Məşhur Mamayev Kurqanı var. Kurqan “qurmaq”, “tikmək” anlamları ilə bağlı olan qədim türk sözüdür. Bu kəlməni bəzən qorunmaq (qala), bəzən də gorxana (qəbir) kəlmələri ilə bağlayırlar. Sonuncu fars mənşəlidir, kurqan isə öz sözümüzdür, qədim mənası qala demək olub. İndi qəbir mənasında da işlədilir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Kurqan
Kurqan — Orta Asiyada ki köhnə Türk məzarlarına verilən ad. Ümumiyyətlə dövlət idarəçisi olanlar üçün edilmişlər. Kurqanlar taxtalarla, bəzən də daşlarla çevrilmiş məzar otaqlarının üstünə bir metr ilə yetmiş metr arasında torpaq yığılmasıyla yaradılar. Kurqanlarda əsl məzar otağı bəzən düzbucaqlı, bəzən kvadrat və ya oval ola bilirdi. Cəsədin tapıldığı yerə bəzən doğrudan çatıla bilir, bəzən də bu otaq altda yerləşirdi. Cəsəd otağının döşəməsi ağac kötükləri və kalasdan hazırlanırdı. Cəsədlərin başı Şərqə çevrilmiş olar və əşyaları ilə birlikdə kurqanlara basdırılardı. Fərqli bölgələrdə kurqanlarda at cəsədlərinə də rast gəlinmişdir. Bu günə kimi olan ən əhəmiyyətli kurqan Qazaxıstandakı Esik kurqanıdır.
Çöldə xüsusilə soylular üçün ən məşhur məzar növü kurqandır.
Kiçik kurqan
Kiçik kurqan — coğrafi adı Ağcabədi rayonunda, Kamiltəpə yaşayış yerində qeydə alınıb.
== Tarixi ==
XX əsrin 50-cı illərinin sonunda aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı Kamiltəpənin yaxınlığında e.ə. VII əsrin II yarısına aid olan Kiçik kurqan yaşayış yeri müyyən olundu. Bu ərazidəki açılan qəbirlərdən insan skeleti, at kəlləsi, tunc yüyən, zınqırov, boz və qara rəngli şirələnmiş qab-qacaq, əqiq, ox ucu, sümük və müxtəlif bəzək əşyaları tapılıb. Kurqanın ərazisi kiçik olduğu üçün bu coğrafi ad Kiçik kurqan adlanmışdır.
Kurqan fərziyyəsi
Kurqan fərziyyəsi (nəzəriyyəsi) erkən Hind-Avropa mənşəyinin Qara dəniz-Xəzər çöllərində tapılan arxeoloji “Kurqan mədəniyyəti”nə mənsub olduğunu irəli sürən nəzəriyyələrdən biridir. Kurqan türkcə “koruqan” sözündən götürülmüş olub, hörülmüş məzar mənasını verən bir termindir.
Kurqan modeli Hind-Avropa tayfalarının mənşəyi ilə bağlı ən çox qəbul edilən təklifdir. Kurqan təhlili olduqca maraqlıdır və bir çox arxeoloq və linqvistik tərəfindən tam və ya qismən qəbul edilmişdir.
Kurqan fərziyyəsi ilk dəfə 1950-ci illərdə Marija Gimbutas tərəfindən irəli sürülmüşdür. Gimbutas “Kurqan mədəniyyəti”ni bir-birini izləyən dörd ardıcıl dövrün nəticəsi kimi tanımışdır. Ən qədimi (I Kurqan) Mis dövrünə (e.ə. 4-cü minilliyin əvvəlləri) aid olan və Dnepr/Volqa arasında tapılmış Samara və Seroqlazovka mədəniyyətlərini də ehtiva edir. Fərziyyəyə görə, bu mədəniyyətlərin köçəri tayfaları eramızdan əvvəl III minilliyə qədər Qara dəniz-Xəzər çöllərinə və Şərqi Avropaya yayılıblar.
