Orta əsr Lvov şəhəri

Lvov orta əsrlərdə və ya Orta əsr Lvov şəhəri — tarixi Qərbi Rus bölgəsinin önəmli iqtisadi, mədəni və siyasi mərkəzlərindən biri idi. Onun tarixi XIII əsrdə şəhər istehkamlarının əsasının qoyulması və XVI əsrin ikinci yarısına kimi, davam edən geniş dövrləri əhatə edir (məhz həmin dövrlərdə Reç Pospolita dövlətinin yaranması və Yagellonlar sülaləsinin hakimiyyət dövrünün tamamlanması baş vermişdir). Yazılı salnamələrdə Lvov şəhərinin ilk xatırlamaları XIII əsrin ortalarına (daha doğrusu 1256-cı ilə) aid edilir. XIII əsrin ikinci yarısından etibarən, Lvov Qalitsiya-Volın knyazlığının ən böyük şəhərinə, 1341-ci ildən sonrakı dövrlərdə isə, Polşanın tərkibində olan "rus krallığının" mərkəzinə çevrilir. 1370-ci ildə Lvov Macarıstan krallığı tərəfindən işğal edilir, 1387-ci ildə isə yenidən Polşa krallığının tərkibinə daxil olur. 1433-cü ildən sonra şəhər Polşa krallığınının ərazisində formalaşdırılmış Rus voyevodalığı adlı inzibati vahidin mərkəzinə çevrilir. Orta əsr Lvov şəhərinin əhalisi çoxmillətli olması və müxtəlif konfessiyalara bölünməsi ilə fərqlənirdi ki, bu da tez-tez müxtəlif icmaların arasında açıq münaqişələrin və qarşı tərəfli nifrətlərin yaranmasına səbəb olurdu.

Lvov tarixi
Bu məqalələr ölkə seriyasındandır
Orta əsrlər
Reç Pospolita dövrü
Otuzillik müharibə dövrü
Avstriya-Macarıstan dövrü
General-qubernatorluq dövrü
Holokost dövrü
Xronologiya
Memarlıq tarixi
Hutsul sesessiyası
Merlər
Parklar
Lvov portalı b m r

Arxeoloji qazıntıların məlumatlarına əsasən, müasir Lvov və onun ən yaxın ətraflarının yerləşdiyi ərazilər qədim tayfalar tərəfindən hələ Mezolit dövründə məskun edilmişdir. Lvov şəhərinin şimal-qərbində yerləşən şəhər tipli Brüxoviçi (pol. Brzuchowice) adlı qəsəbədə aşkar edilmiş bir neçə qədim yaşayış məntəqəsinin və mağaraların qalıqları, həmçinin Vorontsev-Starunya mədəniyyətinə aid olan çoxsaylı daş məmulatları (e.ə. VI–IV minilliklər) buna şahidlik edir.^[1] Qəsr dağında, eləcə də Lısovka, Jupanı və Vinniki şəhərinin yaxınlığında yerləşən Çertova skala yüksəkliklərində arxeoloqlar tərəfindən aşkar edilmiş əkinçi və maldar tayfalarının qəsəbələrinin arxeoloji izləri mis dövrünün sonlarına aid edilir (mis dövrünün yaşayış məskənlərində aşkar edilmiş artefaktları alimlər "çalavari qədəhlər" mədəniyyətinə aid edirlər). Hazırkı İvan Franko adına şəhər parkının ərazisində erkən tunc dövründə yaradılmış qədim kurqanın qalıqları saxlanılmaqdadır.^[2][1]

1992-ci ildə müasir "Dobrobut" adlı bazarın yerləşdiyi ərazidə (keçmiş Krakovskoye adlı şəhər kənarı, hazırda isə — knyaz Yaroslav Osmomısl meydanı) aparılan qazıntı işləri zamanı Frakiya-Hallştatt (e.ə. I minilliyin ortaları), Çernyaxov (IV əsr), Praqa (VI əsr) və Luka-Raykovets (VIII–IX əsrlər) mədəniyyətlərinin izləri tapılmışdır. Hallştatt mədəniyətinə aid edilən daha bir qədim yaşayış məntəqəsinin qalıqları isə, 1986-cı ildə Teatralna küçəsində və 1987-ci ildə İvan Podkova meydanında aşkar edilmişdir.^[1][3]

Müasir Lvovun ərazisində ən qədim daimi slavyan qəsəbələri Poltva çay vadisi və Znesenye təpələri arasında mövcud idi. Müasir Znesenye regional landşaft parkının ərazisində, daha doğrusu İlan dağının zirvəsində, VII–X əsrlər arasında Svyatovit tanrısının bütpərəst məbədi mövcud olmuşdur (xalq arasında bu cür məbədlər kápişşe (ukr. Капище) adlandırılırdı), onun ətrafında isə böyük şəhərin əsası qoyulmuşdur (günümüzdə həmin yer "Svyatovit sahəsi" olaraq tanınır). Qonşuluqdakı Baba dağında ("Doğuş dağı" olaraq da tanınır) da təxminən həmin dövrə aid edilən daha bir kapişşe və yaşayış məskəninin qalıqları aşkar edilmişdir. Arxeoloqlar tərəfindən təyin edilmişdir ki, X əsrdə həmin yaşayış məskəni öz yerini Qəsr dağının qərb yamacına doğru dəyişmiş, köhnə qəsəbənin çox hissəsi isə dağıdılmışdır. Bundan sonra həmin yaşayış məntəqəsi Znesenye (ukr. Знесіння) adlanmağa başlamışdır və bu ad, slavyan mənşəli ən qədim Lvov toponimlərinən biri hesab edilir.^[4][5][6]

Ehtimal ki, XI əsrə aid edilən daha bir qədim yaşayış məskənini izləri İvan Franko parkıda tapılmışdır.^[2] Bundan başqa, Lvovda və onu əhatə edən çoxsaylı şəhərətrafı kəndlərdə Perun, Rod, Rojanitsa və Veles tanrılarına həsr olunmuş qədim bütpərəst kapişşelərin qalıqları qorunub saxlanılmışdır. Müasir Lvovun ətraflarında yazı sənəti çox qədim dövrlərdən inkişaf etmişdi, buna, 1988-ci ildə Zveniqorod-Qalitski kəndində tapılmış və XII əsrin birinci yarısına aid edilən tozağacı qabığından hazırlanmış manuskriptlər şahidlik edir (bu, Ukrayna ərazisində aşkar edilmiş yeganə tozağacı qabığından hazırlanmış manuskript nümunələri hesab olunur).^[1]

Orta əsr Lvovunu tədqiq edən əksər tarixşünaslar tərəfindən başlıca mənbələr olaraq Qalitsiya-Volın salnaməsi^[7], Almaniyalı tacir Martin Qruneveqin xatirə kitabı, burqomistr İohann Alnpek tərəfindən 1618-ci ildə Köln şəhərində çap edilən Lvov şəhərinin topoqrafiyası, başqa bir Lvov burqomistri olmuş Yuzef Bartolomey Zimoroviçin "Leopolis Triplex" adlı xronikası^[8], Xodınitski tərəfindən 1829-cu ildə nəşr edilən "Qalitsiya və Lodomeriya krallıqlarının şanlı paytaxtı Lvovun yaranma tarixindən dövrümüzə kimi" kitabı, 1844-cü ildə Denis Zubritski tərəfindən nəşr edilən "Lvov şəhərinin xronikası", arxivarius Aleksandr Çolovskinin "Lvov Rusiya dövründə" əsəri, 1894-cü ildə professor Pappe tərəfindən nəşr edilən "Lvov şəhərinin tarixinin qısa hekayəsi" kitabı, həmçinin Lvov Universitetinin professoru Yaroslav İsayeviçin redaksiyasının altında işıq üzü görən "Lvovun tarixi" (1984), " Lvovun tarixi müxtəlif sənədlərdə və materiallarda" (1986), "Lvov. Tarixi qısa hekayələr" (1996) kitabları istifadə olunur.^[4]

Lvovun şəhər qismində yazılı mənbələrdə ilk dəfə yada salınması Qalitsiya-Volın (Haliç) salnaməsində rast gəlinir; məhz həmin salnamə 1256-cı ilin payızında Xolm (daha sonralar Xelm olaraq adlandırılan) şəhərində baş vermiş böyük yanğını və bu hadisənin Lvova olan təsiri haqqında geniş izahat verir.^[9] Qalitsiya knyazı Daniil Romanoviç Lvov şəhərinin əfsanəvi banisi hesab edilir; deyilənə görə, şəhər öz müasir adını knyazın oğlu Lev Daniloviçin şərəfinə əldə etmişdir.^{[10][2][1][11][12][6][13]} Bununla belə, o dövrün heç bir yazılı mənbəsi belə iddia üçün ciddi əsaslar vermir. Ukraynalı tarixçi alim Leontiy Voynoviç Belarus-Litva salnamələri və XVI–XVIII əsrlərdə yaşayıb yaratmış müəlliflərin əsərləri əsasında iddia edir ki, şəhərin əsası Lev Daniloviç tərəfindən qoyulmuşdur. Şəhər Lev Daniloviçə məxsus olan Peremışl torpağının və Belz knyazlığının sərhədində yerləşirdi.^[14] Başqa bir tarixçi alim Yaroslav İsayeviç hesab edir ki, knyaz Daniil Romanoviç şəhərdə aparılan tikinti-quruculuq işlərinə rəhbərlik edir, onun oğlu Lev Daniloviç isə birbaşa işlərin aparıldığı sahəyə nəzarət edirdi. Voytoviç həmçinin qeyd edir ki, 1245-ci ildə San çayının sahilində yerləşən Yaroslav şəhərinin ətrafında baş vermiş döyüş zamanı Lev Daniloviç artıq əlahiddə bir alaya komandirlik edir və nəticə etibarilə şəxsi xanədanlıq mərkəzinə sahib olur və bu səbəbdən də atasının birbaşa icazəsi olmadan xanədanlığının ərazisində istənilən şəhərin əsasını qoymaq səlahiyyətinə malik olur.^[15]

Bununla belə, şəhər faktiki olaraq salnamələrdəki yadasalmalardan daha öncəki dövrlərdə də mövcud olmuşdur. 1980-ci illərin başlanğıcında şəhər arsenalının qərb divarı ətrafında həyata keçirilən restavrasiya və sanasiya işləri zamanı ehtimal ki, 1213-cü ildə hazırlanmış palıd konstruksiyalarının qalıqları üzə çıxarılmışdır.^[1] Bir çox müasir tarixşünas alimlər tərəfindən, Lvov şəhərinin, qərbi Rus torpaqlarına monqol-tatar ordusunun birinci basqınından dərhal sonra (yəni 1239-cu ildə), qarət edilmiş dövlətin təsərrüfat fəaliyyətini stimullaşdırmaq üçün və yaxud knyaz oğlu Levin macar kralı IV Belanın qızı Konstansa ilə sülalə nikahının (1247) şərəfinə yaradıldığı ehtimal edilir.^[11]

1259-cu ildə (digər məlumatlara görə — 1261-ci ildə^[12]) monqol ordusunun ali tümənbaşısı olmuş Burunday^{[~ 1]}, istila təhdidi altında knyaz Daniili və oğlu Levi Qəsr (və ya Knyaz) dağının zirvəsində ucaldılmış taxta qəsri dağıtmağa məcbur edir^{[2][1][4][11][13]}. Knyaz qəsrinin məhz həmin dağın zirvəsində yerləşməsi haqqında olan hipotez ilk dəfə olaraq arxeoloq və tarixçi Anton Petruşeviç tərəfindən irəli sürülmüşdür. Başqa bir tarixçi alim Aleksandr Çolovskinin mülahizələrinə əsasən, "Lvov detinetsi"^{[~ 2]} qonşu dağların birisində yerləşirdi, Qəsr dağında isə ancaq müşahidə qülləsi ucalırdı. Tarixçi İsidor Şaraneviçin versiyasına görə, Daniil Qalitskinin hakimiyyət dövründə mövcud olmuş Lvov şəhəri hazırkı Znesenye parkının ərazisində yerləşirdi, 1261-ci ildən sonra isə knyaz Lev tərəfindən hazırkı Starıy Rınok (Köhnə Bazar) meydanının olduğu əraziyə köçürülmüşdür. Qəsr istehkamları Knyaz dağının aşağı terraslarını əhatə edirdi və Köhnə Bazar, Müqəddəs Nikolay kilsəsi, Müqəddəs Onufriy, Cümə gününün Müqəddəs Paraskevası kilsəsi və Pidzamçe rayonu (keçmişdə həmin rayon Rozenberq adlanırdı) boyunca davam edirdi.^[16][4]

Bəzi mənbələrə ("Macarıstanlı Müqəddəs Kuniqundanın Həyatı", Litva salnamələri, Qərbi Avropa və erməni mənbələri) əsasən, 1270–1280-ci illər arasında Lvov Qalitsiya-Volın knyazlığının paytaxtı statusuna malik idi, buna həmçinin Lvov gerbinin ümumdövlət simvolu kimi istifadə olunması şahidlik edir.^[1] Bu dövrdə Lvov qəsri yenidən qurulmuşdur və 1288-ci ilin yanvar ayında Qızıl Orda xanı Tula-Buqanın həyata keçirdiyi mühasirə əməliyyatına davam gətirmişdir.^[17] Qızıl Orda bəylərbəyi olmuş Noğay xanın və Volın knyazı Mstislav Daniloviçin birgə rəhbərliyi altında formalaşdırılmış monqol qoşunları şəhər qəsrinə hücum etməkdən son anda imtina edir və bunun əvəzinə Lvovun ətrafında yerləşən bütün kiçik kəndləri talan edirlər.^[18] 1974-cü ildə həyata keçirilən daha bir genişmiqyaslı arxeoloji qazıntılar zamanı dairəvi qüllənin bünəvrə izləri, həmçinin üz tərəfindən daşlarla bərkidilmiş, yuxarıdan isə çəpərlənmiş divarların və torpaq səngərlərinin qalıqları aşkar edilmişdir.^{[2][1][4][13]}

XIII əsrin sonunda və XIV əsrinin birinci yarısında Lvov Qalitsiya-Volın knyazlığının ən böyük şəhərlərindən biri idi. Şəhərin müstəqil olmağı, şəhər gerbinin mövcudluğu ilə sübut edilirdi (qalxan üzərində təsvir olunmuş şir); bundan başqa, Yüksək qəsrdə knyaz xəzinəsi və arsenalı saxlanılırdı. Knyaz Lev Daniloviç və onun taxt varisi I Yuri Lvoviç indiki Dominikan kilsəsinin yerləşdiyi ərazidə bir zamanlar mövcud olmuş saray kompleksində məskunlaşmışdılar (həmin saray ilə Aşağı qəsr, daha sonralar Erməni küçəsinə çevrilmiş geniş bir yol vasitəsilə birləşdirilmişdirlər). Sarayın ətrafında Qərbi Avropa şəhərlərinin nümunələri üzrə yeni qəsəbənin əsası qoyulmuş və həmin yeni qəsəbəyə Pidzamçe rayonundan rusinlər, almanlar, ermənilər və tatarlar tədricən köçməyə başlamışdılar.^[2][1][11]

1340-cı ilin aprelində sui-qəsdçilər knyaz II Yuri Boleslavı zəhərləyirlər və bu akt Lvov sakinləri arasında ciddi təlatümlərə səbəb olur. Knyazın ölümündən bir müddət sonra Qalitsiya boyarları, ilk növbədə knyazın şəxsi dəstəyindən və təqdim olunmuş böyük imtiyazlardan istifadə edən katolik almanlara və digər xarici tacirlərə qarşı xalq qəzəbini yönəltmək qərarını alırlar. Şəhər sakinləri arasında baş vermiş kütləvi çaxnaşmadan Polşa kralı III Kazimir öz xeyrinə yararlanmağa çalışır və bu Qalitsiya-Volın mirası üzərində bir tərəfdən Polşa və Macarıstan, digər tərəfdən isə litvalılar, rusinlər və monqol-tatarlar arasında müharibənin baş verməsinə səbəb olur.^[19][20][21]

