Lüğətlərdə axtarış.

Alekseyevsk rayonu (tatar. Alekseyevsk rayonı, Алексеевск районы) — Rusiya Federasiyası, Tatarıstan Respublikasının ərazisinə daxil olan inzibati rayon. Respublikanın mərkəzi hissəsində, Kama çayının sağ sahili boyunca uzanır. İnzibati mərkəz şəhər tipli Alekseevskoye qəsəbəsidir. == Coğrafiyası == Rayonun ərazisi 2074.41 km² -dir. Çistopol, Aksubay, Nurlat, Əlki, Spas rayonları, Kuybışev su anbarının qarşı tərəfində isə Layış və Balık Bisməse rayonları ilə həmsərhəddir. == Tarixi == 1920-ci ilə qədər Layış, Spas və Çistopol mahallarına, 1920-1922-ci illərdə isə Layış, Spas və Chistopol kantonlarına, 1922-1930-cu illərdə Çistopol və Spas kantonlarına daxil olur. Rayon 10 avqust 1930-cu ildə təsis edilmişdir. 1 fevral 1963-cü ildə ərazinin Çistopol rayonuna verilməsi ilə ləğv edilir. 4 mart 1964-cü ildə rayon ərazisi yenidən bərpa edilir.

Azərbaycan–Tatarıstan münasibətləri — Azərbaycan Respublikası ilə Rusiya Federasiyasının Tatarıstan Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. Bu əlaqələr həm də Azərbaycan–Rusiya münasibətlərinin tərkib hissəsidir. == Tarixi == Hər iki respublikanın ərazisi bir müddət Rusiya imperiyasının tərkibində idi. Daha sonra isə Azərbaycan müttəfiq respublika kimi, Tatarıstan isə Rusiyanın subyekti kimi SSRİ-nin tərkibində olmuşlar. Elə həmin dövrdə də onlar arasında iqtisadi və mədəni əlaqələr formalaşmışdır. SSRİ dağıldıqdan, postsovet məkanında müstəqil dövlətlər yarandıqdan sonra bu münasibətlər daha da inkişaf etməyə başlamışdır. Hazırda Azərbaycan müstəqil dövlət kimi Rusiyanın subyekti olan Tatarıstanla bir sıra mədəni, təhsil və s. əlaqələrə malikdir. Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 25 avqust 2005-ci il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikası ilə Tatarıstan Respublikası arasında ticarət-iqtisadi, elmi-texniki və mədəni əməkdaşlıq üzrə Birgə Hökumətlərarası Komissiyanın Azərbaycan Respublikası tərəfindən tərkibi təsdiq edilmişdir. == Diplomatik əlaqələr == Azərbaycanla Tatarıstan arasında ən yüksək səviyyələrdə məktub mübadiləsi həyata keçirilir.

Başqırdıstan–Tatarıstan münasibətləri — Rusiya Federasiyasının Başqırdıstan Respublikası ilə Tatarıstan Respublikası arasındakı mövcud ikitərəfli əlaqələr. == Tarixi == Etnik quruluş etibarilə başqırdlar tatarlara yaxındırlar. Tarixi mənbələrə görə, başqırd-tatar əlaqələri hələ təxminən on min il əvvəl başlamışdır. 1552-ci ildə Kazan xanlığının süqutundan sonra hər iki türk boyu – tatar və başqırdlar ruslara qarşı birlikdə qiyam qaldırmış, lakin XVIII əsrin sonlarında rus hakimiyyətinə daxil olmaq məcburiyyətində qalmışlar. Bundan sonra hər iki respublikanın ərazisi Rusiya imperiyasının tərkibində olmuşdur. Dörd əsrlik bir dövrdə bir yerdə yaşayan başqırdlar və tatarlar bir-biriləriylə tamamilə qaynaşmışlar. Kazan şəhərindəki mədrəsələrlə Başqırdıstan şəhərləri olan Ufa, Orenburq, Kargah, Troyskiy, İsterlibaş və digər şəhər və qəsəbələrdəki mədrəsələr arasında təhsil və tədris üsulları baxımından demək olar ki, heç bir fərq yox idi. Təhsil işçiləri arasında tatarlar olduğu kimi, çoxlu başqırdlar da var idi. Onlar heç bir zaman ayrılıq və həsrət yaşamamışlar. Son dövrlərin tanınmış yazıçı, tarixçi və şairlərindən Həbibünnəccar, Zəki Vəlidi Toğan, Şeyxadə Babiç və digərləri əsərlərini başqırd dilində deyil, məhz tatar dilində qələmə almışlar.

Bolşoe gölü —Tatarıstanın Kaybiski rayonu ərazisində yerləşən göl. == Coğrafiya == Bolşoe gölü karst məşhəllidir. Tatarıstanın Kaybiski rayonunda, Karqala kəndindən şimalda yerləşir. Su tutarı dairəvi formaya malikdir. Uzunluğu 170 metr, maksimal eni isə 150 metrdir. Su səthinin sahəsi 1,8 ha-dır. Orta dərinliyi 4 metr, maksimal dərinlik isə 7 metr təşkil edir. == Hidrologiya == Su tutarının həcmi 60 min m³dir. Yeraltı sularla qıdalanır. Səviyyəsi dəyişməzdir.

Lesnoe gölü —Tatarıstanın Kamsk-Ustinski rayonu ərazisində yerləşən göl. Tatarıstan SSR Nazirlər Sovetinin 10 yanvar 1978-ci il № 25 və TatarıstanRespublikası Nazirlər Kabinetinin 29 dekabr 2005-ci № 644 saylı qərarı ilə yerli əhəmiyyətli təbiət abidəsi elan edilmişdir. == Coğrafiya == Bolşoe gölü karst məşhəllidir. Tatarıstanın Kamsk-Ustinski rayonunda, Bolşie Klari kəndindən 1,5 km cənub-şərqdə yerləşir. Su tutarı dairəvi formaya malikdir. Uzunluğu 80 metr, maksimal eni isə 60 metrdir. Su səthinin sahəsi 0,67 ha-dır. Orta dərinliyi 1 metr təşkil edir. == Hidrologiya == Su tutarının həcmi 12000 m³dir. Yeraltı sularla qıdalanır.

Proval gölü —Tatarıstanın Alikseevski rayonu ərazisində yerləşən göl. Tatarıstan SSR Nazirlər Sovetinin 10 yanvar 1978-ci il № 25 və TatarıstanRespublikası Nazirlər Kabinetinin 29 dekabr 2005-ci № 644 saylı qərarı ilə yerli əhəmiyyətli təbiət abidəsi elan edilmişdir. == Coğrafiya == Proval gölü karst mənşəllidir. Tatarıstanın Alikseevski rayonunda, Zoteevka kəndində yerləşir. Su tutarı dairəvi formaya malikdir. Uzunluğu 75 metr, maksimal eni isə 60 metrdir. Su səthinin sahəsi 0,30 ha-dır. Orta dərinliyi 3 metr təşkil edir. Göl 1895-ci ildə dərinliyi 7 metr, diametri 70 sm olaraq meydana gəlmiişdir. == Hidrologiya == Su tutarının həcmi 10 m³-dir.

Qara Göl — Tatarıstanın Baltasin rayonu ərazisində yerləşən göl. Rəvayətə görə göl əvvəllər sıx meşənin içində olmuşdur. Səbəbdən qara olaraq görünmüş və bu cür adlandırılmışdır. Tatarıstan SSR Nazirlər Sovetinin 10 yanvar 1978-ci il № 25 və Tatarıstan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 29 dekabr 2005-ci № 644 saylı qərarı ilə yerli əhəmiyyətli təbiət abidəsi elan edilmişdir == Coğrafiya == Qara Göl gölü karst məşhəllidir. Sahilləri hamardır. Tatarıstanın Baltasin rayonunda, Bolşıe Lızi kəndindən 1,2 km çimal-şərqdə yerləşir. Su tutarı uzunsov formaya malikdir. Uzunluğu 200 metr, maksimal eni isə 130 metrdir. Su səthinin sahəsi 1,6 ha-dır. Orta dərinliyi 8 m, maksimal dərinliyi isə 28 m təşkil edir.