=== Ümumi baxış ===
Nəzəriyyə ilk dəfə 1956-cı ildə Tarixdən əvvəlki Şərqi Avropa kitabının I hissəsində təqdim edilərkən, Marija Gimbutasın Hind-Avropa mənşələrinin axtarışına verdiyi töhfə arxeologiya və linqvistika fənlərinin sintezinə səbəb oldu.
Kurqan vilayəti
Kurqan vilayəti (rus. Курганская область) — Rusiya Federasiyasının subyektlərindən biri.
Mamayev kurqan
Mamayev kurqan (rus. Мамаев курган) — 1942-ci ilin sentyabrında başlayan və 1943-cü ilin yanvarında sona çatan Stalinqrad döyüşü zamanı şiddətli döyüşlərin baş verdiyi Volqoqrad şəhərinin mərkəzi bölgəsindəki Volqa çayının sağ sahilindəki yüksəklik. Bu gün Mamayev kurqan, əsasən əsas monumenti "Ana vətən çağırır!" olan "Stalinqrad döyüşünün qəhrəmanlarına" həsr olunmuş abidə-ansamblı ilə tanınır. Mamayev kurqanında Stalinqradın 35 mindən çox müdafiəçisinin cəsədinin dincəldiyi bir neçə kütləvi və fərdi məzarlar var.
Bu, Volqoqradın simvoludur, Stalinqrad döyüşünün və şəhərin müdafiəsi zamanı şəhid olan on minlərlə əsgərin xatirəsinə hörmətdir. Kompleks 1959–1967-ci illərdə yaradılıb. Layihənin müəllifi Yevgeni Viktoroviç Vuçetiçdir.
2014-cü ildən bəri, UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına daxil edilmək üçün namizəddir.
== Adın mənşəyi ==
"Mamaev kurqan" adı Qızıl Orda dövründən bəri uzun müddətdir ki bilinir. Əvvəllər onun təpəsində gözətçilər dayanırdılar.
Saru-kurqan sancağı
Saru-kurqan sancağı və ya Marağa livası — Osmanlı İmperiyasının Təbriz əyalətinin inzibati–ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Saru-kurqan idi.
1593-cü ildə Saru-kurqan livası Sarı-kurqan, Əcri-yi ulya, Əcri-yi suflə, Siyah-kuh, Hüseyabad nahiyələrindən təşkil olunmuşdur (7, səh84).
Taldı-Kurqan vilayəti
Taldı-Kurqan vilayəti (qaz. Талдықорған облысы) — Qazaxıstan SSR (1944–1959, 1967–1991) və Qazaxıstan Respublikasının (1991–1997) inzibati vahidi. İdarəetmə mərkəzi Taldıkorqandır.
Taldı-Kurqan vilayəti (qaz. Талдықорған облысы) Qazaxıstanın cənub-şərqində yerləşirdi. Sahə — 118,5 min km ². Şərqdə Çinlə həmsərhəddir.
Bölgənin ərazisində 9,4 milyon UAH. ha və iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı sektoru təşkil etdi. 1990-cı illərin ortalarında. Taldikorqan bölgəsi ölkənin kənd təsərrüfatı istehsalının təqribən 6% -ni təşkil edirdi və 19 bölgədən 7–8 yeri tuturdu.
Kukaş kurqanı
Kukaş kurqanı və ya Cek kurqanı — Cek kəndinə aid Kukaş ərazisində kurqan.
== Tarixi ==
Kukaş kurqanı 2011-ci ilin avqust ayında Cek kəndinə aid Kukaş ərazisində aşkarlanmışdır. Eyni zamanda Cek kəndinin Zanqar ərazisində də qədim yaşayış məntəqəsi aşkarlanmışdır. Ərazidə işləyən arxeoloq İdris Əliyevin bildirdiyinə görə, tapıntıların tunc dövrünə - e.ə. III-II minilliklərə aid olması ehtimal edilir. Arxeoloq tapıntıların böyük əhəmiyyətə malik olduğunu deyib. Onun sözlərinə görə, yaşayış məntəqəsi və kurqanın tədqiqindən sonra bu ərazi ilə bağlı bəzi mübahisəli məsələlərə aydınlıq gətirilə bilər. Kurqanın yerləşdiyi ərazidə 15-ə qədər mağara mövcuddur. Mağaraların qədim insanların yaşayış məskəni olması ehtimal edilir. Tezliklə mağaralarda arxeoloji qazıntılar aparılacaq.
