Vəftizçi İohann

Vəftizçi İohann (ivr: יוחנן המטביל, Yoḥanan ha-mmaṭbil, ərəb. يوحنا المعمدان‎ Yuhanna Al-Ma'madan,^[6] arami və ya süryani: ܝܘܚܢܢ ܡܥܡܕܢܐ Yoḥanan Mamdana, qədim yunan: Ἰωάννης ὁ βαπτίζων, yun. Ὁ Ἅγιος/Τίμιος Ἐνδοξος, Προφήτης, Πρόδρομος, καὶ Βαπτιστής Ἰωάννης Ho Hágios/Tímios Endoxos, Prophḗtēs, Pródromos, kaì Baptistḗs Ioánnes)^{[7][8][9][10][11]} - səyyar vaiz^[12], Xristianlıq, İslam (Yəhya ibn Zəkəriyyə kimi tanınır), Bəhailik^[13] və Mandayizmdə əsas dini obrazlarından biridir.^[14]

Müqəddəs Vəftizçi İohann (Yəhya peyğəmbər)
ivr. ‏יוחנן המטביל‏‎ ivr. ‏יוחנן בן זכריה‏‎
Girolamo da Santakrose - Vəftizçi İohann, XVI əsr, Budapeşt İncəsənət Muzeyi
Rütbə	Peyğəmbər, Şəhid, Müqəddəs
Doğum tarixi	e.ə. I əsr (ehtimal ki, e.ə. 6-2-ci illər)
Doğum yeri	Eyn Karem[5]
Vəfat tarixi	b.e. 36 – cı il[1][2][3][4] (38 – 42 yaş)
Vəfat yeri	Yerusəlim
Qeyd edilir	Assur Şərq Kilsəsi Roma-Katolik Kilsəsi Şərqi Provaslav Kilsəsi Şərqi Katolik Kilsəsi Anqlikan kilsəsi Lüteran Kilsəsi İslam Mandeizm
Əsas məbədi	Müqəddəs Vəftizçi İohann kilsəsi
Xatirə günü	14 aprel doğum günü 29 avqust öldürülməsi günü, 7 yanvar pravoslavlıqda 2 Tout İskəndəriyyə Provaslav Kilsəsi
Himayədar	Fransız Kanadası Nyufaundlend və Labrador Puerto-Riko Hospitalier Cəngavərləri Florensiya Turin Portu Genuya İordaniya Xevkija və bir çox başqa ərazilər
Rəmzləri	xaç, quzu, dəvə dərisindən mantiya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İohannın günahların bağışlanması üçün bənzərsiz vəftiz təcrübəsinə malik olması qeyd edilir.^[15] Əksər tədqiqatçılar İohannın İsanı da vəftiz etdiyini qəbul edirlər.^[16][17] Araşdırmaçılar İsanın İohannın ardıcılı olmasını bildirirlər^[18][19][20], bəzi Əhdi-Cədid məlumatları isə İsanın erkən ardıcıllarının da İohannın ardıcılları olduğuna işarə edirlər. Vəftizçi İohann haqqında məlumatlar həm də qədim yəhudi tarixçisi İosifin əsərində verilir.^[21] Bəzi tədqiqatçılar İohannın, apokalipsisi gözləyən və vəftizi xatırladan dini ritual keçirən yəhudi dini sektalarından biri olan yarım-asketik Essenilərin təsiri altında olduğunu bildirsələr də, bunu sübut edəcək birbaşa dəlillər yoxdur.

Əhdi-Cədidə görə İohann özündən daha böyük bir mesianik fiqurun gəlməsini gözləyirdi^[22] və İsa özü onun yanına gəlmişdi.^[23] İsa haqqında müjdələr verdiyinə görə, xristianlar İohannı daha çox carçı və ya elçi kimi qəbul edirlər. İohann həm də İlyas peyğəmbərlə eyniləşdirilir.

Vəftizçi İohann haqqında məlumatlar qədim yəhudi tarixçisi İosif Flavinin (37-100) “Yəhudilərin qədim tarixi” əsərinin (XVIII kitab, fəsil 5, 2) bütün məlum əlyazmalarında vardır.^[24]

“İndi yəhudilərin bəziləri qeyd edirlər ki, Herodun ordusunun məhv edilməsi Tanrıdan gəlmişdir və bu onun Vəftizçi adlandırılan İohanna qarşı etdiklərindən sonra çox ədalətlidir; Heroda görə, yəhudilərə yaxşı işlər görməyi, bir-birinə və Tanrıya qarşı ədalətli olmağı, vəftiz olunmağı məsləhət göstərən və yaxşı adam olan İohannı öldürdülər; o, sudan bədənin yox, ruhun yuyulması və günahlardan təmizlənməs üçün istifadə edirdi; insanlara günahlardan təmizlənmələri haqqında xoş xəbər verirdi. İnsanlar dəstə-dəstə onun sözlərini eşitmək üçün gəlirdilər. İohannın xalq üzərində təsirinin təhlükəli ola biləcəyi və ya xalqın onun sözü ilə üsyan qaldıracağından qorxan (çünki, insanlar İohannın dediyi hər şeyi etməyə hazır idilər) qorxan Herod, qərara gəldi ki, məsələni birdəfəlik həll etmək üçün İohann öldürülməlidir və o, özünü çox da əziyyətə salmayaraq, bu işi sonradan tövbə edə biləcək bir adama həvalə edir. Buna görə də, o, Herodun şübhəli xasiyyətinə görə, əvvəl qeyd etdiyim Maheron qalasına göndərilir və burda da edam edilir. İndi yəhudilər qeyd edirlər ki, Herodun ordusunun məhv edilməsi, onun törətdiyi bu günah əməllə bağlıdır və Tanrının ədalətinin zühurudur."[25]

Bu məlumata ilk məlum istinad b.e. III əsrin əvvəllərində Origen tərəfindən yazılmış “Contra Celsum” adlı əsərdədir. Bu istinadda, Herodun b.e. 36-cı ilində baş vermiş məğlubiyyətinin səbəbi kimi, İohannın edam edilməsi göstərilir. Bu istinad və Bibliya mətnlərindən belə nəticə çıxarılır ki, İohann yalnız tövbə edərək “ruhları artıq günahlardan təmizlənmiş” şəxsləri vəftiz edərək onların cismlərinin də təmizlənməsinə imkan yaradırdı (Mark 1:4).^[26] Bibliya tədqiqatçısı Con Dominik Krossan İosif Flavinin İohann və İsa haqqında verdiyi məlumatları müqayisə edərək qeyd edir ki, “İohannın inhisarı vardı, İsa isə françayz idi.” Krossan yazır: “Vəftiz olunmaq üçün müraciət ediləcək yeganə şəxs İohann idi, onun başladığı hərəkatın qarşısının alınması üçün qarşısı alınmalı olan yeganə şəxs də İohann idi (buna görə də İohannın ölümü ilə, onun tərəfindən başladılmış hərəkat da dayandı). İsa isə hamını dəvət edirdi ki, gəlsinlər və onun, eləcə də, artıq Tanrı tərəfindən qəbul edilmiş yoldaşlarının necə yaşadıqlarına baxsınlar. Bu cür ümumi təcrübə isə, İohanndan fərqli olaraq, İsanın özünün yoxluğunda da, onun başladığı hərəkatın davam etməsinə imkan verdi."^[27]

Nazaretlilərin İncili kimi, dörd kanonik İncil də İohannın vəftizçilik işini qeyd edir. Sinoptik İncillərdə (Mark, Matfey, Luka) İsanın vəftiz olunması ətraflı təsvir olunsa da, İohannın İncilində örtülü şəkildə qeyd edilir.

Markın İncili Malaxayın ayələri və “səhrada qışqıraraq danışan” Yesayadan sitatlarla başlayır. Vətizçi İohann dəvə dərisindən paltar geyinən, çəyirtkə və çöl balı ilə qidalanan biri kimi təsvir edilir.