Tatarıstan (tatar. Татарстан; rus. Tatarstan) və ya rəsmi adı ilə Tatarıstan Republikası (rus. Респу́блика Татарста́н, tatar. Татарстан Республикасы) — Rusiya Federasiyasında muxtar respublika. Ərazisi 68,000 km² əhali sayı isə 3,800,000 nəfərdir ki onların əksəriyəti tatarlardan təşkil olunur. Tatarıstanın paytaxtı Qazan şəhəridir. Qeyri-rəsmi Tatarıstan ideyası: Bez Buldırabız! (Biz Bacarırıq!) adlanır. == Tarixi == 80-ci illərin sonunda Volqaboyu və Sibirin türk xalqları milli muxtar qurumlarının siyasi statuslarının artırılması uğrunda mübarizə aparırdılarsa, SSRİ dağıldıqdan sonra Tatarıstanda müstəqillik meylləri güclənməyə başladı.

Tatarıstan Respublikasının Dövlət Kukla Teatrı və ya "Ekiyat" teatrı (tatar. Татар дәүләт «Әкият» курчак театры) — Rusiya Federasiyasının Tatarıstan Respublikasının paytaxtı Kazan şəhərində fəaliyyət göstərən mədəniyyət müəssisəsi. == Tarixi == Teatr 1934-cü ildən fəaliyyət göstərir. Teatrın ilk adı Birinci Dövlət Beynəlxalq Kukla Teatrı olmuşdur. Repertuarı olduqca zəngin olan teatr 1974-cü ildən Beynəlxalq Kukla Teatrları Təşkilatının üzvüdür. == Kollektivi == Teatrın kollektivi mütəmadi olaraq beynəlxalq festivalların iştirakçısıdır. Teatrın direktoru Roza Yapparova, baş rejissoru isə İldus Zinnurovdur.

Tatarıstan Kitab Nəşriyyatı — Tatarıstanın ən böyük nəşriyyatlarından biri olan Sovet və Rusiya dövlət nəşriyyatı. Bədii və uşaq ədəbiyyatı, dərsliklər, akademik nəşrlər çap edir. Ədəbiyyatın çox hissəsi tatar dilində nəşr olunur. == Tarixi == Tatar kitab nəşriyyatı, müasir Tatarıstan ərazisində Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra Kazandakı bir sıra özəl nəşriyyatların milliləşdirilməsi nəticəsində yaradıldı. Əvvəlcə nəşriyyat Qalımjan İbrahimovun rəhbərliyi ilə Mərkəzi Tatar-Başqırd Komissarlığının və RSFSR Dövlət Nəşriyyatının Kazan şöbəsinin mətbəə şöbəsi kimi fəaliyyət göstərirdi. 1920-ci ildə Tatar ASSR-nin yaranması ilə şöbə Tatnarkompros-un tabeliyində olan müstəqil bir nəşriyyata (Tatgosizdat) çevrildi. İlk illərdə Tatqosizdat Mari Muxtar və Perm bölgələrinin nəşr evləri olan Çuvaşpechata rəhbərlik edirdi. 1927-ci ildə nəşriyyat Tatar nəşriyyatı (Tatizdat) olaraq yenidən təşkil edildi. 1933-cü ildə Kamil Yakuba adına kitab fabriki , birləşmiş təşkilata Tatar Dövlət Nəşriyyatı (Tatgosizdat), daha sonra (1954-1958-ci illərdə) — Tatknigoizdat adını verdi. 1958-ci ildə nəşriyyat indiki adını aldı və Tatar ASSR-in əsas nəşriyyatına çevrildi.2017-2019-cu il tarixindən etibarən Rusiya xalqlarının milli dillərində ədəbiyyat nəşr edən ən böyük rus nəşriyyatı hesab edildi.

Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Tatarıstan, Tatar MSSR, TASSR, Muxtar Sovet Sosialist Tatarıstan Respublikası; (tatar. Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы (ТАССР, Татарстан)) — RSFSR tərkibində muxtar respublika. 1920-ci il, mayın 27-də təşkil olunmuşdur. Şərqi Avropa düzənliyinin şərqində, Volqa çayının orta axını boyunda yerləşir. Sahəsi 68 min km², əhalisi 3 637 809 nəfərdir (1989). 37 rayonu, 18 şəhəri, 22 şəhərtipli qəsəbəsi olan Muxtar Respublikanın paytaxtı Kazan şəhəri olmuşdur. == Dövlət quruluşu == Tatarıstan MSSR fəhlə, kəndli və ziyalıların sosialist ümumxalq dövləti, muxtar sovet sosialist respublikasıdır. Qüvvədə olan konstitusiyası 1978-ci il mayın 31-də qəbul edilmişdir. Ali dövlət hakimiyyəti orqanı 5 il müddətinə seçilən birpalatalı Tatarıstan MSSR Ali Sovetidir (sessiyalararası dövrdə onun Rəyasət Heyəti). Ali Sovet respublika hökumətini — Nazirlər Sovetini təşkil edir.

Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası (Tatarıstan, Tatar MSSR, TASSR, Muxtar Sovet Sosialist Tatarıstan Respublikası; (tatar. Татарстан Автономияле Совет Социалистик Республикасы (ТАССР, Татарстан)) — RSFSR tərkibində muxtar respublika. 1920-ci il, mayın 27-də təşkil olunmuşdur. Şərqi Avropa düzənliyinin şərqində, Volqa çayının orta axını boyunda yerləşir. Sahəsi 68 min km², əhalisi 3 637 809 nəfərdir (1989). 37 rayonu, 18 şəhəri, 22 şəhərtipli qəsəbəsi olan Muxtar Respublikanın paytaxtı Kazan şəhəri olmuşdur. == Dövlət quruluşu == Tatarıstan MSSR fəhlə, kəndli və ziyalıların sosialist ümumxalq dövləti, muxtar sovet sosialist respublikasıdır. Qüvvədə olan konstitusiyası 1978-ci il mayın 31-də qəbul edilmişdir. Ali dövlət hakimiyyəti orqanı 5 il müddətinə seçilən birpalatalı Tatarıstan MSSR Ali Sovetidir (sessiyalararası dövrdə onun Rəyasət Heyəti). Ali Sovet respublika hökumətini — Nazirlər Sovetini təşkil edir.

Tatarıstan Respublikasının Prezidenti (tatar. Татарстан Республикасы Президенты; rus. Президент Республики Татарстан) — Respublikanın (dövlət və Federasiya subyektinin) başçısı. == Vəzifənin adlandırması == 2010-cu ildə Rusiya Federasiyasında Prezident adlandırılan subyektlərin başçısılarının adlarının dəyişdirməsi başlayıb. Rəsmən, bunu Çeçenistan başçısı Ramzan Kadırov başlayıb. O, Prezident adını daşımaqdan imtina edən ilk bölgə başçısı idi və başqa Prezident adı daşıyan bölgə başçılarını da eyni şey eləməyə çağırıb. O vaxt Kadırov elan edib ki, Rusiyada ancaq bir dövlət xadimin Prezident adlandırmağa haqqı var və bölgə prezidentlərinin rejəsini dayandırmaq lazım. 2010-cu ilin axırında Rusiya Prezidenti, Dmitri Medvedev Dövlət Duması və Federasiya Şurasının tərəfindən qəbul olunan, bölgə başçılarını Prezident adlandırmağa yasaq eləyən qanusunun təsdiqini imzalayıb. Eyni zamanda regionlara başçılarının adlarını 2015-ci ilin yanvarın 1-nə dək tarihi ənənələrinə uyğun olan adları ilə əvəzləməyə haqqı verilib. 2013-cü ilin axırında ancaq Tatarıstan və Başqırdıstan başçıları yeni adı qəbul etməyiblər.

Tatarıstan Respublikasının Prezidenti (tatar. Татарстан Республикасы Президенты; rus. Президент Республики Татарстан) — Respublikanın (dövlət və Federasiya subyektinin) başçısı. == Vəzifənin adlandırması == 2010-cu ildə Rusiya Federasiyasında Prezident adlandırılan subyektlərin başçısılarının adlarının dəyişdirməsi başlayıb. Rəsmən, bunu Çeçenistan başçısı Ramzan Kadırov başlayıb. O, Prezident adını daşımaqdan imtina edən ilk bölgə başçısı idi və başqa Prezident adı daşıyan bölgə başçılarını da eyni şey eləməyə çağırıb. O vaxt Kadırov elan edib ki, Rusiyada ancaq bir dövlət xadimin Prezident adlandırmağa haqqı var və bölgə prezidentlərinin rejəsini dayandırmaq lazım. 2010-cu ilin axırında Rusiya Prezidenti, Dmitri Medvedev Dövlət Duması və Federasiya Şurasının tərəfindən qəbul olunan, bölgə başçılarını Prezident adlandırmağa yasaq eləyən qanusunun təsdiqini imzalayıb. Eyni zamanda regionlara başçılarının adlarını 2015-ci ilin yanvarın 1-nə dək tarihi ənənələrinə uyğun olan adları ilə əvəzləməyə haqqı verilib. 2013-cü ilin axırında ancaq Tatarıstan və Başqırdıstan başçıları yeni adı qəbul etməyiblər.