Kurqaninski rayonu
Kurqaninski rayonu (rus. Курганинский район) — Rusiya Federasiyası, Krasnodar diyarının tərkibində inzibati ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Kurqaninsk şəhəridir.
== Coğrafiyası ==
Qərbdə Adıgeyin Koşexabl və Şovgenov rayonları ilə, şimal-qərbdə Ust-Labinski rayonu ilə, şimalda Tiflis və Qulkeviçski rayonları ilə, şərqdə Novokubanski rayonu ilə, cənubdan Krasnodar diyarının Labinski rayonu ilə həmsərhəddir.
== Tarix ==
Rayon 2 iyun 1924-cü ildə Cənub-Şərq vilayətinin Armavir dairəsinin bir hissəsi olaraq meydana gəlir. Buraya Kuban-Qara dəniz diyarının ləğv edilmiş Armavir dairəsi ərazisinin bir hissəsi daxil idi.
Əvvəlcə rayona 4 kənd sovetliyi daxil idi: Bezvodnix Xutorov, Konstantinovski, Çetıryox Xutorov Soyuz, Staromixaylovski.
16 noyabr 1924-cü ildən rayon Şimali Qafqaz diyarına daxildir.
6 noyabr 1929-cu ildə ləğv edilmiş Petropavlovsk rayonunun ərazisi rayonun bir hissəsi olur.
10 yanvar 1934-cü ildən rayon Azov-Qara dəniz diyarının bir hissəsi olur.
Kurqantepa
Kurqantepa (özb. Qoʻrgʻontepa, Қўрғонтепа, rus. Кургантепа) — Özbəkistanın şərqindəki Əndican vilayətində, Kurqantepa rayonunun kiçik şəhəri. Oşdan təxminən 30 kilometr (19 mil) şimalda, Qırğızıstanla sərhəddə yerləşir. 1989-cu ildə 19,565, 2016-cı ildə isə 30,800 əhalisi qeydə alınmışdır. 1976-cı ildə Kurqantepaya şəhər statusu verildi. Şəhərdə pambıq zavodu, alət zavodu və tikiş fabriki var. Şəhər Özbəkistan Dəmir Yolları Əndican-Karasu xəttində yerləşir.
Küdürlü kurqanları
Küdürlü kurqanları — Şəki şəhərindən 18 km cənub-qərbdə, Küdürlü kəndi ərazisində yerləşən tarixi abidə.
1980-ci ildə Yevlax-Balakən dəmir yolunun çəkilməsilə əlaqədar olaraq, yolun keçdiyi ərazilərin arxeoloji cəhətdən öyrənilməsinə başlanıldı. İ. F. Cəfərov tərəfındən aparılan axtarış-kəşfıyyat işləri nəticəsində Küdürlü kəndi ərazisində 7 kiçik kurqan aşkar olundu. 1983-cü ildən burada arxeoloqlar T. İ. Axundov, N. M. Muxtarov, Q. X. Ramazanov, İ. Q. Nərimanov qazıntılar apararaq kurqanların öyrənilməsinə başladılar. Bu tədqiqatçılar Küdürlü kəndində çoxlu sayda kurqan və yaşayış məskənini arxeoloji cəhətdən tədqiq ediblər.
Kərimli kənd kurqanları
Kərimli kənd kurqanları — Oğuz rayonunun Kərimli kəndi yaxınlığında tarixi-arxeoloji abidə.
