MÜHARİBƏ Müharibə gün çıxandan əvvəl başlandı (M.S.Ordubadi); CƏNG (köhn.) [Fəxrəddin bəy:] Dünyanın hər bir işi cəngi-məğlubədi; amma vəhşi nadanlıqda cəng etmək mümkün deyil (N.Vəzirov); DAVA Sən, ey Vətən davasında həlak olmuş əsgərlərin; Mərd qardaşı (Ə.Cəmil); DÖYÜŞ Böyük aşığın oxuduğu nəğmələri quşlar təkrar edərək, döyüşə gedən igidlərin başı üstə uçub, onları zəfərlərə, qələbələrə çağırarmış (R.Rza); HƏRB (köhn.) Görürsünüz tək əlliyəm, mənim bircə qolum vardır; Bu, vətəndaş hərbindəki gəncliyimdən yadigardır (S.Rüstəm); MÜBARİZƏ Bir kərə Firdovsinin “Şahnamə”də təsvir etdiyi İran ilə Turan mübarizəsini nəzərə almalıdır (Çəmənzəminli); VURUŞ Taxta parçasında bu sözlər yazılmışdı: “Bu, ağ fınlərlə davada Qızıl ulduz ordeni almış və alman faşistləri ilə vuruşda qəhrəmancasına ölmüş qızıl əsgər Bahadırın qəbridir” (R.Rza).
Müharibə
Müharibə — dövlətlər, tayfalar və siyasi qruplar arasında onların hərbi birləşmələri arasında hərbi əməliyyatlar formasında gedən münaqişə. Müharibə bir tərəfin digər tərəfə öz möqeyini zorla qəbul etdirmək cəhdidir. Digər sözlə, "müharibə siyasətin başqa formada davam etdirilməsidir". Albert Eynşteyn müharibə haqqında demişdir :
Война и армия. Философско-социологический очерк. М.: Воениздат, 1977.
Война и мир в земледельческих предклассовых и ранних классовых обществах // Перщиц А. И., Семенов Ю. И., Шнирельман В. А. Война и мир в ранней истории человечества. Т. 2. М., Институт этнологии и антропологии РАН. 1994. С.7–127.
Mingünlük müharibə
Mingünlük müharibə (isp. Guerra de Los Mil Días) Kolumbiyada baş vermiş 1899-1902-ci illəri əhatə edən vətəndaş müharibəsi. Konflikt Konservantlar və Liberallar partiyaları arasında baş vermişdir. Konflikt nəticəsində Panama müstəqil respublika elan edilir.
XIX əsrdə Kolumbiyada vəziyyət elə də stabil deyildi. 1860-1862-ci illərdə ölkədə vətəndaş müharibəsi baş vermişdi. 1863-cü ildə konsitutsiyanın yaranması ilə ölkənin adı Birləşmiş Kolumbiya Ştatları adlandırılır. Bununla da ölkə federallaşır. 1886-cı ildə yeni konsitutsiyanın qəbulu ilə mərkəzləşmə güclənir və ştatlar adı departamet adı ilə əvəzlənir.
Ölkə Kolumbiya Respublikası adlandırılır.
Müharibə artisti
Müharibə artisti — müharibə təcrübəsini sənədləşdirmək üçün hökumət və ya bir nəşr tərəfindən işə götürülmüş incəsənət xadimi. Müharibə artistləri müharibənin yazılı mənbələrdə və ya digər müharibə qeydlərində tez-tez rast gəlinməyən vizual və hissi aspektlərini araşdırırlar.
Müharibə artistləri fotoqraf, kinorejissor, yazıçı, aktyor, müğənni, rəssam ola bilər. Müharibə artistləri əksər halda arxa cəbhədə olurlar, amma bəzi hallarda ön cəbhədə də olurlar.
Mémorial de Caen, 1914–1918 war, Artists of the First World War
Ministry of Defence (MoD), MoD art collection, war artists
National Archives (UK), The Art of War
In War-torn Country a Soldier Looks at Iraq by Lance Nixon, Capital Journal, Vol 134 No. 27, 7 February 2014 pp C1-C6
Harvey Dunn at War by Lance Nixon, Capital Journal, Vol 134 No. 32, 14 February 2014 pp C1-C6
Remembering Battles They Fought Facing East: Plains Indians as War Artists by Lance Nixon, Capital Journal, Vol 134 No. 57 pp C1-C6
About light and dark in peace and war and a piece of Vietnam by Lance Nixon, Capital Journal (South Dakota), 17 January 2014.
Drawing fire by Lance Nixon, Capital Journal (South Dakota), 23 January 2014.
A photograph of a war is different from a painting “that’s not rocket science” by Dave Askins, Capital Journal (South Dakota), 20 April 2018.
Müharibə cinayətləri
Müharibə cinayəti — sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə olan beynəlxalq cinayət; silahlı münaqişə zamanı tətbiq olunan humanitar hüquq normalarının və ya müharibə adət və qanunlarının pozuntularını bildirir.
Beynəlxalq ümumi hüquqa görə barələrində müharibə cinayəti törətdiklərinə görə öz ölkələrində təqib olunan şəxslər sığınacaq hüququndan istifadə edə bilməzlər və onlara qaçqın statusu verilmir.
Müharibə cinayətlərinin «beynəlxalq cinayət» statusu və bütün dövlətlər tərəfindən cəzalandırılmalı olması məhz hüquqi adət kimi tanınmışdır.
Müharibə cinayətlərinə aşağıdakı əməllər aiddir:
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə qəsdən törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
qəsdən adamöldürmə;
işgəncə və ya qeyri-insani rəftar, o cümlədən bioloji eksperimentlər;
ağır əzab-əziyyətin və ya ciddi xəsarətin törədilməsi;
hərbi zərurətlə bəraət qazandırılmayan və qanunsuz və böyük miqyasda törədilən dağıntılar və əmlakın ələ keçirilməsi;
hərbi əsirin və ya mülki şəxsin düşmən dövlətin silahlı qüvvələrində qulluq etməyə məcbur edilməsi;
hərbi əsirin və ya mülki şəxsin qərəzsiz və ədalətli məhkəmə araşdırmasına olan hüququndan qəsdən məhrum edilməsi;
girov götürülməsi;
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə qəsdən törədilmiş və ölümlə nəticələnən, yaxud səhhətə ciddi zərər yetirən aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
mülki əhalinin və ya ayn-ayn mülki şəxslərin hücum obyekti edilməsi;
şəxsin kombatant olmadığını və ya artıq sıradan çıxdığını ("hors de combat") bilərək, onun hücum obyekti edilməsi;
qızıl xaç, qızıl aypara və ya digər tanınmış fərqləndirmə emblemlərindən sui-istifadə edilməsi;
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə qəsdən törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
işğal edən dövlət tərəfindən öz əhalisinin bir hissəsinin işğal etdiyi əraziyə köçürülməsi;
hərbi əsirlərin və ya mülki şəxslərin geri qaytarılmasının (repatriasiyasının) əsas olmadan yubandırılması;
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə şəxsi ləyaqətin təhqir edilməsi, o cümlədən insan ləyaqətini alçaldan rəftar, zorlama və məcburi fahişəlik;
Müharibə qanun və adətlərinin pozulması ilə törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
zəhərli silahlann və ya lüzumsuz əzab-əziyyət törətmək üçün nəzərdə tutulmuş digər silahlann tətbiq edilməsi;
şəhər, qəsəbə və ya kəndlərin mənasız dağıdılması və yaxud hərbi zərurətlə əsaslandırılmayan soyğunçuluq;
müdafiə olunmayan şəhərlərin, kəndlərin, binalann və ya yaşayış evlərinin və yaxud hərbsizləşdirilmiş zonaların istənilən vasitələrlə bombardman edilməsi;
dini, təhsil, incəsənət və elm idarələrinin, tarixi abidələrin, incəsənət və elm əsərlərinin qəsb edilməsi, dağıdılması və ya onlara qəsdən ziyan vurulması;
ictimai və ya xüsusi əmlakın talan edilməsi;
Beynəlxalq xarakter daşımayan silahlı münaqişə zamanı tətbiq olunan beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
adamların həyatına, səhhətinə və fiziki və ya psixi durumuna qarşı zorakı hərəkətlər, o cümlədən qəsdən adamöldürmə və habelə işgəncə, şikəstetmə kimi qəddar rəftar və yaxud bədən cəzasının istənilən forması;
kollektiv cəzalandırma;
girov götürülmə;
terror aktları;
şəxsi ləyaqətin təhqir edilməsi, o cümlədən ləyaqəti alçaldan rəftar, zorlama və məcburi fahişəlik;
hərbi soyğunçuluq;
məhkəmə tərəfindən bundan qabaq elan olunmuş qərar olmadan hökm çıxarılması və hökmün yerinə yetirilməsi;
silahlı münaqişə zamanı, ətraf təbii mühitə genişmiqyaslı, uzunmüddətli və ağır ziyan vurulması niyyəti ilə hərbi zərurətlə əsaslandırılmayan müharibə üsul və vasitələrinin tətbiq edilməsi.
Müharibə filmi
Müharibə filmi — Müharibədən bəhs edən film janrıdır. Dəniz, hava və topraq döyüşləri əks etdirilən filmlərdir.
Müharibə fotoqrafiyası
Müharibə fotoqrafiyası — silahlı qarşıdurma və onun insanlara və məkanlara təsirini fotoşəkillərə çəkməyi əhatə edir. Bu janrda fəaliyyət göstərən fotoqraflar özlərini təhlükəli situasiyalarda tapa bilər və bəzən şəkillərini müharibə meydanından çıxarmağa çalışırkən öldürülürlər.
1830-cu illərdə fotoqrafiyanın ixtirası ilə müharibə hadisələrinin xalqın məlumatlandırılması üçün sənədləşdirilməsi ilk dəfə olaraq araşdırıldı. Fotoqraflar müharibəni ideal formada və dəqiq olaraq sənədləşdirib hərəkətli döyüş səhnələrinin fotolarını çəkmək istəsələr də, dövrün fotoqrafiya imkanları və texniki avadanlqların çatışmazlıqları buna şərait yaratmırdı. Gümüş suyuna çəkilmiş və yaxşıca hamarlanmış mis lövhələrin yod buxarına tutularaq formalaşdırdığı ilkin foto növü olan dagerotipiyaların çəkilməsi üçün görüntünün inkişaf etməsi çox uzun vaxt tələb edir və dərhal emal oluna bilmirdi.
