Ömər ibn Xəttab

Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən, mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.

Ömər ibn əl-Xəttab və ya I Ömər (ərəb. عمر بن الخطاب‎; təq. 586, Məkkə – 3 noyabr 644^[1], Mədinə) — 634–644-cü illərdə I xəlifə Əbu Bəkrin vəfatından sonra onun təyinatı ilə Rəşidi xilafətinin ikinci xəlifəsi․

Ömər ibn Xəttab
ərəb. عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ‎
Rəşidi xilafətinin 2-ci xəlifəsi
634 – 3 noyabr 644
Əvvəlki	Əbu Bəkr
Sonrakı	Osman ibn Əffan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	təq. 586
Doğum yeri	Məkkə, Hicaz
Vəfat tarixi	3 noyabr 644[1]
Vəfat yeri	Mədinə, Rəşidi xilafəti
Vəfat səbəbi	bıçaq xəsarəti[d]
Dəfn yeri	Məscid ən-Nəbəvi
Fəaliyyəti	dövlət xadimi, Xəlifə, imam, dini rəhbər[d], Səhabə
Həyat yoldaşları	Ümmü Gülsüm binti Əli
Uşaqları	Abdullah ibn Ömər ibn Xəttab[2], Asim ibn Ömər, Həfsə binti Ömər
Dini	islam
Hərbi xidmət
Döyüşlər	Bədr döyüşü, Uhud döyüşü, Xəndək döyüşü, Xeybər döyüşü
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

581-ci ildə Məkkədə doğulub.

3 noyabr 644-cü ildə Mədinədə vəfat edib.

Müsəlmanların Suriya və Fələstinin fəthi sırasında Bizanslılarla ilk döyüşü.

• Sosial nəticə:

1. Müharibə müsəlmanların zəfəri ilə başa çatdı (28 Cəmaziyəəvvəl 13/30 Temmuz 634).
2. Bu müharibədə 3000 düşmən əsgəri öldürüldü; müsəlmanlar isə sadəcə 14 şəhid verdilər.

• Siyasi nəticə:

1. Bizans imperatoru Herakleios bu müharibədən çox qorxaraq Humus’tan Antakyaya qaçmışdır.
2. Əcnadeyn savaşı ilə Fələstin və Suriyanın qapıları müsəlmanlara açılmış, 2 il sonra Yərmuk döyüşündə zəfər qazanılması nəticəsində bölgənin fəthi tamamlanmışdır.
3. Bu döyüş nəticəsində Suriya, 637-ci ildə isə Fələstin torpaqları alındı.

Müsəlmanlara Şimali İraq və İranın qapılarını açan meydan döyüşü (15/636).

• İqtisadi nəticə:

1. Bu döyüşün nəticəsində müsəlmanlar böyük miqdarda qənimət ələ keçirdilər. Bunların ən qiymətlisi İran bayrağı idi.

• Sosial nəticə:

1. Sərkərdə Rüstəmin Hilal ibn Ulləfə tərəfindən öldürülməsindən sonra Sasani ordusu dağıldı.

1. Bu qələbə nəticəsində İraqın qapıları müsəlmanların üzərinə açıldı.
2. İran dövlətinin süqutu başlandı.
3. Sasanilərin paytaxtı olan Mədainin fəthinə az qaldı.

Suriyada Bizans hökmdarlığına son qoyan və müsəlmanların bölgəyə hakim olmasına səbəb olan döyüş (15/636).

• Sosial nəticə:

1. Bizans ordusu ağır bir məğlubiyyətə uğradı.
2. Sərkərdə Theodoros və çox sayda əsgər öldürüldü.
3. Sağ qalanlar Fələstin, Hələb və Əlcəzair tərəflərə qaçdılar.

• Siyasi nəticə

1. Suriyada Bizans hakimiyyətinə son qoyuldu.
2. Müsəlmanlar Suriyaya hakim oldular.

Ömərin dövründə İraqda müsəlmanlarla Sasanilər arasında cərəyan edən döyüş.

• İqtisadi nəticə:

1. Müsəlmanlar böyük bir həmlə ilə Sasani ordusunu məğlub etdilər.
2. Böyük qənimət ələ keçirildi.

• Siyasi nəticə:

1. Celula döyüşü ilə müsəlmanlar Kadisiyədən sonra Sasanilərə böyük bir zərbə vurmuş oldular.

Bu Döyüş 13 Ramazan sonu/Kasım 634-cü ildə baş vermişdir.

