Bu ifadədəki as sözünün əsli aç feilindən ibarətdir. Göz açıb baxmaq kimi, qulaq açıb eşitmək də mövcud olub
“Ушанка” mənasında işlədilən bu söz qulaq və çın hissələrindən ibarətdir. Mənası “qulağı açılıb-yığılan papaq” deməkdir
“Əlinin qulu, qulamə” deməkdir, ərəbcədir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu sözün qulun forması da var. Oğul və oğlan sözləri göstərir ki, qul və qulan sözləri də olub, lakin indi qul müstəqil işlədilmir
“İzahlı lüğət”də bu söz “qoşqu ləvazimatının hamısı” kimi açıqlanıb. Nə qulan-quşqun ifadəsi isə “təbii” anlamında şərh olunub
Bişirilərək yeyilən bir bitkinin adıdır. Başqa türk dillərində ona qulanquyruğu deyirlər. Doğrudan da, atın quyruğuna bənzəyir
“Qolu güclü” demək olub, sonra məna dəyişib. Qol (qolçomaq) sözü ilə qohumdur, sinonimi hərami sözüdür (haram kəlməsindəndir)
Fars sözüdür, bizdə tutaq sözü işlədilib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Alınma sözdür, əsli ərəbcə olsa da, fars dilində çox işlədilir, mənası “sancı” deməkdir. Ruslar ona “колика” deyirlər
Qoyunlar rənginə görə müxtəlif növlərə bölünür: qumral, ərbəş, bəröyüm, qara, boz, gərçal. Qumral “qızılı”, quba “açıq-şabalıdı rəng” deməkdir
Ərəbcədir, quş adıdır, cəm forması qumardır. Dialektlərdə qur-qur da deyirlər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Başqa türk dillərinin bəzilərində qumsel kimi işlədilir. –sel şəkilçisi bizdəki –lı4 şəkilçisinin sinonimi kimi özünü göstərir
Qədim mənası “bələk” deməkdir. Dialektlərdə yığcam adama qındırğa deyirlər. -daq hissəsi bağ kəlməsinin dəyişmiş formasıdır
Qurumaq feili ilə bağlıdır. Sonra quru(maq) sözündəki u səsi düşüb və quru-aq kəlməsi quraq şəklində sabitləşib
Qurumaq feili ilə bağlıdır, ondan quru sifəti, sonra isə quru-aq ismi, nəhayət, quruaqsı feili əmələ gəlib (ikinci u saiti ixtisara düşüb)
Su dəyirmanında üst daşı oxla birləşdirən və fırlayan dəmirə el arasında qurbağa deyirlər. Formaca qurbağaya bənzəyir
Qəməri təqvimlə XII ayın adıdır. Mənası “əvəz” deməkdir. Qurban bayramı ilə bağlı yaranmış sözdür, “həyatını kiməsə fəda etmək” deməkdir, bizə ərəb di
“Milçək toxumundan yaranan ayaqsız böcək” deməkdir. Qurdalamaq sözü də bununla qohumdur. Qurucuq variantı da olub
“Ehtiyatlı olun, qabağınıza qurd-quş çıxar” cümləsi işlədilir. Əslində, söz qurd-qıc şəklində olub: “qurd və digər yırtıcı (qıc eləyən, dişləyən) heyv
Dan üzü ifadəsinin sinonimidir. Həmin vaxt hamı, hətta itlər də şirin yuxuya gedir və qurd ova başlayır, ağzına yem gəlir
Əslində, qurd aramaq formasında olub. Şoru qarışdırıb qurdunu təmizləməklə bağlı yaranıb. İndi məna xeyli dəyişib: “əl vurma, qarışdırma” və s
El arasında qızılca mənasında işlədir, dərinin səpməsi və göz-göz olması ilə özünü göstərir. Belə səpmə qurd (böcək) yuvalarını xatırladır
“Qur” sözü müxtəlif mənalara malik olub: “dartmaq, çəkmək, yaratmaq” və s. Tələ qurmaq, xana qurmaq, tapqır (əsli: dartqur), qurşaq sözlərindəki qur,
Kənd yerində heyvanı çaya su içməyə aparır və qurreh sözü ilə müşayiət edirlər. Bu “qurt-qurt edərək iç” deməkdir
Bəzi mənbələrdə cumru, cumrusaq kimi verilib. Mənası “yumru” deməkdir. Mədə ərəb sözüdür. Bizdə onun yerinə qursaq işlədilib
