Anarxist iqtisadiyyat


Anarxist iqtisadiyyat — anarxizmin siyasi fəlsəfəsi daxilində iqtisadi fəaliyyət nəzəriyyələri və təcrübələrinin məcmusudur. Anarxistlər anti-kapitalistdirlər və anarxizmə ümumiyyətlə, liberal sosializmin bir forması[1], yəni dövlətsiz bir sosializm sistemi deyilir.[2][3][4] Anarxistlər xüsusi mülkiyyəti dəstəkləyir (mülkiyyət və istifadə baxımından, yəni qarşılıqlı uzufrukt olaraq təyin olunur)[5][6] və kapitalın, faizlərin, inhisarın, istehsal mülkiyyətinin xüsusi mülkiyyət kimi cəmləşməsinə və kapitalizmə xas hesab olunan mənfəət, icarə, sələmçilik və muzdlu köləliyə qarşı çıxırlar.[7][8]

Anarxizm əksər hallarda radikal bir sol və ya həddindən artıq sol hərəkatı kimi qəbul edilir[9][10] və iqtisadiyyatın çox hissəsi, eyni zamanda hüquq fəlsəfəsi, kommunizm, kollektivizm, sərbəst bazar, fərdiyyətçilik, qarşılılıq kimi solçu və sosialist siyasətin anti-avtoritar, hökumət əleyhinə liberalist şərhlər və liberalist sosialist iqtisadi nəzəriyyələr arasında partializm və sindikalizmi əks etdirir.[11]

Anarxistlər xarakterik kapitalist qurumların repressiv hesab etdikləri müxtəlif iqtisadi fəaliyyət növlərini, o cümlədən xüsusi mülkiyyəti (şəxsi mülkdə deyil, istehsal mülkiyyətində olduğu kimi), iyerarxik istehsal münasibətlərini, xüsusi mülkiyyətdən icarə haqqını, mübadilə mənfəətini təşviq etdiyini və çoxaldığını iddia edirlər.[2][4][12] Anarxistlər kapitalistlər, torpaq mülkiyyətçiləri[2] və digər bütün məcburi iyerarxiya formaları, sosial-iqtisadi idarəetmə və sosial təbəqələşmə daxil olmaqla hakim təbəqəni cəmiyyətin ilkin hökmdarları hesab edirlər, işçi özünüidarə, demokratik təhsil və kooperativ mənzil kimi səlahiyyətərin ləğvinə çalışırlar. Sağçı liberallardan fərqli olaraq, anarxistlər mülkiyyətçiliyi propertarianizmdən üstün tuturlar.[12][13][14]

Tarixi baxış

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Erkən baxışlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Erkən İngilis anarxist Uilyam Qodvinin iqtisadiyyata dair fikirlərini belə ümumiləşdirmək olar: "Bu, müxtəlif sənətkarlıqlarda ixtisaslaşma ehtimalını ehtiva edir ki[4], bu da insanın ən bacarıqlı olduğu vəzifəni yerinə yetirməsinə və artığını ehtiyac duyanlara paylamasına gətirib çıxaracaqdır[3]. onlarda özünün ehtiyac duyduğunu başqa şeylərdən qonşularının istehsal etdiyi artılardan əldə etmək, lakin hər zaman mübadilə deyil, pulsuz paylama əsasında. Aydındır ki, maşınların gələcəyi ilə bağlı fərziyyələrinə baxmayaraq, Godwin'in ideal cəmiyyəti əl sənətləri və əkinçilik iqtisadiyyatına əsaslanır.