Tatarıstan (tatar. Татарстан; rus. Tatarstan) və ya rəsmi adı ilə Tatarıstan Republikası (rus. Респу́блика Татарста́н, tatar. Татарстан Республикасы) — Rusiya Federasiyasında muxtar respublika. Ərazisi 68,000 km² əhali sayı isə 3,800,000 nəfərdir ki onların əksəriyəti tatarlardan təşkil olunur. Tatarıstanın paytaxtı Qazan şəhəridir. Qeyri-rəsmi Tatarıstan ideyası: Bez Buldırabız! (Biz Bacarırıq!) adlanır. == Tarixi == 80-ci illərin sonunda Volqaboyu və Sibirin türk xalqları milli muxtar qurumlarının siyasi statuslarının artırılması uğrunda mübarizə aparırdılarsa, SSRİ dağıldıqdan sonra Tatarıstanda müstəqillik meylləri güclənməyə başladı.

Tatarstan Respublikasının konstitusiyası — Tatarstan Respublikasının əsas qanunu.

Tatarıstan Respublikası Milli Muzeyi (rus. Национальный музей Республики Татарстан, tatar. Татарстан Республикасы Милли музее) — Rusiya Federasiyasının Tatarıstan Respublikasının Kazan şəhərində elmi-tədqiqat, mədəni və maarifpərvər müəssisə, Tatarıstanın öncül muzeylərindən biri, Volqaboyundakı ən böyük mədəni və tarixi muzeylərdən biri. == Tarixi == Kazan şəhərində bir dövlət muzeyi təsis etmək fikri ilk öncə Kazan Universitetinin pedaqoqlarının ağlına gəlmişdi. 1870-ci illərin axırlarında professor Nikolay Pavloviç Zaqoskin şəhərdə bir muzey təsis etmək fikrini Kazan İmperiya Universitetinin Arxeologiya, Tarix və Etnoqrafiya Cəmiyyətinin (ATEC) keçirdiyi görüşlərdən birində irəli sürmüşdür. Buna baxmayaraq, cəmiyyətin təsis etdiyi muzey dövlət müəssisəsi olmamışdı. Rusiya Texniki Cəmiyyətinin Kazan qolunun üzvləri 1886-cı ildə Kazan Əl İşləri və Kənd Təsərrüfatı Sərgisini keçirərkən Kazan Realnı Məktəbinin direktoru Aleksandr Petroviç Orlovun muzey layihəsini müzakirə etmişdilər. Şəhər Pedaqoji Muzeyi layihəsi Şəhər Duması tərəfindən Quberniya Zemstvo yığıncağının və şəhər dumasının qlasnısı, ATEC-in üzvü, Kazan Universitetinin professoru Nikolay Alekseyeviç Osokinin iştirakı sayəsində təsdiqlənmişdir.1890-cı ilin may ayının 27-dən sentyabr ayının 16-na qədər keçirilən Ümumrusiya Elmi və Sənaye Sərgisi çox uğurlu olmuşdu. Kazan şəhərinin meri Sergey Viktoroviç Dyaçenko sərginin bağlanış mərasimindəki nitqində şəhər muzeyinin təşkil edilməsində yardım istəmişdi. Bunu eşidən şəhər əhalisi muzeyə tarixi və mədəni əşyalar verməyə başladılar.

Tatarıstan Respublikası Yazıçılar Birliyi — Tatarıstan Respublikasının ərazisində yaşayan və ədəbi yaradıcılıq sahələrindən birində fəal şəkildə çalışan, Tatar dilində və ya başqa bir dildə yazan vətəndaşları birləşdirən bir ictimai təşkilat (yaradıcılıq birliyi), habelə respublikadan kənarda yaşayan insanlar tatar ədəbiyyatına əhəmiyyətli töhfə. Birliyin əsas məqsədləri bunlardır: mənəvi irsin və ədəbiyyatın təbliği yazıçıların peşəkar bacarıqlarının artırılması gənc istedadların hazırlanması yazıçıların yaradıcılıq və yaşayış şəraitinin yaxşılaşdırılması, maraqları üçün geniş qayğı millətlərarası dostluğun möhkəmləndirilməsi Rusiya Yazıçılar Birliyi və digər yazıçılar təşkilatları ilə yaradıcı əməkdaşlığın gücləndirilməsi == Tarixi == 25–29 iyul 1934-cü illərdə Kazanda Sovet Yazıçılar Birinci Ümumtataristan Konqresi keçirildi. Gumer Gali, Galimjan Nigmati, Riza Ishmurat, Kərim Tinchurin, Fatih Kərim Sovet Tatar ədəbiyyatı və janrları haqqında məruzələr etdilər. Konqresin keçirildiyi günlərdə Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyəti və Tatar ASSR Xalq Komissarları Soveti Sovet yazıçılarının yaradıcılıq, mədəni və yaşayış şərtlərini yaxşılaşdırmaq üçün xüsusi bir qərar qəbul etdi. Qurultayda Tatarıstan Sovet Yazıçılar Birliyinin idarə heyəti seçildi: Kərim Tinçurin, Qumer Qali, Gumer Tulumbay, Həsən Tufan, Lyabib Qilmi və başqaları. Birlik İdarə Heyətinin 29 iyul 1934-cü il tarixli iclasında idarə heyətinin sədri seçildi — Kavi Najmi. 1934–1937-ci illərdə Birliyə Kavi Nəcmi, 1937-ci ildə Mirsai Əmir, 1937–1938-ci illərdə Lyabib Gilmi, 1938–1939-cu illərdə İ. Vaxitov, 1939–1942-ci illərdə Musa Cəlil, 1942–1944-cü illərdə rəhbərlik etdilər — Tazi Gizzat. Böyük Vətən müharibəsində Tatarıstanın 104 yazıçısı iştirak etdi, bunlardan 31 nəfər öldü, bunlardan: Musa Cəlil, Abdullah Əliş, Fatih Kərim, Adel Kutui, Nur Bayan, Xayretdin Müzai, Rəhman İlyas, Məhəmməd Abliyev, M. Vadut, Aitzyak Aitov, Xabra Rəhman, Kaşfi Basırov, Masqut Mustafin, Şamil Gərəy, Demyan Fatxi, Mansur Gayaz, Agzam Kamal, İsmail Şəfiyev, Hamit Mavit, Maksammetha Gərəy, Muhhammat Axaliyev , Axtyam Aminov, Süleyman Mulyukov, L. Vali, Rəhim Səttar. Sovet İttifaqı Qəhrəmanı Musa Cəlilin və düşmənə qarşı vuruşan yazıçılar məşhurdur. 1945–1950-ci illərdə Birliyə Əhməd Yerikay, 1950–1953-cü illərdə Qarif Qubay, 1953–1958-ci illərdə Qoumer Bəşirov, 1958–1961-ci illərdə Əfzal Şamov, 1961–1968-ci illərdə Mirsay Amir, 1968–1971-ci illərdə rəhbərlik edirdi.

Tatarıstan Respublikasının Ali Məhkəməsi (rus. Tatarstan Respublikasının Ali Məhkəməsi), Tatarıstan Respublikası ərazisindəki Rusiya Federasiyasının ən yüksək məhkəmə orqanıdır. 30 aprel 2011-ci ildən Ali Məhkəmənin sədri — Ilgiz Gilyazov. == Tarix == Rusiya İmparatorluğu Senatının 27 oktyabr 1870-ci il tarixli fərmanı ilə Kazan Rayon Məhkəməsi, Kazan Məhkəmə Palatasından sonra mülki və cinayət prosesi üzrə ikinci məhkəmə instansiyası olaraq quruldu. Rəsmi olaraq 8 noyabr 1870-ci ildə açıldı. Kazan vilayətində iki şöbənin — mülki və cinayət idarələrinin tərkibində fəaliyyət göstərir. Kazan Rayon Məhkəməsi 38 hakimdən ibarətdir. İlçe məhkəməsinin həmsədri cinayət (8 məhkəmə) və mülki (6 məhkəmə) şöbəsinə rəhbərlik edir. Vilayətin 14 mahalında 18 mahal məhkəmə üzvü var. Kazan, Chistopol, Laishevo, Spassky, Tetyushi və Sviyazhsk bölgələrinin üzvü idi.