Mark, İohannın vəftiz mərasimini günahların bağışlanması kimi təsvir edir. Mark həm də İohannın gələcəkdə gələcək və insanları “Müqəddəs Ruhla vəftiz edəcək” lider haqqında məlumatlandırır.

İsa İordan çayında vəftiz olunmuşdu, bundan sonra sanki göy aralanmış və səmadan göyərçin enər kimi Müqəddəs Ruh İsanın vücuduna enmişdi, göydən isə səs gəlmişdi – “Mənim sevimli oğlum, sənə xeyir-dua verirəm.”

Mark 1:14-də İohannın həbs edilməsindən bəhs edilir. İncil məlumatına görə, Herod İohannı eyni qanlıların nigahını pisləyən fikirlərinə görə həbs edir və daha sonra başını kəsdirərək öldürür. İohann Əhdi-Ətiq qaydalarını pozaraq Herodiadla (həmin şahzadə xanım Herodun qardaşının arvad və qardaşının qızı idi) evləndiyinə görə Herodu qınamışdı. Daha sonra Herodiadanın qızı (ənənəvi olaraq Herodun nəticəsi və ögey qızı Salome olduğu deyilir) Herodun qarşısında rəqs edir və kral bunun qarşılığında qıza hədiyyə edir. Herodiada qızını öyrədir ki, Vəftizçi İohannın başını kraldan istəsin və baş sininin içində qıza təqdim edilir (Mark 6:14-29).

Sonradan Herod öyrənir ki, bəzi insanlar İsa Məsihin ölümdən sonra dirilmiş Vəftizçi İohann olduğunu iddia edirlər.

Mark kimi, Matfey də öz İncilində qeyd edir ki, İohan, Yəhyanın “səhrada qışqıraraq danış”masından bəhs etdiyi şəxs idi. İohann yenidən “vəhşi çöldə”, “dəvə dərisindən” paltar geyinmiş, “çəyirtkə və vəhşi balla” qidalanan biri kimi təsvir edilir. İohann günahların bağışlanması üçün vəftiz mərasimini həyata keçirir, həmçinin, “gələcəkdə təşrif buyuraraq insanları Müqəddəs Ruhla vəftiz edəcək” məsih haqqında məlumatlandırır.

Markdan fərqli olaraq Matfey qeyd edir ki, İohann Fariseylər və Saddukeyləri tənqid edir. Matfey qeyd edir ki, İohann “səmavi krallıq” və “gözlənilən məhkəmə” haqqında məlumatlar verir.

Markın İncilində olduğu kimi, Matfey də İohannın Herodu tənqid etdiyinə görə həbs edilməsindən və edamından danışır. Matfeydə Herod özü İsanın dirilmiş Vəftizçi İohann olduğuna inanır. Matfey də, həmçinin qeyd edir ki, İohannın dəfnindən sonra onun tələbələri İsanın yanına gedərək ona qoşulmuşdular.

Lukanın İncilində İohannın körpəliyi haqqında məlumatlar saxlanmışdır ki, burda da o, yaşlı kişi olan Zəkəriyyənin və yaşlı qısır qadın Yelezavetanın övladı kimi təqdim olunur.^[28] Həmin məlumtda bildirilir ki, İohannın doğulacağı əvvəlcədən mələk Cəbrayıl tərəfindən Zəkəriyyəyə bildirilmişdi, həmin dövrdə Zəkəriyyə Yerusəlim məbədində kahin kimi fəaliyyət göstərirdi. Zəkəriyyənin Aviya məbədinin kahinlərindən, Yelizavetanın isə Harunun qızlarından^[29] biri kimi təqdim olunması İohannın həm ata, həm də ana tərəfdən Harunun nəsil xəttindən gəlməsini göstərir.^[30]

İncillərdə İsa və İohann arasında ailə bağı haqqında heç bir məlumat yoxdur və tarixçi Reymond E. Brounhas bunu “şübhəli tarixilik” kimi qəbul edir.^[31] Geza Vermes isə bu faktı “süni və şübhəsiz ki, Luka tərəfindən yaradılmış” adlandırır.^[32] Lukanın İncili əsasında katolik təqvimində İohannın doğulması İsanın doğulmasından yeddi ay əvvələ, 24 iyuna təyin edilmişdir.^[33]

Lukanın İncilində İohannın doğulması və Əhdi-Ətiqdə Samuelin doğulması arasında çoxlu oxşarlıqların olmasına əsaslanan bəzi alimlər, Lukanın, İohannın doğulması hadisəsinin təsvirini, Samuelin doğulması hadisəsi əsasında qurduğunu bildirmişlər.^[34]

Doğulmadan sonra

Lukanın İncilinin unikal xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, burda İohann xeyriyyəçiliyi təbliğ edir, vergi yığanları vəftiz edir və əsgərlərə məsləhətlər verir. Mətndə qısa şəkildə İohannın həbsi və başının kəsilməsi haqqında məlumat verilsə də, Lukanın İncilində Salomenin Herod üçün rəqs etməsi və İohannın başını ona verməyi xahiş etməsi səhnələri yoxdur.

Həvarilərin işləri kitabında İohannın bəzi tələbələrinin İsanın ardıcılları olmaları haqqında məlumat verilsə də (İşlər 18:24-19:6)^[35] Simon Pyotrun qardaşı Həvari Andrey (İohann 1:35-42) istisna olmaqla İncillərdə bu haqqda ətraflı məlumat verilmir.^[36]

Dördüncü İncildə Vəftizçi İohann “insanlara işıq haqqında şahidlik etmək və insanların onun vasitəsi ilə inanması üçün [...] Tanrı tərəfindən göndərilmiş” kimi təqdim edilir. İohann birbaşa Məsih və ya “səhrada qışqıraraq danışan” İlyas olmadığını bildirir.

İsanın vəftiz olunmasına işarə edilsə də, bu hadisə təsvir olunmur. Digər İncillərdən fərqli olaraq, İohannın İncilində İohann “Müqəddəs Ruhun göydən onun üzərinə enməsinə şahidlik edir.” İohann aydın şəkildə bildirir ki, İsa o şəxsdir ki, İsa məhz “Müqəddəs Ruhla vəftiz edəcək şəxsdir” və o hətta bildirir ki, “İsa Tanrının oğlu”dur və “Tanrının quzusu”dur. İohannın İncilində İsanın tələbələrinin də vəftiz olunmasından, həmçinin tələbələrlə digər yəhudilər arasında təmizlənmə haqqında müzakirənin olmasından da bəhs edilir. Bu müzakirədə bildirilir ki, İsa “daha böyük olmalı”, “o (İohann) isə daha kiçik olmalıdı”^[37] (Vulqata: illum oportet crescere me autem minui).^[John 3:30]

Daha sonra İohannın İncilində bildirilir ki, İsa Vəftizçi İohanndan daha çox insanı vəftiz edə bilmişdi.^[38] Daha sonra qeyd edilir ki, “İohann yanan çıraq idi və siz bir müddət onun işıq şüaları altında əylənmək istədiniz.” (İohann, 5:35).^[39]

İsanın vəftiz olunması

İsanın vəftiz olunması hadisəsinin bəzi detalları İncillərdə fərqli təsvir olunmuşdur. Mark və Lukanın İncilində İsa Cənnətin açıq qapılarını görür və ona ünvanlanmış “Sən mənim əziz və sevimli oğlumsan; sən mənə böyük sevinc gətirdin” ifadəsini eşidir. Ətrafdakılar isə nə isə gördüklərini və ya səs eşitdiklərini dəqiqləşdirə bilmirlər.

Matfeyin İncilində Cənnətdən gələn səs bir başa İsaya yönlənmir və “Bu mənim sevimli oğlumdur, mən ona xeyir-dua verirəm” deyir. İohannın İncilində isə Vəftizçi İohann özü göydən göyərçin kimi enən Müqəddəs Ruhu görür və onun İsanın statusu haqqında xəbərini eşidir.