1340-cı ilin aprel ayının sonunda kral III Kazimirin ordusu macarların dəstəyi ilə Lvov şəhərini işğal edir; onlar knyaz xəzinəsini, o cümlədən hakimiyyət reqaliyalarını (tac, taxt və tacqoyma plaşı) qarət edir, şəhər istehkamlarını yandırır və təntənəli şəkildə Krakova geri qayıdırlar. 1340-cı ilin iyun ayında daha da böyük polyak ordusu Lvov şəhərinə doğru ikinci yürüş edir, ancaq Qalitsiya voyevodası Dmitri Detko (Dedko) sakinlərin müqavimət hərəkatına rəhbərlik edərək və tatarların köməyindən yararlanaraq polyak ordusunu geri çəkilməyə məcbur edir.^[22] Litva knyazı Lübart Gediminoviçin və Qızıl Orda canişinlərinin dəstəyindən istifadə edərək, Detko faktiki olaraq Lvov şəhərinin başçısı və Rus torpaqlarının yüzbaşısı vəzifələrini icra etməyə başlayır (Qalitsiya boyarları formal olaraq pravoslavlığı qəbul etmiş knyaz Lübartı dəstəkləyirdilər).^[23]

1341-ci ildə Detko Lvov uğrunda gedən çoxsaylı qırğınlar zamanı qarət edilmiş əmlakın kompensasiya edilməsi vədi olaraq şəhərdə ticarətin davam etdirilməsi çağırışı ilə Torn şəhərində məskunlaşan alman tacirlərinə müraciət edir.^[4][11] 1349-cu ildə kral Kazimir tatarların bitərəfliyindən istifadə edərək yenidən Lvov şəhərini ələ keçirməyə müvəffəq olur (həmin dövrdən etibarən, Qalitsiya torpaqları polyakların, Volın isə litvalıların tabeliyinə daxil olur. Şəhər "Rus krallığı" (lat. Regnum Russiae) adlandırılan diyarın inzibati mərkəzi elan edilir; burada almanların və polyakların sırasından olan böyük qarnizon yerləşdirilir, rusin xalqının nümayəndələri olmuş boyarlar və narazı sakinlər isə şəhərdən qovulur. 1351-ci ildə litvalılar şəhərə hücum edir, bir çox tikilini talan edir və böyük sayda yerli əhalini əsarətə alırlar. 1352-ci ilin may ayında Lübartın qoşunları şəhərə yenidən yaxınlaşır, lakin daha sonra fikirlərini dəyişərək yaxınlıqdakı Haliç şəhərini işğal edirlər.^{[24][25][2][12]}

XIV əsrin birinci yarısında Lvov knyazlığın böyük intisadi mərkəzi olmasına baxmayaraq, yaxınlıqdakı Haliç, Vladimir, Peremışl (hazırkı Pşemısl) və Terebovlyadan fərqli olaraq heç bir zaman rusin etnosunun ciddi siyasi, dini və ya mədəni ocağına çevrilmir. Şəhər qismində o, ətrafdakı şəhərlərdən daha gec dövrdə formalaşmışdır, burada böyük faiz nisbəti ilə əcnəbi kontingenti mövcud idi (onlar ənənəvi olaraq başlıca hakim vəzifələri tuturdular). Alman müstəmləkələşdirməsi siyasəti nəticəsində Lvovda yaşayan meşşanlar ümumrus deyil, daha çox müstəqil şəhər hüquqlarından yararlanırdılar. Ümumiyyətlə Lvov meşşanlığı öz aydın hüquqi statusu ilə ayrıca ictimai təbəqə qismində, əsasən alman etnik zəminində formalaşmışdır.^[26]

1352-ci ilin yay ayında kral III Kazimir öz priveleyi əsasında (lat. privilegium — xüsusi qanun; pol. przywilej), yerli sakinlər arasında "voyt" adlandırılan konxa Bertoldun uşaqlarına Vinniki şəhərinin yerində bir zamanlar mövcud olmuş olduqca geniş mülkiyyət torpaqlarını bəxş etmişdir (daha öncələr həmin torpaqları Bertoldun özünə knyaz Lev bağışlamışdır). Həmçinin kral Qalitsiya boyarlarını hərbi mükəlləfiyyətin yerinə yetirilməsinə məcbur etməklə, onların sahib olduqları qədim torpaq hüququnu təsdiqləmiş və onlara yeni torpaq paylarını hədiyyə etmişdir. Yeni qanuna əsasən, hərbi xidmətə voytlarla yanaşı, həmçinin soltıslar (kənd ağsaqqalı) da cəlb olunmalı idilər (Soltıs, Şulthays və ya Şultz (pol. Sołtys, alm. Schultheiß, Schulz‎) — Almaniya krallığında (Regnum Teutonicum), kral qarşısında öz vəzifəsinin icrasına nəzarət etmək üçün bu və ya digər icmaların nümayəndələri vəzifələrinə kral tərəfindən təyin olunan şəxsdir).^[27] Lübartın həyata keçirdiyi hərbi səfər və kampaniyaların ardınca, III Kazimir artıq köhnəlmiş Yüksək qəsrin yenidən qurulmasını əmr edir. Yenidənqurma işlərinin tamamlanmasından sonra, dağın zirvəsində yeni daş divarlar, qüllələr, iki həyət, ikimərtəbəli saray, eləcə də qaldırıcı körpülər formalaşmışdır.^[1][12][6]

1356-cı ildə Maqdeburq ratuşasında imzalanan rüsxətnaməyə əsasən, Lvov şəhəri özünüidarəetmə hüququnu əldə edir.^{[~ 3][28]} Katoliklər şəhərin imtiyazlı icması elan edilmələrinə baxmayaraq, Kazimir digər milli icmaların (ermənilərin, yəhudilərin və rusinlərin) da hüquqlarını etiraf etməyə məcbur olur. 1370-ci ilin sonunda III Kazimirin ölümündən sonra, şəhər Macarıstan tacının tabeliyə keçir. Əvvəlcə burada macar kralı I Lüdovikin canişini kimi knyaz Vladislav Opolçik, daha sonralar isə müxtəlif macar voyevodaları hökmranlıq edirdilər. Opolçik katolik arxiyepiskopuna Lvov gömrükxanalarının əldə etdiyi gəlirin dəsyatin hissəsini bağışlayır, həmçinin fransiskan və dominikan ordenlərindən olan monastırlara maliyyə yardımı göstərirdi. Bundan başqa, o, Lvov divarları arxasında yerləşən Müqəddəs Xaç kostyolunu və Yüksək qəsrə aparan ticarət yolunu erməni icmasına hədiyyə edir. 1381-ci ildə şəhərdə güclü yanğın baş verir; həmin yanğın nəticəsində, Rınok meydanında yerləşən taxta ratuşa binası da daxil olmaqla bir çox şəhər binaları, Aşağı qəsr, həmçinin fərman, diplom və knyaz dövrünün əlyazmalarının saxlanıldığı şəhər arxivi məhv olmuşdur.^[2][12][1]

1386-cı ildə Macarıstan kraliçası Mariya Vladislav Opolçikin Qalitsiya torpaqları üzərində sahiblik hüququnu yenidən bərpa edir. 1387-ci ilin başlanğıcında Lüdovikin daha bir qızı və varisi olmuş Polşa kraliçası Yadviqa Lvova təntənəli şəkildə daxil olur və onu təkrarən öz krallığının tərkibinə daxil edir (yaranmış konflikt zamanı, kraliça Mariyanı ancaq Vladislav Opolçik və Haliç kovxası Benedikt dəstəkləmişdilər).^[29] Həmin ilin payızında isə Lvovun Aşağı qəsrində II Vladislav və Moskva knyazı Dmitri Donskoyun oğlu knyajiç Vasili arasında danışıqlar həyata keçirilmişdir. 1388-ci ildə isə, II Vladislav "Lvov şəhərinin heç kəsə və heç bir zaman feodal mülkiyyətinə verməyəcəyi" haqqında ətraflı bilgi verən xüsusi fərman imzalayır.

Rusinlər və yəhudilər katolisizm dinini güc yolu ilə yaymağa çalışan Polşa hakimiyyəti tərəfindən milli və dini ayrı-seçkiliyə məruz qalırdılar. Bunun əksinə olaraq, polyak və alman mühacirləri xeyli imtiyazlara sahib olur və XIV əsrin sonunda şəhərin imkanlı patrisiat təbəqəsinə çevrilirlər. II Vladislav dominikan ordeninə məxsus Tanrı Vücudu və fransiskan ordeninin Müqəddəs Xaç monastırlarına olduqca geniş torpaq sahələri və maliyyə vəsaitləri ayırmış, 1402-ci ildə isə Lvov ermənilərinə bütün Polşa ərazisində ticarətlə məşğul olmalarına imkan yaradan xüsusi bəyannamə imzalamışdır. XIV əsrin sonlarında nəşr edilmiş "Ucqarvə yaxın rus şəhərlərinin siyahısı" adlı coğrafi xarakterli əsərdə sıralanan 358 şəhər içərisindən ancaq Novqorod və Lvov "velikiy", yəni böyük və ya şanlı adlandırılmışdır.^[30]

1410-cu ilin yaz aylarında Lvova təşrif buyurmuş II Vladislav Tevton ordeninə qarşı yürüş planı hazırlayır, 1410-cu ilin iyul ayında baş vermiş məşhur Qrünvald döyüşündən sonra Lvov, krallığın digər şəhərləri ilə yanaşı Vladislavın şərəfinə zəfər qarşılanması təşkil edir. 1414-cü ildə Polşa kralı Roma papasının rəsmi razılığı ilə katolik arxiyepiskopunun iqamətgahını birdəfəlik olaraq Haliçdən Lvova köçürməyə nail olur.^[31]

1415-ci ildə II Vladislav Lvova geniş torpaq sahələrini bəxş edir və bu torpaqlarda daha sonralar Kulparkov, Bilohorşa və Brüxoviçi adlı kəndlər formalaşmağa başlayır. 1429-cu ildə Lutsk şəhərində düzənlənən monarxlar qurultayında iştirak etmək məqsədilə, Lvov şəhərini Polşa kralı ilə birlikdə Müqəddəs Roma imperiyasının imperatoru I Sigizmund (Jiqmond) Lüksemburq ziyarət edir. XV əsrin 30-cu illərində Lvov almanları Moldovadan tənək tinglərini gətirərək, Yüksək qəsrin yamaclarında əkir və onları becərməyə başlayırlar (kilsə yevxaristiyası üçün Məsihin qanını təqlid edən şərabdan istifadə ediliridi və üzüm tinglərinin başlıca məqsədi də, şəhərdə şərabçılığın inkişaf etdirilməsi idi; onlar təxminən XVII əsrin ortalarına qədər istifadə olunurdular).

Lvov şəhəri Polşa krallığının tərkibinə daxil olduqdan sonra, burada katolisizm dini sürətlə yayılmağa başlayır. Dominikan, fransiskan və bernardin ordenlərinin rahibləri tərəfindən burada çoxsaylı monatır və kilsələrin əsası qoyulur. Katolik dininə aid kilsələrin interyerləri: Latın kafedralının interyeri (solda) və Bernardin monastırının interyeri (sağda)

1433-cü ildə II Vladislav tərəfindən Yedlin statutunun imzalanmanma, bir ildən sonra isə onun oğlu III Vladislav Varnençik tərəfindən təsdiqetmə mərasimi icra olunmuşdur. Məlum statuta görə, Qalitsiya qeyd şərtsiz olaraq Polşa krallığının tərkibinə daxil edilir, burada polyak üslublu inzibati və məhkəmə sistemi tətbiq edilir, Qalitsiya şlyaxtası isə, hüquq və imtiyazlar baxımından polyak şlyaxtası ilə bərabərləşdirilmişdir (bu, zəngin rusin sülalələrinin polonizasiya və katolizasiya (katolikləşdirmə) prosesini daha da sürətləndirir və bu sülalələrin əsas meşşan kütləsindən ayrılmasına səbəb olur). Beləliklə Lvov, olduqca geniş və öz tərkibində Haliç, Peremışl, Syanok və Xolm kimi yaşayış məntəqələrini birləşdirmiş Rus voyevodalığının inzibati mərkəzi olur. 1434-cü ilin iyun ayında Lvova səfər edən II Vladislav yolda vəfat edir və bu səbəbdən də şəhərində bir il müddəti boyunca davam etməsi nəzərdə tutulan matəm elan edilir.

XV əsrin birinci yarısında əslən Polşadan olan Odrovonj adlı şlyaxtiç sülaləsi Lvovda olduqca nüfuzlu və qüdrətli təbəqəyə çevrilir. Həmin sülalənin nümayəndəsi olmuş Yan Odrovonj Lvov şəhərinin arxiyepiskopu, onun kiçik qardaşı Pyotr Ondrovonj — rus voyevodası və ətraf torpaqların kəndxudası, onun ortancıl qardaşı Pavel isə — Lvov kaştelyanı idi.^[32] 1450-ci ildə Lvov konxası, iki ildən sonra isə Rus voyevodluğunun başçısı vəzifəsinə həlak olmuş Pyotrun qardaşı Andrey Ondrovonj təyin olur.^[33] O, sənətkarlığın inkişafına köməklik göstərir, eləcə də Bernardin ordeninin rahibləri və taxta monastırın inşası üçün Haliç darvazasının yaxınlığında geniş torpaq sahəsi ayırır. Eyni zamanda Andrey Odrovonj Lvovun iqtisadi hüquqlarını məhdudlaşdırmağa və şəhərin ənənəvi gəlir mənbələrini dayandırmağa cəhd göstərirdi. 1460-cı ildə Lvovda şəhərlilər arasında narazılıq başlayır. İzdiham polyak ordusu tərəfindən yatırılmasına baxmayaraq, əleyhdar sırasına meşşanlar ilə yanaşı həmçinin zəngin şlyaxta üzvləri də qoşulur. Andreyin 1465-ci ildə ölümündən sonra Lvov konxası vəzifəsini onun qardaşı Yan Ondrovonj yerinə yetirməyə başlayır (şlyaxta və meşşanların təzyiqi altında, kral Andrey tərəfindən qardaşı üçün vəsiyyət etdiyi Lvov torpağını müsadirə edir).

1489-cu ildə Lvov küçələri boyunca təntənəli hərbi keçid təşkil edən polyak ordusu buradan Valaxiya çarlığına doğru yürüşə çıxır. 1494-cü ildə baş vermiş və yəhudi və rus küçələrini əhatə etmiş böyük yanğın hadisəsi nəticəsində bir çox yaşayış binası və 5 müdafiə qülləsi məhv olur. 1497-ci ilin yazında Lvov şəhəri kral I Yan Olbraxtın rəhbərliyi altında Moldaviya knyazlığına qarşı yürüşə hazırlaşan cəngavərlərin toplanış mərkəzi olaraq seçilir. 1497-ci ilin oktyabrında polşa qoşunları moldovalı hökmdar III Stefan tərəfindən amansız məğlubiyyətdən sonra geri çəkilməyə məcbur olur və Lvova qayıdaraq, özləri ilə birlikdə şəhərə taun xəstəliyini gətirirlər, 1498-ci ildə isə artıq III Stefanın qoşunları Lvovu mühasirəyə alaraq, bütün ətraf kəndləri talan edirlər.^[34] Bundan başqa, 1498-ci ildə Qalitsiya torpaqlarına edilən basqın zamanı Lvov şəhərətrafı çoxsaylı tatar dəstələri tərəfindən yandırılmışdır.

1504-cü ildə baş vermiş yanğın, yəhudi məhəlləsində və ona bitişik ətraf küçələrdə yerləşən mənzillər, şəhər tövlələri, yeddi müdafiə qülləsi şəhər divarları və fahişəxana binası, eləcə də mum materialının hazırlandığı sexlər ciddi dağıntıya məruz qalmışdılar. 1509-cu ilin yayında Stefanın oğlu, "kor" ləqəbi almış III Boqdan öz böyük qoşunu ilə birgə Qalitsiya torpaqlarına intervensiya edir və Lvov şəhərini üç gün mühasirədə saxlayır; bir neçə uğursuz hücum əməliyyatından sonra o, ətraf əraziləri talan edir.^[35] Bir çox şlyaxta sülalələri, o cümlədən Balitskiye, Vitvitskiye, Droqomeritskiye, Berezovskiye, Lutskiye, Demidetskiye, Şumlyanskiye və Knyaginitskiye nəsilləri və pravoslav ruhanilərinin bir hissəsi Moldaviya ordusuna qoşulurlar. Polşa kralı qiyam qaldırmış şlyaxtiçləri xəyanətkar adlandıraraq, onların sahib olduğu bütün mülkləri konfiskasiya edir.