Nüfuzlu Alman individualist anarxist filosof Maks Stirner üçün "xüsusi mülkiyyət" qanunun lütfü ilə yaşayan "və" yalnız qanunun sayəsində "mənim" olduğumuz bir xəyaldır ". Başqa sözlə, xüsusi mülkiyyət müstəsna olaraq "qanunlar sayəsində" mövcuddur. dövlətin lütfü ilə dövlətin qorunması. " Dövlət qorumasına ehtiyac olduğunu qəbul edərkən, Stirner ayrıca "mütləq bir kral və ya konstitusiya respublikası olsalar da, qorunduqları müddətdə onları və prinsiplərini qoruyan 'yaxşı vətəndaşlar' üçün heç bir fərq yaratmamalı olduğunu başa düşür. Həm də müdafiəçiləri həmişə "sevdikləri" prinsipləri nədir? Zəhmət deyil ", əksinə" faiz gətirən sahiblik, dövriyyə kapitalı, dolayısı ilə əmək, təbii ki, ancaq az və ya heç özümüzün deyil, kapitalın və tabe işçilərin əməyidir. "

Pyer-Jozef Prudon

Pyer-Jozef Prudon, lion mutalistləri ilə əlaqələndirildi və daha sonra öz təlimini təsvir etmək üçün bu adı qəbul etdi[15]. Kitabda qarşılıqlı münasibət nədir? Klarens Li Şvarts, "qarşılıqlılıq" sözünün ilk dəfə İngilis yazıçısı John Gray tərəfindən 1832-ci ildə işlədildiyini iddia edərək "bu sözün mənşəyi haqqında öz məlumatlarını verir.[16] Prudon kapitalisti qoruyan dövlət imtiyazlarına qarşı çıxdı maraqlara, habelə əmlakın toplanmasına və ya əldə edilməsinə (və buna səbəb olan hər hansı bir məcburetmə növünə) görə, onun fikrincə, rəqabəti əngəlləyən və sərvəti bir neçə nəfərin əlində saxlayan.

Prudon, fərdlərin əməyinin məhsulunu öz mülkləri kimi saxlamaq hüquqlarını dəstəklədi, lakin fərdin istehsal etdiyi və sahib ola biləcəyi əmlak xaricindəki hər hansı bir əmlakın qanunsuz olduğuna inanırdı. Beləliklə, o, xüsusi mülkiyyəti azadlığın ayrılmaz hissəsi və istibdada aparan yol kimi qiymətləndirdi: birincisi, əmək nəticəsində meydana gəldiyi və əmək üçün lazım olduğu zaman, ikincisi istismara (mənfəət, faiz, kirayə və vergi) gətirib çıxararkən. Birincisini ümumiyyətlə "sahiblik", ikincisini isə "əmlak" adlandırdı. Genişmiqyaslı sənayedə, işçilərin birliklərini, muzdlu əməyin əvəzinə dəstək verdi və torpaq mülkiyyətinə qarşı çıxdı.

Coziya Uorren

Coziya Uorren ilk dəfə Amerikalı anarxist[17] kimi tanınır və 1833-cü ildə redaktə etdiyi dörd səhifəlik həftəlik qəzet olan "Dinc İnqilabçı" ilk anarxist dövri nəşr idi[18] . Uorren "Maliyet qiymət həddi" ifadəsini adlandırdı, burada "dəyər" ödənilən pul qiymətinə deyil, maddənin istehsalına sərf olunan əməyə aiddir[19]. Beləliklə o, insanlara neçə saat işlədiyini göstərən sertifikatlar üçün pul ödəmək üçün bir sistem təklif etdi. Yerli vaxtdakı mağazalardakı əskinasları istehsal etmək üçün eyni vaxtı alan mallarla dəyişdirə bilərdilər "[17].

Uorren, Cincinnati Time Store adlı təcrübəli bir "əməyə zəhmət dükanı" quraraq nəzəriyyələrini sınaqdan keçirdi, burada ticarəti işi yerinə yetirmək vədi ilə dəstəklənən qeydlərlə asanlaşdırıldı. Mağaza uğurlu oldu və üç il işlədi, sonra Uorrenin qarşılıqlı düşüncəyə əsaslanan koloniyalar yaratmağa davam etməsinə icazə vermək üçün bağlandı. Bunlara Utopiya və Yeni Saat daxildir. Uorren, Stiven Perl Endrüsun 1852-ci ildə nəşr olunan "Science of Society" nin Uorrenin öz nəzəriyyələrinin ən açıq və ən tam ifadəsi olduğunu söylədi.[20]