İohannın İsa haqqında məlumatı

İohannın İsa haqqında verdiyi məlumatlar da İncillərdə müxtəlif cür təqdim olunur. Markın İncilində İohann gələcək lider haqqında xəbər versə də, İsanın həmin lider olması haqqında heç bir işarə etmir. Matfeyin İncilində isə İohann İsanı qəbul edir və özü İsanı vəftiz edir. Həm Matfeydə, həm də Lukada İohann tələbələrini İsanın hüzuruna göndərərək qeyd edir ki, “sizlər getməli və daha böyük bir şəxsin gəlişini gözləməlisiz.” Lukanın İncilində İohann, doğulması əvvəlcədən mələk Cəbrayıl tərəfindən xəbər verilmiş İsanın ailə qohumudur. İohannın İncilində Vəftizçi İohann özü göydən göyərçin kimi enən Müqəddəs Ruhu görür və İsanın Tanrının oğlu olmasına şahidlik edir.

İohann və İlyas

İncillərdə İohannın İlyasla əlaqəsi məsələsinə münasibət də fərqlidir. Matfey və Mark İohannın geyimini elə təsvir edir ki, bu təsvir 2 Kral 1:8-də İlyasın təsvirini xatırladır, çünki, İlyas da dəri geyimdə və kəmərlə təsvir edilir. Matfeyin İncilində İsa təbliğ edir ki, İohann “gəlməli olan İlyasdır” (Matfey 11:14, həmçinin bax: Matfey 17:11-13). İohannın İncilində isə Vəftizçi İohann açıq şəkildə İlyas olmadığını bildirir.^[40] Lukanın İncilində isə Zəkəriyyənin müjdələnməsi səhnəsində mələk Cəbrayıl ona deyir ki, İohann “bir çox İsrail övladını Tanrının övladı tərəfə yönəldəcək” və o şəxs olacaq ki, “İlyasın ruhu və gücü onda olacaq.”(Luke 1:16–17)

Quranda Allah tez-tez Zəkəriyyənin oğlunun doğulması üçün dua etdiyini xatırladır. Əhdi-Cədiddəki kimi Zəkəriyyənin arvadı Yelezavetanın qısır olması və onun uşaq dünyaya gətirməsinin mümkünsüzlüyü bildirilir.^[41] Allahın hədiyyəsi kimi Zəkəriyyəyə “Yəhya” adlı uşaq bəxş edilir və bu ad sırf o uşaq üçün seçilir. Zəkəriyyənin dualarına cavab olaraq Allah Yəhya və İsanı göndərir^[42], onların vasitəsiylə əvvəllər göndərilmiş və İsrail övladları tərəfindən pozulmuş qanunları təkrar göndərir. Quranda deyilir:

“(Allahdan belə bir nida gəldi:) “Ey Zəkəriyya! Sənə bir oğulla (oğlun olacağı ilə) müjdə veririk ki, adı Yəhyadır. Biz bu adı əvvəllər heç kəsə verməmişik!” (Zəkəriyya) dedi: “Ey Rəbbim! Zövcəm doğmayan bir qadın, mən də qocalıb əldən düşmüş (sümüyü sustalmış bir kişi) ikən mənim necə oğlum ola bilər?” (Allah Cəbrailin dili ilə buyurdu: ) ”Dediyin kimidir, lakin Rəbbin buyurdu ki, bu işi görmək Mənim üçün asandır. Necə ki, ilk əvvəl səni heç bir şey deyilkən (yoxdan) yaratmışdım!” (Zəkəriyya) dedi “Ey Rəbbim! Mənim üçün (ürəyim arxayın olsun deyə, bu barədə) bir əlamət müəyyən et!” (Allah) buyurdu: “Əlamətin budur ki, sən sağlam ikən üç gün-üç gecə adamlarla danışa bilməyəcəksən!”” Məryəm, 19:7-10

Yəhya müqəddəs mətnlərə maraq göstərirdi və uşaq vaxtından ona hikmət verilmişdi. O, təmiz və mömin idi, Allahın buyuruqları əsasında yaşayırdı. O, anasına qarşı qayğıkeş idi, təkəbbür və üsyankarlıq xasiyyəti yoxdu. Hələ azyaşlı olduğu dövrdə Yəhya, müqəddəs mətnləri oxumaq və anlamaq qabiliyytəti ilə dövrün tanınmış alimlərini də heyrətləndirirdi.^[41] Müsəlman təfsirinə görə, İsa özünə ardıcıllar toplayana kimi İohann öz ardıcıllarından on iki nəfəri İsanın fikirlərini yaymağa kömək etmək üçün göndərmişdi.^[42][43] Quranda deyilir:

“(Yəhya dünyaya gəldikdən sonra ona dedik: ) “Ey Yəhya! Kitabdan bərk yapış (Tövratı möhkəm tutub onun hökmlərinə ciddi əməl et!). Biz uşaq ikən ona hikmət (Allah kəlamının incəliklərini anlamaq, peyğəmbərlik) verdik.” Məryəm, 19:12

Yəhya Allah tərəfindən göndərilən və insanları bütün pis əməllərdən çəkindirməyə çalışan klassik peyğəmbər idi.^[44] Bundan başqa Quranda İohannın incə mərhəmətindən və sevgi dolu olmasından, həyata, onun insana bəxş edilmə səbəbinə ciddi yanaşmasından bəhs edilir:

“Biz həm də ona Öz dərgahımızdan bir mərhəmət (yaxud insanlara qarşı şəfqət) və (günahlardan) paklıq bəxş etdik. O, (çox) müttəqi idi. (Yəhya) ata-anasına qarşı da olduqca itaətkar (nəvazişkar) idi: zalım, asi (dikbaş) deyildi. Ona doğulduğu gün də, öləcəyi gün də, (qiyamətdə) diriləcəyi (qəbirdən diri olaraq qaldırılacağı) gün də, salam olsun! (Yəhya anadan olduğu gün Şeytan şərindən, vəfat etdikdə qəbir əzabından, axirətdə isə qiyamət dəhşətindən salamat olsun!)” Məryəm, 19:13-15

Quranda ismətli və xeyirxah biri kimi təsvir edildiyinə görə, Yəhya həm də İslam mistisizmi olan sufizmdə yüksək dəyərləndirilir.^[45] Sufilər tez-tez Yəhya haqqında Quranda verilmiş məlumatlara istinad edirlər, daha çox isə Yəhyaya hələ körpə yaşında bəxş edilmiş “müdriklik”, həmçinin onun İsa ilə oxşar xüsusiyyətlərinə diqqət çəkirlər. Baxmayaraq ki, Quranda Yəhya və İsanın təsvir olunması üçün istifadə edilmiş ifadələr eyniyyət təşkil edir, bu iki şəxsin mahiyyəti fərqli şəkildə təqdim olunur.^[46]

Ənənəvi inanca görə, Vəftizçi İohann Fələstinin dağlıq Samariya ərazisində, Sebaste adlı kənddə dəfn edilmiş, onun relikviyası IV əsrdən həmin ərazini şərəfləndirmişdir. Tarixçilər Rufin Tiranni və Feodorit Vəftizçi İohannın türbəsinin Mürtəd Yulianın hakimiyyəti dövrandə, təxminən 362-ci ildə inşa olunduğunu, onun sümüklərinin həmin ərazidə qismən dəfn edildiyini qeyd edirlər. Müqəddəs əmanətlərin bir hissəsi sonradan Yerusəlimə aparılmış, burdan İskəndəriyyəyə gətirilmiş və Serapis məbədinin yerində inşa olunmuş bazilikada yerləşdirilmişdir. Bununla belə, Sebaste kəndindəki türbə hələ də insanlar tərəfindən ziyarət edilir, Müqəddəs Cerom isə orada çalışdığı zaman möcüzələrin şahidi olduğunu qeyd edir.