Köməyə çatmış polyak ordusu və onlara qoşulmuş böyük sayda şəhər sakinləri moldaviyalılara hücum edərək, onları Dnestr çayının sahilində qətlə yetirirlər. Tezliklə Lvovda 30 moldaviyalı kübar gənc ictimaiyyət qarşısında asılaraq edam edilmişdirlər. Qisasdolu həmin edam hərəkətinin başlıca səbəbi, moldaviyalılar tərəfindən şəhərin mühasirə edilməsi zamanı cüzam xəstəliyindən əziyyət çəkən xəstələrin müalicə aldıqları Müqəddəs Stanislav monastırının və xəstəxananın yandırılması idi. 1515-ci ilin noyabr ayında valax ordusu tərəfindən şərti muzd qarşılığında şəhəri yandırmaqda sövq edilən kəndli, şəhərməhkəməsi tərəfindən günahkar bilindiyi üçün tonqalda yandırılmışdır. 1524-cü ildə Zboyişça kəndində ordugah yaratmış tatarlar Lvov şəhərini mühasirəyə alır, lakin daha sonra geri çəkilməli olurlar. 1525-ci ildə rusin sakinləri sexlərə üzv olmalarına dair bərabərhüquqluluq istiqamətində çağırışlar edirlər, lakin bunlar nəticəsiz olaraq qalır. 1526-cı ildə kral I Sigizmund sahib olduğu priveleyə əsasən, formal olaraq üzərində şir təsvir edilən Lvov şəhərinin gerbini təsdiq edir (rəsmi gerb olduqca geniş şəkildə bayraqlar, sex nişanələri, möhür və ya damğalarda və hətta şəhər çapxana və mətbəələrində belə geniş istifadə olunurdu).^[36]

1527-ci ilin Böyük yanğını zamanı (yanğın pivə istehsalı üzrə ixtisaslanan sexdə baş vermişdir), orta əsr Lvovu və ətraf ərazilər tamamilə məhv olmuşdur. Müdafiə qüllələrində saxlanılan barıt ehtiyatları partlayış zamanı şəhər divarlarının mühüm sahələrini dağıdaraq, top və artilleriya mərmilərinə ziyan vurur. Ətrafa yayılan alovun gücü o qədər böyük idi ki, yanğın Krakov darvazalarından tez bir zamanda Yüksək qəsrin yerləşdiyi rayona qədər yayılır. Həmin dəhşətli yanğından ancaq Aşağı qəsr kompleksinə daxil olan üç qüllə salamat qalmışdır. 1527-ci ildə baş vermiş daha bir yanğın, qotik üslublu tikililərin əksəriyyətini dağıdır və hakimiyyəti şəhərin əsaslı şəkildə yenidən planlaşdırmalarına sövq edir. 1565-ci ildə baş üçüncü böyük yanğın zamanı Aşağı qəsr kompleksi, eləcə də Lvovun şimalında yerləşən məhəllələri tamamilə yanaraq yararsız vəziyyətə düşürlər. 1571-ci ildə baş vermiş sonuncu dördüncü yanğın isə şəhərə şəhərə böyük ziyan vurur; amansız alovlar içərisində yüzlərlə ev, onlarla kilsə, ratuşa və hətta şəhər arsenal məhv olur.

1539-cu ildə Lvovda pravoslav arxiyepiskopluğun əsası qoyulur (erməni və katolik arxiyepiskopluqdan sonra o, sayca üçüncü idi). 1544-cü ildə lvovlu pravoslav yepiskop Makariy Müqəddəs Nikolay kilsə qardaşlığını təsis edir. 1556-cı ilin yaz aylarında Lvovda macar kraliçası İzabella Yagellonka qonaq qismində qalır. Şəhər sakinlərinin qonaqpərvərliyinə təşəkkür əlaməti olaraq, kraliça 1557-ci ilin mart ayında Lvov tacirlərinin Macarıstan sərhədləri daxilində bütün növ vergi ödənişlərindən azad olduqlarını bildirən xüsusi qanun imzalayır. XVI əsrin ikinci yarısından etibarən, əsasən keçmiş kəndlilər sırasından çıxmış ixtisassız fəhlələrin, eləcə də sənətkarların axını hesabına şəhər və onu əhatə edən kənd ərazilərində əhalinin sürətlə artması müşahidə olunur (məsələn, 1544-cü ildən — 1583-cü ilə qədər Haliç şəhərətrafında evlərin sayı 130-dan 578-dək artır).

1559-cu ildə paytaxt Krakovdan gizlin yolla qaçmış kral I Sigizmundun qeyri-qanuni doğulmuş qızı Beata Kostseletska və onun doğma qızı knyaginya Eljbeta Ostrojskaya Lvovun dominikan ordeninə məxsus monastırında sığınacaq tapırlar.^[37] Həmin ilin mart ayında monastır qraf Lukaş Qurkanın dəstəsi tərəfindın əhatə olunur (kral Ostrojskayanı onun iradəsinin əleyhinə qraf Qurkaya ərə verməyə çalışırdı). Mühasirə zamanı yoxsul dilənçi adı altında Kiyev voyevodası Konstantin Konstantinoviç Ostrojskinin yaxın qohumu knyaz Semyon Slutski monatıra daxil olur və Eljbeta ilə gizlin yol ilə evlənərək Kostseletskadan onun bütün geniş mülk torpaqlarını əldə edir. Rahiblər tezliklə təslim olmaq məcburiyyətində qalırlar, bundan sonra Qurka monastıra daxil olaraq Ostrojskayanı öz qəsrinə aparır (digər versiyaya əsasən, Lvov yüzbaşısı Ostrojskayanı Yüksək qəsrin zindan kamerasında saxlayır, bir müddət sonra isə kral sarayına göndərir).

1564-cü ilin yazında qaçaq moldav hökmdarı VII Ştefan Tomşa və onun yoldaşları (voyevoda və baş boyar) şəhərin Bazar meydanında edam edilmişdilər. 1576-cı ildə Lvov meşşanları şəhərdə yerləşən bir sıra malikanələrin (Kulparkov, Kleparov, Holosko, Zamarstınov, Bilohorşa və Brüxoviçi) 12 rayets (magistrat şurasının üzvləri) və onların ailələri tərəfindən varlandırılma mənbəyinə çevrilmələrinə qarşı qəti etiraz bildirməyə başlayırlar. 1578-ci ilin iyun ayında Lvovun Bazar meydanında moldav taxtına iddiaçı olmuş və muzdlu kazak dəstələri ilə Yassı şəhərinə bir neçə uğursuz hücum cəhdi etmiş ataman İvan Podkova edam edilmişdir (onun nəşi Uspeniye kilsəsinin zirzəmisində dəfn edilmişdir).

1582-ci ilin sentyabr ayında Lvovda taxtından məhrum edilmiş daha bir moldav hökmdarı Yanku Sasulun boynu vurulmuşdur (Sasulun xahişi ilə edam cəlladın baltası ilə deyil, onun döyüşlərdə daim özü ilə daşıdığı qılınc ilə yerinə yetirilmişdir. Həmin qılınc XVII əsrə kimi şəhər ratuşasında trofey kimi saxlanılırdı). 1583-cü ildə Lvovda eyni anda bir neçə əsir götürülmüş kazak döyüşçülərinin başı kəsilmişdir. 1586-cı ilin yanvar ayında Lvova Antioxiya və Bütün Şərq patriarxı I İoakim böyük nümayəndə heyəti ilə birgə təşrif buyurur və yenicə təsis olunmuş Stavropigial Uspeniye qardaşlığına öz xeyir-duasını verir. Elə həmin ildə Roma Papası V Sikst müxtəlif şəhər simvolları ilə yanaşı Lvov gerbinin (qalxan üzərində təsvir olunmuş iki pəncələrinin üstündə duran və böyük ulduzu tutan şir rəmzi) bütün rəsmi yazışma və sənədləşmələrdə istifadə edilməsinə öz razılığını verir.^{[~ 4]} 1588-ci ildə Lvov şəhərini Konstantinopol patriarxı II İyeremiya ziyarət edir və dəyirmi masa arxasında keçirilən məclis zamanı, o, pravoslav yepiskopu Gedeona Uspeniye qardaşlığının və ona tabe olan Onufriy monastırının icra etdiyi bütün daxili işlərə müdaxilə etməsinə qadağa qoyur.

Azadlıq prospektinin mərkəzi hissəsində Orta əsr Lvovu dövrünə aid edilən başlıca tikililər cəmləşmişdir. Prospektdən (soldan sağa) Yezuitlər kostryolunun arxa fasadı, Ratuşa binasının qülləsi və Latın kafedralına möhtəşəm mənzərə açılır.

Knyaz şəhəri, Qəsr (və ya Knyaz) dağının zirvəsində yerləşən Yüksək qəsr detinetsindən və Poltva çayının sahilində, müasir Veçe meydanının yerləşdiyi ərazidə inşa edilmiş Aşağı qəsr kompleksindən ibarət idi. Şimal-şərqdən Lvova kiçik Znesenye kəndi birləşirdi; şəhərin təbii sərhədləri Poltva və Paseka çayları ilə müəyyənləşirdi. Xalq arasında "Dolanbac şəhər" adlanan şəhər mərkəzi Qəsr dağının qərb yamaclarında yerləşirdi (hal-hazırda həmin ərazi indiki Pidzamçe rayonundan Köhnə Bazar meydanına kimi olan böyük sahəni əhatə edir). Buradakı olduqca sıx binaların üzərində təxminən 10 pravoslav məbəd ucalırdı. Şəhər divarlarına yanaşı şəkildə posad adlandırılan kiçik məhəllələr yerləşirdi.^[38]

Lvov şəhərinin mərkəzindən cənub-qərb istiqamətinə doğru Qorodok şəhərinə aparan yol yerləşirdi (bura müasir Horodotska küçəsinin ərazisi hesab edilir); yaxınlıqdakı Svyatoyur (Müqəddəs Georgi) dağının zirvəsində o dövrlərdə müdafiə monastırı ucalırdı (hərbi əməliyyatlar zamanı şəhərdə yaşayan rahiblərin gizləndiyi həmin monastır, müasir Müqəddəs Georgi (Yur) arxikafedral kilsəsinin yerində mövcud idi).^[39] Mərkəzdən cənuba doğru istiqamətdə Haliç şəhərinə aparan yol yerləşirdi (müasir Halitska və Knyaz Roman küçələri); həmin yolun kənarında böyük knyaz sarayı ucalırdı (həmin sarayın yerində daha sonralar dominikan monastırının əsası qoyulmuşdur). Əsas bazar meydanından şimal-şərq istiqamətinə doğru, Lvovu qədim Lutsk şəhəri ilə birləşdirən Volın yolu uzanırdı (müasir Boqdan Xmelnitski küçəsi). Şərq istiqamətinə yönələn Hlinyanska yolu (müasir Lıçakov küçəsi) Vinniki ərazisindən keçirdi, cənub-şərq istiqamətindən keçən Valaşska yolu (müasir Zelyonaya küçəsi) Lvovu Valaxiya ilə birləşdirirdi; XIV əsrin əvvəllərində Qərbi Avropadan gələn və kəndlərdən köçən əhalinin hesabına şəhər ərazisi xeyli genişləndi və yaxındakı kəndlərlə birləşdi.^{[2][4][1][6][40]}

XIV əsrin sonu XV əsrin əvvəlində alman meşşanlarının, eləcə də katolik şlyaxtasının (zadəganlığının) və ruhanilərin məskunlaşdığı rayon şəhərin yeni mərkəzi elan edilir. Həmin rayon olduqca hündür qüllələrlə əhatə olan istehkamlar, geniş torpaq səddi və içərisi su ilə dolu xəndəklər ilə mühafizə edilirdi (daha sonralar daha geniş qüllələri olmuş və kiçik fraqmentləri günümüzə kimi qorunub saxlanılmış yeni istehkam sistemi inşa edilmişdir). Lvovun orta əsr mərkəzi Azadlıq prospekti, Adam Mitskeviç meydanı, Qalitska meydanı, Soborna meydanı, Vinniçenko və Gömrükxana (Mıtna) küçələri, Danil Qalitski meydanı, İvan Honta küçəsi, knyaz Yaroslav Osmomısl və Torqovaya meydanları ilə sərhədlənmişdir.

Çoxsaylı yanğınlardan sonra tamamilə yenidən qurulmuş şəhərin tam mərkəzində planda dördbucaqlı formaya malik olan Bazar meydanı və şəhər idarələrinin olduğu böyük ratuşa binası yrləşirdi. Qeyri-katolik şəhər əhalisi adətən onlar üçün ayrılmış xüsusi məhəllələrdə, həmçinin Ruska, Virmenska (Erməni), Fyodorova və Staroyevreyska (Köhnə yəhudi) kimi bir sıra küçələrdə məskunlaşmağa üstünlük verirdi. Lvovun əvvəlki mərkəzi tədricən tənəzzülə uğramağa başlayaraq, gələcəkdə Jolkovka adı ilə tanınan şəhərətrafı rayona çevrilir (o dövrlərdə Jolkovka yeni mərkəzdən şimalda yerləşən bütün məhəllələri əhatə edirdi). Mərkəzdən bir qədər qərbdə Krakov, cənubda Haliç (Qalitska), şərqdə isə Lıçakiv (Lıçakov) şəhərətrafı rayonlarının əsası qoyulmuşdur və burada intensiv inşaat və abadlıq işləri həyata keçirilirdi (orta əsr Lvovunda məhz Krakov və Haliç rayonlarınının gələcək şəhər üçün olan əhəmiyyətlərini xüsusi olaraq vurğulayırdılar, digər rayonlar sonrakı yüzilliklərdə formalaşmağa başlamışdır). Yeni rayonlarda əsasən həm təsərrüfat, həm də ictimai-siyasi həyatda məhdud hüquqlara malik olan yəhudilər, ermənilər və rusinlər yaşayırdılar.^[41]

Znesenye rayonu bir mənalı olaraq Polşa krallarına məxsus ərazi hesab edilirdi və hökmranlıq edən şəxslər buranı imkanlı katolik şlyaxtiçlərə və meşşanlara icarəyə verirdilər. Kral III Kazimir 1356-cı ildə imzaladığı priveleyə uyğun olaraq, Lvov şəhəri üçün 70 Frankoniya lanı həcmində tədbiri sahə ayırmış (Frankoniya lanı təxminən 22,6–25,8 ha sahəyə bərabər idi), 1368-ci il xüsusi fərmannaməsi ilə isə şəhər ərazisini əlavə olaraq 30 lana qədər artırmışdır.^[42] Zamanla genişlənərək, şəhətrafı rayonlara, həmçinin şəhər kəndlərinə çevrilmiş torpaqlar Lvov şəhəri kimi Maqdeburq hüquqlarının kompetensiyasına daxil edilir və avtomatik olaraq kral hakimiyyətinin yurisdiksiyasından azad edilir.^[43] Lvov "sredmestyesinin" (Sredmestye şəhər daxilində mövcud olan kiçik məhəllələrin vahid rayon şəklində birləşməsinə verilən addır) təməlqoyma və intensiv inşası zamanı (XIII əsrin sonu — XIV əsrin sonu), tədricən Sileziya planlaşdırma sistemindən, ənənəvi olaraq Hanza ittifaqının ticarətçiləri tərəfindən istifadə olunan flamand ölçü və uzunluq vahidinin tətbiq olunduğu Pomorye sisteminə keçid baş vermişdir. 1608-ci ildə həyata keçirilmiş Lvov və onun ətrafını əhatə edən bütün 100 lanın siyahıyaalınması nəticəsində, Lvovun əsrlər boyunca demək olar ki, dəyişməz sərhədlərə sahib olduğu müəyyən edilmişdir.

Şəhərə brama adlanan iki əsas darvaza ilə (Qalitsiya və Krakov bramaları) daxil olmaq mümkün idi — həmin darvazaların açarları şəhərin özünəməxsus rəmzləri hesab edilirdi. Qalitsiya darvazası müasir Qalitska və Rohatintsev qardaşları küçələrinin kəsişməsində yerləşirdi; tarixi Haliç diyarından, eləcə də Macarıstan krallığından təşrif buyurmuş ticarətçilər adətən Qalitsiya darvazalarından şəhərə daxil olurdular.^[44] Müdafiə kompleksi iki nəhəng giriş qapılarından və nəzarət qüllələrindən ibarət idi. 1430-cu ildə Qalitsiya darvazasının qülləsinə saat kurantları əlavə edilmişdir.

