deyirlər ki, o, kənar effekt yaradır. Yan təsirlər bir proqramın xarici dünya ilə qarşılıqlı əlaqəsi (insanlar, fayl sistemləri, şəbəkələrdə digər kompüterlər) ən ümumi üsuludur. Yan təsirlərin hansı dərəcədə istifadə edildiyi isə proqramlaşdırma paradiqmasına bağlıdır. İmperativ proqramlaşdırma yan təsirlərin tez-tez istifadəsi ilə tanınır. Altproqram eyni parametrlərlə çağrılsa belə, hər çağırışda özünü fərqli apara bilər. Məsələn, Java dilindəki aşağıdakı metod massivin iki elementinin qiymətlərini bir-biriylə əvəzləyir və həm də qlobal t dəyişəninin dəyişməsində kənar effektə malikdir:
Kənar effektlər, adətən, arzuolunmazdır, çünki onlar proqramın başqa hissələrində istifadə olunan dəyişənləri "korlayır". Əgər t lokal dəyişən kimi elan olunsa idi, kənar effekt də baş verməzdi.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 776 s.
Effekt
Təsir (ərəb. تأثير) ya da Effekt (lat. effectus) — Əsər etmə və bunun nəticəsində əmələ gələn hal, əlamət, iz.
Effekt – [lat. effectus – təsir] 1)nəyinsə nəticəsi, arzu olunan nəticə, gözlənilən nəticə; 2)nəyinsə, kiminsə hər hansı bir şəxsdə yaratdığı təəssürat, təəssürat vasitəsi (işıq, gurultu və s.); 3)hər hansı bir hərəkətin, çalışmağın və ya səbəbin, gücün təsiri, nəticəsi.
Effektivlik – təsirlik, təsir bağışlama qabiliyyəti, dərəcəsi. Nəticə, nəticəlilik.
== Ədəbiyyat ==
Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров.
Fotoelektrik effekt
Fotoeffekt — işığın təsiri nəticəsində cismlərin özündən elektron verməsi. Bu hadisəni ilk dəfə dahi alman alimi Albert Eynşteyn kəşf etmiş və bu kəşfinə görə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
Fotoeffekt qanunları fotoeffekt haqqında daha tam təsəvvür əldə etmək üçün qanunauyğunluqlardır.
Fotoeffekt işığın təsiri ilə metalın səthindən elektronların buraxilması hadisəsidir. Bu hadisə xarici fotoeffekt də adlandırılır. Daxili fotoeffekt — işığın təsiri ilə maddədə bağlı elektronların atomdan ayrılaraq sərbəst yükdaşıyıcıya çevrilməsidir.
Stoletov təcrübələri əsasında (xarici fotoeffekt üçün) müəyyənləşdirdiyi qanunauyğunluqlar bunlardır:
Vahid zamanda katodun səthindən çıxan fotoelektronların sayı onun üzərinə düşən işıq seli ilə düz mütənasibdir.
Katoddan qopan elektronların kinetik enerjisi düşən işığın tezliyi ilə düz mütənasib olub, işığın selindən asılı deyil.
Hər bir maddəyə uyğun fotoeffektin qırmızı sərhədi mövcuddur.Fotoeffektin qırmızı sərhədi fotoeffekt yarada bilən minimal tezlikdir,
ν
q
s
{\displaystyle \nu _{qs}}
kimi işarə olunur və
h
ν
q
s
=
A
{\displaystyle h\nu _{qs}=A}
şərtindən təyin olunur. Burada
h
=
6
,
63
⋅
10
−
34
C
⋅
s
a
n
{\displaystyle h=6,63\cdot 10^{-34}C\cdot san}
olub, Plank sabiti,
A
{\displaystyle A}
isə elektronun metaldan çxması üçün lazım olan enerjiyə bərabər olan çıxış işidir.
Xüsusi effekt
Xüsusi effektlər (jarqonda qısaca SPFX və ya SFX) — normal vasitələrlə yaradılması mümkün olmayan və ya çox riskli olan, film, televiziya və əyləncə sahələrində geniş istifadə olunan hadisələri yaratmaq üçün geniş yayılmış bir yoldur.
Böyük partlayışlar və kosmosa səyahəti təsvir edən çəkilişlərdə mütəmadi şəkildə istifadə olunur. Görülən işlər hamısı xəyal deyil, bəzi obyektlər yaradılır (məsələn: Ulduz müharibələri). Dəstək düzəldilir, üstünə bir çubuq qoyulur və üstünə qılınc hansı rəngdədirsə onun selofanı qoyulur.