Erkən fotoqrafiyanın imkanları hərəkət edən subyektlərin görüntülərinin yaradılması üçün əlverişli olmadığı üçün, fotoqraflar müharibənin daha çox hərəkətsiz aspektlərini — əsgərləri, qalaları, döyüş meydanının müharibədən əvvəlki və sonrakı vəziyyətini lentə alırdılar. Döyüş səhnələri isə yenidən yaradılaraq çəkilirdi. Döyüş səhnələri kimi, əsgərlərin portretləri də çox vaxt səhnələşdirilmiş olurdu. Çünki bunun üçün obyekt bir neçə dəqiqə hərəkətsiz dayanmalı idi.
1847-ci ildə Meksika-Amerika müharibəsi zamanı Saltillonun işğalından bir sıra dagerotipiya günümüzə gəlib çıxmışdır.
Müharibə fəlsəfəsi
Müharibə fəlsəfəsi — fəlsəfənin müharibənin səbəbləri, müharibə ilə insan təbiəti arasındakı əlaqə və müharibə etikası kimi məsələlərin araşdırılmasına həsr olunmuş sahəsi. Müharibə fəlsəfəsinin müəyyən aspektləri tarix fəlsəfəsi, siyasi fəlsəfə, beynəlxalq münasibətlər və hüquq fəlsəfəsi ilə üst-üstə düşür .
Müharibə fəlsəfəsində ən böyük və ən təsirli əsərlərdən biri Karl fon Klauzevitsin "Müharibə haqqında" əsəridir. O, strategiyaya dair müşahidələri insan təbiəti və müharibənin məqsədi ilə bağlı suallarla birləşdirir. Klauzevits xüsusilə müharibənin teleologiyasını – müharibənin özündən kənarda bir məqsədə çatmaq üçün bir vasitə olub-olmaması, yoxsa öz-özlüyündə məqsəd olub-olmamasını araşdırır. O, nəticəyə gəlir ki, sonuncu belə ola bilməz və müharibə "müxtəlif vasitələrlə siyasət"dir. Yəni, müharibə yalnız öz naminə mövcud olmamalıdır. Bu, dövlət üçün müəyyən məqsədlərə xidmət etməlidir.
Lev Tolstoyun "Hərb və sülh" romanında müharibə fəlsəfəsinə dair tez-tez fəlsəfi eskurslar, həmçinin xristianlıqdan və Tolstoyun Napoleon müharibələri ilə bağlı müşahidələrindən əldə edilən daha geniş metafizik fərziyyələr yer almışdır. Əsər növbəti dövrlərdə müharibə haqqında düşüncələrə təsir etmişdir.
Müharibə incəsənəti
"Müharibə sənəti", "Hərb sənəti", "Savaş sənəti" (çin. 孫子兵法) — Çin hərb nəzəriyyəçisi və strateqi Sun Dzı (E.ə. 544 — E.ə. 496) tərəfindən yazılmış traktat. "Müharibə sənəti" hərbi strategiyaya və siyasətə aid məlum olan qədim çin traktatları arasında ən qədimisidir. Əsər on üç fəsildən ibarətdir.
Ənənəvi olaraq kitabın əfsanəvi sərkərdə və strateq Sun Dzı tərəfindən yazıldığı iddia edilir. Buna görə də tartktatın uzun müddət E.ə. VI əsrin axırı — E.ə. V əsrin əvvələrində yazıldığı güman edilirdi (E.ə.
Müharibə iqtisadiyyatı
Müharibə iqtisadiyyatı — dövlət iqtisadiyyatının geniş mənada hərbi işlərin bütün iqtisadi məsələlərini əhatə edən, dövlətin müdafiə (hərbi) potensialını təmin edən sahəsi. Bundan əlavə, hərbi elmin tərkib hissəsi olan dövlətdə hərbi işlərin iqtisadi təminatının (müdafiə, tikinti, silahlı qüvvələrin saxlanması və s.) qanunauyğunluqlarını öyrənən elm və akademik intizamdır.
"İqtisadi şəraitdən ordu və donanmadan daha çox şey asılı deyil. Silah, tərkib, təşkilat, taktika və strategiya ilk növbədə hazırkı istehsal mərhələsindən və rabitə vasitələrindən asılıdır
Bir çox görkəmli dövlət xadimlərini hərbi işlərin meydana çıxması ilə ortaya çıxan hərbi iqtisadiyyat məsələləri narahat edirdi. Rusiyada müharibə iqtisadiyyatı problemlərinə dair ilk əsərlər XIX əsrdə ortaya çıxdı. XIX əsrin sonu — XX əsrin əvvəllərində müxtəlif dövlətlərdə silahlı qüvvələr, hərbi əməliyyatlar və hərbi iqtisadiyyat arasında əlaqənin öyrənilməsinə həsr olunmuş elmi əsərlər daha fəal şəkildə ortaya çıxmağa başladı.
Hərbi iqtisadiyyatın inkişafı dövlətin iqtisadi potensialının ümumi inkişafı, onun hərbi əməliyyatlar (müharibə) şəraitində işləmək imkanları və müharibə və sülh dövründə silahlı qüvvələrin ehtiyaclarının ödənilməsi ilə ayrılmaz şəkildə bağlıdır.
Hərbi iqtisadiyyat müdafiə (hərbi) sənayenin güclü sahələrinin yaradılmasını, onların istehsal imkanlarının artırılmasını, dövlət ərazisində müdafiə (hərbi) müəssisələrin müvafiq coğrafi yerləşməsini, sabit iqtisadi və elmi-texniki bazanın yaradılmasını əhatə edir. onların arasında əlaqələr, yeni texnologiyaların inkişafı, enerjinin hazırlanması, kənd təsərrüfatının, səhiyyənin, dövlət rabitə şəbəkəsinin, nəqliyyat şəbəkəsinin inkişafı, əməliyyatların təmin edilməsi nəzərə alınmaqla, mülki müdafiə üçün mühafizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi.
Hərbi iqtisadiyyat mülki iqtisadiyyatdan təcrid olunmur — bir sıra sənaye və müəssisələr həm mülki, həm də hərbi təyinatlı məhsullar istehsal edir və ya iqtisadiyyatın həm mülki, həm də hərbi sektorunda istehlak olunan məhsullar (ikili təyinatlı məhsullar) (ayaqqabı, parçalar, geyim) istehsal edir.
Müharibə maşını
Müharibə maşını (ing. War Machine) – Marvel Comics superqəhrəmanlarından biri. Devid Mişelini, Bob Leyton və Con Birn tərəfindən yaradılmış və ilk dəfə 1979-cu ildə "Dəmir adam" komiksinin 118-ci sayında görünmüşdür. Zirehi isə Len Kaminski və Kevin Hopqud tərəfindən dizayn edilmişdir.
2012-ci ildə IGN-in "Top 50 Qisasçı" siyahısında 31-ci yerdə göstərilmişdir. Marvel Kinematoqrafiya Kainatında personajı Don Çidl canlandırmışdır.
ABŞ dəniz piyadaları korpusunun üzvü olan Ceyms Rouds ilə Toni Starkın ilk qarşılaşması cənub-şərqi Asiyada oldu. O zamanlar Toni Stark zirehini yenicə icad etmiş və Von-Çunu məğlub etmişdi. Bir ABŞ bazasına çatana qədər Dəmir adamı müşayiət edir. Stark hərbi vəzifəsini tamamlayandan sonra şəxsi pilotu olmağı təklif edir.
Müharibə medalı
Hərb medalı — Osmanlı imperiyası tərəfindən yaradılmış hərbi medal. İngilislər tərəfindən Gelibolu ulduzu (The Gallipolli Star), almanlar tərəfindən isə Dəmir hilal (Eiserner Halbmond) deyə adlandırılmışdır. Sultan V Mehmed tərəfindən döyüşlərdə fərqlənənləri mükafatlandırmaq üçün yaradılmışdır. Bu medal daha çox I Dünya müharibəsi zamanı döyüşən Osmanlı hərbçilərinə və Osmanlı ərazisində döyüşən Osmanlı müttəfiqi olan dövlətlərin hərbçilərinə verilmişdir.
Medalın üz tərəfindən beş guşəli qırmızı ulduz, onun ortasında göstərişli hilal vardır. Hilalın içində Osmanlı sultanı Mehmed Rəşadın tuğrası vardır. Bundan əlavə tuğranın altına, hicri təqvimə görə medalın verildiyi tarix olan 1333 (miladi 1915-ci il) ili işlənmişdir.
Rəsmi geyim zamanı medal formanın mərkəz tərəfinə, sağ sinə cibinni altına taxılırdı. Hər gün lent dəyişilməli idi. Lent formanın ikinci düymə yerindən birləşdirilirdi.
Müharibə qırğısı
Müharibə qırğısı (ing. War hawk) və ya qırğı (ing. hawk) — siyasətdə və ya iqtisadiyyatda, öz ölkəsinin vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün, digər ölkələr, təşkilatlar və ya hökumətlər ilə əlaqədar sərt tədbirlər tərəfdarı olan şəxslərə deyilən termin.
Müharibə sənəti
"Müharibə sənəti", "Hərb sənəti", "Savaş sənəti" (çin. 孫子兵法) — Çin hərb nəzəriyyəçisi və strateqi Sun Dzı (E.ə. 544 — E.ə. 496) tərəfindən yazılmış traktat. "Müharibə sənəti" hərbi strategiyaya və siyasətə aid məlum olan qədim çin traktatları arasında ən qədimisidir. Əsər on üç fəsildən ibarətdir.
Ənənəvi olaraq kitabın əfsanəvi sərkərdə və strateq Sun Dzı tərəfindən yazıldığı iddia edilir. Buna görə də tartktatın uzun müddət E.ə. VI əsrin axırı — E.ə. V əsrin əvvələrində yazıldığı güman edilirdi (E.ə.
Müqəddəs müharibə
"Svyaşennaya voyna" (rusca: "Священная война") – "Müqəddəs müharibə" – Aleksandr Aleksandrovun (Sovet himninin bəstəkarı) 1941-ci ildə Vasili Lebedev-Kumaçın eyni adlı şerinə bəstələdiyi vətənpərvər Sovet mahnısı idi. İkinci Dünya müharibəsində bütün Sovet İttifaqında bir qeyri-rəsmi müdafiə himni kimi tanılırdı. Mahnı Almaniyanın faşist rejimini tənqid edir, Sovet vətəndaşlarını faşizmə qarşı mübarizə aparmağa çağırırdı. Mahnı 1941–1945-ci illərdə hər səhər mərkəzi radioda səsləndirilirdi.
