Fərdiyyətçi anarxizm

Fərdiyyətçi anarxizm[1] — fərdi şüur və fərdi marağa heç bir kollektiv orqan və ya dövlət orqanı tərəfindən əngəl törədilməməli olduğunu müdafiə edən anarxizm modeli.[2]

Fərdi anarxizm, sosialist, kollektivist və kommunalist hərəkatların ümumi mülkiyyət ideyasına qarşı mülkiyyətin fərdlərin əlində olmasını müdafiə edir.[3] Qodvin xeyriyyəçilik ideyasını müdafiə edərkən hər bir fərdin öz əməyi və əmlakı üzərində fərdi söz sahibi olmaq hüququnu da ifadə edirdi və zamanla hökumətin kiçilməsinə səbəb olacaq mütərəqqi rasionalizmə inanırdı ki, bu da son nəticədə dövlətin ləğvinə səbəb olmalı idi.

Bu fəlsəfənin tanınmış adlarından biri olan Maks Stirner həm də ilk fərdiyyətçi anarxistdir. Ştirnerin fəlsəfəsi fərdiyyətçi anarxizmin eqoist formasıdır; Onun fikrincə, Allahı, dövləti, əxlaqi qaydaları və cəmiyyəti[4] nəzərə almadan istədiyi kimi hərəkət edən şəxsin cəmiyyət üzvləri qarşısında heç bir məsuliyyəti yoxdur.[5] Ştirnerə görə hüquqlar insan şüurunda qorxudur və cəmiyyət deyə bir şey yoxdur; "Fərdlər onun reallığıdır." O, mülkiyyəti hüquqlara deyil, gücə malik olan varlıqlar kimi görür.[6] Stirner, mərhəmətsizliyə hörmət ediləcəyi eqoistlərin birliyini insanları bir araya gətirəcək bir təşkilat modeli olaraq görür.[7]

Boston anarxistləri fərdiyyətçi anarxizmin fərqli, daha az radikal formasını müdafiə edirdilər. Onlar azad bazarları və xüsusi mülkiyyəti dəstəkləyirdilər.[8] Onlar azadlığın və mülkiyyətin qorunmasının şəxsi müqavilələrlə təmin edilməsinin tərəfdarı idilər.[9] Bundan əlavə, əmək haqqının mübadilə edilməsini nəzərdə tuturdular , lakin onlar dövlət inhisarında olan kapitalizmin (dövlət zəmanəti altında inhisar kimi müəyyən edilir[10][10]) əməyin ödənilməsini təmin etməyəcəyi barədə xəbərdarlıq edirdilər.

Hələ 19-cu əsrdə Amerika fərdiyyətçiləri arasında müxtəlif məsələlərdə fikir ayrılıqları yaranıb və buna görə də fərdiyyətçi anarxizm baxımından konkret bir nəzəriyyədən danışmaq mümkün görünmür. Məsələn, Taker əqli mülkiyyət hüquqlarına qarşı çıxdığı halda; Spuner dəstəkləyir. Taker torpağın yalnız istifadə edildiyi ölçüdə mülkiyyət hüququnu müdafiə etdiyi halda, Bayinqton və Spuner mülkiyyətə dair belə bir məhdudiyyətin olmadığını qeyd edirdilər.

19-cu əsrdə Taker və bəzi digər anarxistlərin təbii hüquqlar ideyasını tərk edərək Stirnerin fəlsəfəsi işığında "eqoizmi" qəbul etdilər.[11][12] Bu əsrdən sonra "individualist anarxizmin çiçəklənmə dövrü sona çatdı."[13] Lakin fərdiyyətçi anarxizm daha sonra Mörri Rotbard tərəfindən 20-ci əsrdə inkişaf etdirildi. Əsrin ortalarında bu cərəyan anarxo-kapitalistlər tərəfindən müxtəlif dəyişikliklərlə daha geniş kontekstdə azadlıq hərəkatlarından biri kimi qəbul edildi.[14]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Ward, Colin. Anarchism: A Very Short Introduction. Oxford University Press, 2004, p. 2
  2. ↑ Heywood, Andrew, Key Concepts in Politics, Palgrave, ISBN 0-312-23381-7, 2000, p. 46
  3. ↑ Freeden, Micheal. Ideologies and Political Theory: A Conceptual Approach. Oxford University Press. ISBN 0–19–829414-X. pp. 314
  4. ↑ Miller, David. "anarchism." 1987. The Blackwell Encyclopaedia of Political Thought. Blackwell Publishing. p 11
  5. ↑ Heider, Ulrike. Anarchism: Left, Right and Green, San Francisco: City Lights Books, 1994, pp. 95–96
  6. ↑ "What my might reaches is my property; and let me claim as property everything I feel myself strong enough to attain, and let me extend my actual property as fas as I entitle, that is, empower myself to take…" In Ossar, Michael. 1980. Anarchism in the Dramas of Ernst Toller. SUNY Press. p. 27
  7. ↑ Woodcock. George. 2004. Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements. Broadview Press. p 20
  8. ↑ "Anarchism is a word without meaning, unless it includes the liberty of the individual to control his product or whatever his product has brought him through exchange in a free market — that is, private property. Whoever denies private property is of necessity an Archist." "ANARCHISM AND PROPERTY", by Benjamin Tucker in "The New Freewoman", November 15 1913
  9. ↑ Benjamin Tucker, "defense is a service like any other service; that it is labor both useful and desired, and therefore an economic commodity subject to the law of supply and demand; that in a free market this commodity would be furnished at the cost of production; that, competition prevailing, patronage would go to those who furnished the best article at the lowest price; that the production and sale of this commodity are now monopolized by the State; and that the State, like almost all monopolists, charges exorbitant prices" "Instead of a Book" (1893)
    "Anarchism does not exclude prisons, officials, military, or other symbols of force. It merely demands that non-invasive men shall not be made the victims of such force. Anarchism is not the reign of love, but the reign of justice. It does not signify the abolition of force-symbols but the application of force to real invaders." Tucker, Benjamin. Liberty October 19 1891.
  10. ↑ 1 2 Schwartzman, Jack. Ingalls, Hanson, and Tucker: Nineteenth-Century American Anarchists. American Journal of Economics and Sociology, Vol. 62, No. 5 (November, 2003). p. 325
  11. ↑ Watner, Carl. 1977. "Benjamin Tucker and His Periodical, Liberty." Journal of Libertarian Studies
  12. ↑ Brooks, Frank H. 1994. The Individualist Anarchists: An Anthology of Liberty (1881–1908). Transaction Publishers. p. 75.
  13. ↑ Avrich, Paul. 2006. Anarchist Voices: An Oral History of Anarchism in America. AK Press. p. 6
  14. ↑ Miller, David. Anarchism. The Blackwell Encyclopaedia of Political Thought 1987. p. 11