Vəftizçi İohannın başı ilə nə olduğu isə mübahisəlidir. Nikifor Kallist Ksanfopul^[47] və Simeon Metafrast başın Herodias tərəfindən Maxeron qalasında dəfn olunduğunu qeyd edirlər (İosif Flaviyə istinadən). Digər müəlliflər isə qeyd edirlər ki, baş Herodun Yerusəlimdəki sarayında dəfn olunmuşdur; orada I Konstantinin hakimiyyəti dövründə tapılmış və gizli şəkildə Homs şəhərinə gətirilərək gizlədilmiş, 453-cü ildə aşkara çıxarılana kimi uzun müddət gizli saxlanmışdır. Vəftizçi İohannın başının büküldüyü parça isə Axen kafedralında saxlanılır. Kopt Ortodoks Kilsəsi də Vəftizçi İohannın relikviyasına sahib olduğunu bildirir. Həmin relikviya İskəndəriyyə və Qahirə arasında, Aşağı Misir ərazisində yerləşən monastırda aşkarlanmışdır. Ola bilsin ki, bu hadisə monaxların icazəsi ilə relikviyanın dəfn edildiyi məzarın görülməsindən sonra baş vermişdir. Əsas təəccüblü və qeyri-müəyyən hadisə isə Vəftizçi İohannın başının Vest Yorkşirin Hallifaks şəhərində, rəsmilərin mühafizəsi altında peyda olması idi Bununla bağlı əfsanə ilk dəfə XVI əsrdə Uilyam Kamdenin “Britannia” əsərində qeyd edilir və göstərilir ki, şəhərin dı “halig” (holy-müqəddəs) və “fax” (face-üz) sözlərindən gəlməkdədir və şəhərin ilk sakinləri özləri ilə Müqəddəs İohannın üzünü gətirmişdilər.^[48]

Bunlardan başqa bir neçə fərqli ərazidə də İohannın başının saxlandığı iddia edilir. Onların arasında Dəməşqdəki Üməyyəd məscidi^[49], Romadakı San Silvestro in Kapite^[50] və 1385-ci ildən 1918-ci ilə kimi Bavariyanın Vittelsbax nəslindən olan idarəçilərinin rəsmi iqamətgahı olan Almaniyanın Münhen şəhərindəki Münhen sarayı da var^[50] . Digər başlardan biri Məbəd cəngavərləri tərəfindən Fransanın Amiyen kafedralına gətirilmiş (Dördüncü səlib yürüşü zamanı Vallon de Sarton tərəfindən Konstantinopolda əldə edilmişdi), digəri müasir Türkiyə ərazisindəki Antioxiyada (taleyi naməlumdur) və reformasiyaya qədər saxlanmış Kentdəki Tenterden kilsəsində idi.

Vəftizçi İohannın İsanı vəftiz etmiş sağ əlinin Monteneqrodakı Çetin serb ortodoks monastırında, Türkiyədəki Topqapı sarayında^[50] və Afos dağında yerləşən Prodromos rumın sketesində saxlanması iddia edilir. Vəftizçi İohannın sol əlinin Qərbi Benqaliyadakı Çinşura ərazisindəki Müqəddəs İohann Erməni Qriqoryan Kilsəsində saxlanılır və hər il yanvar ayında “Çinşura günü”ndə həmin əllə Kəlküttədə yaşayan ermənilərə xeyir-dua verilir.^[51] Bundan başqa 1969-cu ildə, Misirin Vadi-əl-Natrun ərazisindəki XI-XVI əsrlərdə inşa edilmiş Müqəddəs Böyük Makariya monastırında restavrasiya işləri zamanı Vəftizçi İohanna aid olduğu güman edilən əlyazmaları və digər relikviyalar əldə edilmişdir.^[52] Digər bir neçə relikviya isə Azərbaycanın Kəlbəcər rayonundakı Gəncəsər monastırında saxlanılır.

2010-cu ildə Müq. İvan adasındakı IV-XVII əsrlərə aid Müqəddəs İohann monasıtırı tərkibindəki kilsənin xarabalıqlarından sümüklər aşkarlanmışdır. DNT və radiokarbon analizinin nəticələri sümüklərin Yaxın Şərqdən olan və birinci əsrdə yaşamış bir kişiyə aid olduğunu göstərmişdir ki, alimlər də sümüklərin məhz Vəftizçi İohanna aid ola biləcəyi ehtimalını səsləndirmişlər.^[53] Sozopoldakı Müqəddəs Kirill və Mefodi kafedralındakı relikvariumda aşkarlanmış qalıqlara altı sümük parçası daxildir: sağ əlin bilək sümüyü, diş, baş sümüyünün hissəsi, qabırğa və qol sümüyü.^[53][54]

Xristian inancına görə İsadan əvvəl göndərilmiş Vəftiçi İohannın insanları İsanın gəlişinə hazırlamaq və Məsihin gəlişi haqqında müjdələmək kimi xüsusi rolu olmuşdur. Əhdi-Cədid kitablarında Vəftizçi İohannın fəaliyyətindən bəhs edilir. Luka 1:17-də Vəftizçi İohannın vəzifəsinin “ataların ürəklərini övladlarına, itaətsiz adamları salehlərin düşüncə tərzinə yönəltmək və Rəbbə hazırlanmış xalqı yetişdirmək” kimi qeyd edilir. Luka 1:76-da “...sən Haqq-Taalanın peyğəmbəri adlanacaqsan, Çünki Rəbbin önündə gedəcəksən, Onun yolunu hazırlayacaqsan”, Luka 1:77-də isə “...xalqına günahlarının bağışlanması ilə xilas olunmaları barədə bildirəcəksən” deyə xəbər verilir.

Əhdi-Cədiddə olan bəzi məlumatlar xristianlar tərəfindən Vəftizçi İohannın gəlişi haqqında əvvəlcədən verilmiş xəbər kimi dəyərləndirilir. Malaxay 3:1-də qeyd edilən “Rəbb üçün yol hazırlayacaq” ifadəsinin Vəftizçi İohanna aid olduğu gümün edilir:

“Budur, Mən Öz elçimi göndərirəm. O, önümdə yol hazırlayacaq. Axtardığınız Xudavənd qəflətən Öz məbədinə gələcək. Görmək arzusunda olduğunuz əhd elçisi gələcək” deyir Ordular Rəbbi.” Malaxay 3:1[55]

Həmin kitabda, növbəti fəsilin sonunda Malaxay 4:5-6-da isə deyilir:

“Rəbbin böyük və dəhşətli günü gəlməzdən qabaq İlyas peyğəmbəri sizin yanınıza göndərəcəyəm. O, ataların ürəklərini oğullarına, oğullarının ürəklərini isə atalarına tərəf döndərəcək ki, daha Mən gəlib ölkəni lənətləyib məhv etməyim”.

İsa dövründə yaşamış yəhudilər Məsihdən əvvəl gələrək onun müjdəsini verəcək peyğəmbəri gözləyirdilər; həqiqətən də, hazırda da bir çox yəhudilər İlyas peyğəmbərin gəlişini gözləyirlər və Seder Pesax zamanı istifadə olunan İlyas peyğəmbər qabı da bunun simvoludur. Buna görə də Matfey 17:10-da tələbələri İsadan soruşurlar: «Elə isə, niyə ilahiyyatçılar deyirlər ki, əvvəlcə İlyas gəlməlidir?»

“İsa onlara cavab verdi: «Düzdür, İlyas gəlib hər şeyi yoluna qoymalıdır. Lakin sizə deyirəm: artıq İlyas gəldi və onu tanımadılar, lakin nə istədilərsə, onun başına gətirdilər. Eyni cür Bəşər Oğlu da onların əlindən əzab çəkəcək». Şagirdlər o zaman başa düşdülər ki, İsa onlara bu sözləri Vəftizçi Yəhya haqqında söyləyirdi.” Matfey 17:11-13

Bu istinadlar Sinoptik İncillərdə demək olar ki, eynidir^[56][57][58], lakin, Matfeyin İncilində Vəftizçi İohannın İlyas peyğəmbər olduğunun təsdiqləndiyi yerə (11.14, 17.13) uğun olan Mark və Lukanın incillərində dəqiqlik yoxdur, İohannın İncilində isə Vəftizçi İohann ümumiyyətlə İlyas olmadığını bildirir.