Otuzillik müharibə
Otuzillik müharibə 1618-1648 — Avropada ağalıq uğrunda: bir tərəfdən Papalığın, Almaniyanın katolik knyazlarının və Reç Pospolitanın dəstəklədiyi İspaniya və Avstriya Habsburqları ilə; o biri tərəfdən Fransa, İsveç, Danimarka, Birləşmiş Hollandiya respublikası, İngiltərə, Rusiya, Almaniyanın protestant knyazlarının qoşulduğu və Çexiya, Transilvaniya və İtaliyanın Habsburqlar əleyhinə hərəkatlarının da dəstəklədiyi koalisiya arasında müharibə.
Otuzullik müharibə protestantlarla katoliklər arasında dini müharibə kimi başladı, amma sonra öz mahiyyətini dəyişdi. O Avropada yaranmaqda olan burjua münasibətlərindən təsirlənmişdi, Niderland inqilabı və İngiltərə burjua inqilabı ilə qarşılıqlı bağlı idi. Habsburqlar Avropa feodal irticasının dayağı idi. Onların Avropa üzərində ağalıq niyyətləri, avstriyalı habsburqların başçılıq etdiyi, əslində müstəqil olan, amma formal olaraq "Müqəddəs Roma imperiyasına"daxil olan protestant knyazların müqavimətinə rast gəldi. Alman knyazlıqları faktiki olaraq müstəqil idi. 1576-cı ildə II Rudolfun taxta çıxmasından sonra Almaniyada protestantlara qarşı qovğalar başladı. Katoliklərin protestantlarla toqquşmaları əsnasında iki bir-birinə əksduran hərbi-siyasi qruplaşma yarandı: kurfürst Pfalslı V Fridrixin başçılığı altında Protestant uniyası (1608) və hersoq Bavariyalı Maksimilianın başçılıq etdiyi Katolik liqası(1609). Almaniyanın daxili ziddiyətlərindən Avropa dövlətləri yararlandı. Öz sərhədlərində habsburqların təsirinin güclənməsini istəməyən, eyni zamanda ətraf ölkələrə təsirini artırmaq istəyən Fransa protestant uniyasını dəstəklədi.
Qəribə müharibə
Qəribə müharibə (3 sentyabr 1939 – 8 may 1940) — İkinci dünya müharibəsinin əvvəlindən heç bir hərbi əməliyyatın aparılmadığı 8 aylıq dövrün adıdır.
Avropanın bütün böyük gücləri bir-birinə müharibə elan etməsinə qarşılıq, bu dövrdə Almaniyanın işğallarına qarşı irimiqyaslı bir hərbi reaksiya verilməmişdir. Bu müharibə Almaniyada "Sitzkrieg" ("oturan müharibə", Blitzreqə bir göndərmə), Fransada "Drôle de guerre" ("gülməli müharibə") və Polşada "Dziwna wojna" ("qəribə müharibə") adlandırılmışdır. Vinston Çörçill isə bu müharibə üçün Şəfəq müharibəsi ifadəsini işlədib.
Alman ordusunun böyük hissəsi Polşada olsa da, Ziqfrid xəttində daha kiçik bir birlik Fransa sərhədini gözləyirdi. Sərhədin digər tərəfində Majino xəttində İngilis və Fransız qoşunları var idi.
Bu dövrdə qırıcı təyyarələr arasında çox kiçik miqyaslı toqquşmalar və iti döyüşlər baş verdi. Kral Hərbi Hava Qüvvələri Almaniyaya dair təbliğat broşuraları yayımladı. Sərhədlərində vuruşmayan tərəflər Norveçdə döyüşlə məşğul olacaqlar. Müharibənin başlaması ilə İngiltərə və Fransa Amerika silah istehsalçılarına böyük həcmdə silah sifarişləri verir.
Soyuq Müharibə
Soyuq müharibə — sosialist düşərgəsi ölkələri və Qərb bloku ölkələri arasında 1945–1990-cı illərdə qlobal səviyyədə geo-siyasi, iqtisadi və ideoloji mübarizə vəziyyəti. Bəzən İkinci dünya müharibəsinin davamı adlandırırlar. Dünyada iki bir-birinə əks olan ictimai quruluş — sosializm və kapitalizm qaldı. İkinci dünya müharibəsindən sonra kapitalist ölkələr yeni yaranmış quruluşu hər vəchlə yox etmək istəyirdilər. SSRİ isə əksinə olaraq sosializmi dünyaya yaymaq niyyətində idi. Məhz tərəflərin bu istəklərin onlar arasında Soyuq müharibənin başlanmasına səbəb oldu.
Kapitalist Qərbə, iki partiyalı prezident sisteminə sahib olan federal bir respublika olan Amerika Birləşmiş Ştatları, habelə Qərb Blokunun digər Birinci Dünya xalqları, ümumiyyətlə azad mətbuat və müstəqil təşkilatlara sahib olan, ancaq iqtisadi və siyasi cəhətdən banan respublikaları və digər əksəriyyəti Qərb Blokunun keçmiş koloniyaları olan digər avtoritar rejimlər şəbəkəsi ilə birləşdi. İndoneziya və Konqo kimi bəzi böyük Soyuq Müharibə cəbhələri 1947-ci ildə yenə də Qərb müstəmləkəsi idi. Sovet İttifaqı, digər tərəfdən, kiçik bir rəhbərlik etdiyi totalitar bir rejimi tətbiq edən özünü elan etmiş marksist-lenist dövlət idi. komitə, Siyasi Büro.
İldırımsürətli müharibə
Blitzkriq (alm. Blitzkrieg, Blitz ["ildırım"] + Krieg ["müharibə"] sözlərinin birləşməsindən yaranıb) və ya "İldırımsürətli müharibə" — sürətli qələbə qazanmaq üçün gərgin hərbi kampaniya. XX əsrin əvvəllərində feldmarşal Alfred fon Şliffen tərəfindən yararıdılıb.
Bu müharibə taktikası, müharibə gedişinin ildırım sürəti ilə aparılmasıdır. Belə ki, İkinci Dünya müharibəsi zamanı almanlar birçox dövləti eləcə də Polşanı, Danimarkanı, Norveçi, Niderlandı, Belçikanı və Fransanı bu taktika ilə məğlubiyyətə düçar etmişdilər. Bu taktikanın yerinə tam olaraq yetirilməsi üçün iki şey əsasdır: yaxşı hava şəraiti və yaxşı ordu.
İldırım müharibəsinin digər prinsipi isə düşmən ərazisində genişçaplı yarmalar açmaq, düşmən qüvvələrini mühasirəyə alaraq məhv etmək və özünün öləcəyini bilə-bilə düşmənin üstünə hücum çəkmək idi. Bütün ordu əlindən gəldiyi qədər güclü hərəkət etməli və düşmənə qarşı amansız olmalıdır. Dərin bir hücum gerçəkləşdirərək düşmənin müharibə mexanizmi, planları puça çıxarılır və düşmən qaçınılmaz məğlubiyyətə düçar olur. Beləliklə ildırım müharibəsi, düşmən qüvvələrinin müharibə ərazisində tam məhvinə əsaslanır.
Kiber-müharibə
Kibermüharibə (ing. cyberwarfare) — kompüterlərin, onlayn idarəetmə sistemlərinin və şəbəkələrin savaş arenası və ya müharibə kontekstində istifadə edilməsi və ya hədəflənməsi. Bura kiber-hücumlar, casusluq və sabotaj təhlükəsi ilə əlaqəli hücum və müdafiə əməliyyatları da daxildir. Hal-hazırda dünya ölkələri, o cümlədən, ABŞ, Çin, Rusiya, İsrail, Birləşmiş Krallıq, İran və Şimali Koreya kiber imkanlarını inkişaf etdirir və həm hücum, həm müdafiəçi kiber hücumlarla məşğul olur.
Kiber müharibə
Kibermüharibə (ing. cyberwarfare) — kompüterlərin, onlayn idarəetmə sistemlərinin və şəbəkələrin savaş arenası və ya müharibə kontekstində istifadə edilməsi və ya hədəflənməsi. Bura kiber-hücumlar, casusluq və sabotaj təhlükəsi ilə əlaqəli hücum və müdafiə əməliyyatları da daxildir. Hal-hazırda dünya ölkələri, o cümlədən, ABŞ, Çin, Rusiya, İsrail, Birləşmiş Krallıq, İran və Şimali Koreya kiber imkanlarını inkişaf etdirir və həm hücum, həm müdafiəçi kiber hücumlarla məşğul olur.
Ulduzlararası müharibə
Ulduzlararası müharibə müxtəlif planet sistemləri arasında olan müharibəyə deyilir. Konsepsiya elmi fantastika olaraq qəbul edilir. Bunun əksinə olaraq, qalaktikalararası müharibə termini müxtəlif qalaktikalar arasında müharibəyə, planetlərarası müharibə günəş sistemindəki müxtəlif planetlər arasında müharibəyə aiddir.
Maykl Hart qeyd edirdi ki , əgər nə vaxtsa insanlar digər planetlərə köçməyə başlasalar məsafələri nəzərə alaraq ulduzlararasi müharibənin baş verməsi ehtimalı olduqca aşağı olacaq. Belə ki, planetlərarası müharibə ilə müqayisədə ulduzlararası müharibə daha çox zaman və digər resurslar tələb etmiş olar.
Fantastik planetlərarası müharibələrdə müasir adətlərə rast gəlmək olar. Fantastik əsərlərdə 19-cu əsrin sonu və 20-ci əsrin əvvəllərindəki müstəmləkəçilik sistemi ilə əlaqə var idi; 20-ci əsrin ortalarında yazılar çox vaxt ağır Soyuq Müharibə təsirlərini və azad dünya ilə kommunist ölkələri arasında, insanların (1950-ci illərin Amerika üslubunda təcəssüm etdirilmiş) "yaxşı adamlar" və yadplanetliləri "pis adamlar" kimi qələmə verərək təqdim etmişlər.