Tatarıstan Respublikasının Arbitraj Məhkəməsi (tatar. Татарстан Республикасы Арбитраж суды) — Tatarıstan Respublikası ərazisində məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən Rusiya Federasiyası arbitraj məhkəmələri sisteminin orqanı. 3 aprel 2018-ci ildən bəri TR AM sədri — Maksim Borovkov. == Tarixi == 23 sentyabr 1922-ci ildə RSFSR Xalq Komissarları Sovetinin 21 sentyabr 1922-ci il tarixli qərarı əsasında TASSR-in İqtisadi Konfransında Ali Arbitraj Komissiyası (1926-cı ildən - Şurada) quruldu. TASSR Xalq Komissarlarının). 3 may 1931-ci ildə Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin qərarı ilə komissiya TASSR Xalq Komissarları Sovetinin yanında Dövlət Arbitraj adlandırıldı (1946-cı ildən - Nazirlər Sovetinin nəzdində) TASSR). O illərdə, arbitraj əsasən yerli müəssisə, təşkilat və qurumları dövlət intizamına və müqavilə öhdəliklərinə riayət etməyə məcbur etməyə yönəldilmiş idarəetmə fəaliyyəti ilə məşğul idi. Baş Dövlət Hakimlərindən, müavinlərindən və Hökumət tərəfindən təyin olunmuş Dövlət Hakimlərindən ibarətdir. Dövlət orqanlarının islahatı çərçivəsində, 11-17 aprel 1990-cı il tarixli sessiyada qəbul edilmiş Tatar SSR Ali Şurasının qərarları ilə Tatar SSR Dövlət Arbitrajı quruldu. 22 May 1992-ci ildə Tatarıstan Respublikası Ali Şurasının qərarı ilə Tatarıstan Respublikası Ali Arbitraj Məhkəməsinə çevrildi.

Tatarıstan Respublikası Dövlət Şurası (Tat. Татарстан Республикасының Дәүләт Советы) Tatarıstan Respublikasının parlamenti, Tatarıstan Respublikasının daimi olaraq fəaliyyət göstərən ali nümayəndəsi, dövlət hakimiyyətinin qanunverici orqanıdır. Tatarıstan Respublikasının Dövlət Şurası beş il müddətinə seçilir. Tatarıstan Respublikasının Dövlət Şurası 100 millət vəkilindən ibarətdir. 21 yaşına çatmış Rusiya Federasiyası vətəndaşı Tatarıstan Respublikası Dövlət Şurasının deputatı seçilə bilər. Tatarıstan Respublikası Dövlət Şurasına sədr rəhbərlik edir. Tatarıstan Respublikası Dövlət Şurasının IV çağırışı (2009–2014) birmandatlı dairələr (50 nəfər) və partiya siyahıları (50 nəfər) tərəfindən seçildi. Federal seçki qanunvericiliyindəki oxşar dəyişikliklərdən sonra 2009 seçkiləri üçün partiya siyahısı baryeri 7%-ə qaldırıldı. == Funksiyalar == Parlamentin yurisdiksiyasına Tatarıstan Respublikası Konstitusiyasına düzəlişlərin qəbulu və tətbiqi, Tatarıstan Respublikasının yurisdiksiyası subyektləri və Rusiya Federasiyasının və onun subyektlərinin səlahiyyətləri daxilində subyektlərinə dair qanunvericilik tənzimlənməsi daxildir. Parlament Konstitusiya Məhkəməsini seçir, Tatarıstan Respublikası Baş nazirinin, Tatarıstan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi sədrinin və sədr müavininin namizədliyini təsdiqləyir.

Tatarıstan Respublikasının Milli Himni (tatarca: Татарстан Җөмһүрияте Дәүләт гимны / Tatarstan Cömhüriyəte dəwlət gimnı) - məşhur tatar bəstəkarı Rüstəm Yəxinin əsəridir. Respublikada 1993-cü il iyulun 14-ündə qəbul edilib.Himnin qeyri-rəsmi sözlərinin müəllifi - şair Ramazan Baytimerov. == Mətn == 21 fevral 2013-cü il Tatarstan Parlamenti Tatarstan Respublikasının Himninin mətnini bir səslə təsdiq etdi. Himnin son mətni Ramazan Baytimerovun Doğma elim Tatarca: Tuğan yağım şeirinə əsaslandırılmışdır, məlum olduğu kimi 1970-ci illərdə şeirlərin tamamlanmasında naməlum müəlliflər iştirak edirdilər. Baytimerov şeirləri vaxtında mahnının inşasına bəstəkar Rüstəm Yəxin ilham verdi, hansının ki, melodiyası 1993-cü ildə Tatarstanın dövlət himni oldu. Himnin yeni mətni rus dilində 8 misindən 8 sətirdən ibarətdir. Rus dilinə mətn rus şairi Filipp Pirayev (mənşəcə asuriyalı) tərcümə etdi. === Hazırkı rəsmi versiya === === 2013-cü ilədək qəbul olunmuş qeyri-rəsmi versiya === Bu versiya Tatarıstanın xalq şairi Ramazan Baytimerovun "Tuğan yağım" ("Doğan yaxam", yəni "Doğma elim") şeirinin əsasında qurulmuşdu. == Tatarstan Respublikasının himninin birinci ifaçısı == Tatarıstan Respublikasının himni ilk dəfə 21-i fevral 2013-cü ildə, Tatarstan Respublikasının prezidenti Rüstəm Minnexanov, Tatarstan Respublikasının dövlət müşaviri (və Tatarıstanın ilk prezidenti) Mintimer Şəymiyev, Dövlət Şurasının sədri Fərid Məhəmmədşin və Tatarıstan Dövlət Şurasının deputatları, mədəniyyət və elm xadimlərinin iştirakında ifa edilib və dinlənilib.

Tatarıstan Respublikasının Prezidenti (tatar. Татарстан Республикасы Президенты; rus. Президент Республики Татарстан) — Respublikanın (dövlət və Federasiya subyektinin) başçısı. == Vəzifənin adlandırması == 2010-cu ildə Rusiya Federasiyasında Prezident adlandırılan subyektlərin başçısılarının adlarının dəyişdirməsi başlayıb. Rəsmən, bunu Çeçenistan başçısı Ramzan Kadırov başlayıb. O, Prezident adını daşımaqdan imtina edən ilk bölgə başçısı idi və başqa Prezident adı daşıyan bölgə başçılarını da eyni şey eləməyə çağırıb. O vaxt Kadırov elan edib ki, Rusiyada ancaq bir dövlət xadimin Prezident adlandırmağa haqqı var və bölgə prezidentlərinin rejəsini dayandırmaq lazım. 2010-cu ilin axırında Rusiya Prezidenti, Dmitri Medvedev Dövlət Duması və Federasiya Şurasının tərəfindən qəbul olunan, bölgə başçılarını Prezident adlandırmağa yasaq eləyən qanusunun təsdiqini imzalayıb. Eyni zamanda regionlara başçılarının adlarını 2015-ci ilin yanvarın 1-nə dək tarihi ənənələrinə uyğun olan adları ilə əvəzləməyə haqqı verilib. 2013-cü ilin axırında ancaq Tatarıstan və Başqırdıstan başçıları yeni adı qəbul etməyiblər.

Tatarstan Respublikasının Qabdulla Tukay adına Dövlət Mükafatı — Tatarıstan Respublikası Prezidentinin illik mükafatı. Mükafat ictimaiyyət tərəfindən tanınan və milli mədəniyyətin inkişafına böyük töhfə verən ədəbiyyat və sənət əsərlərinə, habelə sənət tarixi və ədəbi tənqid sahəsindəki əhəmiyyətli elmi araşdırmalara görə verilir. Tatarstan Respublikasının Qabdulla Tukay adına üç Dövlət Mükafatı hər il verilir. == Tarixi == Mükafat 8 aprel 1958-ci ildə TASSR Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən təsis edilmişdir və o vaxtdan bəri hər il (1961-1965 və 1975-ci illərdə fasilə ilə) verilir. 1991-ci ilə qədər Gabdulla Tukai mükafatına layiq görülmə qərarı Tatarıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Nazirlər Şurası tərəfindən verildi; 1991-ci ildən bu funksiya Tatarıstan Prezidenti tərəfindən icra edildi. Birinci mükafat 1958-ci ildə "Şurale" baletinə görə bəstəkar Fərid Yarullinə, "Cəlil" operasına görə Nazib Jiqanov və "Tukai" romanına və Qəbdulla Tukai yaradıcılığının populyarlaşdırılmasına görə Faizi Əhməd verildi. Üçüncü mükafat "Yelkənsiz" tamaşasını qurduğu üçün Galiaskar Kamal Teatrının truppasına verildi. Tatar Opera və Balet Teatrında "Altınçuç" və "Yevgeniya Onegin" əsərlərini səhnələşdirdiyinə görə rejissor Niyaz Dautovun qurduğu "Tatar xalq nağılları" kolleksiyasında illüstrasiyalara görə rəssamlar Lotfulla Fəttəhov və Haris Yakupova mükafatlar verildi. Hal-hazırda Tatarıstan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə hər il üç bərabər mükafat verilir. Qabdulla Tukay Mükafatı laureatı diplom, sertifikat və Laureatın Fəxri Nişanı və pul mükafatı alır.