Müasir Krakovska və Lesya Ukrainka küçələrinin kəsişməsində bir zamanlar mövcud olmuş Krakov darvazalarından Krakov və Lutsk şəhərlərindən olan içi yüklə dolu arabalar daxil olurdu. 1441-ci ilə kimi həmin darvazalar, yaxınlıqda yerləşən tatar məhəlləsinə görə "Tatarska" adlanırdı. Müdafiə kompleksi kuşnirlərə (xəzçilərə) məxsus darvazaüstü qüllədən, iki qurşaqlanmış darvazalardan və onların arasında olan ağır palıd məhəccərlərindən ibarət idi. Darvazalara yanaşmaları olduqca dərin xəndək, onun üzərindən salınmış asma körpü və möhkəm barbakan qoruyurdu. Günümüzdə Krakov darvazalarının qalıqlarını və müxtəsər fraqmentlərini ətraf binaların zirzəmilərində qorunub saxlanılmışdır (həmin fraqmentlər 1990-cı ildə icra edilən inşaat işləri zamanı, habelə 2006-cı ildə həyata keçirilən genişmiqyaslı restavrasiya işləri zamanı tətqiq olunmuşdur).

İki sıralı qala divarları Orta əsr Lvov şəhərinin ən mühüm elementlərindən birisi hesab edilirdi. Qülləli hündür divarlar fortifikasiya sisteminin daxilində, basteyalarla təchiz olunmuş alçaq divarlar isə əksinə olaraq xaricdə yerləşidi (basteyalar daha uzunömürlü və birbaşa hücuma qarşı daha effektiv mühafizə sistemi hesab edilirdi). Fortifikasiyaların hətta dinc zamanlarda belə işlək vəziyyətdə olması və müharibə zamanı onların istifadəsi üçün hər bir qüllənin saz vəziyyətdə qalması yaxınlıqdakı sexlərin öhdəliyinə verilmişdir. Hazırkı Lesya Ukrainka küçəsi boyunca o dövrlərdə Dükançılar qülləsi (Kramar), Çörəkçilər qülləsi, Krakov darvazaları üzərindəki Xəzçilər qülləsi (Kuşnir), Sabunçular və Tənəkəçilər qülləsi (Blyaxar), həmçinin Toxucular, Pivəçilər, Qılıncçılar, Papaqçılar və Balçılar qüllələri yerləşirdi. Lesya Ukrainka ilə Podvalna küçələrinin kəsişməsində küncvari Dabbağlar qülləsi (Rımar), Podvalna küçəsi boyunca Bənnalar (Mulyar), Xarratlar və cənub tərəfdən şəhər arsenalına birləşən Çəkməçilər (Şevts) qülləsi yerləşirdi. Həmçinin müasir Rohatintsev qardaşları küçəsinin yerləşdiyi ərazidə Dulusçular və Tiyançılar qülləsi, Qalitsiya darvazaları üzrənidə inşa edilmiş Dərzilər və Qızılçılar qülləsi yerləşirdi. Poltva çayının sahilboyu ərazilərini Aşağı qəsr kompleksi ilə yanaşı, Çəlləkçi, Təkərçi, Çilingər, Xarratçı qüllələri bəzəyirdi.

Lvov fortifikasiyalarının böyük hissəsini məhv etmiş 1527-ci ilin böyük yanğınından sonra, şəhər idarəsi müdafiə qüllələrinin rekonstruksiya, güclü dağıntıya məruz qalmış hissələrin isə demontaj edilərək yenidən inşa edilməsi barəsində qərar vermişdir. Şəhər divarlarının cənub və şərq kəsiklərində əlavə olaraq Qalitsiya darvazaları yaxınlığında Yəhudi (Jidovska) qülləsi, rusinlərin məskunlaşdığı məhəllədə Kürkçü (Harbar) və Kornyakt (xalq arasında Ruska adlanırdı) qüllələri inşa edilmişdir. XVIII əsrdə avstriyalılar tərəfindən orta əsr Lvovunu əhatə edən istehkam divarları və qüllələrin əksəriyyəti söküldükdən sonra, şəhərdə yalnız Dabbağlar, eləcə də şərqdə yerləşən Çəkməçilər, Bənnalar və Dabbaqlar sexlərinə məxsus qüllələr salamat qalmışdır.

Planda dairəvi olan Barıt qülləsi orta əsr Lvovunun ən mühüm fortifikasiya elementlərindən birisi idi

Odlu silahın inkişafı şəhər sakinlərini Aşağı divar kimi məlum müdafiənin ikinci xəttini tikməyə məcbur etdi. Yüksək divarın qüllələrinin arasındakı aralarda 16 açıq və yarımdairəvi basteya yerləşirdi (1970-ci illərdə bərpa işləri zamanı illər Aşağı divarların şərq xəttinin iki basteyanın yeraltı hissələri aşkar edilmişdir). Daş-taxta bərkidilmələrlə təchiz edilmiş torpaq səngərləri müdafiə sisteminin üçüncü xəttini təşkil edirdi (onlardan günümüzədək yalnız Barıt qülləsi qorunub saxlanılmışdır). XV əsrin birinci yarısında Yüksək divarı əhatə etmiş torpaq səngərləri uzadılmış və taxta çəpərlər ilə bərkidilmişdir, onu ətrafındakı xəndəklər isə dərinləşdirilmişdir. 1476-cı ildə memar Yan Şindler torpaq bəndlərini artırdı və müdafiə xəndəyini təkrarən dərinləşdirdi. Tatarların 1498-ci ildə Lvova hücumundan sonra, şəhər hakimiyyəti xarici müdafiə xəttinin daha da təkmilləşdirilməsinə dair qərar qəbul etdilər. Beləliklə, Krakov darvazalarındakı barbakan birinci müdafiə bəndi (məntəqəsi) oldu. 1520-ci ildən sonra səngərlər artilleriya işində həyata keçirilmiş dəyişikliklərin nəzərə alınması ilə yenidən bərpa edilmişdilər. Səngərlər daşla hörülmüş, müdafiə xəttinin ayrıca təhlükəli cənub-şərq tərəfində yerləşən istehkamların perimetri xaricindəki boş sahədə isə bir neçə basteyanın inşasına başlanılmışdır.

Bernardinlərin monastırı qarşısında əlavə olaraq "Strumilovaya" qülləsi tikilmişdir, hansı ki, Qalitsiya darvazalarının barbakanı ilə birlikdə Lvovu cənubdan mühafizə etməli idi. Müdafiənin cənub və şərq xətlərinin birləşilməsinin yerində silindrik Kral qülləsinin, ondan daha şimalda isə, xarici qüllələrinin ən böyüyünün — yəni Barıt qülləsinin tikintisə start verilmişdir. Müdafiənin şimal tərəfində "Avarçəkən qülləsi" inşa edilir, o, Krakov darvazalarına olan yanaşmaları müdafiə edirdi. Qərb tərəfdə yerləşən Aşağı qəsr kompleksinə olan yanaşmaları Hetman basteyası qoruyurdu (burada güclü bərkitmə işlərinə ehtiyac duyulmurdu, çünki divarların yanında Poltvanın artıq bataqlıq çay vadisi başlanırdı). Səngərlərin yenidən qurulması işləri, 1540-cı ildə basteya müdafiə xəttinin cənub-qərb küncündə Ujevaya və Farska qüllələrin tikintisi ilə tamamlanmışdır. Ujevaya qülləsi öz adını (Uj — tərcümədə koramal mənasını verir) divarında quraşdırılmış ilan təsvirli qalxandan götürmüşdür (ağızında insanı saxlayan mavi ilan (əjdaha) təsviri, əslən Milandan olmuş məşhur Sforza sülaləsinin rəmzi hesab edilirdi,^[45] onun qüllədə təsvir edilməsinin başlıca səbəbi, tikinti üçün maliyyə vəsaitinin kraliça Bona Sforza tərəfindən ayrılması idi).^[46]

İstehkamlar kimi, Lvovun Yüksək və Aşağı qəsrləri də öz əhəmiyyətlərini qoruyub saxlayırdılar. Yüksək qəsr XIV əsrin ikinci yarısında kərpic və daş materialları ilə yenidən inşa edilmiş, 1535–1538, 1574–1575 və 1586–1589-cu illər arasında isə təmir və yenidənqurma işlərinə məruz qalmışdır. Qəsrin mərkəzində donjon adlandırılan baş qala ucalırdı; donjonun perimetri boyunca saray, eləcə də şlyaxta və rəiyyətlər üçün nəzərdə tutulmuş qarnizon və zindan kazarmaları yerləşirdi. XVI əsrin 80-ci illərində memar Bernardo Morandonun layihəsi əsasında qəsrin ətrafında şanzelər (alman tərzli səngərlər) qazılmışdır. Yüksək qəsrin sarayında kilsə və silah emalatxanası, həyətlərdə isə quyu və təsərrüfat əhəmiyyətli tikintilər yerləşirdi. Burqqraf saray qarnizonunun komandiri idi. Günümüzə kimi, həyəti iki hissəyə bölən divarların ancaq bəzi fraqmentləri qorunub saxlanılmışdır. 1955–1956-cı ildə həyata keçirilən qazıntı işləri zamanı qəsr divarlarının qalıqları, 1975-ci ildə isə dairəvi böyük qüllənin izləri aşkar edilmişdir.

Aşağı qəsr knyaz Lev Daniloviç tərəfindən XIII əsrin 70-ci illərində inşa edilmiş, XIV əsrin 50-ci illərində isə, III Kazimirinin əmri ilə yenidən qurulmuş və daha sonralar şəhər istehkamlarının şimal qərb küncünə daxil edilmişdir. Aşağı qəsrə olan əsas giriş hazırkı Teatralna və Lesya Ukrainka küçələrinin kəsişməsində yerləşirdi.

1381-ci ildə taxta Aşağı qəsr yanır. Daşdan inşa edilmiş yeni qəsr 1527-ci ildə baş vermiş daha bir yanğın zamanı güclü dağıntıya məruz qalır (buna baxmayaraq, onun xarici divarları salamat qalır). 1565-ci ildə təkrarən tamamilə yanaraq yararsız vəziyyətə düşmüş Aşağı qəsr, yanğından hələ uzun illər sonra şəhər kəndxudaları tərəfindən bərpa edilirdi. Polşa kaştelyanı Nikolay Herburtun dövründə qəsrin tərkibinə altı tikili, su quyusu və köhnə kapellanın yerində ucaldılmış Müqəddəs Katerina kilsəsi daxil olurdu. Formal olaraq, Aşağı qəsr magistrata tabe olmurdu, burada kral başçısının iqamətgahı ilə yanaşı, həmçinin məhkəmə, arxiv və həbsxana yerləşirdi. Lvovun mühasirələri zamanı bura ətraf kəndlərdən olan qaçqınları buraxır və kadensiya məqsədilə müvəqqəti olaraq şəhərə təşrif buyurmuş zemstvo məmurlarını (uryadnikləri) qaçqınlarla işə cəlb olunurdular. 1387-ci ilin payızında Aşağı qəsrdə gələcək Böyük Moskva knyazı I Vasili Dmitriyeviç, 1537-ci ilin yay və payız aylarında isə kral I Sigizmund məskunlaşmışdır. Poltvanın yaxınlığı və qrunt torpaqlarının nəmişli olması, qəsr divarlarının daim yararsız vəziyyətə düşməsinə səbəb olurdu.

Renessans dövrünə aid tikililərin elementləri: Boim kapellasının interyeri (yuxarıda), zəngin italyan ticarətçilərinə məxsus Venesiya evinin fasadını bəzəyən qanadlı şir barelyefi (solda) və Fyodorova 10 küçəsində yerləşən yaşayış binasının giriş portalı (sağda)

Orta əsrlər dövründən Lvovda knyaz və Polşa dövrlərinə aid edilən bir sıra memarlıq abidələri salamat qalmışdır (onların əksəriyyəti barokko dövründə əhəmiyyətli dərəcədə yenidənqurmaya məruz qalmışdır). Knyaz sarayının məbədi qismində XIII əsrin sonunda əsası qoyulmuş Müqəddəs Nikolay pravoslav kilsəsi özündə Qalitsiya-Volın memarlığının bəzi xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışdır. Əvvəlki tikilidən günümüzə kimi, xaçlı-günbəzli tipin ümumi planı, eləcə də ağ əhəngdaşıdan yonulmuş və toplanmış divarların və apsidaların aşağı hissələri mühafizə edilmişdir.^[47]

Arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış bünövrələrin, podvalların və divarların fraqmentləri Müqəddəs Georgi monastırının XIII əsrin sonuna, Pyatnitski kilsəsi, Onufriy monastırı, həmçinin Vəftizçi İohann və Qarlı Müqəddəs Məryəm kostyollarının müvafiq olaraq XIV əsrə aid olduqları müəyyən edilmişdir. Taxta Pyatnitski kilsəsi müdafiə qalası kimi, uzun illər boyunca şəhərə xidmət göstərmiş və əfsanəyə görə Knyaz dağı ilə yeraltı tunel tunel ilə bağlanmışdır. Moldaviya hökmdarlarının ianələri əsasında XVII əsrin birinci yarısında tikilmiş indiki məbəd planda xeyli dərəcədə knyaz dövrünün sələfini təkrarlayır.^[48] Müqəddəs Onufriyə ithaf olunmuş və knyaz Levin əmri ilə XIII əsrin sonunda inşa edilmiş taxta məbədin ətrafında XV əsrin ortalarında böyük monastır kompleksi formalaşmışdır. Şəhərdə baş vermiş dəhşətli yanğından sonra, taxta kilsə 1518-ci ildə yenidən tikilmişdir. Kiyev voyevodası Konstantin Ostrojskinin maliyyə köməyi ilə kilsənin taxta materialları yanğına davamlı daşlar ilə əvəz olunmuşdur. 1583-cü ildə monastır kompleksi daxilində yerləşən qəbiristanlıqda Rusiyada mətbəənin əsasını qoyan İvan Fyodorov dəfn edilmişdir.^[49]

Kiçik təpə üzərində yerləşən Qarlı Müqəddəs Məryəm kilsəsi artıq XIV əsrin ortasında mötəbər alman icmasının dini mərkəzinə çevrilir (məlum olduğu kimi, 1352-ci ildə əvvəlki taxta kilsə yeni daş bina ilə əvəz olunmuşdur). Günümüzdə məbəd özündə roman memarlığına meyil edən birnefli bazilikanı təşkil edir. Vəftizçi İohann kostyolu knyaz Lev tərəfindən sevimli həyat yoldaşı Konstantiysaya hədiyyə edilmiş taxta pravoslav kilsəsinin yerində inşa edilmişdir (polyakların hakimiyyəti ələ keçirmələrindən sonra, kilsə nüfuzlu dominikan ordeninə verilmişdir). O dövrdən günümüzədək XIV–XV əsrlərə aid xaçvari hörgü gəlib çatmışdır.