Xüsusi effektlər müntəzəm olaraq vizual effektlərlə qarışdırılır. Bununla birlikdə, xüsusi effektlər kompüter tərəfindən yaradılan şəkillərlə deyil, çəkilişlə edilir. Partlayan bir şey həqiqətən partladılır və ya bir model olsa da dağılan bina həqiqətən dağıdılır. Halbuki vizual effektlərlə edilən partlayışlar sintetik hissəcik sistemləridir və dağıdılmış binalar da 3D modelləşdirilmiş obyektlərdir.
Canlı xüsusi effektlər canlı olaraq tamaşaçıların qarşısında istifadə olunan effektlərdir. Bunlar daha çox idman tədbirlərində, konsertlərdə və kütləvi şoularda istifadə olunur.
Gəlir effekti
Gəlir effekti (ing. income effect) — mikroiqtisadiyyatda bir məhsulun qiymətindəki dəyişiklik istehlakçının gəlirinə (istehlak qabiliyyətinə) təsir etdikdə və bu, bu məhsula tələbin dəyişməsi ilə müşayiət olunan təsir.
== Tərifi ==
K.R. Makkonnell və S.L. Bryuya görə gəlir effekti məhsulun qiymətindəki dəyişikliyin istehlakçının gəlirinə (istehlakçı qabiliyyətinə) və istehlakçının alacağı məhsulun miqdarına təsiridir. Bir məhsulun qiymətinin aşağı düşməsi bu məhsulun alıcısının real gəlirinin artmasına səbəb olacaq. Müxtəlif malların, o cümlədən qiyməti aşağı salınan malların alış həcmi artdıqca alıcılıq qabiliyyəti artır.
Holl effekti
Sabit J cərəyan axan paralelepiped formalı keçiriciyə baxaq (kəsir ölçüləri a×b). Əgər keçirici B induksiyalı maqnit sahəsinə perpendikulər yerləşdirilərsə, Lorens qüvvəsinin təsiri ilə müsbət yükdaşıyıcılar şəkildə göstərilmiş C səthinə meyl edəcəklər. Nəticədə bu səthdə yükdaşıyıçıların "yığılması" elektrik sahəni yaradacaq. Bu elektrik sahə də öz növbəsində maqnit sahəsinin meyl etdirici təsirini kompensasiya edir. By zaman C və D səthlərinin arasında Holl gərginliyi yaranır.
Holl effektinin tədqiqi yükdaşıyıcıların konsentrasiyanın təyin edilməsinə imkan verir.
Bu effekt maqnit sahəsinin ölçülməsində istifadə olunan Holl qeydedici cihazlarının hazırlamasında geniş tətbiq olunur.
Kirlian effekti
Kirlian effekti — dəyişən yüksək tezlikli (10 - 100 kHz) elektrik sahəsinə yerləşdirilmiş canlı və ya cansız obyektlərin səthində elektrik boşalması nəticəsində müşahidə olunan 5-30 kV-luq şüalanma. Metod, bu effekti tədqiq etmiş rus mühəndisi Semyon Davidoviç Kirlianın (1898-1978) şərəfinə adlandırılmışdır. Lakin bənzər təcrübələr XIX əsrin sonlarında Y.O.Narkeviç-Yodko və Nikola Tesla tərəfindən də aparılmışdır.
== Həyat enerjisi ==
Canlı orqanizmlər üçün şüalanmanın intensivliyi və quruluşu orqanizmin elektrik keçiriciliyindən, psixo-emosional vəziyyətindən, ürək-damar sisteminin fəaliyyətindən asılıdır. Bu xüsusiyyət Kirlian tərəfindən canlı və ya cansız bütün hər şeyin "həyat enerjisi"nə, "aura"ya sahib olmasının bir sübutu kimi irəli sürülürdü. Bu iddianı təsdiq edən fakt kimi bitki yarpağının bir hissəsi kəsilsə də, kirlian fotoşəkillərində yarpağın sanki kəsilməmiş kimi, bütöv halda şüalanmasını davam etdirməsi göstərilirdi. Bu da S.Kirlianın fikrincə, "şüalanmaların obyektlərin məlum olan fiziki xüsusiyyətlərindən irəli gəlmədiyini isbat edən bir dəlil kimi qəbul edilməlidir".
Lakin fotoqrafiyanın nəticələri dəyişkəndir və təkrarlanan eksperimentin tezliyi artırıldıqda şüalanma daha tutqun, parlaq və intensiv olur ki, bu da alınan fotoşəkillərin tam aydın anlaşılmasına imkan vermir.
== Kəşfin tarixi ==
Kəşf Semyon Kirlian tərəfindən 1939-cu ildə edilsə də, onu təsdiq edən müəlliflik şəhadətnaməsini 1949-cu ildə almışdır. Bu kəşf əvvəllər "elektroqrafiya", "elektrofotoqrafiya" adlarıyla məlum olan texnikanın yenidən tanınmasını təmin etdi.