Tatarıstan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurası (rus. Tatarstan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurası) Tatarıstan Respublikası Prezidenti yanında məsləhətçi orqandır. == Tarix == 1999-cu ildə Tatarıstan Respublikası Prezidentinin Fərmanı ilə qurulmuşdur [1]. İclaslar Təhlükəsizlik Şurası sədrinin təsdiq etdiyi planlara əsasən müntəzəm olaraq aparılır. Zəruri hallarda növbədənkənar iclaslar keçirilə bilər. == Daimi sektorlararası komissiyalar == informasiya təhlükəsizliyi haqqında. nəqliyyat təhlükəsizliyi barədə. == Elmi Şura == Vəzifə və funksiyalarının səmərəli həyata keçirilməsini, dövlət orqanlarına təklif və tövsiyələrin hazırlanmasında elmi ekspertizanın təmin edilməsini təmin etmək üçün Tatarıstan Respublikası Təhlükəsizlik Şurası qarşısında elmi şura yaradıldı. == Məqsəd == Tatarıstan Respublikası Prezidentinə insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının qorunması, Tatarıstan Respublikası Konstitusiyası və qanunlarının həyata keçirilməsində səlahiyyətlərinin həyata keçirilməsini təmin etmək. == Məsləhət orqanı == Tatarıstan Respublikasının Prezidenti, Tatarıstan Respublikası Dövlət Şurası, şəxsiyyətin ən vacib mənafelərinin qorunmasını təmin edən məsələlərə dair Tatarıstan Respublikası Nazirlər Kabinetinin qərarlarının hazırlanmasına dair Məsləhət orqanı, cəmiyyət və dövlət və təhlükəsizlik sahəsində vahid dövlət siyasəti təkliflərinin həyata keçirilməsi üçün təkliflərin hazırlanmasını həyata keçirən bir məsləhət orqanıdır.

Kəndlər Tatarlı (Goranboy) — Goranboy rayonunda kənd. Tatarlı (Şəmkir) — Şəmkir rayonunda kənd.

Kəndlər Tatar (Cəbrayıl) — Azərbaycanın Cəbrayıl rayonunda kənd. Tatar (Qubadlı) — Azərbaycanın Qubadlı rayonunda kənd. Tatar (Zəngilan) — Azərbaycanın Zəngilan rayonunda kənd.Digər Tatarlar — Tatarıstanda yaşayan türk xalqı. Tatar dili — tatarların milli dili, Rusiyada yayılmasına görə rus dilindən sonra ikinci dil. Krım tatarları - Kramda yaşayan türk xalqı. Kırımtatar dili — Kırım tatarlarının ana dili. Tatar (Kəbirli) — Qarabağ xanlığının Kəbirli mahalında oba.

Miranda Tatari (d. 20 sentyabr 1984; Koprivnisa, Xorvatiya) — Xorvatiyanı təmsil edən həndbolçu. == Karyerası == Miranda Tatari Xorvatiya yığmasının heyətində 2012-ci ildə London şəhərinin ev sahibliyində baş tutan XXX Yay Olimpiya Oyunlarına qatıldı. 1/4 final mərhələsində İspaniya yığmasına 25:22 hesabı ilə məğlub olan Xorvatiya yığması, London Olimpiadasını 7-ci yerdə başa vurdu.

Tatlar — irandilli etnoslardan biri. Abşeron yarımadasında, Quba, Göyçay və Şamaxı rayonlarında məskunlaşmışlar. Yayılma ərazilərinə, etnik əlamətlərinə, dialekt xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycan tatları müəyyən fərqli cəhətlərə malik olsalar da, əslində onlar vahid bir azsaylı etnos sayılırlar.Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, Xəzər dənizinin qərb sahili boyunca Abşerondan Dərbəndədək məskunlaşmış tatlar buraya köçürülmüş qədim İrandilli xalqlardan biridir və onlar Şirvan ərazisinin ən qədim etnik təbəqələrindəndir. == Tarixi == Tarixi məlumata görə bu qədim xalq təqribən 1500 il bundan qabaq Sasani işğalları zamanı Azərbaycan ərazisinə köçürülmüşdür. Qədim ari tayfalarından olduğu güman olunan tatlar ərəb işğalından sonra islam dinini qəbul etmişlər. == Dil == Tat dilində danışırlar. == Din == Tatların əksəriyyəti İslam dininə etiqad edir. Yəhudi, Zərdüşt və Xristian tatlar da vardır. === Rəsmi statistika === == Tanınmış şəxsiyyətlər == == İstinadlar == == Mənbə == Qəmərşah Cavadov. Azərbaycanın azsaylı xalqları və milli azlıqları (Tarix və müasirlik).

«Başqırdıstan» — keçmiş sürətli sərnişin qatarı (№ 039/040). Rusiya dəmir yollarına məxsus olan qatar, gün aşırı olaraq fəaliyyət göstərirdi. Ufa-Moskva-Ufa xətti ilə hərəkət edirdi. Qatarın yolda olma müddəti 26 saat idi. Xəttin nömrəsi 9/40-dır. Məsafə isə 1567 km-dir. 40 il öncə təsis edilmişdir. 1965-ci ildə «Başkiriya» adı ilə fəaliyyət göstərirdi. 1993-cü ildə isə adı «Başqırdıstan» olaraq dəyişdirilmişdir. İlk əvvəllər maşrut Ulyanovskdan keçirdi.

Elektrik qatarı — şəhərlərdə yol üstündə döşənmiş xüsusi relslərdə hərəkət edən sərnişin nəqliyyat vasitəsidir.

Sürət qatarı — köhnə sistemli relslərdə sürət həddi 200-250 km/s (bəzı Avropa ölkələrində 190-250 km/s), təzə sistemli relslərdə isə 250 km/s və daha yüksək olan qatar. == Şəkillər == == Xarici keçidlər == Bakı-Sumqayıt qatarına bilet neçəyə olacaq?

Tatarlı — Azərbaycan Respublikasının Goranboy rayonunun Tatarlı kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 3 iyul 1998-ci il tarixli, 518-IQ saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun faktiki mövcud olan Tatarlı kəndi dəqiqləşdirmə qaydasında Səfikürd kənd inzibati ərazi vahidi tərkibində rayonun yaşayış məntəqələri uçot məlumatına daxil edilmişdir. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 5 oktyabr 1999-cu il tarixli, 708-IQ saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun Tatarlı kəndi Şəfikürd kənd inzibati-ərazi vahidi tərkibindən ayrılaraq, bu kənd mərkəz olmaqla Tatarlı kənd inzibati-ərazi vahidi yaradılmışdır. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 14 aprel 2009-cu il tarixli, 793-IIIQ saylı Qərarı ilə Goranboy rayonunun Tatarlı kənd inzibati ərazi dairəsi tərkibindəki Tatarlı kəndinin ərazisindən bələdiyyə mülkiyyətində olan 2,5 ha, habelə meşə fonduna aid 534,02 ha, Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin 31 may 2010-cu il tarixli, 1018-IIIQ saylı Qərarı ilə isə bələdiyyə mülkiyyətində olan 229,68 ha və xüsusi mülkiyyətdə olan 125,48 ha (cəmi — 355,16 ha) torpaq sahəsi Naftalan şəhərinin inzibati ərazisinə verilmişdir. == Toponimikası == Bu adda Şəmkir rayonunda da kənd qeyda alınmışdır. == Tarixi == == Coğrafiyası və iqlimi == Kənd Gəncə-Qazax düzənliyində yerləşir. == Əhalisi == 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kənddə 2046 nəfər əhali yaşayır.