Avropada ilk anarko-kommunistlərdən biri[13][21] , özünü "azadlıqçı" adlandıran ilk şəxs olan Jozef Dejak idi[22]. Prudondan fərqli olaraq və ona qarşı, "işçinin əməyinin məhsulu deyil, təbiəti nə olursa olsun, ehtiyaclarını ödəmək haqqı vardır"[1][23].[24] Nyu-Yorkda, kitabını Le Libertaire, Journal du Mouvement social'da nəşr etdirməyi bacardı. 9 iyun 1858 – 4 fevral 1861 arasında iyirmi yeddi sayında nəşr olunan Le Libertaire, ABŞ-də nəşr olunan ilk anarxo-kommunist jurnal idi[14].

Mütəşəkkil kütləvi sosial anarxizmdə iqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Mixail Bakunin

Birinci beynəlxalq anti-avtoritar bölmələri Saint-Imier (1872) Konqresində "proletariatın istəklərinin tamamilə və heç bir siyasi hakimiyyətdən tamamilə müstəqil bir iqtisadi təşkilat və əməyə və bərabərliyə əsaslanan bir federasiya yaratmaqdan başqa bir məqsədi ola bilməyəcəyini, "hər bir işçinin əməyinin ümumi məhsulundan və beləliklə, kollektiv bir mühitdə tam intellektual, maddi və mənəvi gücünü inkişaf etdirmək vasitələrindən istifadə etmək hüququ olacaqdır." Bu inqilabi çevrilmə "yalnız proletariatın özünün, peşə orqanlarının spontan hərəkətlərinin nəticəsi ola bilər" və muxtar topluluqlar. "[25] Beynəlxalq, aktiv işçi hərəkatları ilə əlaqələri sayəsində əhəmiyyətli bir təşkilata çevrildi. Karl Marks İnternationalın aparıcı simalarından biri və Baş Şurasının üzvü oldu. Prudonun tərəfdarları, mutalistlər, Marksın dövlət sosializminə qarşı çıxaraq siyasi çəkinmədən müdafiə etdilər. və kiçik əmlak sahələri.[26][27]