İlk fantastik fərziyyələr ulduzlararası deyil, planetlərarası müharibələr haqqında idi (məsələn, Uellsin 1898-ci ildə yazdığı "Dünyaların müharibəsi" romanı). Larri Niven kimi yazıçılar asteroid qurşağının və xarici planetlərin insan müstəmləkəçiliyinə əsaslanaraq, fizika qanunlarından hal-hazırda başa düşüldüyü kimi istifadə edən texnologiyaya əsaslanan ağlabatan bir planetlərarası münaqişə nəzəriyyəsi hazırladılar.
Müharibə artistləri
Müharibə artisti — müharibə təcrübəsini sənədləşdirmək üçün hökumət və ya bir nəşr tərəfindən işə götürülmüş incəsənət xadimi. Müharibə artistləri müharibənin yazılı mənbələrdə və ya digər müharibə qeydlərində tez-tez rast gəlinməyən vizual və hissi aspektlərini araşdırırlar.
Müharibə artistləri fotoqraf, kinorejissor, yazıçı, aktyor, müğənni, rəssam ola bilər. Müharibə artistləri əksər halda arxa cəbhədə olurlar, amma bəzi hallarda ön cəbhədə də olurlar.
Mémorial de Caen, 1914–1918 war, Artists of the First World War
Ministry of Defence (MoD), MoD art collection, war artists
National Archives (UK), The Art of War
In War-torn Country a Soldier Looks at Iraq by Lance Nixon, Capital Journal, Vol 134 No. 27, 7 February 2014 pp C1-C6
Harvey Dunn at War by Lance Nixon, Capital Journal, Vol 134 No. 32, 14 February 2014 pp C1-C6
Remembering Battles They Fought Facing East: Plains Indians as War Artists by Lance Nixon, Capital Journal, Vol 134 No. 57 pp C1-C6
About light and dark in peace and war and a piece of Vietnam by Lance Nixon, Capital Journal (South Dakota), 17 January 2014.
Drawing fire by Lance Nixon, Capital Journal (South Dakota), 23 January 2014.
A photograph of a war is different from a painting “that’s not rocket science” by Dave Askins, Capital Journal (South Dakota), 20 April 2018.
Müharibə cinayəti
Müharibə cinayəti — sülh və bəşəriyyətin təhlükəsizliyi əleyhinə olan beynəlxalq cinayət; silahlı münaqişə zamanı tətbiq olunan humanitar hüquq normalarının və ya müharibə adət və qanunlarının pozuntularını bildirir.
Beynəlxalq ümumi hüquqa görə barələrində müharibə cinayəti törətdiklərinə görə öz ölkələrində təqib olunan şəxslər sığınacaq hüququndan istifadə edə bilməzlər və onlara qaçqın statusu verilmir.
Müharibə cinayətlərinin «beynəlxalq cinayət» statusu və bütün dövlətlər tərəfindən cəzalandırılmalı olması məhz hüquqi adət kimi tanınmışdır.
Müharibə cinayətlərinə aşağıdakı əməllər aiddir:
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə qəsdən törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
qəsdən adamöldürmə;
işgəncə və ya qeyri-insani rəftar, o cümlədən bioloji eksperimentlər;
ağır əzab-əziyyətin və ya ciddi xəsarətin törədilməsi;
hərbi zərurətlə bəraət qazandırılmayan və qanunsuz və böyük miqyasda törədilən dağıntılar və əmlakın ələ keçirilməsi;
hərbi əsirin və ya mülki şəxsin düşmən dövlətin silahlı qüvvələrində qulluq etməyə məcbur edilməsi;
hərbi əsirin və ya mülki şəxsin qərəzsiz və ədalətli məhkəmə araşdırmasına olan hüququndan qəsdən məhrum edilməsi;
girov götürülməsi;
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə qəsdən törədilmiş və ölümlə nəticələnən, yaxud səhhətə ciddi zərər yetirən aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
mülki əhalinin və ya ayn-ayn mülki şəxslərin hücum obyekti edilməsi;
şəxsin kombatant olmadığını və ya artıq sıradan çıxdığını ("hors de combat") bilərək, onun hücum obyekti edilməsi;
qızıl xaç, qızıl aypara və ya digər tanınmış fərqləndirmə emblemlərindən sui-istifadə edilməsi;
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə qəsdən törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
işğal edən dövlət tərəfindən öz əhalisinin bir hissəsinin işğal etdiyi əraziyə köçürülməsi;
hərbi əsirlərin və ya mülki şəxslərin geri qaytarılmasının (repatriasiyasının) əsas olmadan yubandırılması;
Beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə şəxsi ləyaqətin təhqir edilməsi, o cümlədən insan ləyaqətini alçaldan rəftar, zorlama və məcburi fahişəlik;
Müharibə qanun və adətlərinin pozulması ilə törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
zəhərli silahlann və ya lüzumsuz əzab-əziyyət törətmək üçün nəzərdə tutulmuş digər silahlann tətbiq edilməsi;
şəhər, qəsəbə və ya kəndlərin mənasız dağıdılması və yaxud hərbi zərurətlə əsaslandırılmayan soyğunçuluq;
müdafiə olunmayan şəhərlərin, kəndlərin, binalann və ya yaşayış evlərinin və yaxud hərbsizləşdirilmiş zonaların istənilən vasitələrlə bombardman edilməsi;
dini, təhsil, incəsənət və elm idarələrinin, tarixi abidələrin, incəsənət və elm əsərlərinin qəsb edilməsi, dağıdılması və ya onlara qəsdən ziyan vurulması;
ictimai və ya xüsusi əmlakın talan edilməsi;
Beynəlxalq xarakter daşımayan silahlı münaqişə zamanı tətbiq olunan beynəlxalq humanitar hüququn pozulması ilə törədilmiş aşağıdakı əməllərdən hər hansı biri:
adamların həyatına, səhhətinə və fiziki və ya psixi durumuna qarşı zorakı hərəkətlər, o cümlədən qəsdən adamöldürmə və habelə işgəncə, şikəstetmə kimi qəddar rəftar və yaxud bədən cəzasının istənilən forması;
kollektiv cəzalandırma;
girov götürülmə;
terror aktları;
şəxsi ləyaqətin təhqir edilməsi, o cümlədən ləyaqəti alçaldan rəftar, zorlama və məcburi fahişəlik;
hərbi soyğunçuluq;
məhkəmə tərəfindən bundan qabaq elan olunmuş qərar olmadan hökm çıxarılması və hökmün yerinə yetirilməsi;
silahlı münaqişə zamanı, ətraf təbii mühitə genişmiqyaslı, uzunmüddətli və ağır ziyan vurulması niyyəti ilə hərbi zərurətlə əsaslandırılmayan müharibə üsul və vasitələrinin tətbiq edilməsi.
Psixoloji müharibə
Psixoloji müharibə (sin. psixoloji əməliyyatlar) — düşmən qoşunlarına (qüvvələrinə) və əhaliyə onları ruhdan salmaq və müqaviməti dayandırmağa sövq etmək məqsədi ilə psixoloji təsir. Hərbi əməliyyatlara hazırlıq və/və ya hərbi əməliyyatlar zamanı həyata keçirilə bilər. SSRİ-də xüsusi təbliğat termini eyni mənada işlədilirdi.
Qədim dövrlərdən bəri hökmdar və sərkərdələr müharibədə düşməni öz döyüş gücü ilə qorxutmağa çalışmışdır. Belə ki, məsələn Yunanıstana yürüşdən əvvəl - e.ə.480-ci ildə Əhəməni hökmdarı I Kserks ordusunun böyüklüyü ilə bağlı şayiələr yayaraq bəyan edirdi ki, “əgər bütün İran döyüşçüləri yaylarını atsalar, oxlar günəşin qarşısını kəsəvək”. O, hətta əvvəllər ona İran ordusunun çoxluğunu nümayiş etdirərək əsir götürülən yunan casusunu da öz başına buraxdı. Çingiz xan və Hannibal da hələ döyüş başlamazdan əvvəl, qəsdən "yeni gizli silahlar" - döyüş filləri, "odlu ilanlar", zəhərli tüstü və s. haqqında şayiələr yayırdılar.
Əhəməni qoşunlarına qarşı çıxan afinalılar iranlı tərəfdarların sıralarını parçalamağa çalışırdılar.
Çirkli müharibə
Argentinada "çirkli müharibə" (isp. Guerra Sucia en la Argentina) — Argentina hərbi diktaturaları tərəfindən həyata keçirilən və 1976-1983-cü illərdə XX əsrin sonuncu hərbi xuntasının hakimiyyəti dövründə ən yüksək həddə çatan dövlət terrorizmi tədbirlərinin (kütləvi adam oğurluğu, işgəncə, məhkəməsiz edamlar) ümumi adıdır. Kondor əməliyyatının bir hissəsi.
24 mart 1976-cı ildə Xorxe Videlanın başçılıq etdiyi ordu çevriliş edərək prezident İzabel Peronu devirdi. Hərbçilərin köməyi ilə Videla geniş səlahiyyətlər əldə etdi və bu, Argentinada insan hüquqlarının pozulmasına səbəb oldu. Kütləvi həbslər həyata keçirilir, məhbuslara işgəncə verilir, çox vaxt öldürülürdü. Xunta dövründə 10 min nəfər fiziki cəhətdən məhv edilmiş, 30 min nəfər itkin düşmüş, daha 60 min nəfər isə siyasi səbəblərdən uzun müddətə həbslərə, işgəncələrə və zorakılığa məruz qalmışdır. Çirkli müharibənin əsas qurbanları solçu fəallar, o cümlədən həmkarlar ittifaqı üzvləri, tələbələr, jurnalistlər, marksistlər və peronistlər idi.
Xunta 1983-cü ildə Argentinanın Folklend müharibəsindəki məğlubiyyətindən qısa müddət sonra süqut etdi.
Hökumət dəyişikliyindən sonra prezident Raul Alfonsinin tapşırığı ilə məşhur yazıçı Ernesto Sabatonun başçılıq etdiyi İnsanların Kütləvi İtkin Düşməsi İşləri üzrə Milli Komissiya ( CONADEP) yaradıldı.