Tatarlı – Azərbaycan Respublikasının Şəmkir rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. == Tarixi == XI əsrə aid Qız qalası kompleksi bu kənddə yerləşir.[mənbə göstərin] == Əhalisi == Kənd əhalisi 2675 nəfərdir ki, onunda 1355 nəfəri kişi, 1320 nəfəri isə qadınlar təşkil edir. == Coğrafiyası və iqlimi == Zəyəm və Bada çayları kəndin ərazisindən keçir.[mənbə göstərin] == İqtisadiyyatı == Əsas təsərrüfatı heyvandarlıq və əkinçilikdir. Əkinçilikdə əsas yeri kartofçuluq tutur.

Tatarlı bələdiyyəsi (Goranboy) — Goranboy rayonunda bələdiyyə. Tatarlı bələdiyyəsi (Şəmkir) — Şəmkir rayonunda bələdiyyə.

Xorasan tatları — İranın Şimali Xorasan və Rəzəvi Xorasan ostanlarında yaşayan tatlar. Xorasan tatlarının dilləri ehtimalən tacik, kurmanc (kürd) və Xorasan-türk dillərinin qarışıqından əmələ gələn dildir.

İran Tatiləri — İranda yaşayan tati dilində (qafqazdakı tat dilindən tamamilə fərqlənən müstəqil dil) danışan etnik qrup .

Sursat qatarı — XIX və XX əsr müharibələrində orduların elementi. Onlar hər bir diviziyanın artilleriya və piyada döyüş sursatlarının sursat doldurma məntəqəsindən döyüş sahəsinə daşınmasına cavabdeh idilər. Qatar burada hərfi mənada qatar ola bilərdi, lakin əksər hallarda deyildi və "karvan" mənasında işlədilirdi. Dövrdən asılı olaraq, onun daşınması atlı vaqon və ya motorlu nəqliyyat vasitələri olmuş, və rolları yerinə yetirmək üçün lazımi işçi heyəti və avadanlıqlar təyin edilmişdir.Onların ənənəvi qabiliyyəti müasir döyüşlərdə böyük ölçüdə əvəz edilmişdir. Birləşmiş Ştatlar Hərbi Qüvvələrində hər bir döyüş diviziyasının öz sahə artilleriya briqadasına təyin edilmiş sursat qatarı olmalı idi.

Ersin Tatar (1960, Nikosiya, Nikosiya rayonu[d]) — kiprli türk iqtisadiyyatçı, siyasətçi, Şimali Kipr Türk Respublikasının prezidenti. 2018–2020-ci illər arasında Milli Birlik Partiyası başqanlığını yerinə yetirmişdir. Bundan əvvəl 2009–2013-cü illərdə maliyyə naziri olaraq çalışmışdır. 2019–2020-ci illərdə Tatar hökumətinin rəhbəri olaraq baş nazirlik etmişdir. 2020-ci il seçkilərində Milli Birlik Partiyasının namizədi olmuş və 18 oktyabr 2020-ci il tarixində keçirilən ikinci tur seçkilərində prezident seçilmişdir. == İlk illəri və təhsili == Ersin Tatar 7 sentyabr 1960-cı ildə Kiprin paytaxtı Lefkoşada anadan olmuşdur. Atası mühasib və siyasətçi Rüstəm Tatar, anası evdar xanım Canev Tatardır. Köşklüçiftlik ibtidai məktəbindən məzun olduqdan sonra 1971–1974-cü illərdə İngilis Məktəbində təhsil almışdır. 1974 Kipr Sülh Hərəkatından sonra məktəbin cənubda qalmasından sonra təhsilinə İngiltərənın London şəhərinin Forest Məktəbində davam etmişdir. Orta təhsilini də 1979-cu ildə burda bitirmişdir.

Nur Tatar Askari (16 avqust 1992, Van) — Kürd əsilli ilk Türkiyə milli taekvondoçusu. == Həyatı == Nur Tatar 16 avqust 1992-ci ildə Türkiyənin Van bölgəsində anadan olmuşdur. O, Vəli Həydər bəy lisesinin məzunu olmuşdur. İdmançı lisedə oxuduğu müddətdə taekvonda üzrə Türkiyə birinçisi olmuşdur. O ilk medalını 15 yaşında qazanmışdır. Nur Tatar 2 dəfə kiçik yaşlılar arasında keçirilən Avropa çempionatında iştirak etmişdir və Avropa çempionu olmuşdur. Avropada A sinif çempionlarına medalları o təqdim etmişdir. == Karyerası == Rusiyada Sankt-Peterburqda 2010-cu ildə Avropa Taekvondo Çempionatında gümüş və Birləşmiş Krallıqda, Mançestrda 2012-ci ildə keçirilən Taykfando Çempionatında isə qızıl medal qazanmışdır.Ankarada Ankara İllər bankına transfer olmadan əvvəl TSE Spor klubunda Tatar, Cüneyt Gülçək ilə birlikdə işləmişdir. 2012-ci ildə Yaz Olimpiyadasında Türkiyəni təmsil edən komanda da yer alan Andrea St bernard, Paige Mcpherson, Carmen Martona qalib gəlmiş, finalda Kyung Seon Hwang oyamış, ancaq ona uduzaraq gümüş medal əldə etmişdir.2014-cü ildə Avropa Taekvondo Çempionatının yarımfinalında rusiyalı idmançı Anastasiya Baryshnikova 5–4 hesabı ilə uduzaraq bürünc medal qazanmışdır.Tatar 2014-cü ilin avqust ayında Türkiyə Milli Olimpiya Komitəsi tərəfindən verilən açıqlamaya görə "16 qızıl medal sahiblərindən" biri də o olmuşdur.

Tatar — Azərbaycan Respublikasının Cəbrayıl rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 7 fevral 1991-ci il tarixli, 54-XII saylı Qərarı ilə Cəbrayıl rayonunun Sirik kənd Sovetindən Tatar kəndi Xələfli kənd Sovetinin tərkibinə verilmişdir. 1993-cü ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdur. 2020-ci ildə Azərbaycan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir. == Toponimikası == Oykonim özündə türk tayfalarından olan tatarların adını əks etdirir. Erkən orta əsrlərə aid Orxon-Yenisey yazılı abidələrində də tatarların adı çəkilir. Tatar etnonimi ilk dəfə VI-IX əsrlərdə Baykal gölündən cənub-şərqdə köçəri həyat sürən monqol tayfalan arasında qeydə alınmışdır. XIII əsrdə monqol işğalları dövründə tatarların adı avropalılara da məlum oldu. Həmin bu dövrdən başlayaraq monqol işğalları zamanı Azərbaycana gəlmiş tatarlann bir qismi burada məskunlaşdılar. Monqol tarixinin tədqiqatçısı Rəşid-əd-Din monqol yürüşlərində türkdilli tayfaların iştirakından danışarkən Qafqazda tatar etnoniminin iştirakı ilə 14 toponim qeyd edir.

Tatar (fars. تاتار‎) — İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Maku şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. == Əhalisi == 2006-cı il məlumatına görə kənddə 38 nəfər yaşayır (7 ailə).

Tatar — Azərbaycan Respublikasının Qubadlı rayonunun Tatar kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin 25 may 1991-ci il tarixli, 123-XII saylı Qərarı ilə Qubadlı rayonunun Tatar kəndi Xocahan kənd Sovetindən ayrılaraq, bu kənd mərkəz olmaqla Tatar kənd Soveti yaradılmışdır. 1993-cü ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. Kənd 2020-ci ildə işğaldan azad olunub. == Toponimikası == Oykonim özündə türk tayfalarından olan tatarların adını əks etdirir. Erkən orta əsrlərə aid Orxon-Yenisey yazılı abidələrində də tatarların adı çəkilir. Tatar etnonimi ilk dəfə VI-IX əsrlərdə Baykal gölündən cənub-şərqində köçəri həyat sürən monqol tayfalan arasında qeydə alınmışdır. XIII əsrdə monqol işğalları dövründə tatarların adı avropalılara da məlum oldu. Həmin bu dövrdən başlayaraq monqol işğal Ian zamanı Azərbaycana gəlmiş tatarlann bir qismi burada məskunlaşdılar. Monqol tarixinin tədqiqatçısı Rəşid-əd-Din monqol yürüşlərində türkdilli tayfaların iştirakından danışarkən Qafqazda tatar etnoniminin iştirakı ile 14 toponim qeyd edir.