“Yəhudi başçıları Yəhyadan «Sən kimsən?» deyə soruşmaq üçün Yerusəlimdən kahinlərlə Levililəri onun yanına göndərdilər. O zaman Yəhya belə şəhadət etdi: o, düzünü deyib inkar etmədi və «mən Məsih deyiləm» deyə bəyan etdi. Onlar Yəhyadan soruşdular: «Bəs sən kimsən? Bəlkə İlyassan?» Yəhya «xeyr, o deyiləm» dedi. Soruşdular: «Bəlkə gəlməli olan peyğəmbərsən?» Yəhya «xeyr» söylədi.” İohann 1:19-21

Ebionitlər kimi erkən yəhudi (Kiprli Epifaninin “Panarion” əsərinin 30-cu hissəsinə görə Qnostik) xristian qrupları İsa və Yakovla birlikdə İohannın da pəhrizkar olduğuna inanırdılar.^{[59][60][61][62][63][64]} Kiprli Epifani qeyd edir ki, Ebionitlər özlərinin istifadə etdikləri (bu gün Ebionitlərin İncili kimi tanınır) Matfeyin İncilinə dəyişiklik edərək, İohannın səhrada çəyirtkə yediyi yerləri “bal kökəsi” və ya “manna” kimi oxumağa başlamışdılar.^[65][66]

Şərq Ortodoks Kilsəsi inancına görə İohann Əhdi-Ətiq peyğəmbərləri arasında vəhy və Yeni Əhd arasında əlaqə quranlardan sonuncusudur. Onların inancına görə, ölümündən sonra Aidin yanına gedən İohann ona da İsanın Məsih olduğunu bildirmiş və beləcə də, sağlığında olduğu kimi, ölümündə də İsanın müjdəçisi olmuşdur. Müqəddəs Vəftizçi İohann ikonası ortodoks kilsələrinin ikonastasında çox vaxt hörmətli yerdə qərarlaşır və ibadət saatı zamanı əksər hallarda yad edilir. İl boyu hər həftənin şənbə günü onun xatirəsinə həsr edilir.

Şərq Ortodoks Kilsəsi Müjdəçi Müqəddəs iohannı kilsə ili (1 sentyabrda başlayır) ərzində yeddi fərqli bayram günündə qeyd edir:

• 23 sentyabr – Müjdəçi Müqəddəs İohann anlayışı ^[67]
• 7 yanvar - Müjdəçi Müqəddəs İohann yığıncağı. 6 yanvarda qeyd edilən Epifaniya bayramının sabahsı günü qeyd edilən bu yığıncaq Vəftizçi İohanna həsr edilmiş əsas bayramdır. 7 yanvar həm də İohannın sağ əlinin 956-cı ildə Antioxdan Konstantinopola gətirilməsinin qeyd edildiyi gündür.
• 24 fevral - Müjdəçi Müqəddəs İohannın başının birinci və ikinci dəfə tapılması
• 25 may - Müjdəçi Müqəddəs İohannın başının üçüncü dəfə tapılması
• 24 iyun - Müjdəçi Müqəddəs İohannın doğulması
• 29 avqust - Müjdəçi Müqəddəs İohannın başının kəsilməsi

Yuxarıda qeyd edilənlərdən əlavə 5 sentyabrda İohannın valideynləri Zəkəriyyə və Yelezavetanın günü qeyd edilir. Rus Pravoslav Kilsəsi isə 12 oktyabrda Vəftizçi İohannın sağ əlinin Maltadan Qatçinaya gətirilməsini (1799) qeyd edir.

Roma-Katolik kilsəsi Müqəddəs Vəftizçi İohannı iki bayramla yad edir:

• 24 iyun – Vəftizçi İohannın doğulması
• 29 avqust – Vəftizçi İohannın başının kəsilməsi

Bəzi katoliklərin inancına görə Vəftizçi İohann heç vaxt günah iş görməmişdir, lakin, bu məsələyə Məryəmin günahsızlığı mövqeyindən yanaşma deyil və inancda da vacib şərtlərdən hesab olunmur. Özünün “Dua haqqında traktat” əsərində Sienalı Müqəddəs Katerina İblislə qısa deyişməsini verir, bu deyişmədə İblis ikiüzlülük və yaltaqlıqla onu cəlb etməyə çalışır. Birinci danışan Müqəddəs Katerina İblisə bu sözlərlə müraciət edir:

“...özünü alçaldmayaraq o, İblisə bu sözləri dedi: “Bəli, mən beləyəm! Vəftizçi İohann heç vaxt günah işləməmişdi, anasının bətnində olarkən isə Tanrı ona xeyir-dua vermişdi. Mənim isə çoxlu günahlarım var...” Sienalı Katerina – Dua haqqında traktat, 1370[68][69]

Müqəddəs Anna Katerina Emmerix özünün mistik baxışlarında qeyd edir ki, Müqəddəs Vəftizçi İohann Yelezavetanın bətnində saf, günahsız və qüsursuz yaradılmışdı və dünyəvi həyatı zamanı heç vaxt günah iş görməmişdi.^[70][71] İsa Məsihdən qaynaqlanan alleqorik baxışında Emmerix Vəftizçi İohannı aşağıdakı kimi təsvir edir:

“O görür, bilir və danışır yalnız İsa üçün...O səhrada da, anasının bətnində olduğu kimi saf və təmiz, anasının döşündən süd əmən körpə kimi günahsızdır. Mən Rəbbin (İsa Məsih) həvarilərə onun “mələk kimi pak” olduğunu söylədiyini eşidirəm. “Heç vaxt onun ağzına haram bir şey daxil olmayıb, heç vaxt yalan danışmayıb və başqa günahlardan uzaq durub...”

İsa və Axır zaman müqəddəsləri kilsəsi son tədqiqatların Vəftizçi İohann haqqında Bibliya məlumatlarını təsdiqlədiyini bildirir və onun xidmətinin başqa hadisələrini də qeyd edir. Bu kilsənin inancına görə İohann “Tanrı tərəfindən vəzifələndirilmiş mələk idi” və “səkkiz günlük olduğu zaman ona yəhudilərin çarlığını devirmək” və xalqı Rəbbin gəlişinə hazırlamaq həvalə olunmuşdu. Mormonlar həm də onun körpə olduğu vaxt vəftiz olunduğuna inanırlar.^[72]

AZM kilsəsinin ilk lideri olan Cozef Smit deyir: "Gəlin Əhdi-Cədid zamanına dönək – bir çoxları Rəbb və onun həvarilərini öyür. Biz isə Vəftizçi İohannla başlayacıyıq. Herod yeni doğulmuş bütün oğlan uşaqlarının öldürülməsi əmrini verdiyi zaman İohann İsadan təxminən altı ay böyük idi və bu qəddar qərar ona da şamil edilməli idi, buna görə də, Zəkəriyyə anası ilə birlikdə İohannı dağlara göndərdi və burada körpə İohann çəyirtkə və vəhşi bal yeyərək böyüdü. Atası onları gizlətdiyi yeri deməkdən imtina etdikdə Məbədin ali kahini qarşısında mühakimə olunmuş və Herodun əmri ilə öldürülərək, İsanın dediyi kimi qurban verilmişdir.”^[73][74]

AZM kilsəsinin inanc nəzəriyyəsinə görə 15 may 1829-cu ildə Harmoni, Susquehanna, Pensiyvaniyada, Susquehanna çayının sahilində peyda olan Vəftizçi İohann Cozef Smit və Oliver Kouderiyə xeyir-dua vermişdir.^[75][76] AZM kilsəsinə görə İohannın fəaliyyəti üç hissədən ibarət olmuşdur: o, Əhdi-Ətiq peyğəmbərlərindən sonuncusu olmuşdur; o, Əhdi-Cədid peyğəmbərlərindən birincisi olmuşdur; Aaron kahinliyinin həyata keçirilməsi üçün müasir dövrdə yenidən göndərilmişdir. Mormon inancına görə İohannın gəlməsi əvvəlcədən iki peyğəmbər tərəfindən müjdələnmiş və bunlar Mormon kitabında təsvir olunmuşdur: Lehi^[77] və onun oğlu Nefi.^[78][79]