Kobra effekti
Kobra effekti bir vəziyyətin xarakteristikası üçün tətbiq edilən idiomatik ifadədir, hansı ki, hər hansısa bir problemin həll edilməsi üçün qəbul edilmiş qərar bu problemi həll etmir, və birbaşa əksinə hədəflərə nəticəyə tez-tez aparır.
"Kobra effekti" termini Hindistanda, ingilis müstəmləkə dövründə yaranıb. İngilislər, həddindən artıq kobra çoxalmasını aşkar etmişdilər. Qubernator zəhərli heyvanlardan qurtulmaq üçün, hər ilan başına görə mükafat təyin etmişdi. Əvvəlcə, onları məhv etməsindən sonra, ilanların miqdarı tez azaldı. Ancaq sonra hindlilər tez uyğunlaşdılar: mükafat almaq üçün, kobraları yetişdirməyə (saxlamağa) başladılar. Sonda, öldürülmüş kobra üçün mükafat ləğv ediləndən sonra, ilan saxlayanlar, qiymətdən düşmüş ilanları iradəyə buraxmışdılar, və məlum oldu ki, zəhərli kobraların miqdarı yalnız azalmadı, hətta artdı.
Analoji vəziyyət Vyetnamda, fransız müstəmləkə idarəsi dövründə, Hanoy şəhərində yaranmışdı. Onda müstəmləkə hakimiyyəti, hər öldürülmüş siçovula görə mükafat ödəyərək, siçovulların məhv edilməsi proqramını hazırladı. Nəticədə, əhali, qazanmaq üçün, siçovulları yetişdirməyə (saxlamağa) başladı.
Kompton effekti
Kompton effekti— fotonların sərbəst elektronlar tərəfindən uyğun olmayan səpilməməsi, qeyri-sabitlik fotonların səpilmədən əvvəl və sonra müdaxilə etməməsi deməkdir. Effekt foton tezliklərinin dəyişməsi ilə müşayiət olunur, enerjinin bir hissəsi səpdikdən sonra elektronlara ötürülür.
== Tarix ==
1922-ci ildə Artur Kompton fotonların mövcud olmasını sübut edən və onlar haqqında elmi təsəvvürləri daha da dərinləşdirən bir hadisəni təcrübədə müşahidə etdi.
== Kompton effekti nəzəriyyəsi ==
Foton sərbəst elektronla səpələndikdə,
ν
{\displaystyle \ \nu }
və
ν
′
{\displaystyle \ \nu '}
foton frekansları (səpilmədən əvvəl və sonra müvafiq olaraq) əlaqələrlə bağlıdır:
ν
′
=
ν
1
1
+
h
ν
m
e
c
2
(
1
−
cos
θ
)
,
{\displaystyle \nu '=\nu \;{1 \over {1+{h\nu \over {m_{e}c^{2}}}(1-\cos \theta )}},}
θ
{\displaystyle \ \theta }
— səpələnmə bucağı (səpilmədən əvvəl və sonra foton yayılma istiqamətləri arasındakı bucaq).
Dalğa uzunluğuna gəldikdə:
λ
′
−
λ
=
λ
k
(
1
−
cos
θ
)
,
{\displaystyle \ \lambda '-\lambda =\lambda _{k}(1-\cos \theta ),}
λ
k
=
h
m
e
c
{\displaystyle \lambda _{k}={h \over {m_{e}c}}}
— Kompton elektron dalğasının uzunluğu
λ
k
=
2
,
4263
⋅
10
−
12
{\displaystyle \lambda _{k}=2,4263\cdot 10^{-12}}
Metrə bərabərdir.
Kompton səpilməsindən sonra foton enerjisinin azalması "Kompton növbəsi" adlanır. Klassik elektrodinamik çərçivəsində Kompton effekti izahı mümkün deyil, çünki bir elektromaqnit dalğasının bir yüklə (Tomson saçılması) dağılması onun tezliyini dəyişmir.
Kompton effekti mikropartiküllərin partikül dalğasının ikililiyinin sübutlarından biridir və fotonların mövcudluğunu təsdiqləyir.
Dəstəkləyici bir elektron tərəfindən səpilmə halında Compton təsirində enerji qorunması qanunu aşağıdakı kimi yazıla bilər:
:
h
c
λ
+
m
e
c
2
=
h
c
λ
′
+
m
e
c
2
1
−
v
2
c
2
.
{\displaystyle \ {hc \over {\lambda }}+m_{e}c^{2}={hc \over {\lambda '}}+{\frac {m_{e}c^{2}}{\sqrt {1-{\frac {\displaystyle v^{2}}{\displaystyle c^{2}}}}}}.}
== İstinadlar ==
== Ədəbiyyat ==
“Ümumi fizika kursu.