Dünyaların müharibəsi
Dünyaların savaşı — 1898-ci ildə Herbert Uells tərəfindən qələmə alınmış roman. İngilis yazıçısı və alimi Herbert Uells uşaq yaşlarından elmə və ədəbiyyata böyük maraq göstərmişdir. 17 yaşında ikən Kral Elmi Cəmiyyətinin kollecində təhsil alan Herbert 25 il sonra bu cəmiyyətin prezidenti seçilmişdi. Elmi-fantastik janrın inkişafında yeni mərhələ açan "Dünyaların savaşı" əsəri 1898-ci ildə yazılmışdır. Romanda yadplanetlilərin Yer kürəsinə hücumu təsvir olunur. Hadisələr London və onun ətrafında cərəyan edir.
Dünyaların müharibəsi (radiotamaşa)
"Dünyaların müharibəsi" — Orson Uells tərəfindən yaradılan "The Mercury Theatre on the Air" radiodram antologiyasına aid radiotamaşa. 30 oktyabr 1938-ci il tarixində Hellovin epizodu kimi Columbia Broadcasting System radioşəbəkəsi tərəfindən yayımlanmışdır. Radiotamaşa Herbert Uellsin "Dünyaların müharibəsi" (1898) romanı əsasında yaradılmışdır. Efirə verildiyi zaman izləyicilərin sayının az olmasına baxmayaraq, radiotamaşa ABŞ əhalisində kütləvi panikaya səbəb olmuşdur.
== Süjet xətti ==
1938-ci ilin Hellovin bayramı ərəfəsində "Mercury Theatre" radiodramının aktyorları Herbert Uellsin "Dünyaların müharibəsi" romanını özlərinin 1 saatlıq radioproqrammına daxil etmək qərarına gəlmişdilər. Ardınca eyniadlı radiotamaşanın efirə gedəcəyi barədə anons verilmişdir. Anons zamanı romanın proloqunu Orson Uells gələcəkdən gəlmiş insan obrazında səsləndirmişdir. Radiotamaşada hadisələr 1939-cu ilin Nyu-Cersisində cərəyan edir. Saatın əvvəlində artistlərdən biri radiotamaşanın başlamasını elan etmiş, bundan sonra hava proqnozu, daha sonra "Ramon Rakello və orkestri"nin (əslində orkestrə Bernard Herman rəhbərlik etmişdir) konserti başlamışdır. Tezliklə musiqinin səsi Marsın səthində qəribə partlayışların müşahidə olunması xəbərilə kəsilir.
Dəyənək müharibəsi
Dəyənək müharibəsi (fin Nuijasota; isv. Klubbekriget) — 1596–1597-ci illərdə Finlandiyada (o dövrdə İsveçin tərkibində idi) antifeodal kəndli üsyanı. "Dəyənək" adının üsyankar kəndlilərin əsas silah növünə istinad olduğu güman edilir. Müqayisədə, onların rəqibləri, Klas Eriksson Fleminqin qoşunları peşəkar, ağır silahlanmış və zirehli idi.
Müasir Finlandiya tarixşünaslığı üsyanı hersoq Karl ilə İsveç və Polşa kralı III Sigizmund Vasa arasındakı münaqişə kontekstində nəzərdən keçirir. Klas Fleminq III Sigizmundun tərəfdarı idi, sonuncunun müharibədə məğlub olmasından sonra İsveçin gələcək kralı Karl mübarizədən zəifləmiş Finlandiyanı asanlıqla ələ keçirmiş, Sigizmundun tərəfdarlarını edam etdirmişdir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Dəyənək müharibəsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров.
Eritreya müstəqilliyi uğrunda müharibə
Eritreya müstəqilliyi uğrunda müharibə - 1961-1991 illərdə Eritreya silahlı birləşmələri ilə Efiopiya imperiyası arasında silahlı münaqişə.
== Müharibənin səbəbləri ==
1950-ci ildə BMT-nın qərarı ilə Efiopiya və Eritreya federasiya şəklində birləşir.1952-ci ildə qərar qüvvəyə minir.Eritreyalılar öz müstəqil dövlətin yaratmağ istəyirlər Efiopiya öz növbəsində Eritreyanın muxtariyyat səlahiyyətlərini sıxmağa çalışır.1950 ci illərin sonunda yaranan Eritreya azadlığ cəbhəsi EAC 1961 ilin sentyabr ayında müstəqilliy uğrunda silahlı münaqişəyə başlayır.Buna cavab olaraq 1962 ildə Efiopiyanın imperatoru Xayle Selassiye Eritreya muxtariyyatını ləğv edir və muxtariyyat hökumətini istefaya yollayır.
== Müharibənin gedişi ==
1970-ci ildə EAC dan fikir ayrılığı nəticəsində yeni bir birləşmə ayrılır bu Eritreya milli azadlığ cəbhəsi EMAC.1974 ci ildə çevriliş nəticəsində Xayle Sellasiye istefaya gedir və hakimiyyətə İnqilabçı hökuməti gəlir bu isə öz novbəsində Efiopiyanın SSRİ ilə yaxınlaşmasına gətirib çıxarır.1980 ci illərdə iç münaqişə nəticəsində EAC qüvvəsin itirir və Sudan ərazisinə keçir.1988-1991 illərdə Eritreya partizanları Efiopiyalıları məğlubiyyətə uğradır SSRİ Efiopiyaya köməyini dayandırır.Efiopiyada vətəndaş müharibəsi gedir.1991 ci ildə hökumət ölkəni tərk edir.1993 ildə Eritreya və yeni Efiopiya hökuməti arasında danışıqlar nəticəsində Eritreyada referendum keçiriliməsi razılaşdırılır.Referendumun nəticəsində 24 may Eritreya müstəqil dövlət elan olunur.
Erməni-Azərbaycan müharibəsi (1905-1906)
Azərbaycan–erməni qırğınları (Azərbaycan mənbələrində erməni–müsəlman davası (az.-əski. ارمنی مسلمان دعواسی), erməni–müsəlman müharibəsi (erm. ارمنی مسلمان محاربهسی); rus və erməni mənbələrində erməni–tatar qırğını (rus. армяно–татарская резня; erm. հայ–թաթարական ընդհարումներ), erməni–türk müharibəsi (erm. հայ-թուրքական պատերազմ)) — inqilab zamanı ermənilərin və azərbaycanlıların arasında qafqazda qanlı toqquşma. Ən amansız toqquşmalar Bakıda fevral və avqust aylarında baş verdi. Eyni zamanda 1905-ci ilin mayında Naxçıvan şəhərində baş verdi. 1905-ci ildə təxminən 158 Azərbaycan və 128 erməni qəsəbəsi dağıdılmış və 3-dən 10 minə qədər insan həlak olmuşdur. Bir tərəfdən, xristian erməniləri, və digər tərəfdən, Zaqafqaziyanın müsəlman xadimlərinin qan tökmələrinə baxmayaraq, çar hakimiyyəti müharibəni dayandırmaq üçün praktik olaraq heç bir səy göstərmədi.
Erməni-Azərbaycan müharibəsi (1918-1920) zamanı etnik təmizləmələr və qırğınlar
Erməni-Azərbaycan müharibəsi (1918–1920-ci illər) Rusiya imperiyasının süqutundan sonra başlanmış və Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurulmasının ilk aylarına qədər davam edən ADR və Ermənistanın iştirakı ilə Zaqafqaziyanın azərbaycanlı və erməni icmaları arasında baş vermiş qanlı silahlı münaqişədir. Əsasən Yelizavetpol (Gəncə) və İrəvan quberniyalarının etnik cəhətdən qarışıq rayonlarına nəzarət etmək üçün baş verən münaqişə hər iki tərəfdən kütləvi etnik təmizləmə və zorakılıq alovları ilə müşayiət olunmuşdur .
== Səbəbləri ==
Rusiya Vətəndaş Müharibəsi zamanı etnik münaqişələrin öyrənilməsinə həsr olunmuş 1000 səhifəlik əsərin müəllifi (o cümlədən. h. erməni-azərbaycanlı), rus tarixçisi V. P. Buldakov etnik zəmində törədilən qırğınların səbəbləri haqqında fikirlərini bildirir. Beləliklə, aqressivliyin artması fizikada "kiçik təlaşların həddindən artıq böyüməsi" adlanan bir sxemə görə baş verir, burada həm sabit mənfi etnik nümayəndəliklər, həm də situasiya qorxuları aktivləşir. Buldakovun fikrincə, çoxölçülü münaqişənin tipik regionu olan Zaqafqaziyada və Şimali Qafqazda məhz bu baş verib . Poqromların ümumrusiya səbəbləri arasında o, insanları paxıllıq edən və xalqları eqoist edən imperiyanın irsini qeyd edir . Buldakov onu da qeyd edir ki, soyğunçuluq arzusu çox vaxt poqromla əlaqələndirilir; bu amil həmişə poqromları müşayiət etdiyi halda, etnik qırğınlar həm də təkcə mənimsəmə ilə deyil, həm də yad olanın "ritual" məhv edilməsi ilə xarakterizə olunur .
İmperiyanın süqutu zamanı Azərbaycan və erməni xalqları arasında köklü XI əsrə söykənən dərin sosial antaqonizm yaranmışdı; Bundan əlavə, ermənilərlə azərbaycanlılar arasında etnik və dini zəmində qarşılıqlı düşmənçilik mövcud idi.
Ermənistan-Gürcüstan müharibəsi
== Müharibənin başlama səbəbi ==
Ermənistan keçmiş Tiflis quberniyasının Axalkalaki (A x a l k ə l ə k) və Borçalı qəzalarına qarşı əsassız iddia irəli sürdü. Azərbaycan Xalq Cüm-huriyyəti tarixi torpaqlarının öz sərhədləri daxilində birləşdirilməsi üçün fəal xarici siyasət yeritsə də, müharibəyə qoşula bilmədi. Lakin Ermənistan öz işğalçılıq planlarını müharibə yolu ilə həll etmək yolunu tutdu. Osmanlı imperatorluğu ilə Cənubi Qafqaz respublikaları arasında bağlanmış Batum müqavilələrinə (1918) əsasən, Gürcüstanla Ermənistanın sərhəd zolağında türk qoşunları yerləşmişdi. Oktyabrın 18-də türk qoşunları oradan çıxdılar və həmin yerləri Gürcüstanı müdafiə edən alman qoşunları tutdu. Birinci dünya müharibəsində (1914–18) məğlub olmuş Almaniyanın hərbi qüvvələri bu əraziləri tərk etdikdə, Borçalı qəzasının xeyli hissəsi Gürcüstan hökumətinin nəzarətinə keçdi. Ermənistan Gürcüstana nota verərək, onun Axalkalakidən çıxmasını tələb etdi. Oktyabr-noyabr aylarında tərəflər arasında qarşılıqlı ittihamlar kəskinləşdi, ermənilər Axalkalaki və Borçalıda təxribatlar, silahlı toqquşmalar törətməyə başladılar. Ermənistan Axalkalakiyə süvari es-kadron, Borçalıya isə 4-cü erməni polkunun hissələrini göndərdi.