Azərbaycanın Oğuz rayonu ərazisində eramızdan əvvəl 14-16-cı əsrlərə aid kurqanlar aşkarlanıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşı Nəsib Muxtarov bildirib ki, tarixi tapıntılara Oğuz rayonunun Kərimli kəndi ərazisində təsadüf edilmişdir. Aşkarlanmış kurqanlar son tunc dövrünə aiddir və onlardan ən balacasının diametri 70 metrdir. Cənubi Qafqazın tarixini özündə əks etdirən bu kurqanların içərisində gildən hazırlanmış naxışlı qablar və bəzək əşyaları aşkarlanıb. Bundan başqa ərazidə 5 metr dərinlikdə tunc dövrünə aid dəfn adətlərinə də təsadüf edilir.
Dəfn kamerasında (11 m x 4 m x 3 m) aşkar edilən dəfn adəti xüsusi maraq doğurmuşdur. Kameradakı qu quşu, göyərçin, bülbül, qaz, ördək, ilan fiqurları, anqob naxışlı qablar, metal məmulatı öz orijinallığı ilə fərqlənir. Dəfn adəti, kurqanın quruluşu Azərbaycanın orta tunc dövrünə aid torpaq kurqanlarla oxşar olsa da səciyyəvi cəhətlərə malikdir.
Kurqanda yüzdən çox muncuq aşkar edilmişdir.
Kərimli kəndi kurqanları
Kərimli kənd kurqanları — Oğuz rayonunun Kərimli kəndi yaxınlığında tarixi-arxeoloji abidə.
Azərbaycanın Oğuz rayonu ərazisində eramızdan əvvəl 14-16-cı əsrlərə aid kurqanlar aşkarlanıb. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşı Nəsib Muxtarov bildirib ki, tarixi tapıntılara Oğuz rayonunun Kərimli kəndi ərazisində təsadüf edilmişdir. Aşkarlanmış kurqanlar son tunc dövrünə aiddir və onlardan ən balacasının diametri 70 metrdir. Cənubi Qafqazın tarixini özündə əks etdirən bu kurqanların içərisində gildən hazırlanmış naxışlı qablar və bəzək əşyaları aşkarlanıb. Bundan başqa ərazidə 5 metr dərinlikdə tunc dövrünə aid dəfn adətlərinə də təsadüf edilir.
Dəfn kamerasında (11 m x 4 m x 3 m) aşkar edilən dəfn adəti xüsusi maraq doğurmuşdur. Kameradakı qu quşu, göyərçin, bülbül, qaz, ördək, ilan fiqurları, anqob naxışlı qablar, metal məmulatı öz orijinallığı ilə fərqlənir. Dəfn adəti, kurqanın quruluşu Azərbaycanın orta tunc dövrünə aid torpaq kurqanlarla oxşar olsa da səciyyəvi cəhətlərə malikdir.
Kurqanda yüzdən çox muncuq aşkar edilmişdir.
Osmanbozu kurqanları
Osmanbozu kurqanları — 1976-cı ildə Şəmkir SES bəndi inşa olunacağı sahədə qeydə alınmış, onlardan altısı arxeoloji qazıntılarla tədqiq olunmuşdur. Torpaq qarışıq daş örtüklü bu kurqanların diametri 10-20 m, hündürlüyü 1-2 m idi. Onlardan üçü ilk tunc dövrünə, biri son tunc dövrünə aid edilir. İki kurqan isə kenotaf tipli olmuşdur. Kurqanaltı qəbirlər düzbucaq biçimli konstruksiyalı olmaqla dromos tipli giriş qapısı ilə təmin olunmuşdu. Qəbir kamerasının divarları ağac tirlərlə möhkəmləndirilmişdi. İlk tunc dövrü kurqanlarında ölüyandırma (kremasiya) və kollektiv dəfn etmə mərasimi qeydə alınmışdır. Qəbir avadanlığı əsasən Kür-Araz mədəniyyəti üçün səciyyəvi saxsı məmulatından ibarət olmuşdur.
Qarabulaq kurqanları
Qarabulaq kurqanları — Füzuli şəhərindən 1-1,5 km şimal-şərqdə, Köndələnçayın sağ sahilində orta və son tunc və erkən dəmir dövrünə aid qəbir abidələr.