• Sosial nəticə:

1. Müsəlmanlar döyüşdə məğlub oldular.
2. İlk fəthlər sırasında ən ağır məğlubiyyətlərdən sayılır.

Bu döyüş 642-ci ildə Xilafət və Sasanilər arasında baş vermişdir.

• Sosial nəticə:

1. Sasani ordusu məğlub oldu.
2. Bu məğlubiyyətdən sonra Sasanilər bir daha özlərinə gələ bilmədilər və imperiya sürətlə dağılmağa başladı.

• Siyasi nəticə:

1. Nəhavənddə qazanılan zəfər Fəth-ul-futuh (fəthlər-fəthi) adlandırılmışdır.
2. Bu döyüşdən sonra müsəlmanlar İranı demək olar ki, heç bir maneəyə rast gəlmədən fəth etmişdilər.

Misir 642-ci ildə fəth edildi.

• Sosial nəticə

1. Müsəlman Ərəblər, Misirin yerli xalqına heç bir zülm vermədilər, əksinə onlarla çox yumşaq rəftar edirdilər. Onları dinlərində qalmaq və ya İslamı qəbul etmək xüsusunda sərbəst buraxdılar. Misirlilərdən müsəlman olanlar, müsəlmanların tabe olduqları hüquqlara tabe oldular.
2. Müsəlman Ərəblər Misirin yerli xalqına dini azadlıq vermişdilər. Amr ibn As Bablyon qalasını ələ keçirdikdən sonra bu xüsusu təkid etməkdəydi.
3. Ərəblərin Misirdə yaxşı idarəsinə dəlalət edən bir məsələdə Yaqubilər və Məlqanilər arasında bərabərlik qərar vermişdir. Müsəlman Ərəblər, bu iki xristianlıq məzhəbini qanun qarşısında bərabər tutmuşdu.
4. Müsəlman Ərəblər, Misir ərazisini yerli xalqa buraxmışdılar. Beləliklə Misirlilər, uzun vaxtdan bəri əldə edə bilmədikləri böyük bir rahatlığa qovuşmuşdular.

Şam şəhəri Rəcəb ayında 635-ci ildə fəth edildi.

• Sosial nəticə:

1. Əhalidən cizyə vergisi alınırdı.
2. Cizyə milli müdafiə vergisi olduğu üçün özlərini qorumamaq şərtiylə Şam əhalisindən alınan cizyələrdə iadə edildi.
3. Cizyə qızıl olaraq 4 dinar və ya gümüş olaraq 40 dirhəm idi.

Qüdüsün fəthi 17/638 bəzi qaynaqlara görə isə 16/637-ci ildə tamamlanmışdır.

• Sosial nəticə:

1. Qüdsə yəhudilər yerləşdirilmədi. Buna qarşılıq olaraq Qüdüs xalqı, digər şəhərlər kimi cizyə verməli idi.
2. Qüdüs xalqına dini inanclar məsələsində azadlıq verildi.

• İslam (qısa məlumat kitabı). Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının Baş Redaksiyası. Bakı: 1989, səh.96.
• Hakkı Dursun Yıldız. Ecnadeyn savaşı, DİA, Cild-10, Səh-385
• Hasan İbrahim Hasan. Mısırın Fethi, İslam Tarihi, İstanbul 1991, Səh 298–309
• Hayrettin Yücesoy. Kadisiye savaşı, DİA, Cild-24, Səh 136–137
• Mustafa Fayda. Celula savaşı, DİA, Cild-7, Səh 272–273
• Mustafa Fayda. Yermuk savaşı, DİA, Cild-43, Səh 485–486
• Nuri Ünlü. Köprü vakası, İslam Tarihi, İstanbul 2015, Səh 100–101
• Nuri Ünlü. Nihavent vakası, İslam Tarihi, İstanbul 2015, Səh 105–107
• Nuri Ünlü. Şamın Muhasara və Fəthi, İslam Tarihi, İstanbul 2015, Səh 108–109
• Nuri Ünlü. Filistin və Küdüsün Fethi, İslam Tarihi, İstanbul-2015, Səh 110–111
• Nuri Ünlü. Mısırın Fethi, İslam Tarihi, İstanbul 2015, Səh 112–113
• Nuri Ünlü. Nihavend savaşı, İslam Tarihi, İstanbul 1984, Səh 65

• İlk dövrdəki müsəlmanlar arasında şura düşüncəsi var idimi?  (az.)
• Xəlifə "Bəqərə" surəsini on iki ilə öyrənir. makarem.ir  (az.)