== Müharibənin başlaması ==
Dekabrın 9-da hərbi əməliyyatlar başlandı.
Ermənistan-Türkiyə müharibəsi (1920)
Ermənistan-Türkiyə müharibəsi (1920) — Rusiya imperiyasının dağılmasından sonra yaranmış erməni-daşnak hökumətinin işğalçılıq siyasəti nəticəsində baş vermiş müharibə.
Müharibənin başlanmasında böyük dövlətlərin antitürkiyə siyasəti də az rol oynamamışdı. Versal-Vaşinqton sisteminin tərkib hissəsi kimi Paris sülh konfransında (1919-20) hazırlanmış Sevr sülh müqaviləsi (1920) Osmanlı imperiyasının bölüşdürülməsini nəzərdə tuturdu. Müqavilənin imzalanmasına Birinci dünya müharibəsinin (1914-18) qalib dövlətləri ilə yanaşı, Ermənistan (Ararat) Respublikası da cəlb edilmişdi. Müqaviləyə görə Türkiyənin Van, Bitlis, Ərzurum və Trabzon vilayətlərinin bir hissəsi erməni-daşnak hökumətinə verilməli idi. Türkiyə Böyük Millət Məclisi ölkənin ərazisini bölüşdürən bu müqaviləni rədd etmiş, sultan da onu ratifikasiya etməmişdi. Ermənistan isə Türkiyəyə qarşı əsassız ərazi iddialarını həyata keçirmək üçün müharibəyə başladı. 1920-ci il iyunun 18-də daşnaklar Oltu şəhərini tutdular. Rusiya hökuməti Ermənistanla may-iyun və Türkiyə ilə iyul-avqust aylarında Moskvada keçirilən konfranslarda hadisələrə müdaxilə etməyə çalışdı. Lakin hər iki tərəf onun təkliflərini qəbul etmədi.
Ermənistan–Türkiyə müharibəsi (1920)
Ermənistan-Türkiyə müharibəsi (1920) — Rusiya imperiyasının dağılmasından sonra yaranmış erməni-daşnak hökumətinin işğalçılıq siyasəti nəticəsində baş vermiş müharibə.
Müharibənin başlanmasında böyük dövlətlərin antitürkiyə siyasəti də az rol oynamamışdı. Versal-Vaşinqton sisteminin tərkib hissəsi kimi Paris sülh konfransında (1919-20) hazırlanmış Sevr sülh müqaviləsi (1920) Osmanlı imperiyasının bölüşdürülməsini nəzərdə tuturdu. Müqavilənin imzalanmasına Birinci dünya müharibəsinin (1914-18) qalib dövlətləri ilə yanaşı, Ermənistan (Ararat) Respublikası da cəlb edilmişdi. Müqaviləyə görə Türkiyənin Van, Bitlis, Ərzurum və Trabzon vilayətlərinin bir hissəsi erməni-daşnak hökumətinə verilməli idi. Türkiyə Böyük Millət Məclisi ölkənin ərazisini bölüşdürən bu müqaviləni rədd etmiş, sultan da onu ratifikasiya etməmişdi. Ermənistan isə Türkiyəyə qarşı əsassız ərazi iddialarını həyata keçirmək üçün müharibəyə başladı. 1920-ci il iyunun 18-də daşnaklar Oltu şəhərini tutdular. Rusiya hökuməti Ermənistanla may-iyun və Türkiyə ilə iyul-avqust aylarında Moskvada keçirilən konfranslarda hadisələrə müdaxilə etməyə çalışdı. Lakin hər iki tərəf onun təkliflərini qəbul etmədi.
Eynthem müharibəsi
Eynthem müharibəsi — 17 sentyabr 1862-ci il tarixində Merilend ştatının Şarpsburq şəhəri yaxınlığında baş vermiş döyüş.
== Tarixi ==
Müharibə ABŞ Vətəndaş müharibəsini həll edici döyüşlərindən hesab edilir. Döyüşlər quldarlıq tərəfdarı tərəfindən idarə olunan Merilend ştatının ərazilərində gedirdi. Merilend həmin dövrdə Böyük Britaniyaya tabe idi. Eynthem çayı və Şarpsburq şəhərinin ətrafıda döyüşlərin getdiyi yerlərdən idi. Eynthem müharibəsi ümumən Şimali Amerikada baş vermiş ən qanlı döyüşlərdən hesab edilir. Döyüş zamanı hər iki tərəfdən bir gün ərzində 23 min nəfər həlak olmuşdur. Tərəflərin hərbi güçünün döyüşdən əvvəl eyni olması, səbəbindən hər iki tərəf kimin qalib qəlmə ehtimalının olduğunu müəyyən edə bilmirdi. Döyüşlər zamanıda uzun müddət tərəflərdən biri, digəri üzərində üstünlük qazana bilməmişdir. Müdafiə xəttini yarmağa nail olan Corc Makklelan Konfederasiya ordusunu Merilend istiqamətində təqib etməyə başlamışdır.
Filippin-Amerika müharibəsi
Filippin-Amerika müharibəsi (1899–1902) — Filippinli inqilabçıların ABŞ işğalından ölkəni azad etmək üçün apardığı müharibə.
Müharibə 1899-cu ildə başladı və Filippinin Amerika hakimiyyətini qəbul etdiyi 1902-ci ilə kimi davam etdi. Hökumət qüvvələri ilə filippinli partizanlar arasında kiçik qarşıdurmalar 1913-cü ilə kimi davam etdi. Bəziləri müharibənin 1899-cu ildən 1902-ci ilə kimi davam etməsi fikrindədir, 1913-cü il isə müharibənin qeyri-rəsmi başa çatdığı il hesab olunur. Müharibə 1896–1898-ci illərdə baş vermiş Filippin antimüstəmləkə inqilabının davamı və ABŞ-nin Filippinin daxili işlərinə qarışmasının nəticəsi idi.
== Müharibənin səbəbləri ==
1896-cı ildə Filippin adalarında ispan müstəmləkəçiliyinə qarşı kütləvi üsyan baş verdi, lakin filippinli vətənpərvərlərə güclü ölkənin dəstəyi çatışmırdı. Belə bir güclü ölkə qismində ABŞ iştirak etdi. Amerika hökuməti filippinli üsyançılara Filippini müstəqil ölkə kimi tanıyacağına söz verdi. 1898-ci ildə İspaniyaya qarşı qalxan Kuba, Filippin və Puerto-Riko üsyançılarına dəstək bəhanəsi ilə Amerika İspaniyaya müharibə elan edərək İspan-ABŞ müharibəsini başlatdı. XVI əsrdən bəri bu ölkələri öz hakimiyyəti altında saxlayan İspaniya müharibədə məğlub oldu.
Finlandiya vətəndaş müharibəsi
Finlandiya vətəndaş müharibəsi — Finlandiyada Finlandiya knyazlığından müstəqil dövlətə keçid mərhələsi ərzində ölkədəki hakimiyyəti ələ almaq üçün 1918-ci ildə başlayan vətəndaş müharibəsidir. Toqquşmalar Avropada Birinci Dünya müharibəsindən (Şərq cəbhəsi) sonra yaranan milli, siyasi və sosial qarışıqlıq zəminində baş vermişdir. Müharibədə Sosial Demokrat Partiyasının bir qolu tərəfindən idarə olunan Qırmızılar və konservativ əsaslı Senat və Almaniya İmperiyası tərəfindən idarə olunan Ağlar döyüşmüşdür. Sənaye və təsərrüfat işçilərindən ibarət yarımhərbi Qırmızı Qvardiya cənubi Finlandiyanın şəhər və sənaye mərkəzlərini idarə edərkən, fermerlərdən, orta və nisbətən üst sinif təbəqədən təşkil edilən yarımhərbi Ağ Qvardiya kənd mərkəzlərinə və şimali Finlandiyaya nəzarət edirdi.
Münaqişədən əvvəl Finlandiya cəmiyyətində əhalinin sürətli təbii artımı, sənayeləşdirmə, şəhərləşmə və hərtərəfli işçi hərəkatının yüksəlişi qeydə alınmışdı. Ölkənin siyasi və hökumət sistemləri demokratikləşmə və modernləşmənin qeyri-sabit mərhələsində idilər. Ölkədəki sosio-iqtisadi durum və əhalisinin təhsil səviyyəsindən başqa, milli düşüncə də zamanla inkişaf etdi, mədəni həyatda oyanış yaşandı.
Finlandiyada iqtidar boşluğuna səbəb olan Birinci Dünya müharibəsi Rusiya İmperiyasını çöküşə aparmış və ardınca hakimiyyət mübarizəsi üçün militarizasiyanı və sol yönümlü işçi hərəkatı ilə mühafizəkarlar arasında artan krizi özüylə gətirmişdi. Sovet Rusiyası tərəfindən silahlandırılan Qırmızılar 1918-ci ilin fevralında uğursuz ümumi hücum təşkil etmişdi. Apreldə Almaniya İmperiyasının dəstək qüvvələriylə güclənən Ağlar martda əks hücuma başladı.
Folklend müharibəsi
Folklend müharibəsi — 1982-ci ildə Böyük Britaniya–Argentina arasında baş verən müharibədir. Bu müharibədə nə İngiltərə, nə də Argentina formal səviyyədə bir-birlərinə müharibə elan etməmişlərdir. Müharibə 42 gün davam etmiş və Böyük Britaniyanın qələbəsi ilə yekunlaşmışdır
== Konfliktin səbəbi ==
Folklend adaları 1690-cı ildə ilk dəfə ingiltərə səyyahları tərəfindən tapılmışdır. İngilislər bu adanı "Folkend adaları" adlandırırlar. 1694-cü ildə isə fransız səyyahları bu adaları tapırlar və onu San-Malo şəhərinin şərəfinə "Malvin adaları" adlandırırlar. Argentina müstəqillik qazandıqdan sonra (XIX əsr) bu adaları öz adaları hesab edirlər və onu fransızların adlandırdıqları "Malvin adaları" adlandırırlar. Lakin Folklend adaları 1833-cü ildə İngiltərə tərəfindən zəbt edilir. Bu da Argentinanın narazılığına səbəb olur. Narazılıq 1981-ci ildə daha da şiddətlənir. 1981-ci ildə Argentina ordusunun general-leytenantı olan Leopal Qaltiyeri bu məsələni yenidən gündəmə gətirir.