1868-ci ildə Sülh və Azadlıq Liqasında (LPS) uğursuz iştirak etdikdən sonra Rus inqilabçısı Mixail Bakunin və kollektivist anarxist silahdaşları Birinci İnternasionala qoşuldu (LPF-lə qarışmamağa qərar verdi)[28]. Dövlətin inqilabi devrilməsini və mülkiyyətin kollektivləşdirilməsini müdafiə edən İnternationalın[29] federalist sosialist bölmələri ilə ittifaq etdilər. Bənzər bir mövqe, 1882-ci ildə İspan Bölgəsi İşçilər Federasiyası tərəfindən, Birinci Beynəlxalq veteran anarxisti Josep Lunas y Pujals'ın Kollektivizm essesində ifadə etdiyi kimi alındı.[25] Kollektivist anarxistlər, "hər birinə işinə görə" prinsipinə sadiq qalaraq əməyin növü və miqdarı üçün ödənişin tərəfdarı idilər[30].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Robert Graham, Anarchism – A Documentary History of Libertarian Ideas – Volume One: From Anarchy to Anarchism (300CE to 1939), Black Rose Books, 2005
  2. ↑ 1 2 3 "B.1.2 Is capitalism hierarchical? by An Anarchist FAQ". 2014-04-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-04-28.
  3. ↑ 1 2 Meltzer, Albert (2000). Anarchism: Arguments For and Against. AK Press. p. 50. "The philosophy of "anarcho-capitalism" dreamed up by the "libertarian" New Right, has nothing to do with Anarchism as known by the Anarchist movement proper."
  4. ↑ 1 2 3 Ellerman 1992.
  5. ↑ Crowder, George (1991). Classical Anarchism: The Political Thought of Godwin, Proudhon, Bakunin, and Kropotkin. Oxford: Clarendon Press. pp. 85–86. ISBN 9780198277446. "The ownership [anarchists oppose] is basically that which is unearned […] including such things as interest on loans and income from rent. This is contrasted with ownership rights in those goods either produced by the work of the owner or necessary for that work, for example his dwelling-house, land and tools. Proudhon initially refers to legitimate rights of ownership of these goods as 'possession,' and although in his latter work he calls this 'property,' the conceptual distinction remains the same."
  6. ↑ Hargreaves, David H. London (2019). Beyond Schooling: An Anarchist Challenge. London: Routledge. pp. 90–91. ISBN 9780429582363. "Ironically, Proudhon did not mean literally what he said. His boldness of expression was intended for emphasis, and by 'property' he wished to be understood what he later called 'the sum of its abuses'. He was denouncing the property of the man who uses it to exploit the labour of others without any effort on his own part, property distinguished by interest and rent, by the impositions of the non-producer on the producer. Towards property regarded as 'possession' the right of a man to control his dwelling and the land and tools he needs to live, Proudhon had no hostility; indeed, he regarded it as the cornerstone of liberty, and his main criticism of the communists was that they wished to destroy it."
  7. ↑ McKay, Iain (2008). An Anarchist FAQ. I. "Why do anarchists oppose the current system?" "Why are anarchists against private property?" Oakland/Edinburgh: AK Press. ISBN 978-1902593906.
  8. ↑ McKay, Iain (2008). An Anarchist FAQ. I. "Anarchism and 'anarcho'-capitalism" Oakland/Edinburgh: AK Press. ISBN 978-1902593906.
  9. ↑ Brooks, Frank H. The Individualist Anarchists: An Anthology of Liberty (1881–1908). Transaction Publishers. 1994. səh. xi. ISBN 1-56000-132-1.
  10. ↑ Kahn, Joseph. "Anarchism, the Creed That Won't Stay Dead; The Spread of World Capitalism Resurrects a Long-Dormant Movement". The New York Times (5 August). 2000.Colin Moynihan. "Book Fair Unites Anarchists. In Spirit, Anyway". New York Times (16 April). 2007.
  11. ↑ Guerin, Daniel (1970). Anarchism: From Theory to Practice Arxivləşdirilib 2020-07-14 at the Wayback Machine. New York: Monthly Review Press. "The anarchists were unanimous in subjecting authoritarian socialism to a barrage of severe criticism. At the time when they made violent and satirical attacks these were not entirely well founded, for those to whom they were addressed were either primitive or "vulgar" communists, whose thought had not yet been fertilized by Marxist humanism, or else, in the case of Marx and Engels themselves, were not as set on authority and state control as the anarchists made out".
  12. ↑ 1 2 "el capitalismo es sólo el efecto del gobierno; desaparecido el gobierno, el capitalismo cae de su pedestal vertiginosamente…Lo que llamamos capitalismo no es otra cosa que el producto del Estado, dentro del cual lo único que se cultiva es la ganancia, bien o mal habida. Luchar, pues, contra el capitalismo es tarea inútil, porque sea Capitalismo de Estado o Capitalismo de Empresa, mientras el Gobierno exista, existirá el capital que explota. La lucha, pero de conciencias, es contra el Estado." Anarquismo by Miguel Gimenez Igualada Arxivləşdirilib 2017-01-31 at the Wayback Machine