Vəhdət kilsəsinin təbliğ etdiyi inanca görə Tanrı İohannı İudeyadakı fəaliyyəti zamanı İsaya kömək etməsi üçün göndərmişdir. İohann əlindən gələn hər şeyi edir ki, yəhudiləri İsanın Məsih olduğuna inandırsın. O, İsanın əsas şagirdi olur və onun şagirdləri də İsanı izləyirlər. Lakin İohann İsanı izləməkdən imtina edərək öz yolu ilə gedir və insanları vəftiz etməyə davam edir. İohannın İsanı izləməkdən imtina etməsi İsanın fəaliyyəti zamanı qarşısına çıxan əsas maneə olur.^[80]

Vəftizçi İohann
ivr. ‏יוחנן המטביל‏‎ ivr. ‏יוחנן בן זכריה‏‎
Rütbə	Peyğəmbər, Bilici, Elçi, İsanın gəlişinin müjdəçisi
Doğum tarixi	e.ə. 6-2-ci illər
Doğum yeri	Yerusəlim
Vəfat tarixi	təq. 32
Xatirə günü	24 iyun
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vəftizçi İohann həm də İslamda əsas fiqurlardan biri kimi qeyd edilir və peyğəmbər olduğu vurğulanır, adının isə Yəhya ibn Zəkəriyyə (ərəb. يحيى بن زكريا‎) və ya Zəkəriyya oğlu Yəhya olduğu qeyd edilir. Müsəlman inancına görə o, Allah sözünün şahidi və İsanın gələcəyi barədə müjdə vermiş peyğəmbər olmuşdur. İohannın atası Zəkəriyyə də İslamda peyğəmbərlərdən biri kimi qeyd edilir. İslam ənənəsinə görə Yəhya Məhəmmədin Merac gecəsi^[81] görüşdüyü peyğəmbərlərdən biridir. Məhəmməd Cənnətin üçüncü mərtəbəsində mələk Cəbrayılla görüşməmişdən əvvəl, Cənnətin ikinci mərtəbəsində “qardaşları” Yəhya və İsa ilə görüşmüşdü. İohannın hekayəsi müsəlmanların Efiopiyaya hicrəti zamanı Aksum çarı tərəfindən də nəql edilmişdi.^[82] Qurana görə İohann o şəxslərdən olmuşdur ki, onun doğum və ölüm günü Allah sülh bəxş etmişdir.^[83]

Tədqiqatçı A. Ceycer qeyd edir ki, Quranda səhvən Yəhyanın bu adı daşıyan il şəxs olması göstərilib, çünki, Vəftizçi İohannın doğulmasından xeyli əvvəl Yohanan adı dəfələrlə müxtəlif mənbələrdə qeyd edilirdi.^[84] Lakin bu fikir İslam tədqiqatçıları tərəfindən qəbul edilməmiş və “Yohanan” adının “Yəḥyā” adı ilə eyni olmadığı bildirilmişdir.^[6]

Ekzegetiklər, İohannın anasının qısırlığına və müsəlmanların Yəhyanın təbliğinin yıhudilərin imanını yaşatması inancına istinadən onun adının “diri edən” və ya “cəld” mənası verdiyini bildirirlər.^[85]

Yuhanna adının Ərəbistan yarımadasının qərbində yayılması həqiqətən də mənbələrdə təsdiq edilir. Yaxşı sənədləşdirilmiş Nairan anlaşmasında qırx rəhbərdən birinin adının Yuhannas olması qeyd edilir.

Bəhailiyin əsasını qoymuş Bəhaullahın yazılarında Vəftizçi İohannın xatırlandığı bir çox məqamlar vardır. O, Bəhailikdə kiçik peyğəmbər kimi qəbul edilir.^[13] Bəhaullah elan edir ki, onun müjdəçisi olan Bab Vəftizçi İohannın ruhi dönüşüdür. Papa IX Piyə ünvanlanmış məktubunda o, yazır:

“Ey, Oğulun ardıcılları! Biz bir daha İohannı sizin yanınıza göndərdik və o, səhrada var-gücü ilə Fars Bayanı Bayanı qışqırmağa başladı: Ey insanlar! Gözlərinizi açın! Sizə vəd olunan və ona qovuşacağınız gün yaxındadır! Ey İncil ardıcılları! Yola hazırlaşın! Şanlı Rəbbin zühur günü yaxındadır! Cənnətə girməyə hazır olun! O Tanrı tərəfindən qaranlığı yarmaq üçün göndəriləcək.”[86]

Lakin, Bəhailikdə ən böyük peyğəmbər (Tanrının təzahürü) Bab hesab edilir və beləliklə də Vəftizçi İohanndan daha nüfuzlu hesab edilir.

Qnostisizmə görə, Vəftizçi İohann Əhdi-Ətiq peyğəmbəri olan İlyasın “şəxsləşdirilməsi”dir. İlyas Əsl Tanrını (İbrahimi dinlərin Tanrısı) tanımamışdı və Qnostik teologiyaya görə onu reinkarnasiya gözləyirdi. Əhdi-Ətiq peyğəmbəri Malaxayın (Malaki) qeyd etdiyinə görə, İlyas “birinci gəlməli” və İsa Məsihin gələcəyi ilə bağlı xəbər verməli idi. Baxmayaraq ki, İohannın İncili bunu tamamilə rədd edir (İohann 1:21)^[87][88], müasir antroposofiya da Vəftizçi İohannın yenidən dirilmiş İlyas olduğunu qəbul edir (bax: Mark 9:11-13^[89], Matfey 11:13-14^[90], Luka 7:27^[91]).

Vəftizçi İohann Mandayizmdə də əsas peyğəmbərlərdən biridir və Ginza Rabba və Draša D-Iahia (Mandayist İohann kitabı) kimi onların bəzi yazılarında böyük rol oynayır.^[92] Onların baxışlarına görə İohann əsl Məsihdir və bu yanaşmada İohann İsanın yerinə qoyulur. Mandeyistlərin kitabında yazılır: “Əgər çoban [İsa] tanrı oldusa, çoban kim oldu?” ^[93]

Vəftizçi İohannın başı mərkəzi İordaniya ərazisində yerləşən Maxeron qalası ərazisində kəsildiyindən, o, İordaniyanın patron müqəddəsi hesab edilir. O, həm də Puerto-Riko və onun paytaxtı San Xuan şəhərinin patron müqəddəsidir. 1521-ci ildə Xristofor Kolumbun adaya verdiyi ad və adanın vəftiz edildiyi ada uyğun olaraq, ada rəsmən "San Juan Bautista de Puerto Rico" adlandırılmışdı. Sonradan geniş vüsət almış kartoqrafik səhvlərə görə, həm “San Xuan Bautista”, həm də “Puerto-Riko” adları, həm adaya, həm də onun mərkəzinə aid edilmişdir. 1746-cı ildən etibarən şəhərin adı (Puerto-Riko) ümumilikdə adaya, adanın adı (San Xuan Bautista) isə şəhərə aid edilməyə başlamışdı. Puerto-Rikonun rəsmi devizində də Vəftizçi İohanna istinad edilir: "Joannes Est Nomen Eius" (lat.: Onun adı İohanndır, Luka 1:63)

Vəftizçi İohann həm də Fransız Kanadası və Nyufaundlendin patron müqəddəsidir. Kanada şəhərləri Sent-Cons (Nyufaundlend və Labrador) (1497) və Sent-Cons (Nyu-Bransuik) (1604) da onun şərəfinə adlandırılmışdır. Birləşmiş Krallıqda Vəftizçi İohann Kornuoll qraflığında yerləşən Penzans şəhərinin patron müqəddəsidir. Vəftizçi İohannın doğum günü olan 24 iyun Kvebek əyalətində Müqəddəs San-Baptist günü Fête Nationale du Québec və Nyufaundlenddə Kəşf günü adıyla bayram kimi qeyd edilir.