Lvovda XIV əsrin ortalarından etibarən əsasən alman tərzli qotika üslubunun inkişafı başlamışdır. Buna misal olaraq, dini tikintilərinin arasında XIV əsrin ikinci yarısında əsası qoyulmuş və ilkin qotika simasının xüsusiyyətləri özündə qismən saxlamış Latın kafedralı şəhərdə birinci "qaranquş" oldu (sonrakı dövrlərdə həyata keçirilmiş çoxsaylı yenidənqurma və təbəqələşmə işlərinə məruz qalmasına baxmayaraq, kafedraldakı presviteri, əsas altar, xarici kontrforslar və şişbucaqlı pəncərələr öz ilkin qotik görkəmlərini qoruyub saxlamışdılar).^[50] Onun ilk memarları Peter Ştexer və Nikolay Qonzaqo, daha sonrakı dövrlərdə — İoaxim Qrom və Amvrosi Rabiş idi, tikinti işləri 1493-cü ildə Hans Ştexer (Blexer) tərəfindən tamamlanmışdır, amma faktiki olaraq kilsə bitməmiş olaraq qalırdı, çünki başlanğıcda neflərin altı daxili qübbə sistemi ilə örtülməsi planlaşdırılsa da, onlardan ancaq yarısı icra edilmişdir. 1527-ci ildə baş vermiş yanğın zamanı, xorun üzərindəki günbəz və zəng qülləsi uçur və kilsənin sonrakı bərpası artıq İntibah dövrünün memarları tərəfindən həyata keçirilir.^[2][1][6]

Fransiskan kostyolu (1363–1460), Aşağı qəsrin nəzdində fəaliyyət göstərmiş İsqəndəriyyəli Yekaterina kostyolu, həmçinin Müqəddəs Ruh kilsəsi və hospitalı (XIV əsrin 70-ci illəri), Müqəddəs Stanislav kilsəsi başlanğıcda kərpic qotikası üslubunda inşa edilmələrinə baxmayaraq, Avstriya-Macarıstan imperiyasının hakimiyyət illərində genişmiqyaslı yenidənqurma işlərinə məruz qalmışdılar. Ştexer tərəfindən 1491-ci ildə tamamlanmış şəhər ratuşası, Qalitsiya və Krakov darvazalarını əhatə edən fortifikasiyalar, Yüksək qəsr kompleksinin bir çox tikililəri və şəhərin əksər yaşayış binaları da qotika üslubunda idilər. Arkadalar və hündür qüllələr ilə bəzədilmiş ikimərtəbəli saraydan və müxtəlif əlavə tikililərdən ibarət olmuş Aşağı qəsr şəhərdəki qotik üslublu binaların ən əzəmətli ansamblı hesab edilirdi. Burada kralın və şəhər başçısının yaşayış otaqları, dəftərxana, arxiv, həbsxana və məhkəmə instansiyası yerləşirdi.^[6]

Müasir Lvovda qotika elementləri başlıca olaraq Bazar meydanında yerləşən 16 nömrəli (XVI əsr) və 28 nömrəli (XV əsrin sonu) evlərin portallarında, Ruska küçəsində yerləşən 2 və 45 nömrəli evlərin (hər ikisi XV əsrdə inşa edilmişdir), həmçinin Kornyakt sarayının birinci mərtəbəsinin tağ-tavanlarında qorunub saxlanılmışdır. XVI əsrdə bir-birini ardbaard izləmiş yanğınlar, xüsusilə də 1527-ci ilin dəhşətli yanğını orta əsr Lvovunun qotik tikililərini məhv edir, lakin gecikmiş qotika tərzinin stilistikası daha sonrakı dövrlərdə inşa edilmiş sakral dini tikililərin ümumi planlaşdırılmasında və tərtibatında özünü büruzə verməkdə davam edirdi. 1527-ci ildə baş vermiş və şəhərin demək olar ki, yarısı məhv etmiş yanğın eyni zamanda qotika və renessans Lvovu arasında şərti "suayırıcı" olaraq qiymətləndirildi. Əgər qotika dövründə memarlar və heykəltaraşlar arasında almanlar gözə çarpan rol oynayırdılarsa, renessans dövrünün başlaması italyan ustalarına olan tələbatı kəskin surətdə artırdı.

Qorunub saxlanılmış qotika dekorativ plastika nümunələrinə aid edilir: hazırda Lvov qalereyasında saxlanılan və XIV əsrdə hazırlanan şir şəklində daş sütununun əsası, Staroyevreyska küçəsində yerləşən 35 nömrəli evin fasadındakı maskaronlar (XV əsr), Ruska küçəsindəki 4 nömrəli evin boru novunun tamamlanması, həmçinin 1473-cü ildə işa edilmiş katolik kafedral kilsəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən İsa Məsih kapellasının üzərində heykəltaraş Miklaş Qaberşrak tərəfindən hazırlamış və quraşdırılmış böyük taxta çarmıxa çəkmə kompozisiyası. Hal-hazırda Lvov İncəsənət qalereyasında sərgilənən alebastr kompozisiyası (XIV əsrin ikinci yarısı) və Olesko qəsrində saxlanılan XV əsrin taxta heykəltaraşlıq inciləri statuar qotik plastika incəsənətinin ən gözoxşayan nümunələri hesab olunurlar.

Əsası Latın kafedralı kimi XIV əsrin ikinci yarısında qoyulmuş Erməni kafedralı da əhəmiyyətli yenidən qurmalara baxmayaraq öz erməni-bizans simasını qoruyub saxlamışdır (Lvov kafedralının ən qədim hissəsi planda məşhur Ani kafedralı ilə, eyni zamanda da Haliçin şəhərətrafında yerləşən Müqəddəs Panteleymon kilsəsi ilə müəyyən oxşarlığa malikdir. Krım yarımadasından Lvova köçmüş erməni tacirləri tərəfindən dəvət edilmiş alman mənşəli memar Dorinq, Erməni kafedralının inşaat işlərinə rəhbərlik edirdi (başqa versiyalara əsasən, o əslən italiyalı və ya erməni idi).^{[~ 5][51]} Memar Pyotr Krasovskinin layihəsi üzrə Erməni kafedralının yanında 1571-ci ildə soğanaqlı günbəzlə tamamlanmış səkkizbucaqlı zəng qülləsi inşa edilmişdir. Kilsəyə vaxtilə yanaşı yerləşən erməni qəbiristanlığından isə XIV–XVIII əsrlərə aid bir neçə məzar daşı mühafizə edilmişdir.^[52]

İlkin ideyaya əsasən kilsə özündə bizans tipli xaçlı-gümbəzli məbədi təşkil etməli idi. Günbəz on iki bucaqlı barabanın üzərində yerləşirdi. Dörddirəkli məbəd üslubu və günbəzin hörmə texnikası erməni memarlığı üçün spesifik olmasına baxmayaraq, XV əsrdə kilsəyə əlavə edilmiş üç yan apsidanın ümumi görünüşü Şərqi Avropa ənənəsi üçün tipikdir (bundan başqa, kilsənin cənub tərəfinə 1437-ci ildə Aralıq dənizi tərzində açıq tağ sırası əlavə edilmişdir). 1925-ci ildə kafedralın bərpa edilməsi zamanı pəncərə taxçalarında XVI əsrin birinci yarısına aid edilən freskaların qalıqları aşkar edilmişdir. Heykəltaraşlıq abidələrindən qotika və renessans elementləri ilə bəzədilmiş və 1551-ci ildə vəfat etmiş patriarx Stefana məxsus olan qəbirdaşı, həmçinin keşiş cübbələrinin saxlandığı yerin divarlarına hörülmüş XVI əsrin relyefləri qorunub saxlanılmışdır (relyeflər üzərində "İnanmayan Foma" və "Müqəddəs Sofiya qızları ilə" kompozisiyaları təsvir olunmuşdur; onlar çox güman ki, bir vaxtlar mövcud olmuş qəbiristanlığın qəbirüstü abidələri idilər).

Dərzilər sexinin maliyyə yardımı nəticəsində 1507-ci ildə Müqəddəs Annanın şərəfinə taxta kilsə tikilmişdir. 1509-cu ildə şəhərin Moldaviya hökmdarının qoşunları tərəfindən mühasirəsi zamanı kilsə yanaraq məhv olur və o, yeni daş kilsə ilə əvəz olunur.^[53] 1554-cü ildə alman taciri Ştanzl Ştolz böyük təsərrüfat həyətinə malik böyük kamenitse (yəni yaşayış binasını) inşa etdirir (italyan renessansı üslubunda inşa edilmiş həmin bina, hal-hazırda Peçatna küçəsindəki 3 nömrəli evin yerində mövcud olmuşdur). Başlanğıcda xarici dairəvi təhkimçilik tikintilərinin tərkibinə daxil olmuş Barıt qülləsi (1554–1556) və onun müasiri, yəni şəhər arsenalı, İntibah dövrünün hərbi memarlığının ən bariz nümunələri hesab olunurlar (bununla belə, arsenalın birinci mərtəbəsinin divarları və ona şimal tərəfdən yanaşan qüllə XV əsrə, yəni gecikmiş qotika dövrünə aiddirlər).

XVI əsrin sonunda Lvovda Qara kamenitse adlı yaşayış evi və Kornyakt sarayı, italyan ticarətçilərinin mərkəzi hesab edilən Venesiya kamenitsesi və Bandinelli sarayı, Lukaşeviç və Bernatoviç sülalələrinə məxsus malikanələr, Kornyakt qülləsi və Üç Müqəddəs kapellalarından ibarət olan Müqəddəs Məryəmin ölümü kilsəsinin ansamblı, Qızıl Qızılgülü sinaqoqu və benediktlər ordeninin monastırı inşa edilmişdir. Müqəddəs Məryəmin ölümü kilsəsi İntibah dövrünün ən gözoxşayan abidələrindən biri və Lvov memarlığının şah əsəri hesab edilir. İnşaat işləri Uspeniye qardaşlığı tərəfindən, həmçinin əslən İraklion şəhərindən olan tacir Konstantin Kornyakt, Moldaviya hökmdarları İyeremiya Mogila və qardaşı Simion Mogila, Moskva çarı I Fyodor İoannoviç və Zaporojye hetmanı Pyotr Konaşeviç-Saqaydaçnının birgə köməyi ilə icra edilirdi.

Müqəddəs Məryəmin ölümü (Uspeniye) kilsəsinin ilk layihə müəllifi və 1597-ci ilə kimi baş memarı Paolo Dominizi (Romalı Pavel) idi. 1591-ci ilin mart ayında Uspeniye qardaşlığı onunla müqavilə imzalayır, növbəti ildə Dominizinin qayınatası Voytsex Kapinos, daha bir ildən sonra isə, Kapinosun başqa bir kürəkəni olmuş İltifatlı Ambrosiy (Proxilnıy) tikinti işlərinə (kilsə Ambrosiy tərəfindən tamamlanır). Tikinti işlərinə keçməzdən öncə, Romalı Pavel 1571-ci ildə yanmış əvvəlki məbədin ümumi planını və bünövrəsini qismən istifadə etmişdir.^[54]

Layihənin əsasında üçgünbəzli kilsənin tipik kompozisiyası yerləşirdi. İki cüt Toskana sütunu kilsəni üç nefə bölür (geniş mərkəzi və daha kiçik yan neflər). Sütunlar öz üzərində günbəz ilə yüksək barabanı saxlayırlar. Neflərə şərqdən yarımdairəvi apsida, qərbdən isə xor pritvorları (babinetslər) yanaşdırılır. Apsidanı və pritvoru örtən günbəzlər ox boyunca yerləşirlər, daxili divarlar isə qalereyalar ilə əhatə olunurlar. Ruska küçəsinə baxan əsas fasadın bütün hündür divarı Toskana pilyastrları ilə parçalanmışdır, onların arasındakı pəncərə oyuqlarına isə kəsilmiş kar qövslər yerləşdirilmişdir.

Müqəddəs Məryəmin ölümü kilsəsinin birinci zəng qülləsi memar Pyotr Krasovski tərəfindən 1567-ci ildə tikilməyə başlamış, ancaq hesablamalarda edilən bir sıra səhvlərə görə qüllə dağılmışdır. Müasir qüllə 1572–1578-ci illərdə Pyotr Barbona və Romalı Pyotrun birgə rəhbərliyi altında ucaldılmışdır. Başlanğıcda o üç yarusdan ibarət idi və piramida şəkilli fənərlə və çadırvari örtüklə tamamlanırdı. Alt yarusda şirlərin heykəltaraşlıq təsvirləri ilə bəzənmiş arka girişi yerləşirdi.

Memar Pyotr Krasovskinin layihəsi əsasında 1578–1591-ci illər arasında ucaldılmış Üç Müqəddəs kapellası zahiri görünüşcə renessans binasının klassik tipinə yaxın olmasına baxmayaraq, səkkizbucaqlı "slavyan" günbəzləri ilə tamamlanır. Profilləşdirilmiş ikiqat pilyastrlar fasadı üç sahəyə bölür. Orta sahəyə yerləşdirilmiş portalın zəngin naxışları bir qədər ikonostas nümunələrini xatırladır. Bir çox memarlıq abidələrindən fərqli olaraq, Müqəddəs Məryəmin ölümü kilsəsinin ansamblı indiyə qədər öz ilkin zahiri görünüşünü qoruyub saxlamağa müvəffəq olmuşdur (sonrakı əsrlərdə həyata keçirilən dəyişikliklər daha çox interyerin müxtəlif detallarına toxunmuşdur).

Erməni küçəsində yerləşən 20 nömrəli evin ionik orderli sütunlar ilə çərçivələnmiş portalı XVI əsrin yaşayış memarlığının tipik fraqmenti hesab edilir (həmin portal, Romalı Pyotr tərəfindən inşa edilmiş binadan salamat qalmış yeganə detal sayılır). Həmin küçədə yerləşən XVI əsrin digər fraqmentləri arasında 15 və 28 nömrəli evlərin portalları, 25, 31 və 32 nömrəli evlərin qotik tavanları, eləcə də 7, 8, 25 və 32 nömrəli evlərin renessans üslublu elementləri və fasadlarındakı şir maskaları önəmli tarixi əhəmiyyət daşıyırlar.

Ruska (Russkaya) küçəsinin adı ilk dəfə olaraq XV əsrin ikinci yarısına aid yazılı sənədlərdə və salnamələrdə qeyd olunmuşdur (daha öncələr "Solyanikiv" adı ilə tanınan həmin küçədə o zamanlar cəmi 14 bina yerləşirdi). 2 və 4 nömrəli evlərin aşağı mərtəbələrində bir sıra qotik zondaj fraqmentləri — kontrforslar, xaçvari tağlar və nazik yarımsütunlardan ibaərt dəstələr mühafizə olunmuşdur. Həmçinin 2 nömrəli evin daxili həyətində yerləşən arkada səthində ağzında üzüm salxamı olan böyük şir maskaronu quraşdırılmışdır. 6 nömrəli ev, qonşu tikililərdən fərqli olaraq aşağı mərtəbələrinin ciddi renessans profilləməsi ilə seçilir. Lvov İntibahının ən görkəmli abidələrindən birisi, 1593-cü ildə memar Romalı Pyotrun layihəsi əsasında təməli qoyulmuş Benediktlər monastırı və kostyoludur. Monastır fasadlarının ilkin dekorundan çox az element qorunub saxlanılmışdır. Daha sonrakı dövrlərə aid edilən kostyol binasına yanaşıq yerləşən monastır korpusunun 3 geniş tağı açıq lociya sistemini yaradır.

Bazar meydanının polixrom siması bir çox detalda Lvovun XVI əsrin ikinci yarısına aid edilən təkrarolunmaz obrazını formalaşdırır (məhz həmin dövrdə şəhərdə renessans üslubunun çiçəklənməsi başlanır). Meydanın hər dörd tərəfində üç pəncərə sırasından ibarət olan hündür və dar evlər üstünlük təşkil edirlər (o zamanın ənənələrinə uyğun olaraq, hər mərtəbədəki 2 pəncərə parad, yəni qonaqların qəbul edilməsi, bir pəncərə isə yataq otağı üçün nəzərdə tutulurdu). O vaxtın qanunlarına əsasən, meydana baxan pəncərələrin sayını artırmaq üçün hakimiyyətin xüsusi icazəsi və böyük verginin ödənişi tələb olunurdu. Qotik quruluşa malik bünəvrələrin və aşağı mərtəbələrin üzərində tikilmiş bir çox evlər erkən dövrlərin fraqmentlərini qoruyub saxlamışdır (məsələn, xaçvari tavanların nervyurları və çatma qövsləri, qotik portallar və XV əsrin kərpic hörmələri ilə bəzədilmiş zirzəmilər).

Bazar meydanının qeyri-rəsmi simvolu sayılan "Qara kamenitsenin" (4 nömrəli evin) memarı olaraq bəzi sənədlər Pyotr Krasovski, digər mənbələrdə isə Pyotr Barbona və Romalı Pavel göstərilir. 1571-ci ildə yanaraq dağılmış binanın yerində ucaldılmış indiki renessans binasının tikinti işləri 1588–1589-cu illərdə həyata keçirilmişdir. Kamenitsenin ilk sahibi patrisinin ölümündən sonra dul qalmış Sofiya Hanel və tacir Tomaş di Alberti idi, 1596-cı ildə isə Yan Lorentsoviç adlı zəngin şəhər sakini bütün binanı satın alaraq burada əczaxana açır.^[55] Zamanla tündləşərək qara ton əldə etmiş bütün fasad, rombabənzər yonulmamış daşla hörməni formalaşdıran yonulmuş daşlar ilə örtülmüşdür. Bir zamanlar kamenitse öz cəlallı interyeri ilə məşhur idi, o dövrdən günümüzədək zəngin ornamentlərlə bəzədilmiş pəncərəarası sütun sırası və bir neçə oyma tir qorunub saxlanılmışdır.