Qarabulaq kurqanlarında iyirmiyə qədər kurqan qalmışdır. Onlardan beşini 1896-cı ildə rus arxeoloqu A.A.İvanovski tədqiq etmişdir. Kurqanların ikisində ölüyandırma ənənəsinin izlərinə təsadüf olunub. Digər iki kurqanda daş qutu qəbirlər aşkar edilib. Qəbirlərdən tunc bəzək əşyaları, silahlar və gil qablar tapılıb. Qəbilə başçısına aid edilən V kurqan daha zəngindir. Uzunluğu 10 metr, eni və dərinliyi 2 metr olan bu kurqanda qəbilə başçısının skletindən başqa daha iki sklet, tunc, qızıl və sümükdən bəzək əşyaları, tunc və daş silahlar, gil qablar və dəvə skleti də tapılıb. 1965-ci ildə Qarabulaq kurqanlarının yerləşdiyi ərazidə orta tunc dövrünə aid qəbirlər də aşkarlanıb. Qarabulaq kurqanları Qaraköpəktəpə qədim yaşayış yerinə aid olub.
Qasıq kurqanı
İnsan vücudunda və əsasən məməlilərdə qasıq kurqanı, yuvarlaq şəkildə olan bir yağ kütləsidir və qasıq sümüklərinin qasıq simptomunun üzərində olan yağ mübadiləsidir.
Qadınlar üçün qasıq kurqanı, vulvanın ön hissəsini formalaşdırır. Böyük dodaqlar, klitor, üretra, vaginal bucaq və vulval vestibülün digər ətraflarını əhatə edən, pudental yarıq kimi tanınan şırımın hər iki tərəfində, kiçik dodaqlara (sözün əsl mənasında “böyük dodaqlar”) ayrılır.
Yetkinlik yaşına çatmayan qızlarda qasıq tükləri yoxdur. Yetkinlik dövrünün başlanmasından sonra (12-14 yaşa qədər), qasıq əsasən təxminən böyük dodaqlara gedə bilən qasıq tükü ilə örtülü olur . Qasıq tez-tez Veneranın tüberküli (Latınca: Mons veneris ) adlanır. Bu sahədə sinir sonları vardır və toxunma və ya azacıq təzyiq, yaxud qıcıqlanma cinsi oyanışa səbəb ola bilər. Yetkin qadınlarda, çanaq üfüqi bir üst sərhədi olan tüklə örtülmüşdür - buna qadın tipli tük örtüyü deyilir. Yaşlı qadınlarda, menstruasiya dayandıqdan sonra, qasıq tüklənməsi azalır. Göstərilən qasıq tüklənməsi yumurtalıqların işləməsi ilə əlaqələndirilir.
Qobustan kurqanları
Qobustan kurqanları — Qobustanda Böyükdaş və Kiçikdaş dağları ətəyində kurqanlar.
Daş və torpaq örtüklüdür. Qobustan kurqanları üçün örtük halında bir cərgə düzülmüş dairəvi daş səciyyəvidir. Qobustan kurqanları həmçinin tikinti xüsusuyyətinə malikdir. Ölülər sağ və ya sol böyrü üstə, bükülü, xəndəkli və ya xəndəksiz qutu qəburlərdə dəfn olunub. Yalnız bir qəbirdə ana ilə işağın burgə dəfni müşahidə edilib. Bəzi kurqanlarda ölü qırmızı rənglə boyanıb. Qobustan kurqanları Tunc dövrünə aiddir.
Qız qalası kurqanları
Orta Tunc dövrünə aid Qızqalası kurqanları Arpaçayın sağ və sol sahilində çox geniş əraziyə yayılmışdır. Qızqalası yaşayış yerinin ətrafındakı kurqanlar 2014-2016-cı illərdə V.B.Baxşəliyev, L.Ristvet, H.Gopnikin rəhbərliyi ilə araşdırılmışdır.. Tədqiqat müddətində 10-dan çox kurqan öyrənilmişdir. Bu kurqanların ətrafı əsasən kromlexlə əhatə olunmuşdur. Daş qarışıq torpaqla örtülən qəbirlər yerdə qazılmış, küncləri dəyirmi dördkünc çalalardan ibarətdir.