Fərid Əliyev (Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı)
Fərid Əliyev (tam adı: Fərid Vaqif oğlu Əliyev) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin kapitanı. İkinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı.
== Haqqında ==
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsində xüsusi xidmətlərinə və işğal olunmuş ərazilərin azad olunması zamanı düşmənin məhv edilməsi üzrə qarşıya qoyulmuş döyüş tapşırığını yerinə yetirən zaman göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunəsinə görə, həmçinin hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirən zamanı igidliyin və mərdliyin nümayiş etdirilməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 9 dekabr 2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Fərid Əliyevə "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" adı verildi.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 fevral 2024-cü il tarixli Sərəncamı ilə "Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)" yubiley medalı ilə təltif edilmişdir.
Fərid Əliyev ( Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı)
Fərid Əliyev (tam adı: Fərid Vaqif oğlu Əliyev) — Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin kapitanı. İkinci Qarabağ müharibəsinin iştirakçısı, Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı.
== Haqqında ==
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsində xüsusi xidmətlərinə və işğal olunmuş ərazilərin azad olunması zamanı düşmənin məhv edilməsi üzrə qarşıya qoyulmuş döyüş tapşırığını yerinə yetirən zaman göstərdiyi qəhrəmanlıq nümunəsinə görə, həmçinin hərbi qulluq vəzifəsini yerinə yetirən zamanı igidliyin və mərdliyin nümayiş etdirilməsinə görə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 9 dekabr 2020-ci il tarixli Sərəncamına əsasən Fərid Əliyevə "Vətən Müharibəsi Qəhrəmanı" adı verildi.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2 fevral 2024-cü il tarixli Sərəncamı ilə "Heydər Əliyevin 100 illiyi (1923–2023)" yubiley medalı ilə təltif edilmişdir.
Gürcüstan vətəndaş müharibəsi
Gürcüstan vətəndaş müharibəsi (gürc. საქართველოს სამოქალაქო ომი) — Cənubi Osetiya (1988-1992) və Abxaziya (1992-1993) bölgələrində etnik qruplar arasındakı qarşıdurmalardan başqa 1991-ci ilin Dekabr ayının 22-dən, 1993-cü ilin Dekabr ayının 31-ə qədər davam edən şiddətli hərbi zərbələrdən ibarət olan hərbi münaqişə.
== Etnik Münaqişələr ==
Etnik azlıq separatçı hərəkatlərı başda Osetinlər və Abxazlar olmaqla 1990-cı illərin əvvəllərində yeni nizam içində tanınmağı tələb etdi. Yeni qazanılan milli imtiyazlarını müdafiə edən Gürcüstan, separatizmi zorla məhdudlaşdırmaq üçün hərbi təşəbbüslərlə cavab verdi. 1991-ci ilin Yanvar ayının 5-də Gürcüstanın Milli Gözətçiləri, Cənubi Osetiyanın paytaxtı Tsxinvaliyə daxil oldu və şəhər içində döyüş baş verdi. Gürcüstan-Cənubi Osetiya münaqişələri, Qamsaxurdiya hökumətinin qarşılaşdığı ilk böyük böhran idi.
SSRİ-nin dağıldığı zaman, Amerika Birləşmiş Ştatları hökuməti (Franklin Delano Ruzvelt həmən ilin axırlarında Kreml ilə diplomatik əlaqələr qurmuşdur) ölkənin 1933-cü ildəki sərhədlərini qanuni olaraq tanıyır. Çünki bu, Corc Herert Uoker Buş administrasiyası Baltik ölkələrinin SSRİ-dən ayrılmasını dəstəkləyirdi, amma Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan habelə Qafqaz haqqında bitərəf idi və bunu SSRİ-nin daxili işləri olaraq hesab edirdi.
== Vətəndaş İğtişaşı ==
Müxalifətin Zviad Qamsaxurdiya hökuməti əleyhinə olan fəaliyyəti, 1991-ci ilin payız fəslində, sonradan şiddətli vuruşmalara çevrilən kəskin bir siyasi mübahisə yaratdı. 2 sentyabrda Tbilisidə reallaşan geniş bir müxalifət nümayişinin polis tərəfindən dağılmasının ardından bir neçə müxalif həbs olundu və müxalifət tərəfdarı qəzetlər bağlanıldı.
Hibrid müharibəsi
Hibrid müharibəsi (ing. hybrid warfare) - təcavüzkarın klassik hərbi müdaxiləyə müraciət etmədiyi, ancaq gizli əməliyyatlar, təxribatlar, kiberhücumlar kombinasiyasından istifadə edərək düşmən bölgəsində fəaliyyət göstərən üsyançılara dəstək verən müharibə növüdür. Eyni zamanda, bu müharibə növündə hərbi əməliyyatlar ümumiyyətlə aparılmaya bilər və rəsmi nöqteyi-nəzərdən sülh dövründə hibrid müharibəsi davam edə bilər.
Təcavüzkar bu hərəkətlərin strateji əlaqələndirilməsini həyata keçirir, eyni zamanda münaqişədə iştirakını inkar etmə ehtimalını saxlayır. XX əsrin sonu - XXI əsrin əvvəllərindəki hibrid müharibələrinin klassik nümunəsi kimi Əfqanıstandakı müharibələr (SSRİ-nin Əfqanıstan müharibəsinin başlanğıc dövründəki hərəkətləri (1979-1989), həmçinin ABŞ, Pakistan, Çin və digər dövlətlərin mücahidlərə dəstək verməsi və Talibana qarşı silahlı mübarizə zamanı etdiyi hərəkətlər) göstərilir. Hibrid müharibəsindən əvvəl asimmetrik müharibə ola bilər. Üsyançıların döyüş bacarıqları böyüdükcə asimmetrik müharibə hibrid müharibəyə çevrilə bilər. Belə ki, N. Popesku hesab edir ki, 2000-ci ildə "Hizbullah"ın İsrail ordusuna qarşı hərəkətləri artıq hibrid müharibəsinin bir variantı idi.
== Tərifi ==
Hibrid müharibənin müntəzəm ("simmetrik") döyüş əməliyyatlarını asimmetrik müharibələrin elementləri ilə birləşdirən müharibə kimi başqa bir tərifi də var. Məsələn, C.Mak Kuin hibrid müharibəni "simmetrik və asimmetrik müharibələrin birləşməsi" olaraq izah edir.
Hörmüz dəniz müharibəsi
Hörmüz dəniz müharibəsi — 9 avqust 1554-cü ildə Hörmüz boğazında Seydi Əli Rəisin komandanlığı ilə türk donanması və Fernando de Noronhanın komandanlığı ilə portuqal donanması arasında baş verdi.
== Müharibə ==
Qanuni Sultan Süleymanın əmri ilə Seydi Əli Rəisin komandanlığındakı Türk donanması, 2 iyul 1554-cü ildə Süveyşə getmək üçün Bəsrə əyalətini tərk etdi.
Avqust ayı boyunca körfəzdəki Osmanlı sancaklarını ziyarət edən donanma, 9 avqustda Hörmüz boğazından keçərkən Portuqaliya donanması ilə qarşılaşdı. Təxminən iki dəfə çox olan Portuqaliya donanmasının nizamlı hərəkət etmədiyini anlayan Osmanlı admiralı, sürətli bir basqınla düşmənin qarşısını ala biləcəyini düşünərək hərəkətə keçdi. Sürətlə top və tüfəng atəşlərinə başlayan Türk donanması, nizamsız düşmənin manevr etməsini əngəlləyib qalera saxlamalarına başladı. Qaranlığa qədər davam edən döyüşdə nəticə əldə edə bilməyən Portuqaliya donanması, çox sayda dənizçi itirdi və bir qaleonu süqut etdi. Sonra nizamsız olaraq Hörmüz adasına tərəf çəkilməyə başladı. Türk donanması isə təqib etməyib boğazı keçdi və Omana doğru yollandı.
Seydi Əli Rəis isə döyüşü belə təsvir edirdi:
== Həmçinin bax ==
Portuqaliya
Hörmüz boğazı
Osmanlı imperiyası
== Xarici keçidlər ==
Osmanlı, Portuqaliya və Səfəvi münasibətlərində Hörmüz məsələsi
== Mənbə ==
Seydi Ali Reis. Bölüm I. ISBN 9789751611888.
II Rus-İran müharibəsi (1826-1828)
Rusiya-İran müharibəsi (1826–1828) — Rusiya ilə İran arasında 1826-cı ilin 16 iyul tarixində Azərbaycanın bölüşdürülməsi uğrunda başlayan bu irimiqyaslı müharibə 1828-ci ilin 10 fevral tarixində Türkmənçay sülhünün imzalanması ilə yekunlaşmışdır.
== Müharibənin başlanması ==
Gülüstan müqaviləsi İranı heç cür qane etmirdi, Qafqazın əldən çıxması böyük itki idi. İran Rusiya ilə müharibəyə hazırlaşırdı. Bu müharibədə öz maraqları olan İngiltərə İrana bacardığı hər bir yardımı edirdi. Bununla bağlı 1814-cü ildə İngiltərə ilə İran arasında müqavilə imzalanır, Təbrizdə və başqa şəhərlərdə silah zavodları tikilir, müharibə olacağı təqdirdə Böyük Britaniya İrana ildə 200 min tümən yardım göndəcəyini vəd edir. Rəsmi Qacar hökuməti isə bunun əvəzində heç bir ölkəni İran ərazisindən Hindistana buraxmayacağına dair öhdəlik götürür. İngilis diplomatları 1821-ci ildə İran ilə Osmanlı imperiyası arasında başlayan müharibənin dayandırılmasına nail oldular. İngilislər İranı Rusiyaya qarşı müharibəyə hazırladılar.
Qacar hökuməti ruslara qarşı Osmanlı İmperiyası ilə də danışığa başladı. Bundan başqa, Şimali Azərbaycan xanlarından da (Onlar Rusiyanın işğalı nəticəsində öz xanlıqlarını itirib İrana qaçmışdılar) istifadə etdi.