Qonşuluqdakı renessans tərzdə inşa edilmiş Kornyakt sarayının (6 nömrəli evin) bədii üstünlüyü heç də az deyil. 1571-ci ildə baş vermiş yanğından sonra, tacir Melhior Haze boş qalmış sahəni Konstantin Kornyakta satmağı qərara alır. K. Kornyakt isə öz növbəsində 6 pəncərəli fasadın ucaldılması üçün kral icazəsini almağa nail oldu. 1580-ci ildə Pyotr Barbonanın layihəsi üzrə sarayın tikintisi başa çatmışdır (ehtimal ki, tikinti işlərində Romalı Pavel də iştirak edirdi). Ticarət yeri qismində istifadə olunan binanın aşağı mərtəbəsi portal və mərkəzi tağ oyuqları ilə parçalanmışdır. Fyodorova küçəsinə açılan binanın arxa fasadı, xüsusilə də üzərində inşaat tarixinin göstərildiyi rustikalı kartuş və portal elementləri xüsusi ifadəyə malikdirlər. Birinci mərtəbədə çatma örtüyə malik qotik üslublu zal mühafizə edilmişdir. Üç tərəfdən açıq lociyalarla və arkadalar ilə çərçivələnmiş "italyan həyəti" sarayın özünəməxsus bəzəyi kimi xidmət göstərir.^[56]

Bazar meydanı ilə Stavropigiy küçəsinin küncündə şəhərin ən möhtəşəm tikililərindən biri sayılan Bandinelli sarayı yerləşir (2 nömrəli ev). O daha erkən qotik üslublu binanın yerində tacir Yanoş Vedelskinin maliyyə vasitələri ilə 1589-cu ildə tikilmişdir (birinci mərtəbədə qotik tağlar qorunub saxlanılmışdır). Əsas və yan fasadların fərqli elementlər ilə detallaşdırılması, həmçinin əzəmətli bucaqlı rust və dekorativ relyeflər renessans memarlığı prinsiplərini simvollaşdırır.^[57]

Həmin ildə Xoşbəxt Pavelin iştirakı ilə Romalı Pavelin layihəsi üzrə Venesiya kamenitsesi (14 nömrəli ev) inşa edilmişdir. Ev, əslən Dalmasiya vilayətindən olmuş tacir Antonio di Massariyə məxsus idi. Tacir eyni zamanda konsul qismində Lvov şəhərində Venesiya Respublikasının ticari maraqlarını qoruyurdu (onun bu cür mühüm statuslu bir şəxs olmasını, evin portalına yerləşdirilmiş qanadlı Müqəddəs Mark şirinin barelyefi təsdiqləyirdi). Rombabənzər daşlar və buruqvari pəncərə haşiyələri fasadın tipik elementləridir. Bazar meydanı ilə Katedrala küçələrinin formalaşdırdığı küncdə zəngin Sileziya ailəsinin maliyyə vəsaitləri ilə inşa edilmiş monumental Şoltz-Volfoviç kamenitsesi yerləşir (bina italyan və alman-flamand intibahına xas olan elementlər ilə bəzədilmişdir). Üçüncü mərtəbənin küncündə heykəltaraş Yan Zaremba tərəfindən yaradılmış "İsanın xaç suyuna salınması" adlı incə və nəfis kompozisiya yerləşir.^[58]

Qonşuluqdakı Massarovska kamenitsesinin (24 nömrəli evin) əsası hələ XV əsrdə qoyulmuşdur. Həmin dövrdən günümüzədək bünövrə, qotik tağ-tavan və birinci mərtəbənin pəncərələri qorunmuşdur.^[59] 1527-ci ildə baş vermiş yanğından sonra bina renessans üslubunda əsaslı surətdə yenidən tikilmişdir. Bazar meydanında yerləşən XVI əsrin bir çox evlərində İntibah dövrünün memarlığının xüsusiyyətləri gəliz şəkildə daha öncəki memarlıq elementləri ilə qarışaraq maraqlı kompozisiya formalaşdırırlar. Onların içərisində — Yustqlyatsovska kamenitsesi (12 nömrəli ev), Alembekiv kamenitsesi (13 nömrəli ev), Rorayski və Quteterovski kamenitseləri (16–18 nömrəli evlər) uzun zaman boyunca meydanın ən gözəl və zəngin saraylarından hesab edilirdilər.

Bir qədər kənarda yerləşən Gepnerovska kamenitsesi tarixçilər və sənətşünaslar üçün xüsusi maraq və əhəmiyyət oyadır. Onun memarlığında müxtəlif stillərin xüsusiyyətlərini təqib etmək olar: dəhlizdə qotika kontrforsları və tavanlar, zəngin bəzənmiş portal və renessans üslubunda yerinə yetirilmiş ikinci mərtəbənin pəncərə çərçivələri. 1634-cü ildə tikilmiş 9 nömrəli hazırkı kamenitsenin yerində XIV əsrin son rübündə katolik baş keşişin iqamətgahı yerləşirdi; XV əsrin birinci yarısında bu binada tez-tez knyaz Svidriqaylo və Poşa kralları qonaq olurdular. Qonşuluqdakı Lübomirski sarayının yerində isə erməni əsilli Polşa şairi Şimon Şimonoviçin evi yerləşirdi.

Tipik rokoko tərzində bəzədilmiş 17 nömrəli ev 1574-cü ildə Saksoniyadan təşrif buyurmuş və sonralar Lvovun burqomistri təyin edilmiş zəngin tacir Frans Veninq üçün tikilmişdir. Peçatna küçəsi ilə Bazar meydanın kəsişməsində "Maralın altındakı kamenitse" adlı impozant bina yerləşir. Öz yaşıl fasadı ilə diqqəti cəlb edən tikili qotik zirzəmilərə və arkada sırasına malikdir. Bazar meydanının tam mərkəzində XIX əsrin Şəhər ratuşasının kompleksi yerləşir. Ratuşa haqqında ən erkən məlumatlar 1381-ci ilə aid edilir; məhz həmin dövrdə baş vermiş yanğın, yeni Sredmestye rayonun taxta ratuşasını məhv etmişdir. 1404-cü ildə ratuşa qülləsinə kurantlı saatlar quraşdırılmışdır. XV əsrin sonunda ratuşa kardinal surətdə yenidən qurulmuşdur; 1491-ci ildə memar Hans Ştexer attikli yeni ratuşa qülləsini ucaldır, lakin 1527 və 1571-ci illərdə ardbaard baş vermiş yanğınlar nəticəsində güclü dağıntıya məruz qalır. Hal-hazırda orta əsr ratuşasının bəzi fraqmentləri mühafizə edilmişdir (ratuşanın bəzi elementləri müxtəlif muzeyərdə sərgilənir). Lvovun ilk barokko abidəsi, 1610-cu ildə italyan tacirlərin təşəbbüsü ilə inşa edilmiş Yezuitlər kilsəsi olur.

Orta əsr Lvovunun etnik tarixi çətinliklə, dinamikliklə və faciə ilə fərqlənirdi. Knyaz qəsrinin vandal qoşunlardan müdafiə edilməsi üçün XIII əsrin ikinci yarısında Qalitsiya-Volın knyazlığından və ətraf torpaqlardan olan kəndlilər, tacirlər və sənətkarlar, həmçinin Kiyev Rusiyasından olan qaçqınlar şəhərə üz tuturdular. Yazılı məlumatlara əsasən tam əminliklə bildirmək olar ki, Daniil Romanoviçin və Lev Daniloviçin qoşunlarıda iştirak etmiş ermənilər və tatarlar, göstərdikləri şücaətə görə şəhərin əsas müdafiəçiləri və keşikçiləri privelegiyalarına sahib olmuşdular. Lvovda xarici ticarət əlaqələrin inkişafı ilə almanlar başda olmaqla, ermənilər, yəhudilər, tatarlar, macarlar, çexlər, ərəblər (sarasinlər), yunanlar və italyanlar məskunlaşmağa başlayır.^[2][11][60]

XIII–XIV əsrlərdən etibarən Lvovda Lev Daniloviç tərəfindən əraziləri müəyyənləşdirilmiş və rusinlər (şəhərin şərqində), yəhudi və sarasinlər (cənubda), erməni və tatarlar (şəhərin şimalında) üçün nəzərdə tutulmuş ayrı-ayrı məhəllələr salınmışdır. Polşa dövründə polyaklar, almanlar, yəhudilər, ermənilər və rusinlər və ya "rus xalqı" (bu etnonimlə müasir ukraynalıların əcdadları göstərilirdi) Lvovun əsas etnik qrupu idilər. Həmçinin şəhərdə kifayət qədər güclü lobbiyə sahib olan yunan, litva, italyan, macar, çex, valax və kəraim icmaları yaşayırdı.^[61]

Lvovun tarixinin qədim polyak dövründə müxtəlif etnik icmalar haqqında məlumatlar məhkəmə və vergi materiallarında (vergi reyestrləri, evlərdən və torpaq sahələrindən mədaxil olan vergilər, ümumi vergilər), eləcə də şəhərlərin, kəndlərin və malikanələrin siyahıyaalma sənədlərində (inventarlar və lüstrasiyalar) təqdim edilirdi. Ən çox məlumat Sredmestye rayonunda yaşayan şəhər əhalisi barəsində qorunub saxlanılmışdır (Orta əsrlərdə, Sredmestye deyildikdə Lvov şəhərinin özü nəzərdə tutulurdu, digər rayonlar isə onun şəhərətrafı əraziləri olaraq təqdim olunurdu). Yəhudi icmasına demək olar ki, həmişə vergi tutulurdu və onlar xristian çoxluğundan ayrı şəkildə siyahıya alınır və təsvir olunurdular. Məhz bu səbəbdən də yəhudilər haqqında olan məlumatlar daha geniş, dəqiq və ətraflıdır.

Orta əsr Lvovunun əhalisinin təbii artımı kəndlərə nisbətən daha aşağı idi, tez-tez müşahidə olunan yüksək ölüm faizi nəticəsində isə artım göstəriciləri bəzən ümumiyyətlə mənfi olurdu. Lvov şəhəri üçün yüksək uşaq ölüm faizi, aclıq dövrləri, epidemiyalar, yanğınlar və müharibələr adilik idi. Ətraf kəndlərdən və qonşu dövlətlərdən olan immiqrasiya şəhər sakinlərinin sayının artmasının əsas amili idi. Almanların Lvova immiqrasiyasının ən intensiv dövrü XIV əsrin sonu — XV əsrin başlanğıcında müşahidə olunurdu. XV əsrin ikinci yarısında alman kolonistlərinin axını əhəmiyyətli dərəcədə azaldı və XVI əsrin birinci yarısında demək olar ki, yox oldu (alman immiqrantlarının əsas sayı Sileziyadan, həmçinin Polşa və Rus voyevodalığının şəhərlərindən idi; bu ərazilərdə öncədən böyük alman koloniyaları mövcud idi). XV əsrdən etibarən polyakların, almanların və valaxların cəlb edilməsi hesabına, Lvovun ətraflarındakı kəndlərin müstəmləkələşdirməsi prosesinə start verilmişdir.

XV əsrin başlanğıcında Lvovun əhalisi təxminən 5,5 min insan təşkil edirdi ki, onlardan da 600-ə yaxın şəhər sakini Qalitsiya və Tatarska (Krakovska) şəhərətrafı məhəllələrdə yaşayırdı. Başqa məlumatlara əsasən, Lvovda təxminən 6 min, Sredmestye adlı şəhər mərkəzində isə 4–4,5 min insan yaşayırdı. Sredmestye sakinlərinin mütləq əksəriyyətini (əhalinin təxminən 4/5-ni) almanlar təşkil edirdilər, həmçinin onlar sexmisterlər (sexlərin başçıları) arasında əksəriyyəti, şəhər mülklərinin sahiblərinin arasında əhəmiyyətli hissəni (60%-dən daha çox), tacirlər və şəhər idarəsi orqanlarında üstünlük təşkil edirdilər. Kargüzarlıq latın və alman dillərində aparılırdı. Ermənilər Sredmestyenin böyüklükdə ikinci icması idilər (şəhər əhalisinin 10%-i); onlar mülk sahiblərinin 11 %-ini təşkil edirdilər. Rusinlər və polyaklar şəhər əhalisinin müvafiq olaraq 5% və 4%-ini təşkil edirdilər.

Ölçü üzrə şəhərin beşinci etnik qrupunu yəhudilər təşkil edirdilər. Şəhər kənarlarında da almanlar üstünlükdə idilər, hərçənd şəhərdən provinsial kəndlərə doğru uzaqlaşdıqca, avtoxnton xalqların — yəni rusinlərin və tatarların faizcə sayları artmağa başlayırdı.

Lvovda XVI əsrin başlanğıcında 7 mindən — 10 minə qədər insan yaşayırdı. Başqa məlumatlara görə, XVI əsrin ikinci rübündə şəhərdə 6,7–7 minə qədər sakin yaşayırdı. 1527-ci il yanğınından sonra şəhərkənarı yaşayış məntəqələrinin sakinlərinin sayı qısa müddətə demək olar ki, tamamilə məhv edilmiş Sredmestye əhalisini ötməyə müvəffəq oldu. XVI əsrin sonu — XVII əsrin başlanğıcında şəhərin əhalisi təxminən 17–20 minə qədər artır, həmçinin 12-dən çox min insan Lvou əhatə edən şəhər kənarlarında yaşayırdılar (əgər XVI əsrin başlanğıcında Lvov sakinlərinin əksəriyyəti Sredmestyedə yaşayırdılarsa, həmin əsrin sonunda orada bütün şəhər sakinlərinin 3/1-dən az hissəsi qalmışdır). Qalitsiya şəhər kənarına əsasən polyaklar, həmçinin almanlar və rusinlər, Krakovska şəhər kənarında isə (xüsusilə kral başçısının yuridikusuna tabe olan ərazilərdə) — yəhudilər, ermənilər və rusinlər məskunlaşmağa üstünlük verirdilər.^[1][11]

XVI əsrdə alman immiqrantlarının axını əhəmiyyətli dərəcədə azaldı, bunun qarşılığında Rus və Belz voyevodalıqlarından, eləcə də Kiçik Polşa (xüsusilə paytaxt Krakovdan), Böyük Polşa və Mazoviya əyalətlərindən şəhərdə məskunlaşmış polyakların və rusinlərin sayı qəflətən artmağa başlayır. Lvov vətəndaşlığına daxil olmuşların arasında XVI əsrin ikinci rübündə polyaklar 54 %, rusinlər — 15 %, almanlar — 11 %, ermənilər isə 2 % təşkil edirdilər. Bundan başqa, şəhər hüququnu əldə etmişlərin arasında Lvov sakinlərinin payı daim artırdı. Ancaq, xatırlamağa dəyər ki, XVI əsrdə şəhər hüququna təxminən 1 min şəhər sakini malik idi, hansılar ki, ailələrlə birlikdə Lvov əhalisinin maksimum dörddə birini təşkil edirdilər. Müvafiq olaraq rusinlərin və ermənilərin əhəmiyyətli hissəsi VƏ demək olar ki, bütün yəhudilər və hətta yerli sexlərdən tövsiyələrə malik olmayan bir çox kasıb polyaklar, şəhər hüququ olmadan Lvovda yaşayırdılar.^[11]

Bir sıra mənbələrin analizinə əsasən, XVI əsrin ikinci rübündə polyaklar Lvovun və ən yaxın şəhər kəndlərinin əhalisinin 38 %-i, rusinlər (müasir ukraynalılar) — 24 %, yəhudilər — 8 %, almanlar — 8 %, ermənilər — 7 %, digər xalqlar isə — 15 %-i təşkil edirdilər.^[11] XVI əsrin birinci yarısında Lvovun Sredmestye mərkəzi rayonunda almanları assimilyasiya etmiş polyaklar ən böyük etnik qrup olaraq qəbul edildilər. İkinci yerdə ənənəvi olaraq ermənilər təqdim olunurdular. Bununla belə, olduqca yüksək templə artan yəhudi icması XVI əsrin ikinci yarısında erməniləri qabaqlamağa müvəffəq oldular. Rusinlər bu ərazilərin tarixi sahibləri olmalarına baxmayaraq, Lvovun ən azsaylı etnik qrupu olaraq qiymətləndirilirdilər.^[11]

Rusinlər Qalitsiya-Volın knyazlığının titul milləti və knyaz dövründə (XIII–XIV əsrin birinci yarısı) Lvov əhalisinin əhəmiyyətli qrupu idilər. Onlar yüksək sosial statusa malik idilər və hakimiyyət tərəfindən göstərilən dəstəkdən istifadə edirdilər. Ancaq, artıq XIV əsrin birinci yarısında şəhər əhalisində onların sahib olduqları payı və, müvafiq olaraq, ictimai rolu tədricən enməyə başlayır. Əcnəbilərin imtiyazlı vəziyyəti və alman katoliklərinin hər bir məsələdə başçılıq etmələri, rusin mühitində ciddi etirazlara səbəb olurdu.^[11][62]