Kulic effekti
Kulic effekti — Biologiya və psixologiyada bu terminin ifadə etdiyi fenomen ondan ibarətdir ki, erkək fərdlər cütləşməyə hazır olan yeni-yeni dişi fərdlərlə rastlaşdıqda onların cinsi aktivliyi davamlı olaraq yüksək səviyyədə qalır. Bu fenomen sınaq olunan bütün heyvanlarla bağlı özünü doğruldub.
== İzahı ==
Yeni dişi fərdlə rastlaşma erkək fərdin beynində dopamin neyromediatorunun ifrazında artıma, bununla da limbik sistemin yenidən və yenidən fəallaşmasına səbəb olur. Bundan sonra erkəklər yalnız yeni dişi ilə deyil, əvvəlki dişilərlə də cütləşmə potensialını yüksək səviyyədə saxlayırlar. Laster və Qorzalka bu fenomenin dişilərdə necə təzahür olunduğunu yoxlamaq üçün eksperimentlər aparmış, onun dişilərə də aid olduğunu (lakin erkəklər qədər deyil) aşkar etmişlər.
== Terminin tarixi ==
"Kulic effekti" adlanması Amerikada populyar olan lətifə ilə bağlıdır. Lətifənin məzmunu:
1920-ci illərdə ABŞ prezidenti olmuş Kalvin Kulic həyat yoldaşı ilə birlikdə quş fermasını ziyarət edərkən xanım Kulic fermerdən soruşur:
- Necə olur ki, az sayda xoruz bu qədər toyuğun mayalı yumurta verməsini təmin edə bilir?
Fermer:
- Xoruzlar hər biri öz funksiyasını gün ərzində yüz dəfələrlə yerinə yetirir, ona görə.
Bu cavabı eşidən xanım Kulic zarafatla deyir:
- Siz bunu cənab Kulicə daha ətraflı izah etsəniz, pis olmaz.
Bu atmacanı eşidən prezident fermerdən soruşur:
- Xoruzlar hər dəfə eyni toyuğu mayalandırır?
Kəpənək effekti
Kəpənək effekti — bir sistemin başlanğıcında baş verə biləcək kiçik bir dəyişiklik, böyük dəyişikliklərə səbəb ola bilər.
"Kəpənək effekti" termini riyazi bir termindir, hesablamalar zamanı rəqəmlərdən birində edilən cüzi dəyişiklik böyük fərqlərə səbəb ola bilər. Adı Edward N. Lorenzin verdiyi bu nümunədən yaranmışdır. "Amazon meşələrindəki bir kəpənəyin qanad çırpması ABŞ-də fırtına qopmasına səbəb ola bilər". Digər bir nümunədə isə, "bir kəpənəyin qanad çırpması dünyanın yarısını ağuşuna ala biləcək bir qasırğanın yaranmasına səbəb ola bilər" deyilir.
Kəpənək effekti (film, 2004)
Kəpənək effekti (ing. The Butterfly Effect) — 2004-cü ildə ABŞ-də çəkilmiş filmdir. Baş rollarını Eşton Kutçer, Emi Smart, Erik Stolts bölüşdürür.
== Məzmun ==
Filmin baş qəhrəmanı hesab edilən Evan əqli problemləri olan bir uşaqdır, pis hadisələr yaşamışdır amma əqli problemlərinə görə bu yaşadıqlarını tam olaraq xatırlaya bilmir. İllər sonra Evan Treborn artıq bir hafizə problemi olmayan normal bir gənc olur. Bir gün uşaqlıqda tutduğu gündəliyini təsadüfən tapır və oxuyur, zamanda səyahət edərək uşaqlığının xatırlaya bilmədyi qaranlıq qisimlərinə dönür. Uşaqlığına səyahəy zamanı, həmin anda baş verən hadisələrə müdaxiləsi hazırda yaşadığı zamandakı həyatına böyük təsir göstərir və hər dəfə geri dönərkən yaxınlarından kiminsə zərər gördüyünə şahid olur və yenidən zamanda səyahət edərək, keçmişə qayıdaraq ətrafındakıların normal bir həyat yaşması üçün mübarizə aparır...
Lotos effekti
Lotos effekti — su damcılarının yarpağın səthində hərəkət edərək yad hissəcikləri tutması effektidir.
Lotos effekti aşağı dərəcəli səth islanmasıdır, lotos bitkilərinin yarpaq və ləçəklərində və nastursiya, qamış kimi bitkilərdə müşahidə olunur. Bu effekt təbiətdə yalnız bitkilərdə deyil, həmçinin həşəratların (məsələn, kəpənəklərin qanadları) qanadlarında da müşahidə olunur. Belə ki, həşəratların qanadları yağışdan islanmır və onların uçmasında heç bir problem yaranmır.