I Baronlar müharibəsi
I Baronlar müharibəsi — 1215–1217-ci illərdə İngiltərə krallığında baş vermiş vətəndaş müharibəsi. Robert Fitzalker rəhbərliyində ingilis baronlar, fransız kralı Şahzadə Luislə gizli razılığa gəldilər. Anlaşmaya əsasən ingilis kralı Con devrilməli, əvəzinə baronlara və fransızlara tabe olan kral hakimiyyətə gətirilməli idi. 2 il davam edən müharibənin əvvəlində tərəflər arasında, Magna Karta adlı sülh müqaviləsi imzalanmışdır. Müqavilədə olan bəndlər ingilisləri, fransız ağalığı altına salırdı. Bu səbəbdən kral müqaviləni qəbul etməmişdir. Bununla 1215–1217-ci illəri əhatə edən I Baronlar müharibəsi başlamışdır.
== Müharibədən əvvəl ==
İngiltərə kralı Con hakimiyyətin idarə edilməsində böyük narazılığılara səbəb olurdu. Baronlar kralın siyasətinə qarşı olan əsas siyasi qüvvə hesab olunurdu. 1215-ci ilin 15 iyun tarixində, baronlar tərəfindən müqavilə hazırlandı.
I Dünya Müharibəsi
Birinci Dünya müharibəsi (28 iyul 1914 – 11 noyabr 1918) və ya Cahan Savaşı — bəşəriyyət tarixində İkinci dünya müharibəsinə qədərki ən böyük müharibə. Bu adlandırma İkinci Dünya müharibəsinin başlanmasından sonra istifadə edilməyə başlanmış, iki dünya müharibəsi arasındakı dövrdə isə Qərbdə "Böyük müharibə" (ing. The Great War, fr. La Grande guerre) və ya "Dünya müharibəsi" adlandırılmışdır.
Bu müharibəyə iki alyansda birləşən, dünyanın ən böyük güc mərkəzləri qoşulmuşdu: Böyük Britaniya, Fransa və Rusiya, yəni "Antanta", "Üçlər ittifaqı"-da isə Almaniya, Avstriya-Macarıstan və İtaliya var idi. Sonralar 1914-cü ildə Yaponiya Antantaya, 1915-ci ildə isə İtaliya "Üçlər ittifaqı"-dan Antantanın tərəfinə keçdi. Lakin Avstriya-Macarıstan saziş əleyhinə yolverilməz hərəkətlər etdi, İtaliya da müharibə başlananda Almaniya İmperiyası və Avstriya-Macarıstana qoşulmaqdan imtina etdi. Nəticədə 70 milyondan artıq hərbçi (onların 60 milyonu avropalı idi) dünyanın ən böyük müharibələrindən birinə səfərbər edildi. 10 milyona yaxın əsgər öldü, əsasən silahlardakı texniki tərəqqinin olması, onların mobilliyi ölümlərin sayını daha da artırırdı.
Avstriya-Macarıstan taxt-tacının vəliəhdi hersoq Frans Ferdinandın 28 iyun 1914-cü ildə serb terrorçusu Qavrilo Prinsip tərəfindən Sarayevoda qətlə yetirilməsi dünya müharibəsinə çevrilən müharibənin başlanması üçün bəhanə oldu.
I Dünya Müharibəsinin Orta Şərq teatrı
I Dünya Müharibəsinin Orta Şərq teatrı — Birinci Dünya müharibəsi dövründə hərbi əməliyyatlar teatrı, Osmanlı İmperiyası, Antanta dövlətləri və bəzi bilinməyən xalqların Silahlı təşkilatları arasında hərbi əməliyyatlar aparırdılar.
Hərbi əməliyyatlar 1914-cü ilin noyabrında başlayır. Coğrafi və siyasi şərtlər üzündən Yaxın Şərqdə hərbi əməliyyatlar bir-birindən asılı olmayaraq ümumilikdə aparılan bir neçə ayrı-ayrı əməliyyatlara və döyüşlərə bölünür. Bunlardan ən mühümü Şərqi Anadoluda Rus-Osmanlı (Qafqaz) cəbhəsi, İrandakı rus qoşunlarının hərəkətləri, Çanaqqala əməliyyatı, Britaniya qoşunlarının ərəbistan yarımadasındakı, Süveyş kanalı ərazisində, Fələstin, Suriya və Mesopotamiyada həyata keçirdiyi əməliyyatlardır.
== Müharibədən əvvəl ==
=== Xarici siyasətdəki vəziyyət və Osmanlı İmperiyasının daxili vəziyyəti ===
1914-cü ilin avqustunda Antanta ilə İttifaq dövlətləri arasında Birinci Dünya müharibəsi Müharibənin ilk günlərindən etibarən hər iki müharibə koalisiyası Osmanlı imperiyasını öz tərəflərində müharibəyə cəlb etməyə çalışırdı. Osmanlı imperiyasının müstəsna coğrafi mövqeyi və yaranmış geosiyasi vəziyyət onun müharibədə iştirakını faktiki olaraq məcbur etmişdir. Bütün Rusiya ixracının və idxalının yarısının keçdiyi Qara dəniz boğazları Rusiya üçün çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı, Osmanlı sərhədləri yaxınlığında Süveyş kanalı, onun çoxsaylı müsəlman əhalisi yerləşirdi. Osmanlı ərazisində Bağdad dəmir yolunun tikintisi gedirdi və o, Mesopotamiyanın neftlə zəngin olan rayonlarını sürətli quru yolu ilə Avropa ilə bağlamaq üçün nəzərdə tutulmuşdur və buna görə də strateji əhəmiyyət daşıyırdı. Eyni zamanda, Antanta rəhbərliyi Türkiyə ilə hərbi bir ittifaqın mümkünsüz olduğunu, ilk növbədə, Rusiyanın, Türkiyənin ənənəvi düşməninin mövqeyinə görə, ehtimalının az olduğunu düşünürdü.
Belə bir vəziyyətdə Antanta ölkələrini Türkiyənin uzunmüddətli dostluq neytrallığı ssenarisi daha çox qane edirdi.
I Dünya müharibəsində Asiya və Sakit okean cəbhələri
Asiya və Sakit okean cəbhəsi — Birinci Dünya müharibəsi'nin, qansız keçən bir cəbhəsi idi. Cəbhədəki yeganə həqiqi hərbi hərəkat, Yaponiya imperiyası'nın Sindao hücumu idi. Bunun yanında, bugünkü Papua-Yeni Qvineya, Bitə Paya və Tomada da kiçik miqyaslı münaqişələr baş vermişdir. Sakit okeandakı digər Alman bölgələrində hər hansı bir hərəkət müşahidə olunmamışdı.
== Sindao mühasirəsi ==
600 Alman və 3400 Çinlidən ibarət qüvvə tərəfindən qorunan Sindao, Almanların bölgədəki ən mühüm bazası idi. Avstriya-Macarıstan İmperiyası'nın əsgərlərinin qoruduğu qala isə Alman donanması və Avstriya-Macarıstan donanmasına aid bir neçə gəmiylə dəstəklənirdi. Yaponlar bölgəyə 50.000 əsgər və altı döyüş gəmisindən ibarət bir qoşun göndərərkən Britaniyalılar müharibəyə 1600 nəfərlik bir dəstək birliyi ilə qatılmışdılar.
Qala 31 oktyabrda bombalanmaya başlandı. Yaponiya İmperiya donanması və quru qoşunları 6 noyabr gecəsi bir hücum həyata keçirdi. Qala, bir gün sonra ələ keçirilərkən Almanların 200, Yapon qüvvələrinin 1455 can itkisi olduğu açıqlanmışdır.
I Dünya müharibəsində Orta Şərq cəbhəsi
I Dünya Müharibəsinin Orta Şərq teatrı — Birinci Dünya müharibəsi dövründə hərbi əməliyyatlar teatrı, Osmanlı İmperiyası, Antanta dövlətləri və bəzi bilinməyən xalqların Silahlı təşkilatları arasında hərbi əməliyyatlar aparırdılar.
Hərbi əməliyyatlar 1914-cü ilin noyabrında başlayır. Coğrafi və siyasi şərtlər üzündən Yaxın Şərqdə hərbi əməliyyatlar bir-birindən asılı olmayaraq ümumilikdə aparılan bir neçə ayrı-ayrı əməliyyatlara və döyüşlərə bölünür. Bunlardan ən mühümü Şərqi Anadoluda Rus-Osmanlı (Qafqaz) cəbhəsi, İrandakı rus qoşunlarının hərəkətləri, Çanaqqala əməliyyatı, Britaniya qoşunlarının ərəbistan yarımadasındakı, Süveyş kanalı ərazisində, Fələstin, Suriya və Mesopotamiyada həyata keçirdiyi əməliyyatlardır.
== Müharibədən əvvəl ==
=== Xarici siyasətdəki vəziyyət və Osmanlı İmperiyasının daxili vəziyyəti ===
1914-cü ilin avqustunda Antanta ilə İttifaq dövlətləri arasında Birinci Dünya müharibəsi Müharibənin ilk günlərindən etibarən hər iki müharibə koalisiyası Osmanlı imperiyasını öz tərəflərində müharibəyə cəlb etməyə çalışırdı. Osmanlı imperiyasının müstəsna coğrafi mövqeyi və yaranmış geosiyasi vəziyyət onun müharibədə iştirakını faktiki olaraq məcbur etmişdir. Bütün Rusiya ixracının və idxalının yarısının keçdiyi Qara dəniz boğazları Rusiya üçün çox böyük əhəmiyyət daşıyırdı, Osmanlı sərhədləri yaxınlığında Süveyş kanalı, onun çoxsaylı müsəlman əhalisi yerləşirdi. Osmanlı ərazisində Bağdad dəmir yolunun tikintisi gedirdi və o, Mesopotamiyanın neftlə zəngin olan rayonlarını sürətli quru yolu ilə Avropa ilə bağlamaq üçün nəzərdə tutulmuşdur və buna görə də strateji əhəmiyyət daşıyırdı. Eyni zamanda, Antanta rəhbərliyi Türkiyə ilə hərbi bir ittifaqın mümkünsüz olduğunu, ilk növbədə, Rusiyanın, Türkiyənin ənənəvi düşməninin mövqeyinə görə, ehtimalının az olduğunu düşünürdü.
Belə bir vəziyyətdə Antanta ölkələrini Türkiyənin uzunmüddətli dostluq neytrallığı ssenarisi daha çox qane edirdi.