Vilhelm Vin

Vilhelm Vin (alm. Wilhelm Carl Werner Otto Fritz Franz Wien;‎ 13 yanvar 1864^[2][3][…] – 30 avqust 1928^[4][2][…], Münxen^[4]) – istilik şüalanmalarını tənzimləyən qanunlarla əlaqədar kəşflərinə görə 1911-ci ildə Fizika üzrə Nobel mükafatını qazanmış alman fiziki.^[5] Vinin yerdəyişmə qanunu onun adını daşıyır.

Vilhelm Vin
alm. Wilhelm Wien‎
Doğum adı	Wilhelm Carl Werner Otto Fritz Franz Wien
Doğum tarixi	13 yanvar 1864(1864-01-13)[2][3][…]
Vəfat tarixi	30 avqust 1928(1928-08-30)[4][2][…] (64 yaşında)
Vəfat yeri	Münxen, Yuxarı Bavariya, Bavariya, Veymar Respublikası[4]
Elm sahələri	fizika[1], Şüalanma[1], İstilik[1]
İş yerləri	Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti, Vürtsburq Universiteti, Gissen Universiteti
Təhsili	Göttingen Universiteti, Münhen Lüdviq-Maksimilian Universiteti, Humboldt adına Berlin Universiteti
Üzvlüyü	İsveç Kral Elmlər Akademiyası, Prussiya Elmlər Akademiyası[d], Bavariya Elmlər Akademiyası[d]
Mükafatları
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Vin Prussiya əyalətinin (indiki Primorsk, Rusiya) Fişhauzen yaxınlığındakı Qaffkendə torpaq sahibi Karl Vinin oğlu olaraq anadan olub. 1866-cı ildə ailəsi Rastenburq yaxınlığındakı Draxşteyn şəhərinə (indiki Kętrzyn, Polşa) köçdü. 1879-cu ildə Vin Rastenburqda məktəbində, 1880–1882-ci illərdə Heydelberq şəhər məktəbində təhsil aldı. 1882-ci ildə Göttingen Universitetində və Berlin Universitetində təhsil aldı. 1883–1885-ci illərdə Hermann fon Helmholtz laboratoriyasında işləmiş və 1886-cı ildə işığın metallar üzərində difraksiyasına və müxtəlif materialların sınmış işığın rənginə təsiri haqqındakı tezisi ilə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsini aldı. 1896–1899-cu illərdə Vin RWTH Aaxen Universitetində mühazirəçi olaraq fəaliyyət göstərdi. O,1900-cü ildə Vürtsburq Universitetində və 1919-cu ildə Münhen Universitetində Vilhelm Konrad Röntgenin iki dəfə varisi oldu.

1896-cı ildə Vin empirik olaraq qara cisim şüalanmasının paylanma qanununu^[6] təyin etdi və sonradan bu qanun onun şərəfinə Vin qanunu adlandırıldı. Vinin həmkarı Maks Plank empirik qanunlara güvənmirdi, buna görə də elektromaqnetizm və termodinamikadan istifadə edərək, sonradan Vin-Plank qanunu adlanan Vin qanunu üçün nəzəri əsas irəli sürdü. Bununla belə, Vin qanunu yalnız yüksək tezliklərdə keçərli idi və aşağı tezliklərdə parlaqlığı düzgün qiymətləndirmirdi. Plank nəzəriyyəyəsini uyğunlaşdırdı və indi Plank qanunu adlanan qanunu təklif etdi, bu da kvant mexanikasının inkişafına yol açdı. Bununla belə, Vinin yerdəyişmə qanunu adlanan digər empirik düstur (${\displaystyle \lambda _{\mathrm {max} }T=\mathrm {const} }$) hələ də çox yararlıdır, bu qanun bir cismin buraxdığı dalğaların maksimal uzunluğunu (λ_max) onun mütləq temperaturu (T) ilə əlaqələndirir. 1900-cü ildə, o, (Corc Frederik Çarlz Searlenin tədqiqatından sonra) maddənin bütün kütləsinin elektromaqnit mənşəli olduğunu fərz etdi və elektromaqnit kütləsi ilə elektromaqnit enerjisi arasında əlaqə formulunu (${\displaystyle m=(4/3)E/c^{2}}$) təklif etdi.