Müstəsna dərəcədə yerli slavyan əhalisi əsasında formalaşna Haliç, Terebovlya və Peremışldan fərqli olaraq, hələ knyaz Levin dövründən başlayaraq Lvovda daimi yurd salan yadelli tacir və sənətkarlardan ibarət böyük təbəqə mövcud idi. Poltva çayı vadisində yeni məhəllələrin salınması zamanı Lvovun ətrafları seyrək məskunlaşmış ərazilər hesab edilirdi və buna görə də rusin xalqı içərisindən inşaat işlərinin keyfiyyətli aparılması üçün kifayət qədər təcrübəli və səriştəli işçiləri tapmaq olduqcaq müşkül məsələ idi. Lvova sənətkarlar və savadlı insanların zehni əməyin cəlb edilməsi istiqamətində həyata keçirilən iqtisadi güzəştlər əcnəbilərin axınına səbəb olurdu (əsasən mirzələrin, tərcüməçilərin, hüquqşünasların və həkimlərin). Lvov elə başlanğıcdan əsasən xarici əlaqələrə diqqəti yönəldən və rusin xalqının üstünlnk təşkil etdiyi ətraf yaşayış məntəqələri və şəhərləri ilə az əlaqə bağlayan bir şəhər kimi əsası qoyulmuşdur.^[11]

Lvov, Xolm (hazırkı Xelm) şəhəri kimi, knyaza qeyri-loyal boyar nəsillərinin güclü təsirinin mövcud olduğu Qalitsiya vilayətinin Haliç və Peremışl kimi köhnə şəhərlərinin əksinə olaraq və eyni zamanda da knyaz hakimiyyətinin forpostu, yəni ön mövqeyi qismində inşa edilmişdir. Qalitsiya Rusiyasının qədim siyasi mərkəzləri ilə çoxmillətli xüsusiyyətə malik olan Lvovun qarşılıqlı müqayisəsi, rusin əhalisinin bu şəhərə aktiv miqrasiya etməsinə ciddi əngəl törədirdi. Məhz bu səbəbdən də, qədim Lvovda boyar-mülkədarlar, ruhanilər, sərbəst tacirlər və sənətkarlardan ibarət güclü rusin etnik nüvəsi formalaşmamışdır.^[11]

Qalitsiya torpaqlarında ictimai münasibətlərin inkişaf səviyyəsi, Qərbi Avropa ölkələrinə nisbətən daha aşağı idi, buna görə də bu ərazilərə məskunlaşmaq məqsədilə təşrif buyuran əcnəbilər, rusinlərin malik olmadığı bir sıra imtiyazlarla mükafatlandırılırdılar. Qalitsiya-Volın knyazlığı ərazisində məxsusi bələdiyyə hüququnun mövcud olmaması, burada yaşayan alman kolonistlərinin Maqdeburq hüququnun onlara aid müddəalarından yararlanmalarına səbəb olurdu və bu hüquqlar onlara şəhər üzərində faktiki olaraq nəzarəti ələ keçirmələrinə imkan yaradırdı. Azsaylı şəhər icması sayılan avtoxton rusin əhalisi, daha çox biliyə, təcrübəyə malik olan və hər bir məsələdə mütəşəkkillik göstərən xarici tacirlərlə rəqabət apara bilmirdilər.

Şəhər mərkəzinin Kohnə Bazar rayonundan müasir Bazar meydanı (Sredmestye) ərazisinə köçürülməsi, Lvovda rusin əhalisinin təsir qüvvəsinin azalması prosesində əsas amillərdən biri oldu.^[63] Əsasən almanlar və ermənilər tərəfindən məskun edilmiş yeni mərkəzin tikintisi rusinlərə tarixən aid edilən şəhərin köhnə hissəsinin tədricən tənəzzülünə gətirib çıxarır. Şəhər mərkəzinin yerdəyişməsi prosesi daha çox əcnəbilərin axınını stimullaşdırmağı və ətraf kəndlərdən və başqa şəhərlərdən rusinlərin miqrasiyasını azaltmağı qarşısına məqsəd qoyurdu. Maqdeburq hüquq müddəalarının qəbul edilməsi də əcnəbilərin axını üçün daha bir mühüm rol olur. Maqdeburq hüquqları formal olaraq bütün etnik qrupların bərabərhüquqlu olmalarını bəyan etməsinə baxmayaraq, real həyatda bu qanunun kiçik detallarını Roma Katolik Kilsəsinə mənsub olan almanlar interpretasiya edir və deklarativ sənədlərdə tətbiq edirdilər. Rusinlərin kütləvi hissəsi bu hüquqi sənədin mahiyyətini bilmədiyi üçün real həyatda bir çox çətinliklərlə qarşılaşırdı. Lvovda nüfuza sahib olmuş rusinlərin varlı hissəsi bir müddət "alman" hüququna loyal yanaşırdı; bir tərəfdən bu əcnəbilərin xeyrinə idi, digər tərəfdən isə qarşılıqlı toxunulmazlıq qorunub saxlanılırdı.^[63]

XIV əsrin ikinci yarısında Sredmestye rayonunun Orta əsr Lvov şəhərinin birdəfəlik mərkəzi elan edildikdən, Qalitsiya-Volın knyazlığının isə ləğv edilməsindən sonra, rusinlər qısa vaxt müddəti ərzində Maqdeburq hüququnun normaları üzrə əsası qoyulmuş şəhər hakimiyyətinin orqanlarında iştirakdan kənar edilmişdilər. Alman hüququ əsasında formalaşdırılmış özünüidarəetmə sisteminə az cəlb olunduqları üçün onlar müvafiq olaraq öz milli, dini, siyasi və iqtisadi haqlarını müdafiə etmək imkanından məhrum edilmişdilər. Şəhərin köhnə özünüidarəetmə sisteminin müddəalarından yararlanan erməni və yəhudi icmalarına nisbətən, rusinlərin düşdüyü vəziyyət kifayət qədər ağır idi.^[11]

Lvov artıq XV əsrin başlanğıcında yerli etnos hesab edilən rusin xalqı üçün yad bir şəhərə çevrilir. Şəhər divarları daxilində yerləşən rusin məhəlləsi cəmi bir neçə evdən ibarət idi və burada 13 ailə yaşayırdı (məhəllə dəqiq əhatələndirilmiş sərhədlərə malik deyildi və öz ölçülərinə görə hətta yəhudi və erməni məhəllələri ilə müqayisə oluna bilməzdi). Lvovun siyasi həyatında rusinlər əhəmiyyətli rol oynamırdılar. Rusinlər pravoslav dininə itaət etmələrinə baxmayaraq, bu dinə mənsub əhalinin nüfuzu əsasən valaxların və yunanların fəallığına söykənirdi. Həmin dövrdə şəhərin ətraflarında mövcud olmuş yaşayış məntəqələrində belə polyaklar və yəhudilər üstünlük təşkil edirdilər.^[11]

Bununla belə, zəngin rusin ailələrinə mənsub bir neçə tacir və sənətkar şəhərdə təsir qüvvəsini saxlamaqda davam edirdilər. Katolik dinindən olmayan şəxslərin Bazar meydanında hər hansı bir mülkə sahib olmaları faktiki olaraq qadağan edilməsinə baxmayaraq, bir neçə evin rusin ailələri tərəfindən satın alınmasına icazə verilmişdir. Bundan başqa, azsaylı rusin icmasından çıxmış şəxslər şəhər şurasında və sex başçıları arasında da təqdim olunmuşdular (həmin dövrlərdə şəhər magistratında hətta "Rus katibi" vəzifəsi mövcud olmuşdur). Tacir-rusinlər gəlirli şərq malları ilə xarici ticarət sahəsi ilə ixtisaslaşmış almanlar, ermənilər və yəhudilərlə rəqabətə daxil olmadan daxili bazarda ticarətlə məşğul olurdular. Tarixi analizlər sübut edir ki, almanların Lvov şəhərində hökmranlıq etdiyi dövrlərdə (XIV–XV əsrlər), rusinlərin ictimai durumu sonrakı polyak hökmranlıq dövrünə (XV əsrin sonundan başlayaraq) nisbətən daha yaxşı idi.^[11]

Gəlmə elementlərin (almanların, polyakların və ermənilərin) üstünlüyü qismən Lvov cəmiyyətinin güclü korporativliyi ilə izah olunurdu. Şlyaxta, tacirlər, sənətkarlar və kəndlilər dəqiq hüquqi statusa malik idilər, və məhz buna görə də əhalinin bir ictimai statusdan başqasına keçməsi adətən ciddi çətinliklərlə qarşılanırdı. Korporativlik Lvova ətraf kəndlərdən köçməyi və onlara yad olan meşşan mühitinə inteqrasiya etməyi arzu edən rusin kəndlilərinə maneəçilik törədirdi. XV–XVI əsrlərdə şəhər hüququnu əldə etmiş sakinlərin ancaq 16,8%-i kəndlilər təşkil edirdi, onların demək olar ki, tam yarısı polyak kəndliləri idi. Rusin icmasının sayca az olmasının başqa bir səbəbi, Lvovun Volın şəhərləri ilə əlaqələrinin getdikcə zəifləməsi idi.^[11]

XVI əsrdə Lvovun rusin icması əhəmiyyətli dərəcədə böyüməyə başlayır, ancaq əvvəlki kimi, başlıca hüquqlara sahib olmur (rusinlərdən sosial məhdudiyyətləri geri götürməyi imtina edən katolik patrisiatı, bu qərarı adətən əvvəlki əsrlərə mövcud olmuş qadağa sistemi ilə izah edirdi). Qeyri-katolik əhaliyə qoyulmuş məhdudiyyətlərə görə, Sredmestye rayonunda yerləşən rusin məhəlləsinin əhalisi arasında tacirlər mütləq əksəriyyəti təşkil edirdi, sənətkarların sayı isə həddindən artıq az idi, lakin tranzit ticarətin çoxsaylı müharibələr səbəbindən dağıdılması, Lvovun iqtisadi maraqlarının daxili bazara istiqamətini dəyişməsinə səbəb oldu. İqtisadi durumun yerli əhali üçün əlverişli axara düşməsi, ətraf şəhərlərdən olan meşşan rusinlərin Lvova miqrasiya etmələrinə, onların katolik çoxluqla açıq rəqabətə çıxmalarına və öz sosial hüquqlarını müdafiə etmələrinə təkan yaratdı.^[11]

Əgər XV əsrin başlanğıcında şəhər hüququnu əldə etmişlərin içərisində rusinlər, ümumi şəhər əhalisinin 1 %-i təşkil edirdilərsə, XVI əsrdən etibarən bu göstərici 10 % ətrafında dəyişməyə başladı (başqa məlumatlara görə, XVI əsrin ikinci rübündə rusin icması şəhər əhalisinin təxminən 15 %-i təşkil edirdi). XVI əsrin başlanğıcında Sredmestye rayonunda rusinlərə məxsus yaşayış binalarının sayı 30-dan 39-dək artmışdır. Şəhər ətrafı rayonlarda rusinlər bir mənalı olaraq ya kəndxudalara məxsus yuridiklərdə, ya da pravoslav kilsəyə məxsus torpaqlarda məskunlaşmağı üstün tuturdular. Şəhər magistratı rusinlərə torpaq sahələrini olduqca həvəssiz şəkildə bağışlayırdı və torpağın satılması zamanı onlara katolik alıcılara üstünlük vermələrini məcbur edridi.

XVI əsrin başlanğıcında rusin əhalisinin artımının ardınca Sredmestye, şəhərətrafı rayonlarda və şəhərədənkənar yaşayış mənətəqələrində rusinlərin azalması müşahidə olunmağa başladı. 1583-cü ildə magistrat yurisdiksiyasında mövcud olmuş 729 yaşayış məntəqəsinin ancaq 131-i rusinlərin ixtiyarında idi. Hətta Pidzamçe və hələ knyaz dövrlərindən başlayaraq pravoslav dininin forpostu olmuş yanaşı sahələrdə (xüsusilə Müqəddəs Nikolay, Müqəddəs Fyodor, Paraskeva kilsələrinin və Müqəddəs Onufriy monastırının ətraflarında) belə rusinlərin payı azalmışdır. XVI əsrin ortalarından etibarən, Yüksək qəsrin ətrafında mövcud olmuş mənimsənilməyən geniş ərazilər kralın göstərişi ilə Polşa şlyaxtasına və erməni məmurlarına təqdim olunmuş və bu torpaqlar çox qısa zaman kəsiyində kolonistlər tərəfindən məskun edilmişdir.^[11]

XVI əsrin 70-ci illərin başlanğıcında Pidzamçe rayonunda yerləşən 227 evdən 131-i polyaklara, 60 — rusinlərə, 23 — ermənilərə və 3 ev yəhudilərə məxsus idi (rusinlərin arasında daşınmaz əmlaka, eləcə də xidmətçi, usta köməkçiləri kəndlilərə sahib olan kifayət qədər zəngin ailələr yaşayırdı, buna görə də Pidzamçenin ümumi əhalisi içərisində rusinlər əhəmiyyətli icma olmaqda davam edirdilər). Tezliklə bu rayonda böyük yəhudi icması köçdü və rusinlərin sayı daha da azaldı. Beləliklə, XVI əsrin sonlarında rusinlər ümumi şəhər əhalisinin təxminən 18–20 %-ni təşkil edirdilər, təxminən 700 nəfər şəhərətrafı rayonlarda, 2,5 minə qədər insan şəhərdənkənar rayonlarda və 1 minə qədər insan şəhərin yaxınlığındakı kəndlərdə yaşayırdı.^[11]

Rusin tacirləri Lvov və yaxınlıqdakı digər böyük şəhərlər (Lvov torpaqlarında yerləşən Brodı, Horodok, Yavorov, Jolkva, Haliç torpaqlarında yerləşən Kolomıya, Terebovlya, Roqatin, Peremışlyan torpaqlarındakı Peremışl, Sambor, Yaroslav və Strıy və həmçinin Belz voyevodalığındakı Krosno, Syanok, Lisko, Belz, Tomaşiv, Busk, Poteliç, Sokal və Magerov) arasında aktiv ticarət aparırdılar. Həmin şəhərlərdən və yaşayış məntəqələrindən Lvova yerli rusin icması ilə birləşmiş mühacir-meşşanlar köçürdülər. Kəndlərdən gələn mühacirlərin sayı olduqca az idi, bunun başlıca səbəbi, XV əsrin sonu — XVI əsrin başlanğıcında Polşa seymi tərəfindən kəndlilərin şəxsi azadlığını əhəmiyyətli dərəcədə məhdudlaşdırmağa yönəldilmiş bir neçə qanunu qəbul edilməsi idi.^[11]

Hüquqi baxımdan rusinlərin katoliklər ilə bərabərləşdirilməsi II Sigizmind Avqustun privileyində nəzərdə tutulmuşdur, lakin yerli çoxluğun təzyiqi altında bu qanun qüvvəyə minməmişdir. Şəhər hakimiyyətinin icra etdiyi hər cür məhdudiyyətlər (şəhər idarəsi orqanlarına seçilmədən başlayaraq, öz milli məhəlləsi xaricində mülkün alınmasına qoyulan qadağa, həmçinin pərakəndə ticarətlə məşğuliyyətə və bəzi sexlərə giriş məhdudiyyəti) rusinlərə Lvovun başqa etnik qrupları ilə bərabər olmalarına icazə vermirdi. Milli kvotalar və öz sosial statusunu yaxşılaşdırmaq imkanlarının demək olar ki, mövcudsuzluğu Lvovdan şərqdə yerləşən şəhərlərdən olan rusin-meşşanların axınına imkan yaratmırdı (şərqi vilayətlərdə ukraynalıların ictimai durumu əhəmiyyətli dərəcədə yaxşı idi).^[11]

Alman hüquq mədəniyyətinin normalarını və ənənələrini gətirmiş ilk alman mühacirləri sayəsində, şəhər üçün önəmli olan sənədlərin əksəriyyəti alman dilində nəşr edilməyə başlayır. Lvovun şəhərətrafı ərazilərində yerləşən bir çox dəyirmanların, göllərin və malikanələrin sahibi olmuş Bertold Ştexer adlı alman mühaciri, knyaz Lev Daniloviçin həkimiyyət illərində şəhərin ilk voytu vəzifəsinə təyin olunmuşdur. Bertold vəfat etdikdən sonra, onun voyt vəzifəsi oğlu Matteus Ştexerə təqdim edilmişdir.^[64]

Lvovun alman icması XIV əsrin başlanğıcında sürtələ böyüməyə başladı. Güman edilir ki, məhz alman mühacirlərinin səyi nəticəsində şəhərin suveren hüquqlu olmasını təsdiqləyən gerb təsis edilmişdir; belə ki, alman gerbinin qalxanında üç qülləli darvaza və daxilinə yerləşdirilmiş şir təsvir edilmişdir (şir ümumiyyətlə Qalitsiya-Volın knyazlığının ərazi rəmzi hesab edilirdi və sonralar mövcud olmuş Lvov torpağının, Rus voyevodalığının və Lvov şəhərinin rəsmi gerbi olaraq istifadə olunurdu). II Yuri Boleslavın hakimiyyət dövründə alman tacirləri bir sıra imtiyazlar əldə edirlər və bu səbəbdən də Lvovun daxili və xarici ticarətində aktiv iştirak etməyə başlayırlar. Ştexer ailəsinin maliyyə dəstəyi sayəsində, knyaz Lvovunun ticarət mərkəzi yaxınlığında XIV əsrin ortalarında alman kolonistləri Qarlı Müqəddəs Məryəm kilsəsinin əsasını qoyurlar. Həmin dövrdə alman sakinləri arasında çoxlu sayda memar, heykəltaraş, tökməçi və digər sənətkarlar var idi.