Qədimdə qur feili olub və “dartmaq” mənasında işlədilib (“tələ qur” deyirik). Qurşa isə “bağla” deməkdir
Belin incə yerinə deyirlər. Qurşaq (toqqa) sözü ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bir içim su, bir qurtum su ifadələri işlədirik. Görünür, qurt sözü həm də feil olub (yoxsa, qurt-um forması mümkün deyildir) və təqlidi söz kimi yaran
“Bəladan qurtardım” deyirik. Sözün əsli qutğar kimi qeydə alınıb: qut “yaxşı” deməkdir, -ğar şəkilçisi feil düzəldib: suvğar (suvarmaq), qabğar (qabl
Bu sözün qurtarmaq kəlməsi ilə əlaqəsi yoxdur, qut kəlməsi ilə bağlıdır (azad olmaq, xoşbəxtliyə çatmaq)
Rus dilindəki “глаток” mənasını əks etdirir, təqlidi sözdür, su içəndə çıxarılan qurt-qurt səsi ilə bağlıdır
Bu söz indi ad-feil omonimi kimi işlədilir, lakin qabaqlar müstəqil qur sifəti olub (turş-u qəlibi üzrə), ondan da qurumaq feili əmələ gəlib
Süzmənin qurudulması ilə bağlıdır. Keçmək feilindən keçid sözü əmələ gəldiyi kimi, qurumaq feilindən də qurud əmələ gəlib (ya da qurumaq feilinə təsir
Rus dilində “сажа” adlanan şeyə bizdə qurum deyirlər. Qurum –(əsli: göyrüm) “his” deməkdir, göy (od) sözünün əsasında əmələ gəlib: “yanmış, tüstüyə,
Kepimək (təpimək) sözü ilə qohumdur. Türkmən dilində ku sözü ruscaya “сухой” kimi tərcümə olunur. (Bəşir Əhmədov
Kök qurnaz kəlməsindəki qurla eynidir. Pis niyyətlə (təmənalı şəkildə) qadın və kişinin arasını düzəldən, onları əxlaqsızlığa çağıran adama “qurumsaq”
Yüzdə bir lirəyə bir piastr deyiblər (piastr latınca “qəpik” deməkdir, quruş bir gümüş piastra deyiblər)
Macar dilində bu sözün mənası “20” deməkdir. Macar adətlərinə görə, hər 20 oğlandan biri atlı qoşun dəstəsində xidmət edirdi
Qulaq, qol, qanad, qaz sözləri ilə qohumdur. Qu, qo, qa qədim etimonları “çıxıntı” mənasını verir. Quş “yana çıxıntısı” (yəni qanadı olan) deməkdir
Quş öz sözümüzdür, baz isə farsca baxtən (oynamaq) məsdərinin əsasıdır. Hərfi mənası “quşla oynayan” deməkdir (amma “quş sevən” kimi anlaşılmalıdır)
Elə tikanları var ki, quşu qonmağa qoymur, bitki adıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu sözlə bağlı quşqunu düşük, quşqun qırmaq, quşqunu boş, quşqunsuz və s. ifadələr də işlədilir. Quşqun müxtəlif mənalara malikdir: quyruq, qasıq, sel
Quşqun sözünün bir mənası “tumanbağı” deməkdir. İfadə “tumanını əynində bərk saxlaya bilməyən, əxlaqsız” deməkdir
V.Radlov bu belə açıb: “Лощадь со слабыми задними ногами”. “Quşqun qırmaq” ifadəsi “kimisə qovmaq, izləmək” mənasını verir
Dialektlərdə “acım vaxtı”, “istiçıxımı”, “tuş (чешт) vaxtı” ifadələri var. Təxminən, gündüz saat 12 radələrinə işarədir
Ərəbcədən alınma sözdür, əsasən, suda balıqla qidalanan quşdur. M.Kaşğaridə qorday sözü ilə verilib
Köy (yanmaq, isti) kəlməsi ilə bağlıdır. Qovrulmuş undan bişirilir və ümumiyyətlə, qovurmaq anlamı ilə əlaqədardır
Belə mülahizə olunur ki, quyruq və geri sözləri eyni kökə malikdir. Söz mənbələrdə keyruq şəklində də yazılıb
Qıvrım sözünün dəyişilmiş formasıdır, qərb dialektlərində işlədilir. M.Cümə yazır: Oğlan, mən qurban olum, teli quyrumcək bacına
Qıvrılmaq sözü il qohumdur, əsli qıvırcıxmaq kimi olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)