Kurqanlardan ilk olaraq CR2 kurqanı tədqiq edilmişdir. Burada 7x7 m ölçüdə qazıntı sahəsi açılmışdır. Daş layları götürülərkən 3 kiçik gil çölmək aşkar olunmuşdur. Qəbir kamerasından daha sonra 5 küpə və 11 kasadan ibarət gil qablar tapılmışdır. Kameranın şimal tərəfində sağ yanı üstə, bükülü və qərb-şərq istiqamətində bir skeletə rast gəlindi.
Sarıçoban kurqanı
Sarıçoban kurqanı — e.ə XII-XI əsirlərə aid kurqan.
Azərbaycanın e.ə III-I minilliklər dövrü tarixinin öyrənilməsində kurqanların böyük əhəmiyyəti var.Onların tədqiqi qədim tarixin bir çox mürəkkəb və qaranlıq məsələlərinin vəhtət halında öyrənilməsinə imkan yaradır. Döğrudur məişət qəbir abidələrinin kompleks araşdırılması əldə olunan nəticələrin elmi dəyərini daha da artırır.
Ağdam rayonunun Xındırıstan kəndi yaxınlığında yerləşən Sarıçoban kurqanında aparılmış tədqiqatların nəticələri bunu bir daha sübut edir. Sarıçoban abidəsi Tərtər rayonundakı Borsunlu və Bəyimsarov kurqanlarından sonra Azərbaycanda üçüncü möhtəşəm tayfa başçısı kurqanıdır.Maraqlıdır ki, hər üç abidə qısa tarixi dövrün-e.ə XIII-X əsrlərin yadigarıdır.
Hündürlüyü 5 diametri 45–50 m olan konusvari torpaq kurqan örtüyü altında aşkar edilmiş qəbir kamerası qeyri-adi qurluşu ilə indiyənə məlum olan abidələrdən tamamilə fərqlənir. Dörd cəhətə istiqamətlənmiş iki kəsişən kameradan ibarət qəbir abidəsi xaç şəklindədir.Bu tip başqa abidənin varlığı hələlik məlum deyil.
Qəbir kamerası üç-dörd qat nəhəng ağac tirlərlə örtülmüş , onların üstü isə ağac budaqları ilə səliqəli bağlanmışdır.
Kameranın mərkəzi hissəsində, tunc lövhələrlə bəzədilmiş taxt üzərində tayfa başçısı dəfn olunmuşdur.Qərb və şimal kameralarında isə onun silah daşıyanı və şəxsi mühafizəçisi bükülü vəziyyətdə basdırılmışdır.Tayfa başçısının ətrafında və başqa kameralarda 16 at skeletinin qalıqları aşkar edilmişdir ki, onlardan yeddisi cilovlanmış halda qalmışdır.
Təəssüf ki,hələ qədim zamanlarda qəbir abidəsi talan olunmuş, yalnız təsadüf üzündən şərq kamerasının bir hissəsinə və cənub kamerasına toxunulmamışdır.Qəbir kamerasının şimal hissəsində qazılmış, uzunluğu 20, diametri 1,5m olan dairəvi planlı oğru yolu bu günədək yaxşı qalmışdır.Diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri qəbir kamerasının və oğru yolunun divarlarında saxlanılmış alət izlərinin eyni olmasıdır.Görünür talançılar hökmdarın “axirət evinin” yaradılmasında iştirak etmiş,qəbirin qurluşu və buradakı avadanlığın yerləşməsinə yaxşı bələd olmuşlar.Talan vaxtı qəbir ortüyünə od düşdüyündən oğrular qəbri vaxtından əvvəl tərk etmişlər.Yanğın nəticəsində qərb hissədəki örtük tamamilə aşağı çökmüş, buna görə də yanğın başqa kameralara keçməmişdir.