Vin 1898-ci ildə anod şüalarının öyrənilməsi üçün Vin filtrini (həmçinin sürət sellektoru olaraq da bilinir) təkmilləşdirdi. Bu yüklü hissəciklər üçün sürət filtri kimi istifadə edilə bilən perpendikulyar elektrik və maqnit sahələrindən ibarət bir cihazdır. Sürətləndirici kütlə spektrometriyasında hissəcikləri sürətinə görə ayırmaq üçün istifadə olunur. Cihaz ortoqonal elektrik və maqnit sahələrindən ibarətdir ki, bu cihazda düzgün sürətə malik hissəciklər filtri təsirsiz olaraq keçir, fərqli sürətə sahib hissəciklərin isə trayektoriyası əyilir. O yüklənmiş hissəcik enerjisi analizatoru, monoxromator və ya kütlə spektrometri kimi konfiqurasiya edilə bilər. 1898-ci ildə Vin ionlaşmış qaz axınlarını tədqiq edərkən, kütləsi hidrogen atomuna bərabər olan müsbət hissəciyi müəyyən etdi. Vin bu tədqiqatı ilə kütlə spektrometriyasının əsasını qoydu. Cozef Con Tomson Vinin aparatını təkmilləşdirdi və 1913-cü ildə əlavə təcrübələr apardı, sonra 1919-cu ildə Ernest Rezerford tərəfindən aparılan tədqiqatdan sonra Vinin hissəciyi qəbul edildi və proton adlandırıldı.

Vin 1911-ci ildə "İstilik şualanmalarını tənzimləyən qanunlarla əlaqədar kəşflərinə görə" Fizika üzrə Nobel mükafatını qazandı.^[5]

• ——. "Ueber die Fragen, welche die translatorische Bewegung des Lichtäthers betreffen" . Annalen der Physik. 301 (3). 1898: 1–18. Bibcode:1898AnP...301....1D. doi:10.1002/andp.18983010502.
• ——. Lehrbuch der Hydrodynamik. S. Hirzel. 1900. ISBN 978-0-691-21419-1. OCLC 557663670. OL 16968004M.
• ——. "Über die Möglichkeit einer elektromagnetischen Begründung der Mechanik" . Annalen der Physik. 310 (7). 1900: 501–513. Bibcode:1901AnP...310..501W. doi:10.1002/andp.19013100703.
• ——. "Über die Differentialgleichungen der Elektrodynamik für bewegte Körper. I" . Annalen der Physik. 318 (4). 1904a: 641–662. Bibcode:1904AnP...318..641W. doi:10.1002/andp.18943180402.
• ——. "Über die Differentialgleichungen der Elektrodynamik für bewegte Körper. II" . Annalen der Physik. 318 (4). 1904b: 663–668. Bibcode:1904AnP...318..663W. doi:10.1002/andp.18943180403.
• ——. "Erwiderung auf die Kritik des Hrn. M. Abraham" . Annalen der Physik. 319 (8). 1904c: 635–637. Bibcode:1904AnP...319..635W. doi:10.1002/andp.19043190817.
• ——. "Zur Elektronentheorie" . Physikalische Zeitschrift. 5 (14). 1904d: 393–395.
• ——. Aus dem Leben und Wirken eines Physikers. Johann Ambrosius Barth. 1930. ISBN 978-0-691-21419-1. OCLC 249831418.
• ——. Neuere Probleme der theoretischen Physik (alman). B. G. Teubner. 1913. LCCN 14005571. OL 6565621M.

Vikianbarda Vilhelm Vin ilə əlaqəli mediafayllar var.

• Wilhelm Wien on Nobelprize.org including the Nobel Lecture, 11 December 1911 On the Laws of Thermal Radiation (ing.)
• Wilhelm Wien on www.nobel-winners.com (ing.)