23 iyun gecəsi və 24 iyun günü Portuqaliyanın ikinci böyük şəhəri olan Portu şəhərində Müqəddəs İohann günü kimi qeyd edilir. 2004-cü ildə “The Guardian” qəzetində nəşr edilmiş məqalədə göstərilir ki, “Festa de São João do Porto” ölkə sərhəddlərindən kənarda çox məşhur olmasa da, Avropanın ən canlı küçə festivalıdır.^[94]

O, həm də Yerusəlim, Malta, İtaliyada Florensiya və Genuya Hospitalyerlərinin patronu hesab edilir. İohann, Maltanın Gozo adasında yerləşən Xevkija kəndinin patronudur və 24 iyun günü kənddə bayram olaraq qeyd edilir.

Kalamba, Kalumpit, Balayan, Lian və San Xuan (Metro Manila) San Xuan şəhərləri Filippində İohannın şərəfinə adlandırılmış və ya onun patron olduğu yerlərdir. Filippin mədəniyyətində Müqəddəs İohannın xatirəsinin qeyd edilməsi əsasən insanların çimməsi və üzərinə su tökməsi ilə qeyd edilir. Bəi xüsusiyyətlərinə görə bu ənənə Hinduist mədəniyyətinə məxsus Holi bayramı ilə müqayisə edilir. Manilada məşhur Qara Nazaretli heykəlinin saxlandığı Quiapo kilsəsi də Müqəddəs İohannın şərəfinə inşa edilmişdir.

ABŞ-nin Cənubi Karolina ştatındakı Çarlston yeparxiyasının da patronu Vəftizçi İohanndır. Onun şərəfinə adlandırılmış bir neçə dini orden Baptistinlər adlanır. Yevangelist İohannla yanaşı Vəftizçi İohann da qardaşlıq cəmiyyəti olan “Azad Massonlar”ın patron müqəddəslərindən biri hesab edilir.^[95]

Bir çox Aralıq dənizi sahili ölkələrində yay gündönümü Müqəddəs İohanna həsr edilir. Bu bayramla əlaqəli ənənələr anqlo-sakson ənənsində yayortası ənənələri ilə oxşarlıq təşkil edir.

• Alban Həvari Kilsəsi katolikoslarının iqamətgahı olan Gəncəsər monastırı, Kəlbəcər, Azərbaycan.
• IV əsrə aid Müqəddəs Vəftizçi İohann erməni monastırı, Muş, Türkiyə, bu monastırda İohannın bəzi relikviyaları saxlanmış, daha sonra isə Kesariyyaya köçürülmüşdür.
• Müqəddəs İohann Maronit Katolik monastırı, Beyt Meri, Livan.
• Prodrom Rumın Skiti, Afon dağı, Yunanıstan, Vəftizçi İohanna aid olduğuna inanılan relikviyalar saxlanılır.
• Oksford Universitetinin Müqəddəs İohann Kolleci, Oksford, İngiltərə.
• San Xuan del Rio, Queretaro, Meksika, əsası 24 iyun 1531-ci ildə qoyulub.
• San-Con, Nyufaundlend, əsası 24 iyun 1497-ci ildə qoyulub.
• San-Con, Nyu-Brunsvik, Müqəddəs İohann çayının adı ilə adlandırılıb, çaya isə bu adı Samuel de Şamplen tərəfindən verilib.
• Kanada əyalətlərindən olan Şahzadə Edvard adasının əsl adı “Île de St-Jean “, yəni “Müq. İohann adası”dır.
• Müqəddəs İohann Universiteti, Kuins, Nyu-York; ABŞ-nin ikinci ən böyük Roma-Katolik universitetidir.
• San Xuan Bautista missiyası, XVIII əsrdə Kaliforniyaya təşkil edilmiş missiyalardan biridir.
• San Xuan, Metro Manila, Filippinlər, şəhərdəki Pinaglabanan kilsəsi də İohanna həsr edilmişdir.
• Kalamba, Laquna, Filippinlər, şəhərin əsas kilsəsi İohanna həsr edilmişdir; əsası 1859-cu ildə qoyulmuş bu kilsədə 1861-ci ildə milli qəhrəman Xose Rizal vəftiz olunmuşdur.
• Kamien Pomorskidə XII əsrə aid kafedral, bu kafedralda XVII əsrə aid əşhur orqan yerləşir.
• Müqəddəs İohann Beynəlxalq Təcili Yardım Təşkilatı və Müqəddəs İohann Ordeni.
• Yerusəlimli Müqəddəs İohann adına Rodos və Malta Müstəqil Hərbi Hospitalyerləri (əsasən müstəqil Malta ordeni ilə eyniləşdirilir).
• Müqəddəs Benedikt və Müqəddəs İohann Universiteti Kolleci və Müqəddəs İohann abbatlığı, Kollecvill, Minnesota.
• Xorvatiyadakı Sveti İvan Zelina və Sveti İvan Zabno şəhərləri Vəftizçi İohannın şərəfinə adlandırılmışdır və hər iki şəhərdə ona həsr edilmiş kilsə var.
• Beloit, Kanzasda yerləşən Müqəddəs İohann Katolik Cəmiyyətinin tabeliyində Müqəddəs İohann Katolik Kilsəsi, Müqəddəs İohann aşağı məktəbi və Müqəddəs İohann yuxarı məktəbi.

Vəftizçi İohannın başının kəsilməsi Xristian incəsənətinin əsas mövzularından biridir.^[11] Bu mövzuya həsr edilmiş əsərlərdə İohannın başı adətən boşqabın içində təsvir olunur ki, bu da, Salomenin xahişinin simvoludur.^[96] Vəftizçi İohann həm də dəvə dərisindən paltar geyinmiş “Ecce Agnus Dei” yazısının müşayəti ilə və ya əlində kitabla və quzu ilə təsvir olunur.^[12] Mark 1:2-də müjdəçi kimi təqdim edildiyinə görə, ortodoks ikonalarında İohann tez-tez mələk qanadları ilə təsvir edilir.^[97]

İsanın həyatı mövzusundan, İsanın vəftiz edilməsi səhnəsi erkən xristian incəsənəti dövründən başlayaraq ən aktual sənət mövzularından biri olmuşdur. Erkən xristian təsvirlərində, V əsrdən başlayaraq Vəftizçi İohann hündür, arıq, solğun dərili, uzun saç və saqqala təsvir edilirdi. Erkən xristian incəsənəti dövründən başlayaraq, yalnız İohann və İsa uzun saçlarla təsvir edilir, digər həvari obrazları isə klassik qısa saç kəsimi ilə göstərilir; faktiki olaraq bu üsulla İohann İsaya daha yaxın göstərilir.

Bizans incəsənətinə məxsus Deisus təsvirləri əksər Şərq Ortodoks kilsələrində dövrümüzə kimi qalmaqdadır. Bu təsvirlərdə İsa Pantokrator, Tanrı anası (Teotokos) və Vəftizçi İohannla birlikdə insanlıq üçün şəfaət diləyərkən təsvir edilir; Qərb mədəniyyətində bir çox xüsusiyyətlərinə görə Deisus təsvirinin yerini Çarmıxa çəkmə və Yevangelist İohannın Vəftizçi İohannın yerində göstərildiyi (özünəməxsus İzenheym altarı istisna olmaqla) təsvirlər tutur. Vəftizçi İohannın təsvirlərinə bir çox kilsə altarlarında, onun şərəfinə adlandırılmış kilsələr və patronu olduğu şəhərlərdə (o Florensiyanın patronudu), həmçinin əlaqəli olduğu məkanlarla bağlı əsərlərdə rast gəlmək mümkündür.

Vəftizçi İohannın həyatının müxtəlif səhnələrini əks etdirən təsvirlər, adətən ona həsr edilmiş altarların predellalarını bəzəyir, həmçinin Florensiyada yerləşən, Andrea del Sartonun ən böyük əsəri olan “Chiostro dello Scalzo” qrizayl freskosu və Domeniko Girlandayonun Tornabuoni şapelində yerləşən “Həyat” freskosu kimi freska silsilələrində istifadə olunur. Digər mühüm bir fresko ssilsiləsi isə Filippo Lippi tərəfindən Prato kafedralında çəkilmişdir. Bu fresko tipik səhnələrdən ibarətdir: Zəkəriyyənin müjdələnməsi, İohannın doğulması və atası tərəfindən ad qoyulması, Məryəmin Yelezavetanı ziyarət etməsi, İohannın səhraya getməsi, onun səhradakı ibadəti, İsanın vəftiz edilməsi, İohann Herodun qarşısında, Salomenin rəqsi və İohannın başının kəsilməsi.