Lotos effektini göstərən (özündə əks etdirən) materiallar superhidrofob materiallar adlandırılır. Bu effekt onunla əlaqələndirilir ki, su damcısı belə materiallarla təmasda şarabənzər forma alaraq səthin üzərində sürüşərək (diyirlənərək) bütün yad cisimləri və tozu, çirki özunə yığır. Superhidrofob materiallar eyni anda bir neçə xassə ilə xarakterizə olunur: su damcısı belə materiallarda 1500-dən böyük islanma bucağı yaradır, 2-3 mm diametrli damcılar diyirlənir, su ilə təmasda səth üzərində öz-özünə təmizlənmə sahəsi yaranır. Təbiətdə Səthin Lotos effekti və ya superhidrofobluğu unikal deyil, bir çox bitki və həşəratlara da məxsusdur. Lotos effekti təbiətdə uzun zamanlar müşahidə olunsa da, bu hadisənin alimlər tərəfindən sistemli tədqiqinə demək olar ki, 10 il bundan qabaq başlamışlar, lakin müxtəlif superhidrofob xassəli materialların alınması məhz yeni nanomaterialların və nano və mikrotexnologiyanın inkişafı ilə əlaqədardır.
Lövbər effekti
Lövbər effekti (ing. Anchoring effect) — Qərarvermə prosesi zamanı fərdin əldə etdiyi ilkin informasiyanı rəhbər tutması halı. Bu vəziyyət ilkin məlumatın doğru olduğuna inanmaq, ya da sonraki məlumatları əvvəlki məlumata görə dəyərləndirməyə, müqayisə etməyə səbəb olur.
== Lövbər effekti üçün nümunələr ==
Bu məhsulu başqa saytda 30 manata görmüşdüm, burda 20 manatadır. Bu, çox ucuzdu.
Qonşumuz evini 100 minə sata bildisə, deməli, mən də sata bilərəm.
Ailəmizdəki insanların ortalama ömür müddəti uzundur, deməli, mən də çox yaşayacam.
Arıq olan dostlarım hər səhər qaçır, deməli, mən də hər səhər qaçmalıyam.
Mən uşaq olanda anam məni saat 10-da yatırırdı, onda, mənim də uşağım saat 10-da yatmalıdır.
Mandela effekti
Mandela effekti — yalnız bir və ya bir neçə nəfər deyil, dünyadakı bir çox insanın mövcud məlumatları tamamilə səhv xatırlamasıdır.
== Tarixi ==
2009-cu ildə Fiona Brum keçmiş CAR prezidenti Nelson Mandelanın 1980-ci illərdə həbsxanadakı ölümünü necə xatırlaması haqqında bir konfransda danışırdı. Ancaq Mandela 1980-ci illərdə deyil, 2013-cü ildə vəfat etmişdir. Brum xatirələri haqqında başqalarıyla danışanda məlum oldu ki, Brum tək deyil. Digərlərinin iddialarına görə, Mandelanın 1980-ci illərdə ölüm xəbərini və dul arvadının ölümlə bağlı nitqini xatırlayırlar.
Brum belə əhəmiyyətli bir hadisənin bu qədər geniş auditoriya tərəfindən səhv xatırlanması və olmamış bir hadisə haqqında təfərrüatları ilə danışılmasından şok oldu. Sonralar "Mandela effekti" adını verdiyi bu fenomeni və buna oxşar hadisələri müzakirə etmək və araşdırmaq üçün bir sayt qurdu.
Mpemba effekti
Mpemba effekti – isti suyun soyuq sudan daha tez donması prosesi. 1963-cü ildə tanzaniyalı şagird Erasto Mpemba tərəfindən kəşf edilmiş və onun şərəfinə adlandırılmışdır. Effektin yaranmasına bir neçə amil təsir göstərir.
== Kəşf ==
1963-cü ildə tanzaniyalı şagird Erasto Mpemba və onun dostları məktəbdə dondurma istehsal etmək üçün qaynar süddə şəkəri həll etdilər. Əslində, Erasto soyuducuya qaynar südü qoymadan əvvəl gözləməli idi, ancaq tələsdi və Erastonun qaynar südü digərlərindən daha tez dondu.
Erasto müəlliminə baş verənləri izah etdi, lakin müəllimi ona inanmadı. Öz maraqlarından imtina etməyən Erasto təcrübələrini davam etdirdi. Fizika mövzusunda bir konfrans üçün məktəbi ziyarət edən professora "Nə üçün 35 °C və 100 °C su olan eyni qablardan isti su olan qab daha tez dondu?" deyə sual verdi. Fizika professoru Denis Ozborn ilk olaraq sualı anlamadı və Erastodan sualı təkrarlamasını istədi. Erasto təcrübəsini professora danışdı.