Tatar — Azərbaycan Respublikasının Zəngilan rayonunun Cahangirbəyli kənd inzibati ərazi dairəsində kənd. == Toponimikası == Tatar kəndi dağətəyi ərazidədir. Keçmış adı Kosakan Tatar olmuşdur. Əhali arasında Tatar Kosalar, Əhmədbəy Tatar da adlanır. Yaşayış məntəqəsini XIX əsrdə Qubadlı rayonunun Tatar kəndindən gəlmiş ailələr Kosakan adlı kəndin ərazisində məskunlaşaraq salmışdılar. Bu kəndin əvvəlki sakinləri isə vaxtilə Cənubi Azərbaycan ərazisinə köçərək orada məskunlaşmışlar. Oykonim qədim türk dillərindəki kosak (bağlanmış, birləşmış) sözlərindən və -an (yer, məkan) şəkilçisindən düzəlib, insanların oturaq həyata keçməsi ilə əlaqədar yaranmışdır. == Tarixi == 1993-ci ildə Ermənistan Respublikası Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğal edilib. 22 oktyabr 2020-ci ildə Azərbaycan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğaldan azad edilmişdir. == Əhali == 1886 - cı ilin ailə siyahılarından çıxarılmış Zaqafqaziya vilayəti əhalisinin sayına dair statistik məlumatlara əsasən, Yelizavetpol quberniyasının Zəngəzur qəzasının 2-ci Zəngilan kənd dairəsi, Tatar kəndində 75 tüstü və 345 nəfər şiə təriqətli müsəlman azərbaycan türkü yaşayırdı (mənbədə - "tatarlar").

== Təbii yayılması == Rusiyanın Avrоpa hissəsinin mеşə-çöl zоnasında, Qafqazda, Qərbi Avrоpanın cənub-şərqində, Balkanda, İranda, Türkiyədə yayılmışdır. == Botaniki təsviri == Hündürlüyü 9 m-ə qədər оlan, gеniş оvalşəkilli çətirə malik iri kоl və ya kiçik ağacdır. Gövdəsinin qabığı hamar, tünd bоz və ya qara rəngdə оlub, qırmızımtıl və ya qəhvəyi rəngli cavan budaqlara malikdir. Tumurcuqları yumurtaşəkilli və ya yumru, uzunluğu 4 mm-ə qədərdir, tumurcuq pulcuğu qırmızı-qоnur, kənarları ağ tüklüdür. Yarpaqları yumurtavari, еnli yumurtavari və dairəvi оlub, 6-10 sm uzunluqda, 3-7 sm еnindədir. Yarpaq ayasının üst səthi tünd-yaşıl, alt səthi bir qədər açıqdır, damar bоyu tükcüklərlə örtülüdür, qaidəsi ürəkvari və ya dairəvi, üçdilimlidir. Çiçəkləri ağ və ətirlidir, salхım çiçək qrupuna yığılmışdır. Çiçək qrupu 5-7 sm uzunluğunda, vəziciklərlə örtülü saplaqlı başcıqlardır. May-iyun aylarında çiçəkləyir. Qanadlı mеyvələri 3-4 sm uzunluqda, çılpaq və ya tükcüklərlə örtülüdür, sеntyabrda yеtişir.

Hatari (azərb. "Qənim"‎) — İslandiyanın Reykyavik şəhərində qurulmuş satirik texno və pank rok qrupu. Qrup Klemens Hanniqan, Mattias Haraldsson və Eynar Stefanssondan təşkil olunmuşdur. 2015-ci ildən fəaliyyətdə olan qrupun indiyədək bir mini-albomu və bir neçə sinqlları buraxılmışdır. Hatari canlı ifalarına və BDSM üslubunda geyimlərinə görə tanınır. Qrupun üzvləri Hatarini "anti-kapitalist BDSM texno incəsənət qrupu" kimi təsvir edir və qrupun əsas hədəfinin kapitalizmi məhv etmək olduğunu iddia edirlər. Hatari qrupu "Hatrið mun sigra" (azərb. Nifrət qalib gələcək‎) mahnısı ilə İslandiyanı İsrailin Tel-Əviv şəhərində keçirilən 2019 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsində təmsil etmiş və nəticədə 10-cu yeri qazanmışdır. == Tarixi == Hatari qrupu Klemens Hanniqan və Mattias Haraldsson tərəfindən 2015-ci ildə qurulmuş, daha sonra isə qrupa Eynar Stefansson da qoşulmuşdur. İslandiyalılar ilk dəfə Hatari ilə 2016-cı ildə İslandiya Hava Yolları festivalında tanış olmuşdur.

Tatar boğazı - Avrasiya materikini Saxalin adasından ayırır. Oxot dənizinı isə Yapon dənizi ilə birləşdirir. Boğazın sularında Amur limanı yerləşir və üstəlik boğazı Saxalin körfəzinin suları yuyur. Yaponiyada Mamiya Rinzonun şərəfinə Mamiya boğazı (間宮海峡, Mamiya kaykyo) kimi tanınır. == Coğrafiyası == Uzunluğu 663 km, eni isə cənubda 324 km, simalda 40 km təşkil edir. Ən dar yeri 7,5 km-dir. Boğaz Yapon dənizinin ən soyuq hissəsiidir. Belə ki dənizin donan hissəsinin 90% buranın payına düşür. Boğaz cənub hissədə 40-80 gün, şimalda isə 140-170 gün buzla örtülü olur. Buz örtüyünün qalılığı isə 1,5 m catır.

Tatar damotu (lat. Leonurus tataricus) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin damotu cinsinə aid bitki növü.

Таtar dili (tatar. татар теле / tatar tele, татарча / tatarça) — tatarların milli dili, Rusiya Federasiyasının Tatarıstan Respublikasının dövlət dili, yayılmasına görə Rusiyada rus dilindən sonra ən yayqın ikinci dil. Türk dillərinin qıpçaq qrupunun Volqaboyu-qıpçaq yarımqrupuna aiddir. Leksikasına görə daha çox başqırd, qazax, noqay və nisbətən qaraqalpaq, qaraçay-balkar, qumuq, özbək, azərbaycan və türk dillərinə yaxındır. == İstinadlar == == Ədəbiyyat == Ахатов Г.Х.. Язык сибирских татар. Фонетические особенности (монография). Уфа, 1960. Ахатов Г.Х. Диалект западносибирских татар (монография). Уфа, 1963.

Tatar doqquzdonu (lat. Lonicera tatarica) — bitkilər aləminin fırçaotuçiçəklilər dəstəsinin doqquzdonkimilər fəsiləsinin doqquzdon cinsinə aid bitki növü. == Təbii yayılması == Cənubi Sibirdə, Orta Asiya dağlarında, Tyan-Şanda, Altada bitir. == Botaniki təsviri == Hündürlüyü 1,5-2,5 m-ə qədər olan koldur. Gövdəsinin qabığı bozumtul rəngdə olub, tədricən soyulur. Cavan zoğları hamar, sarımtıl-qonur rənglidir, zoğun ucunda yumurtavari, qarşı-qarşıya yerləşmiş tumurcuqları olur. Yarpaqları 6 sm uzunluqda və 3 sm enində olmaqla yumurtavarı və ya neştərvarı formalıdır, ucdan sivriləşmiş, bəzi hallarda iridir, yarpaq qoltuğunda cüt-cüt yerləşir, ləçəkləri ağ və ya tünd çəhrayı rənglidir. Meyvəsi 7 mm diametrində, qırmızı və ya sarımtıl rəngli, kürəvidir, avqust ayında yetişir, acıdır, yeyilmir, budaqlar üzərində cüt-cüt sərbəst və ya azacıq bitişik halda olur. == Ekologiyası == Təbii halda meşə-çöl zonasında, çay vadilərində, qayalarda, meşə yaruslarında kölgəli ərazilərdə bitir. == Azərbaycanda yayılması == Böyük Qafqazda, Kür-Araz ovalığında və Cənub böıgəsində rast gəlinir.

Tatami daşları (畳石, Tatami-ishi) – Yaponiyanın Okinava prefekturasının Kumecima şəhəri yaxınlığında yerləşən təbiət abidəsi. Kume adasının cənub-şərqindəki kiçik O adasının cənub sahilində, Kumecima Prefektural Təbiət Parkında yerləşir. Təbiət abidəsi bir-birindən nazik sərhədlərlə ayrılmış pentaqonal və heksaqonal qayalardan ibarətdir. Hər qayanın diametri 1–1,5 metrdir. Qayalar şimaldan cənuba 50 metr boyunca, qərbdən şərqə isə 250 metr uzunluğunda uzanır. Miosen dövründə andezitik lavanın soyuyaraq sütunvari yığılmasından əmələ gəlmişdir. Abidə tatami otaqlarına bənzədiyi üçün belə adlandırılıb. Bəzən isə tısbağa qınındakı kiçik sipərlərə bənzədilir. 1967-ci ildə Ryukyu hökuməti tərəfindən Milli Abidə kimi təsdiqlənmişdir. 1971-ci ildə imzalanan Okinava Reverziya Müqaviləsindən sonra Prefektural Mədəni Abidə statusu almışır.