Larican kurqanları
Larican kurqanları - İranın Şərqi Azərbaycan ostanında 2007-2010-cu illərdə aparılan qazıntılar nəticəsində aşkarlanan kurqan qəbirlər. İranda kurqan tipli hörgü daş və ya torpaq üzlü qəbir abidələrinə indiyədək ancaq Azərbaycan bölgəsində rast gəlinib. XIX və XX əsrin əvvəllərindən ətraf ərazilərdə kurqanlar və onların mədəniyyəti ilə bağlı çoxlu tədqiqatlar aparılmışdır. İranda bu cür dəfn abidələri və bu tip qəbirlərin yayılma arealı ilə bağlı ilk araşdırmalar Kleissin Urmiya gölünün şimal-qərbində aparılan tədqiqatlar zamanı verdiyi qısa məlumatlara, o cümlədən Se Girdandakı on bir tumuldan altısında aparılan tədqiqatlara əsaslanır. Bunlardan sonra 2007-2010-cu illərdə Xudafərin bəndinin altındakı ərazidə aparılan xilasetmə qazıntılarına qədər bu mövzuda başqa tədqiqatlar aparılmamışdır.
== Haqqında ==
İran Azərbaycanı coğrafi mövqeyi, hündür yaylaları və dağ yamaclarının rahatlığı səbəbindən qədim zamanlardan köçəri tayfaların davamlı köçünün əsas nöqtəsi və müxtəlif etnik-mədəni əlaqələrin mövcudluğunu əks etdirən ərazi olmuşdur. İran Azərbaycanında, xüsusilə Xudafərin bölgəsində Araz çayının vadilərində kurqan tipli kiçik və böyük qəbiristanlıqlar çoxdur. Bu qəbiristanlıqlar arasında Larican Kurqan qəbiristanlığı zəngin tapıntıları və iri ölçülü kurqanları ilə daha imtiyazlı mövqeyə malikdir və tədqiqatçıların diqqətini daha çox cəlb edir. Larican kurqanları coğrafi cəhətdən şimal-qərbi İranın Şərqi Azərbaycan vilayətində, Xudafərin Xumarlı şəhərindən təqribən 2 km şimal-qərbdə, Araz çayının cənub sahilində Larican kəndi sərhədləri daxilində yerləşir. Xudafərin və Qızqalası bəndlərinin xilasetmə qazıntıları çərçivəsində 2007, 2008 və 2010-cu illərdə Əlirıza Həcəbri Nobərinin elmi rəhbərliyi altında mədəni sərvətlərin aşkara çıxarılması məqsədilə bölgədə qazıntılar aparılmışdır.
Xaçınçay kurqanları
Xaçınçay kurqanları — Bu abidәlәr arxeoloji qazıntılarla müәyyәn edilmiş birinci ilk tunc dövrü kurqanlarıdır. Kurqanlar Dovşanlı kәndindәn azacıq aralıda, Xaçınçayın sağ saһilindә yerlәşmişdir. Abidәlәri qeydә almış E.Resler 1897-ci ildә burada 5 kurqan qazmışdır. Arxeoloji әdәbiyyatda Xaçınçay kurqanları ilk dәfә B.P.Piotrovski tәrәfindәn erkәn tunc dövrünә aid edilmişdir. Sonralar bu kurqan abidәlәri başqa tәdqiqatçıların tәdqiqat obyektinә çevrilmişdir.
Kurqan örtüklәri yayğın dairәvi planlı olub diametri 10 m-dәn 20-25 m-ә qәdәr, һündürlüyü 1,2-2,5 m arasındadır. Örtük iri ölçülü çay daşlarından vә qum qatışığından ibarәtdir.