Nernst-Ettinqshauzen eninə effekti
1886-ci ildə maqnit sahəsində yerləşən, temperatur qradienti olan keçiricidə maqnit sahəsinə və istilik axına perpendikulyar istiqamətdə elektrik sahəsinin yaranması kəşf olunub.
== Nernst - Ettingshauzen eninə effektin elementar nəzəriyəsi ==
Boyunca sabit istilik axını olan paralelepiped formalı keçiriciyə baxaq. Əgər keçiricini B induksiyalı maqnit sahəsinə perpendikulər yerləşdirilərsə, Lorens qüvvəsinin təsiri ilə müsbət yükdaşıyıcılar Şək.1 göstərilmiş C səthinə meyl edəcəklər. Nəticədə bu səthdə yükdaşıyıçıların "yığılması" elektrik sahəni yaradacaq. Bu elektrik sahə də öz növbəsində maqnit sahəsinin meyl etdirici təsirini kompensə edir, C və D səthlərin arasında potensial fərqi yaranır.
Nova effekti
Nova effekti — həyatımızda qarşılaşdığımız hadisələrin qeyri-müəyyən vəziyyətini fərqi dəyərləndirməyi ifadə edən anlayış. Nova effektinə görə, sonu pis olacağı gözlənilən hadisənin sonunun yaxşı olması və ya bunun əksi mümkündür. "Hər işdə bir xeyir var", "stəkanın dolu tərəfindən baxmaq" kimi deyimlərlə xarakterizə oluna bilər. Beləliklə, bir şəxsin bir hadisə və vəziyyətdə şanslı və ya şanssız olduğunu qətiyyətlə deyə bilmərik.
Pareto effektivliyi
Pareto effektivliyi — sistemi xarakterizə edən hər bir göstəricinin dəyərinin digərlərini pozmadan inkişaf etdirə bilmədiyi bir sistemin vəziyyətidir.
Beləliklə, Paretonun özünün sözləri ilə desək: "Heç kimə zərər verməyən, ancaq bəzi insanlara fayda verən (öz qiymətləndirmələrinə görə) hər hansı bir dəyişiklik bir inkişafdır." Bu o deməkdir ki, heç kimə əlavə ziyan gətirməyən bütün dəyişikliklərə haqq tanınır.
Sistemin Pareto optimal vəziyyət hallarına "Pareto çoxluğu", "Pareto mənasında optimal olan alternativlər toplusu" və ya "Pareto optimal alternativlər toplusu" deyilir. "Güzəşt", "düzəlməmiş" alternativ terminləri də istifadə olunur.
İqtisadiyyatda Pareto səmərəliliyinin əldə edildiyi bir vəziyyət, tərəf mübadiləsindən əldə olunan bütün faydaların tükəndiyi bir vəziyyətdir.
Pareto səmərəliliyi müasir iqtisadiyyat üçün mərkəzi anlayışlardan biridir. Birinci və ikinci rifah teoremləri bu konsepsiyaya əsaslanır.
Pareto optimallığının tətbiqlərindən biri də sözdədir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyada, yəni iki və ya daha çox dövlətin iqtisadi birliyində qaynaqların (əmək və kapital) pareto bölgüsü. Maraqlıdır ki, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyadan əvvəl və sonra Pareto paylanması kifayət qədər riyazi şəkildə təsvir edilmişdir.
Parnik effekti
Elmi-texniki tərəqqi bir çox təzadlar yaratmışdır ki, bunlar da təbiətdə ekoloji tarazlığın pozulmasına səbəb olmuşdur. Belə bir əsaslı fikir formalaşmışdır ki, ətraf mühitdə baş verən deformasiyalar məhz həmin tərəqqinin məntiqi nəticəsidir.
XX əsrin ortalarında az miqdar qazların konsentrasiyasının artım tendensiyası özünü xüsusilə kəskin göstərirdi. İndi parnik effektində onların rolu heç bir şübhə doğurmur.
Parnik effekti – günəşin istilik enerjisinin xeyli hissəsinin yer üzərində tutulmasıdır.
Parnik effekti anlayışı əvvəlcə fizikada qeyd olunmuşdur. O hələ 1863-cü ildə Tindal tərəfindən istifadə edilmişdir. Az sonra, yəni 1896-cı ildə Arrenius göstərmişdir ki, atmosferin cüzi hissəsini – 0,03%-ni təşkil edən karbon qazı onun temperaturunu 5–60 °C artırır və əgər həmin maddə olmasaydı temperatur yəqin ki, bir o qədər az olardı. 1938-ci ildə ilk dəfə Kallender karbon qazının antropogen tullanmasının iqlimə mümkün təsiri ehtimalını əsaslandırılmışdır.