  13. ↑ 1 2 Proudhon. What is Property, pp. 395–96
  14. ↑ 1 2 What is Anarchism?, p. 217
  15. ↑ Woodcock, George. Anarchism: A History Of Libertarian Ideas And Movements. Broadview Press. p. 100
  16. ↑ Swartz, Clarence Lee. What is Mutualism?
  17. ↑ 1 2 Palmer, Brian (2010–12-29) What do anarchists want from us? Arxivləşdirilib 2011-09-01 at the Wayback Machine, Slate.com
  18. ↑ William Bailie, Josiah Warren: The First American Anarchist – A Sociological Study Arxiv surəti 4 fevral 2012 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib fevral 4, 2012, at the Wayback Machine, Boston: Small, Maynard & Co., 1906, p. 20
  19. ↑ "A watch has a cost and a value. The COST consists of the amount of labor bestowed on the mineral or natural wealth, in converting it into metals…". Warren, Josiah. Equitable Commerce
  20. ↑ Charles A. Madison. "Anarchism in the United States". Journal of the History of Ideas, Vol. 6, No. 1. (January 1945), p. 53
  21. ↑ Berkman, Alexander. The ABC of Anarchism, p. 68
  22. ↑ Joseph Déjacque, De l'être-humain mâle et femelle – Lettre à P. J. Proudhon par Joseph Déjacque Arxivləşdirilib 2019-09-17 at the Wayback Machine (in French)
  23. ↑ "l'Echange" Arxivləşdirilib 2017-11-19 at the Wayback Machine, article in Le Libertaire no 6, September 21, 1858, New York.
  24. ↑ Déjacque criticized French mutualist anarchist Pierre Joseph Proudhon as far as "the Proudhonist version of Ricardian socialism, centred on the reward of labour power and the problem of exchange value. In his polemic with Proudhon on women's emancipation, Déjacque urged Proudhon to push on 'as far as the abolition of the contract, the abolition not only of the sword and of capital, but of property and authority in all their forms,' and refuted the commercial and wages logic of the demand for a 'fair reward' for 'labour' (labour power). Déjacque asked: 'Am I thus… right to want, as with the system of contracts, to measure out to each – according to their accidental capacity to produce – what they are entitled to?' The answer given by Déjacque to this question is unambiguous: 'it is not the product of his or her labour that the worker has a right to, but to the satisfaction of his or her needs, whatever may be their nature.' […] For Déjacque, on the other hand, the communal state of affairs – the phalanstery 'without any hierarchy, without any authority' except that of the 'statistics book' – corresponded to 'natural exchange,' i.e. to the 'unlimited freedom of all production and consumption; the abolition of any sign of agricultural, individual, artistic or scientific property; the destruction of any individual holding of the products of work; the demonarchisation and the demonetarisation of manual and intellectual capital as well as capital in instruments, commerce and buildings."Alain Pengam. "Anarchist-Communism" Arxivləşdirilib 2012-04-01 at the Wayback Machine
  25. ↑ 1 2 "Table Of Contents". Blackrosebooks.net. 2010-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-09-20.
  26. ↑ Dodson, Edward. The Discovery of First Principles: Volume 2. Authorhouse. 2002. səh. 312. ISBN 0-595-24912-4.
  27. ↑ Thomas, Paul. Karl Marx and the Anarchists. London: Routledge & Kegan Paul. 1985. səh. 187. ISBN 0-7102-0685-2.
  28. ↑ Thomas, Paul. Karl Marx and the Anarchists. London: Routledge and Kegan Paul. 1980. səh. 304. ISBN 0-7102-0685-2.
  29. ↑ Bak, Jǹos. Liberty and Socialism. Lanham: Rowman & Littlefield Publishers. 1991. səh. 236. ISBN 0-8476-7680-3.
  30. ↑ Kropotkin, Peter. The Wages System. 1920. Also available: http://www.marxists.org/reference/archive/kropotkin-peter/1920/wage.htm Arxivləşdirilib 2021-04-10 at the Wayback Machine quote: "Such, in a few words, is the organization which the Collectivists desire … their principles are: collective property in the instruments of labor and remuneration of each worker according to the time spent in productive toil, taking into account the productiveness of his work."

Əlavə tədqiqatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Anarxist İqtisadiyyatın biblioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məqalələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Anarxist suallar" ın iqtisadiyyata dair geniş bölmələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Filmlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]