Xarici әlamәtlәrin oxşarlığına baxmayaraq kurqanaltı qәbirlәrin quruluşu, dәfn mәrasimi vә burada tapılmış maddi-mәdәniyyәt nümunәlәri arasında fәrqli xüsusiyyәtlәr çoxdur. Hәr һalda dәfn mәrasiminә görә kurqanları iki tipә bölmәk olar: a) ölünün olduğu kimi basdırılması (inqumasiya); b) ölüyandırma adәti ilә dәfn (kremasiya). Birinci tipә 3 kurqan (N1, 2, 3) aiddir.
Göygöl kurqanları
Göygöl kurqanları — Göygöl rayonu ərazisində tarixi-arxeoloji abidələr.
== Haqqında ==
Azərbaycan ərazisində kurqan tipli abidələrə ən çox rast gəlinən bölgələrdən biri Göygöl rayonudur. İndiyədək Gəncəçayın hər iki sahilində, kiçik təpələr üzərindəki düzənlik sahədə yüzlərlə kurqan qeydə alınıb və bir qismi bu ərazidə məskunlaşmış almanəsilli şəxslər tərəfindən XIX əsrin sonları və XX əsrin əvvəllərində tədqiq edilib. Tədqiqatçılar içərisində Y.Hümmelin (1941-ci ildə Qazaxıstana sürgün edilib) XX əsrin 20-30-cu illərində burada çoxsaylı kurqanlarda apardığı arxeoloji qazıntı işləri elmi cəhətdən özündən əvvəlki mütəxəssislərin tədqiqatlarından köklü şəkildə fərqlənməklə Azərbaycanın qədim tarixinin öyrənilməsində müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.
2018-ci ildə arxeoloq Arif Məmmədovun rəhbərlik etdiyi Gəncə-Göygöl arxeoloji ekspedisiyası Göygöl rayonunda arxeoloji qazıntı və çöl-tədqiqat işləri aparıb.
Əsas arxeoloji qazıntı işləri Göygöl rayonunun Quşqara bələdiyyəsi ərazisində, Gəncə şəhərində Heydər Əliyev parkına yaxın ərazidə, Gəncə-Şəmkir yolunun sağında, Quru Qobunun sol tərəfində, Quşqara bələdiyyəsi ərazisindəki kurqantipli qəbirlərdə aparılıb. Qazıntıların nəticələri göstərir ki, kurqan kimi təqdim olunan abidələr sadəcə kurqantipli qəbirlərdir və Azərbaycanın Son Tunc dövrü köçəri tayfalarının adət-ənənələrini, həyat tərzini əks etdirir.
2023-cü ildə Arxeoloq Müzəffər Hüseynovun rəhbərliyi ilə Göygöl rayonu ərazisində Göygöl-Topalhəsənli yolunun sol tərəfində, yoldan 120 metr məsafədə 5 metrə yaxın hündürlüyü olan kiçik təpənin üzərində yerləşən kurqan tədqiq olunmuşdur. Torpaq örtüklü kurqanın diametri 22 metr, hündürlüyü 1,5 metrdir. Kurqanda maraqlı dəfn adətləri qeydə alınıb.
İkiztepe kurqanı
İkiztəpə kurqanı - Samsun vilayətinin Bafra rayonundan 7 km məsafədə şimal-qərbdə yerləşir. Bu gün Qızılirmağın dənizə töküldüyü yerdən bir qədər qərbdə yerləşən kurqan xarici görünüşünə görə İkiztəpə adlandırılmışdır. Kurqan uzaqdan iki təpə kimi görünür. Amma əslində dörd təpədir. Bu təpələr qazıntı rəhbərləri tərəfindən Roma rəqəmləri ilə müəyyən edilmişdir. Cənubdakı ən böyük təpə bu gün düzənlikdən 29 metr hündürlükdədir və I təpə adlanır. II təpə ondan şimalda yerləşir və hündürlüyü 22,5 metrdir. Ən şimaldakı III zirvə 12,3 metrdir. II təpənin qərbinə düşən IV təpənin hündürlüyü 16 metrdir. Bu gün dənizdən 7 km məsafədə yerləşən İkiztəpə kurqanı e.ə.