XX əsrin 70-ci illərində sübut edilmişdir ki, digər qazlar karbon qazından daha kiçik miqdarlarda, hiss olunan parnik effektlər verirlər.
Piqmalion effekti
Piqmalion effekti – (Pygmalion effect və ya Rosenthal effect) elə bir təzahürdür ki, bu zaman bu və ya digər informasiyanın dürüstlüyünə əmin olan insan qeyri-iradi şəkildə özünü elə aparır ki, sonda həmin informasiya öz təsdiqini tapır. İlk dəfə Robert Rozental tərəfindən eksperimental sübut olunub. Rozental elmi nəşrlərdə O.Pfungst’ın "Ağıllı Hans"la bağlı araşdırmalarını oxuduqdan sonra bu sahədə araşırmalara başlamışdı. 1963-cü ildə apardığı eksperimentdə Rozental psixologiya fakultəsinin tələbələrini iki qrupa bölüb onlara tapşırıq vermişdi. Tələbələr laboratoriya siçovullarına labirintlərdən çıxma yollarını öyrətməli idilər. Hər iki qrupa eyni laboratoriyanın siçovulları verilmişdi. Rozental A qrup tələbələri aldatmışdı ki, onlar yüksək intellektli siçovullarla işləyəcəklər, guya bu siçovullar xüsusi seçmə ilə yetişdirilib, adi siçovullardan qat-qat ağıllıdılar. B qrupuna isə aldatmışdı ki, sizə verilən ən kütbeyin siçovullardır. Həqiqətdə isə siçovullar hamısı adi heyvanlar idi. Nəticələr belə oldu: A qrup tələbələr B qrupuna nisbətən siçovulları daha tez öyrətdilər.
Plasebo effekti
Plasebo effekti – psixoloji təsir nəticəsində fizioloji dəyişmənin müsbət müalicəvi effekti.
Boş dərmanların (plasebonun) müalicəvi effektini biz ənənəvi olaraq özünütəlqinlə izah edirik: hər üçüncü pasientə yüngülləşmə gətirir. Miçiqan Universitetinin alimləri doktor Con-Kar Zubietanın rəhbərliyi ilə aydınlaşdı ki, bu belə deyil. Journal of Hevroscience onların tədqiqatlarının nəticələrini dərc etdi.
Aşkar olunmuşdur ki, plasebonun müsbət təsirinin gözlənilməsi kimyəvi mexanizm yaradır: beynimiz endorfin (ağrını yatıran və sakitləşdirici effekt daşıyan təbii birləşmə) istehsal etməyə başlayır.
Nəticədə ağrı həqiqətən də azalır. İndi alimlər öyrənməyə çalışırlar ki, niyə plaseboya hamıda eyni reaksiya olmur?(z.c)
Plasebo effekti yaratmış hadisələr:
Hadisə № 1
Maşınqayırma fabrikində bir fəhlə öz yoldaşı ilə zarafat etmək üçün dəmir disklərinin birini rezin disklə əvəz edir, lakin onun dəmirdən seçilməməsi üçün onu həmin rəngdə rəngləyir. Lakin, zarafatın sonu dostunun ölümü ilə bitir. Belə ki, iş zamanı rezin disk sürüşür və fəhlənin başına dəyir. Fəhlə elə bilir ki, disk həqiqətən də dəmirdəndir və onun ürəyi bu qorxudan dayanır.
Poyntinq-Robertson effekti
Poyntinq- Robertson effekti —Günəş şüalarını izotrop səpən ,Günəşin ətrafında hərəkət edən, çox da böyük olmayan cisimlərin hərəkət miqdarı momentinin azalması nəticəsində orbitinin kiçilməsi hadisəsidir. Buraya intensiv şüalanma verən mənbələri də aid etmək olar.Belə bir hadisənin varlığını 1903-cü ildə ingilis fiziki J.H.Poyntinq kəşf etmişdir; hadisənin dəqiq relyativistik nəzəriyyəsini isə H.Robertson 1937-ci ildə vermişdir. Poyntinq- Robertson effek-tinin mahiyyəti onunla bağlıdır ki, Günəş şüalarını udana qədər Günəşə nəzərən hərəkət miqdarı momenti sıfır olan cisim radial hərəkət edir.Cisim Günəşlə bağlı koordinat sistemində düşən işığı izotrop şüalandırmaqla elə hərəkət edir ki, şüalanan fotonların nisbi hərəkət miqdarı momenti cismin nisbi impuls momentinə bərabərdir. Fotonların yenidən şüalandırılması zamanı cismin hərəkət miqdarı momentinin qismən itirilməsi və nəticədə cismin spiral boyunca Günəşə yaxınlaşması baş verir.Udulan fotonun bir necə kiçik istilik tezliklərində yenidən şüalandırılması zamanı hərəkət istiqamətini saxlasa da bucaq momenti azalır.