Atari SA (əvvəllər Infogrames Entertainment SA) — baş qərargahı Paris şəhərində yerləşən Fransa videooyun holdinq şirkəti. == Tarixi == Şirkət Bruno Bonnell tərəfindən 1983-cü ilin iyun ayında, Lion şəhərində "Infogrames" adı ilə qurulmuşdur. Şirkət uğurlu inkişaf siyasəti nəticəsində böyümüş, "Atari" brendini satın alaraq onun adını mənimsəmişdir."Infogrames" 2001-ci ildə "Hasbro Interactive" studiyasını 100 milyon ABŞ dollarına satın almışdır.Bundan sonra şirkət "MicroProse" studiyası və "Dungeons & Dragons" seriyasının hüquqlarını satın almışdır. Şirkət "MicroProse" studiyasının satın alınması ilə "Civilization" seriyasının da hüquqlarına sahib oldu. Buna baxmayaraq, seriyanın hüquqları daha sonra, 2004-cü ildə "Take-Two Interactive" korporasiyası tərəfindən 22.3 milyon ABŞ dollarına satın alınmışdır."Atari, Inc.", "Atari Interactive, Inc.", "Humongous, Inc." və "California US Holdings, Inc." 21 yanvar 2013-cü il tarixində, Birləşmiş Ştatlar Bankrotluq Məcəlləsinin 11-ci maddəsinə əsasən Birləşmiş Ştatlar Bankrotluq Məhkəməsi üçün kollektiv şəkildə petisiyası imzalamışdır.

Atari SA (əvvəllər Infogrames Entertainment SA) — baş qərargahı Paris şəhərində yerləşən Fransa videooyun holdinq şirkəti. == Tarixi == Şirkət Bruno Bonnell tərəfindən 1983-cü ilin iyun ayında, Lion şəhərində "Infogrames" adı ilə qurulmuşdur. Şirkət uğurlu inkişaf siyasəti nəticəsində böyümüş, "Atari" brendini satın alaraq onun adını mənimsəmişdir."Infogrames" 2001-ci ildə "Hasbro Interactive" studiyasını 100 milyon ABŞ dollarına satın almışdır.Bundan sonra şirkət "MicroProse" studiyası və "Dungeons & Dragons" seriyasının hüquqlarını satın almışdır. Şirkət "MicroProse" studiyasının satın alınması ilə "Civilization" seriyasının da hüquqlarına sahib oldu. Buna baxmayaraq, seriyanın hüquqları daha sonra, 2004-cü ildə "Take-Two Interactive" korporasiyası tərəfindən 22.3 milyon ABŞ dollarına satın alınmışdır."Atari, Inc.", "Atari Interactive, Inc.", "Humongous, Inc." və "California US Holdings, Inc." 21 yanvar 2013-cü il tarixində, Birləşmiş Ştatlar Bankrotluq Məcəlləsinin 11-ci maddəsinə əsasən Birləşmiş Ştatlar Bankrotluq Məhkəməsi üçün kollektiv şəkildə petisiyası imzalamışdır.

Babarı (az.-əbcəd بابارێ‎, fars. بابارود‎) - İranın Zəncan ostanının Tarım şəhristanının Mərkəzi bəxşinin Dəram qəsəbəsinin ərazisinə daxil olan kənd. == Əhalisi == 2016-cı ilin məlumatına görə kənddə 59 nəfər yaşayır (25 ailə).

Baharı — Azərbaycanlılar arasında keçmişdə geyilən qısaqollu dondur.

Cadarı — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. == Tarixi == Kənd 1999-cu ildə yaradılmışdır. == Əhalisi == 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kəndə 523 nəfər əhali yaşayır.

Katara (çin. 卡塔拉 Kǎ Tǎ Lā) — Avatar: Aanq haqqında əfsanə cizgi serialın və Axırıncı hava maqı filmin əsas personajlardan biri; Korra əfsanəsi cizgi serialın personajı. Birinci serialın əvvəlində Katara Cənub qütbdə tək bir su maqı idi. == Yaradılması və konsepsiyası == Yayılmamış pilot seriyasında Kataranın adı Kia (ing. Kya) idi. Nickelodeon-un hüquq şöhbəsi həmin adın bir video oyunda artıq işləndiyini öyrənəndə ona veto qoymuşdu. Bundan sonra Kanna adı təklif olunub, amma o daha sonra Kataranın nənəsi üçün işlənilib. Kia isə Kataranın anası olub.The Women of Avatar: The Last Airbender xüsusi buraxılışda Maykl Dante DiMartino və Brayan Konietzko deyiblər ki, Katara serialın Deyteraqonistidir və hekayə onun baxışından danışılır.

Matara (sinh. මාතර, tam. மாத்தறை) — Şri-Lankada şəhər. Cənub əyalətinin okean sahillərində yerləşir. Ölkə paytaxtı Kolombodan 160 km məsafədədir. Matara dairəsinin əsas ticarət mərkəzi və inzibati mərkəzidir. Şəhər 2004-cü ildə Hind okeanında baş vermiş zəlzələdən böyük zərər görmüşdür. Şəhər əhalisinin sayı 68 000, aqlomerasiyada isə əhalinin sayı 831 mindir. == Etimologiyası == «Matara» sözü «Böyük bərə» mənasını verir və böyük ehtimal ki, tamil dilində olan «matturay» sözündəndir. Matturay sözü isə «böyük dəniz limanı» və ya «böyük qala» mənasını daşıyır.

Yəhərüstü (Yəhər üzü,Yəhərüzlüyü, Qacarı) — Azərbaycanda yəhərin üstünə salınmaq üçün toxunan kiçik ölçülü xovlu xalça. Azərbaycanda xovlu xalça üsulu ilə toxunmuş və azərbaycanlıların yəhərin yastığının üstünə saldığı rəngbərəng qotazlarla bəzədilmiş kiçik ölçülü yəhərüstünü əsasən imkanlı adamlar toxutdururdular. Yəhərüstü Azərbaycanın bir çox bölgələrində "yəhər üzü" yaxud da "yəhərüzlüyü" adlandırılır.

Pavarı (az.-əbcəd پاوارێ‎, fars. پاوه‌رود‎) - İranın Zəncan ostanının Tarım şəhristanının Mərkəzi bəxşinin Dəram qəsəbəsinin ərazisinə daxil olan kənd. == Əhalisi == 2016-cı ilin məlumatına görə kənddə 558 nəfər yaşayır (172 ailə).

Tacaraq (Əcəbşir) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Əcəbşir şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. Tacarıq (Miyanə) — İranın Şərqi Azərbaycan ostanının Miyanə şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd.

Taiaro (fr. Taiaro) — Tuamotu arxipelaqına daxil olan kiçik atoll (Fransa Polineziyası). == Coğrafiya == Tuamotu arxipelaqının şimal-qərbində yerləşir. Taenqa atolundan 53 km şimal-şərqdə, Rarakadan 42 km cənub-qərbdə yerləşir. Ən yaxın materik sahilindən (Cənubi Amerika) 6200 km məsafədədir. Ada ovalvari formaya malikdir. Atollun sahəsi 6 km²-dir. Maksimal hündürlüyü 5 metrdir. Daxilində olan laqunun dərinliyi 15 – 20 m arasında dəyişir. Ümumi sahəsi isə 12 km²-dir.

Talabı — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. == Toponimikası == Talabı oyk., düz. Quba r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də kənd. Dağətəyi düzənlikdədir. Keçmişdə kənd 3 məhəllədən ibarət olmuşdur. Kəndin böyüməsi nəticəsində ondan Baş Talabı (Sər Talabı), 'Orta Talabı (Minkə Talabı) və Aşağı Talabı (Zır Talabı) məntəqələri yaranmışdır. Baş Talabıdan çıxan ailələr Talabıqışlaq kəndini yaratmışlar. Aşağı Talabı indi Xaruşə, Baş Talabı isə Talabı adlanır. Oykonim fars dilindəki təlab (çəmən, bağ, bağça) sözündən və mənsub, bildirən -/ şək.-sindən ibarət olub, “çəmənlik, bağ- çalıq” mənasındadır. == Əhalisi == 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kəndə 343 nəfər əhali yaşayır.