Dövlət mülkiyyəti

Sosializm
Nəzəriyyələr və fikirlər
Təsirlər
Seçimlər
Şəxslər

Dövlət mülkiyyəti — istehsal vasitələri və məhsulları da daxil olmaqla, mülkiyyət, tam olaraq dövlətin mülkiyyətindədir və ya ortaq və ya ortaq mülkiyyət əsasında.

Dövlət müxtəlif mülkiyyət formalı səhmdar cəmiyyətlərində səhmlərə sahib ola bilər, bundan əlavə dövlət öz funksiyalarının həyata keçirilməsi üçün zəruri olan hər hansı bir əmlaka sahib ola bilər[1].

SSRİ-də dövlət mülkiyyəti mülkiyyətin ən yüksək forması hesab olunurdu və sosialist dövlətinin iqtisadi sisteminin əsasını təşkil edirdi, əmr-inzibati iqtisadiyyatın əsasını təşkil edirdi.

Xüsusi, yerli özünüidarəetmə mülkiyyəti ilə yanaşı mövcud olan, müəyyən iqtisadi obyektlər üzərində dövlətin sərəncamvermə, sahibolma və idarəetmə hüquqlarının məcmusunu əhatə edən mülkiyyət növü. Ölkənin bütün vətəndaşları eyni dərəcədə bu mülkiyyətin sahibləridir. Bunu dövləti təmsil edən orqan idarə edir[2].

Ölkədə torpaq, yerin təki, sular və meşələr dövlətin müstəsna mülkiyyətidir. Sənayedə, tikintidə və kənd təsərrüfatında əsas istehsal vasitələri, nəqliyyat və rabitə vasitələri, dövlət bankları dövlət tərəfindən təşkil edilmiş ticarət və kommunal müəssisələrinin, başqa müəssisələrin əmlakı, şəhərlərin mənzil fondunun bir qismi, məktəblər, xəstəxanalar, eləcə də dövlətin vəzifələrinin həyata keçirilməsi üçün lazım olan başqa əmlak dövlət mülkiyyətidir[2].

Bazar iqtisadiyyatlarında dövlət varlıqları çox vaxt səhmdar şirkətləri kimi idarə olunur və idarə olunur, hökumətin şirkətin bütün hissəsinə və ya nəzarət payına sahibdir[3]. Bu forma tez-tez dövlətə məxsus bir müəssisə olaraq adlandırılır. Dövlət müəssisəsi mənfəət tələb etməməsi səbəbindən qeyri-kommersiya birliyi olaraq fərqli yollarla fəaliyyət göstərə bilər[4][5]; rəqabətçi sahələrdə iş yeri olaraq; ya da təbii inhisar kimi. Hökumətlər ümumi büdcəni dəstəkləmək üçün gəlirli işlərindən də istifadə edə bilərlər. Dövlət mülkiyyətinin digər ictimai mülkiyyət formalarından yaranmasına korporativləşdirmə deyilir[6].

Sovet tipli iqtisadiyyatda dövlət mülkiyyəti mülkiyyət kimi sənayenin üstünlük təşkil edən forması idi. Dövlətin torpaq və təbii sərvətlər üzərində inhisarı var idi və müəssisələr nominal olaraq planlı bir iqtisadiyyatın qanunvericilik çərçivəsində və bu səbəbdən bazara və qarışıq iqtisadiyyata sahib olan müəssisələrə nisbətən fərqli meyarlara uyğun fəaliyyət göstərirdi[7].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Государственная Собственность — Большой энциклопедический словарь". 2015-05-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-03.
  2. ↑ 1 2 "Dövlət mülkiyyəti" (az.). banker.az. 2021-05-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-03.
  3. ↑ Gregory, Paul R.; Stuart, Robert C. Comparing Economic Systems in the Twenty-First Century. Boston: Houghton Mifflin. 2003. 27. ISBN 0-618-26181-8. There are three broad forms of property ownership-private, public, and collective (cooperative).
  4. ↑ Hastings, Mason and Pyper, Adrian, Alistair and Hugh. The Oxford Companion to Christian Thought. Oxford University Press. December 21, 2000. səh. 677. ISBN 978-0198600244. Socialists have always recognized that there are many possible forms of social ownership of which co-operative ownership is one. Nationalization in itself has nothing particularly to do with socialism and has existed under non-socialist and anti-socialist regimes. Kautsky in 1891 pointed out that a ‘co-operative commonwealth’ could not be the result of the ‘general nationalization of all industries’ unless there was a change in ‘the character of the state’.
  5. ↑ Ellman, Michael. Socialist Planning. Cambridge University Press. 1989. səh. 327. ISBN 0-521-35866-3. State ownership of the means of production is not necessarily social ownership and state ownership can hinder efficiency.
  6. ↑ "Public Ownership". Oxford Dictionaries. January 26, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 25, 2018. Ownership by the government of an asset, corporation, or industry.
  7. ↑ Tupper, Allan. "Public Ownership". The Canadian Encyclopedia. Historica Canada. February 7, 2006. April 17, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 25, 2018. public ownership generally refers to enterprises, wholly or partially government owned, which sell goods and services at a price according to use. According to this definition, government-owned railways, airlines, and utilities are examples of public ownership, but hospitals, highways and public schools are not.