Radiusu a və sıxlığı d olan kürəvi cisim R qədər məsafədə kvazi çevrəyə bənzəyən orbitdə hərəkət edərkən, nəzəri olaraq t=7*106adR2 ildən sonra Günəşin üzərinə düşür.Faktiki olaraq cisim Günəşin ətrafında buxarlanır və onun atmosferində buxar buluduna çevrilir. Elliptik orbit üzrə hərəkət edən cisimlərin həm öz ölçüləri, həm də orbitin ekssentrisiteti azalır.
1950-ci ildə V.V. Radzievski planetosentrik Poyntinq- Robertson effektinin olmasını da aşkar etdi. O, göstərdi ki, planetin ətrafında da hərəkət edən cisimlər üçün Günəş şüalarını əks etdirməsi hesabına da cismin orbitinin kiçilməsi baş verir.
John Henry Poynting və Howard P. Robertson'ın adını daşıyan Poynting-Robertson sürgüsü olaraq da bilinən Poynting-Robertson təsiri, günəş radiasiyasının bir ulduzun ətrafında dönən bir toz dənəsinə səbəb olduğu və ulduz ətrafındakı orbitinə görə bucaq momentumu itirməsinə səbəb olan bir müddətdir.
Bu, bu sürünməyi təsirlənəcək qədər kiçik, ancaq radiasiya təzyiqi ilə ulduzdan uzaqlaşaraq ulduzun içinə yavaşca spiralleşen çox böyük toz səbəb olur.
Qamçı effekti
Qamçı effekti və ya Forrester effekti (ing. Bullwhip effect) — təchizat zəncirinin yuxarı və aşağı axımında məlumata görə yaranmış qeyri-dəqiqlik.
Bu konsepsiya ilk dəfə Cey Forresterin 1961-ci ildə yayımladığı "Sənaye dinamikası" (ing. "Industrial Dynamics") kitabında təqdim edilmişdir. Bu səbəbdən termin bəzən onun adı ilə adlandırılır.
Qartopu effekti
Qartopu effekti — həndəsi silsilə və eləcə də qüvvət funksiyası üsulları ilə getdikcə daha böyük sayda artıq mövcud olan yeni faktlar hesab olunan hadisələri toplayan əxlaqi və ya qeyri-əxlaqi döngü. Bu effekt öz adını qarla örtülmüş yamac boyunca aşağı yumalanan bir qartopu misalından götürmüşdür: təsəvvür edirik ki, qartopu getdikcə daha da böyüyür və daha da sürətlənir.
== Kütlə psixologiyasında rolu ==
Qartopu effekti sürü davranışının vacib hərəkətverici qüvvələrindən biridir. Məsələn, əgər bir insan qəfildən küçədə tam çılpaq vəziyyətdə "Terror!" deyə qışqıraraq qaçmağa başlasa, güman ki, 1 və ya 2 insan da qaçmağa başlasın. Vəziyyət belə olduqda daha böyük ehtimal var ki, daha çox insan qaçmağa başlasın. Bunu görən küçədəki digər insanların həmin hərəkəti etməsi ehtimalı əvvəlki qaçan insanların bunu etməsindən daha yüksək olur. Özünü-saxlama fenomeni və onun amplitudu da bu halda daha sürətli olmağa meyil göstərir.
== Bir misal ==
26 may 2009-cu ildə youtube`a yerləşdirilən bir video bu effektin gücünü göstərdi. Sasquatch musiqi festivalı vaxtı gəzintidə bir kişi təkbaşına rəqs edir. Sonra başqa birisi rəqs etməyə başlayır.
Rinqelman effekti
Rinqelman effekti ― bir qrupda insan sayının artmasına müqabil olaraq məhsuldarlığın azalma tendensiyasını ifadə edən nəzəriyyə.
Bu psixoloji akt qrupun həcmi ilə qrup üzvlərinin hər hansı missiyanın tamamlanmasına yönəldilmiş səyləri arasında var olan tərs mütənasiblik ilə xarakterizə olunur. Rinqelmen zaman itkisi ilə qrupun effektivliyi arasındakı əlaqəni araşdırarkən müəyyən etmişdir ki, qrup üzvlərinin bir iş üzərində birlikdə işləmələri fərdlərin ayrı-ayrılıqda işləməsində daha az səy tələb edir. Bu məntiqlə qrupdakı insanların sayı artdıqca fərdlərin əməyi getdikcə səmərəsizləşir.