İsanın doğulması səhnəsindən fərqli olaraq zəngin ev interyeri fonunda verilən Vəftizçi İohannın doğulması səhnəsi orta əsrlərdən başlayaraq məşhurlaşmış və bu mövzuda ən məşhur əsərlər Yan van Eyk tərəfindən “Turin-Milan saatları” əlyazmasında və Girlandayo tərəfindən Tornabuoni şapelində yaradılmışdır. İohannın edam edilməsi səhnəsi XV əsrdən sonra geniş yayılmış, İsrahel van Mekenemin qravüründə olduğu kimi, bəzən Salomenin rəqsi səhnəsinə də müraciət olunmuşdur ki, bu səhnədə də Herodun sarayının zəngin interyeri və İohannın şəhid olduğu dövrdəkinə nisbətən daha üasir geyimlər göstərilir.^[98] Vəftizçi İohannın başını boşqabda tutan Salomenin təsviri Şimal intibahının əsas mövzularından biri olmuş, təhlükəli və gözəl qadın obrazları (Deliya, Yudif və sair) ilə yanaşı işlənmiş^[99], Böyük Lukas Karnax və Kiçik ustadlar bu mövzuya müraciət etmişlər. Bu obrazlar barokko dövründə də məşhurluğunu qoruyub və Karlo Dolçi hər üç mövzuda əsər yaradıb. İohannın təbiət ərazisində təbliğat aparması holland rəssamlığının məşhur mövzularından biri olmuş, Böyük Piter Breygel və onun davamçıları bu mövzuda əsərlər yaratmışlar.

Vəftizçi İohannın körpəliyi (müxtəlif yaş dövrlərində) XV əsrdən etibarən, bəzən “İsanın məbəddə təqdim edilməsi”, “Bakirənin evlənməsi” və “Müqəddəs qohumluq” mövzularında çəkilmiş rəsm əsərlərində göstərilmişdir. Leonardo da Vinçi tərəfindən işlənmiş “Qayalıqlar bakirəsi” əsəri intibah incəsənətində “Madonna və körpə” mövzusunun dəb olmasına imkan yaratmışdır və bu mövzuda çəkilmiş əsərlərdə Vəftizçi İohann da İsa və Məryəmlə birlikdə təsvir edilirdi, çünki İsanın Misirə gətirilməsindən sonra, onu qoruması üçün mələyin İohannı da Misirə gətirdiyinə inanılırdı. İntibah dövrünün digər məşhur rəssamı Rafaelin bu mövzuyla bağlı çəkdiyi Alba Madonna, Gözəl bağban qız, Aldobrandini Madonna, Madonna della seggiola və Madonna dell'Impannata əsərləri rəssamın ən məşhur əsərləri sırasına daxil olmuşdur. Leonardo da Vinçinin təsiri ilə, daha sonra isə Rafael, Tisian və Qvido Reninin mövzunu inkişaf etdirməsindən sonra Vəftizçi İohannın həm də yeniyetmə və gənclik dövrlərinin təsvir edilməsinə başlanmışdı, bu zaman o, dəvə dərisindən paltar geyinmiş və əlində ənənəvi uzun taxta xaç tutmuş vəziyyətdə göstərilirdi. Tez-tez, xüsusilə Erkən Niderland rəssamlığında bu cür təsvirlərdə İohannı quzu müşayət edir. Karavacco Vəftizçi İohanna həsr olunmuş bir neçə əsər işləmişdir; onlardan ilk beşində çılpaq fiqurlarda İohannın gənclik dövrü, sonrakı üç əsərdə isə ölümü – Vallettanın Müqəddəs İohann kafedralında saxlanan “Edam” əsərində İohannın başının kəsilməsi, biri Londonda, digəri isə Madriddə saxlanan iki əsərdə isə İohannın başını tutmuş Salome təsvir edilib.

İohannın ehtimal edilən başlarından birinin saxlandığı Amiyen kafedralında, XVI əsrə aid edilən polixrom bioqrafik silsilə vardır. Bu silsilə müqəddəsin qalıqlarını xüsusilə vurğulayır.

Məşhur Pre-Rafaelitlərdən olan Con Everet Mille “İsa valideynlərinin evində” tablosunu işləmişdir. Burada İohann heyvan dərisindən paltar geyinmiş və İsanın yaralı əlini sakitləşdirmək üçün su gətirmiş uşaq kimi təsvir olunmuşdur. Qustav Moro və Pyer Sesil Pevi de Şavann kimi XIX əsr simvolist rəssamlarının mövzuya yanaşması xüsusi bədii dəyərə malikdir. Obri Vinsent Byordsleyin Oskar Uayldın “Salome” pyesinə çəkdiyi illüstrasiyalardan bir neçəsi onun ən yaddaqalan əsərləri sırasına daxil olmuşdur.

• 
  Leonardo da Vinçi - Müqəddəs Vəftizçi İohann
• 
  Rafael - Vəftizçi İohann səhrada
• 
  Hieronim Bosx - Vəftizçi İohann səhrada
• 
  Yan van Eyk - Gent altarında Vəftizçi İohann detalı
• 
  El Qreko - Vəftizçi İohann

İtalyan intibah şairəsi Lukretsiya Tornabuoninin yaradıcılığında ən çox istifadə etdiyi Bibliya obrazlarından biri də Vəftizçi İohann olmuşdur.^[100]

İngilis Tüdor bəstəkarı Orlando Gibbons İohannın İncili əsasında, solo səs, xor, orqan və ya viola üçün “İohannın şahidliyi” adlı himn bəstələmişdir.

İsa Məsihin həyatının bir çox ekran adaptasiyalarında Vəftizçi İohann obrazını da görmək mümkündür. Vəftizçi İohann obrazını canlandıran aktyorlar sırasında Robert Rayan (Kralların kralı^[101]), Mario Sokrat (Matfeyin İncili^[102]), Çarlton Heston (Nə vaxtsa danışılmış hekayələrin ən böyüyü^[103]), David Haskell (Qadspel^[104]), Maykl York (Nazaretli İsa^[105]), Anre Qriqori (İsanın son əziyyətləri^[106]) və başqalarının adlarını çəkmək olar.

• Brooks Hansen (2009) John the Baptizer: A Novel. New York: W. W. Norton. ISBN 978-0-393-06947-1
• Murphy, Catherine M. (2003) John the Baptist: Prophet of Purity for a New Age. Collegeville: Liturgical Press. ISBN 0-8146-5933-0
• Taylor, Joan E. (1997) The Immerser: John the Baptist within Second Temple Judaism. Grand Rapids: Eerdmans. ISBN 0-8028-4236-4
• W. Barnes Tatum (1994) John the Baptist and Jesus: A Report of the Jesus Seminar., Sonoma, California: Polebridge Press, 1994, ISBN 0-944344-42-9
• Webb, Robert L. (1991) John the Baptizer and Prophet: a Socio-Historical Study. Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1-59752-986-0 (first published Sheffield: JSOT Press, 1991)

• Rippin, A. "Yahya b. Zakariya". In P.J. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Encyclopaedia of Islam Online. Brill Academic Publishers. ISSN 1573-3912
• J.C.L Gibson, John the Baptist in Muslim writings, in MW, xlv (1955), 334–345

• Appraisals for Yahya: Ənam, 6:85; Məryəm, 19:7-15.
• Yahya's prophecy: Ali-İmran, 3:39; Ənam, 6:85; Məryəm, 19:12.

• Catholic Encyclopedia: St. John the Baptist
• Jewish Encyclopedia: John the Baptist
• Prophet John (Yahya)