Lvov XIV əsrinin ikinci yarısında tipik alman şəhərciyini xatırladırdı. Burada alman danışığı üstün idi və şəhərdə mövcud olan adətlərin, vəzifələrin və toponimlərin bir çoxu alman adlarını daşıyırdı. XIV əsrin ortalarında mövcud olmuş Lvov şəhər bələdiyyəsinin birinci siyahısında alman ad və soyadları siyahının əhəmiyyətli hissəsini təşkil edirdi. 1352-ci ildə imperator III Kazimir imzaladığı priveleyi əsasında, Bertold Ştexerin varislərinə olduqca geniş torpaq sahələrini bağışlayır, 1356-cı ildə isə, o, Lvovun Maqdeburq hüquq birliyinə daxil edilməsinə və şəhərdə yaşayan bütün katolik icmaların (ilk növbədə almanların, polyakların və macarların) imtiyazlı sinifə çevrilmələrinə müvəffəq olur. XVI əsrin 80-ci illərdində Ştexer sülaləsinin uzaq qohumu olmuş Peter Ştexer imperatorun imzaladığı sərəncamı əsasında şəhər burqomistri, məsləhətçisi və inşaatçısı vəzifələrinə təyin olur və o, Latın kafedralı ilə şəhər kanalizasiya sisteminin inşasına birbaşa rəhbərlik edir (o, həmçinin bir neçə malikanəyə və çörəkxana anbarlarına sahib idi).^[65]

1387 ildə (başqa məlumatlara görə — 1389-cu ildə) Lvov meşşanı Yohann Zommerştayn folvark adlanan malikanə tipli binanın inşa edilməsi üçün şəhər bələdiyyəsindən lazımi torpaq sahəsini əldə edir. Daha sonralar alman meşşanını şərəfinə Zommerştaynhof (alm. Sommersteinhof‎) adlandırılmış həmin ərazilər Zamarstınov adı ilə dəyişdirilir (malikanə ilə Lvov şəhərinin arasındakı sərhəd xətti müasir Ximiçeskaya və Daşkeviç küçələri boyunca keçirdi). XIV əsrdə Lvova əslən Sileziya torpaqlarından olan Abrek sülaləsinin üzvləri köçür (həmin sülalə daha əvvəllər həmçinin Smedhaus adı ilə də tanınırdı). Bu patrisi ailəsinin nümayəndələri uğurlu tacirlər idilər (onlar əsasən əhl-səliblərlə və Osmanlı imperiyası ilə aparılan ticarət dövriyyəsindən külli miqdarda qazanc əldə etmişdilər); ticarətdən başqa, onlar həmçinin katiblik, vəkilik, bələdiyyəçilik vəzifələrini də icra edirdilər.

XV əsrin başlanğıcında zəngin inşaatçılar ailəsi olmuş Klöpper (Klepper) nəsli şəhər idarəsinin izni ilə Lvovun ətrafında torpaq sahəsini satın alır və bu ərazidə onlar Klöpperhof adlandırılmış geniş folvark kompleksinin əsasını qoyurlar (polyak hegemoniyası zamanı bir çox toponimlər kimi, Klöpperhof adı da polyak tərzində olan Kleparuv adı ilə dəyişdirilmişdir).^{[~ 6]} 1402-ci ildə alman meşşanı Nikolaus Zimmermann Holosko adlı yaşayış məntəqəsəinin əsasını qoyur və o, az müddət keçdikdən sonra şəhər magistratının tabeliyə keçir. 1426-cı ildə yazılı sənədlərdə ilk dəfə olaraq meşşan Paul Qoltberqə məxsus olmuş Qoltberqhof məntəqəsinin adı qeyd olunur (hazırda bu ərazilər Kulparkiv adı ilə tanınır).

XV–XVI əsrlərdə xeyli sayda alman ailəsi polonizasiyaya məruz qalaraq hakim polyak şlyaxtasına inteqrasiya olmağa məcbur oldu. Buna baxmayaraq, bir neçə zəngin alman ailəsi Lvovun iqtisadi və siyasi həyatında mühüm roloyanaqda davam edirdi. Misal olaraq, XVI əsrin başlanğıcında Sileziyadan Lvova köçmüş Şoltz (və ya Şoltz Volfoviç) ailəsi əhali arasında böyük təsirə malik idilər (əfsanəyə görə, bu nəslin əsasını Volf, Yakob və Yohann adlı 3 qardaş qoymuşdur). Ticarət ilə inşaat məşğuliyyətindən başqa, bu patrisi sülaləsinin üzvləri Bazar meydanında bir neçə evin və mağazanın, həmçinin şəhətrafı ərazilərdəki geniş torpaqların sahibi idilər, onlar əsasən burqomistr və bələdiyyə üzvləri vəzifələrinə təyin olunurdular və məhz bu ailənin maliyyə dəstəyi ilə ratuşa binasının önündə məşhur "Lorensoviçlərin şiri" adlı heykəltaraşlıq kompozisiyası quraşdırılmışdır.^[66]

Şəhərin ictimai həyatında başlıca təsir qüvvəsinə həmçinin məşhur Herburt ailəsi malik idi. Bu sülalənin nümayəndələri rus voyevodaları, Lvov kaştelyanları haliç kəndxudaları kimi mühüm vəzifə sahibləri idilər. Şəhər magistratında əslən Vürtemberq vilayətinin Frayburq şəhərindən olmuş Alembek (və ya Alnpex) adlı meşşan ailəsi də yüksək nüfuza sahib idi. XVI əsrin 80-ci illərində erməni tacirlərinin xidmətində olmuş alman kommersantı və səyahətçisi Martin Qruneveq (və yaxud Qrüneveq) şəhərə aid ən qədim izahatnamə silsiləsini yaratmışdır.

Lvovun mərkəzindən başqa, alman koloniyaları həmçinin Kleparuv, Zımna Voda, Yampol, Sokolniki və Çişki kimi yaşayış məntəqələrində də mövcud olmuşdur. Almanların məskunlaşdığı kəndlər avtomatik olaraq Maqdeburq hüquq sisteminə qoşulurdular. Sonrakı dövrlərdə həmin kəndlər də polonizasiya ıprosesinə məruz qalmışdılar.

Başlanğıcda polyaklar orta əsr Lvov şəhərində yaşayan katolik icmasının olduqca az hissəsini təşkil edir və sayca alman icmasına əhəmiyyətli dərəcədə güzəştə gedirdilər. Misal üçün XV əsrin birinci yarısında, almanlar Lvov vətəndaşlığını əldə etmiş miqrantların 70–80%-ni təşkil edirdilərsə, XV əsrin ikinci yarısında bu göstərici 30%-dək, XVI əsrin başlanğıcında isə artıq 14%-dək enmişdir. XVI əsrin ikinci yarısında almanlar şəhər əhalisinin ancaq 6% təşkil edirdilər. XV əsrin sonundan etibarən mühacirlərin tərkibində olmuş polyakların sayı almanları ötüb keçir, XVI əsrdən başlayaraq isə, polyaklar Lvovda məskunlaşmış əcnəbilərin yarıdan çoxunu təşkil edirdilər.^[67]

XIV əsin ikinci yarısı — XV əsrin birinci yarısında Polşanın dövlət xəzinəsində Lvovun və onun ətraf ərazilərinin məskunlaşdırılması üçün kifayət qədər maliyyə resurslarına malik deyildi. Lvovda polyakların mövqelərinin zəifliyinə o fakt şahidlik edirdi ki, Latın kafedralında liturgiya mərasimi uzun illər yalnız alman vaizi tərəfindən icra edilirdi, polyak dilində vaiz edən keşiş isə buraya yalnız 1415-ci ildə təyin edilmişdir. XV əsrin son rübündə Lvovun etnik strukturunda ciddi dəyişikliklər baş verdi. Konstantinopolun və Kaffanın osmanlı ordusu tərəfindən işğal olunması ilə əlaqədar tranzit ticarət tənəzzülə uğrayır, bu isə, ənənəvi olaraq ticarət sahəsi üzrə ixtisaslaşmış almanların və ermənilərin etibarını və mövqeyini sarsıdır. Almanların və qismən ermənilərin və rusinlərin kütləvi polyaklaşdırmasının gedişatında Lvov tədricən polyak-yəhudi çoxluğa sahib olan bir şəhərə çevrilməyə başlayır.^[68]

Lvovda XVI əsrin birinci yarısında yeni Polşa elitası (patrisilər) formalaşmağa başlayır; qısa vaxt ərzində onlar əhəmiyyətli iqtisadi çəkiyə sahib olurlar və siyasi hakimiyyəti ələ keçirirlər. Həmin dövrdə kargüzarlıq polyak dilində aparılmağa başlayır, polyakların əksəriyyəti burqomistr və bələdiyyə başçıları kimi önəmli vəzifələrə təyin olurlar. 1527-ci ildə baş vermiş dağıdıcı yanğın hadisəsi, sosial dəyişikliklər prosesində özünəməxsus suayrıcı oldu. Belə ki, Sredmestye rayonunun erməni və alman icmalarına mxsus qotik üslublu məhəllələrinin yerində qısa müddət ərzində polyaklara məxsus renessans üslublu yeni və geniş rayon formalaşmışdır; yeni rayon özünə polyaklaşmış almanları, eləcə də şəhərə təşrif buyurmuş italyanları cəlb edirdi.

1544-cü ildə Sredmestye rayonunda yerləşən 263 yaşayış binasından təxminən 94-ü polyaklara, 42 — ermənilərə, 31 — almanlara, 28 yəhudilərə və 25-i rusinlərə məxsus idi. Şəhər mərkəzini əhatə edən hər iki rayonlarda torpaq sahələrinin 44 %-i polyaklara aid idi, kəndxudaların yurisdiksiyasında olan çoxmillətli ərazilərdə isə, ancaq 19% torpaq sahəsi polyakların mülkiyyətində idi. 1544-cü ildə polyaklar Haliç şəhərətrafı rayonunun 61% torpaqlarına sahib idilərsə (rusinlər o zaman ancaq 15% torpağa nəzarət edirdilər), 40 ildən sonra onlar artıq yerli əhalinin 84% təşkil edirdilər. Almanların polyaklaşdırması prosesi hər iki xalqdan olan nümayəndələrin arasında baş verən nikahlar nəticəsində sürətlənirdi. Bu proses çox vaxt aparmadı, çünki almanların assimilyasiyası üçün heç bir sosial və ya dini maneə mövcud deyildi. Almanlar təkcə polyak dilində danışmaqla kifayətlənməyərək, öz orijinal alman soyadlarını polyak tərzində modifikasiya edirdilər.

Polyaklar və polyaklaşmış almanlar Hodovitsa, Zubra, Davıdov, Çişki, Zımna Voda, Prusı, Sokolniki, Belka, Kamennobrod, Rodatiçi kimi bir çox ətraf kəndlərin mütləq əksəriyyətini təşkil edirdilər. Tarixən rusin xalqına aid olmuş, lakin zamanla Maqdeburq hüquq birliyinə qoşulmuş Zboişşa, Velikiye Hriboviçi, Malexov, Poreçye, Vıjnyanı, Jovtantsı, Podvısokoye, Berezdovtsı kimi yaşayış məntəqələrində isə, polyakların böyük icmaları formalaşmışdır.

XV–XVI əsrlərdə Odrovonj, Hodetski, Yaroslavski, Fredro, Tençinski, Buçatski, Tarnovski, Kmita, Firley, Senyavski, Jolkeski, Daniloviçi, Zamosyski və Dzeduşitski kimi məşhur polyak şlyaxtiç sülalələri Lvov şəhərində böyük imtiyazlardan və nüfuzdan istifadə edirdilər (bəzi sülalələr, məsələn Buçatski, Yazlovetski, Senyavski və Daniloviçi rusin və ya qarışıq köklərə sahib idilər, Dzeduşitski nəslinin bəzi nümayəndələri isə XVI əsrdə katolik dinini qəbul etməklə polyaklaşma prosesinə məruz qalmışdılar). Həmin sülalələrin nümayəndələri çox vaxt rus voyevodaları, Lvov şəhərinin kaştelyan və xorunji, bəziləri isə — hətta Lvov kanonikləri və arxiyepiskopları vəzifələrində çalışırdılar.

İlk yəhudilər Lvovda hələ knyaz dövründə məskunlaşmışdılar; knyazın mülkiyyəti hesab edilən bu əhali baş verəbiləcək hər hansı bir dini ayrı-seçkiliklərdən tam şəkildə mühafizə edilirdi. Latınca Russia Rubra adlandırılan Qırmızı Rus vilayətinin Polşa imperatoru III Kazimir tərəfindən ələ keçirilməsindən sonra, Lvovda ilk yəhudi icmasının əsası qoyulur. 1356-cı ildə şəhərin Maqdeburq hüquq birliyinə daxil olması ilə əlaqədar olaraq, imperator tərəfindən Lvov yəhudilərinə şəhər voytunun dominantlığının altında daxili məhkəmə və ticarət işləmələrində çalışmalarına icazə verən xüsusi priveley sənədi imzalanmışdır. XIV əsrin ikinci yarısından etibarən, Lvovda artıq iki yəhudi icması mövcud idi: onlardan birisi ənənəvi olaraq Sredmestye rayonunda, daha böyük sərhədlərə malik ikinci icma isə Krakovska adlanan şəhərətrafı rayonda formalaşmışdır. Hər iki icmanın yurisdiksiyasında ayrıca sinaqoqlar, xəstəxanalar, məktəblər, eləcə də ayin təmizlənməsi üçün istifadə edilən mikva binaları və digər ictimai tikililər mövcud idi. Hər iki icma üçün ümumi olan tək şey, hələ 1411-ci ildə yazılı salnamələrdə adı qeyd olunan və şəhərin Krakovska rayonunda yerləşən yəhudi qəbiristanlığı idi (bir zamanlar qəbiristanlığın mövcud olduğu geniş ərazidə Krakov adı ilə tanınan ərzaq bazarı salınmışdır. Qədim yəhudi qəbiristanlığı günümüzə qədər qorunub saxlanılmamışdır.^[69] Mütəxəssislərin qiymətləndirilməsinə əsasən, bir zamanlar təxminən 3 hektar ərazidə mövcud olmuş orta əsr qəbiristanlığında 500 il ərzində təxminən 25–30 min insan dəfn edilmişdir. Qəbiristanlıq əvvəlcə alman işğalçıları, daha sonra isə sovet hakimiyyəti tərəfindən məhv edilmişdir. Əlahiddə tarixi-mədəni statusa malik qədim qəbiristanlıq 1942-ci ilə qədər yəhudi icmasının himayəsi altında fəaliyyət göstərirdi.^{[~ 7]}

Şəhər divarlarının daxilində yəhudilər Lvovun cənub-şərq hissəsinə köçdülər və burada başlanğıcda kiçik ölçülərə malik yəhudi məhəlləsinin (gettonun) əsasını qoydular. Şərqdə yerləşən Arsenal binası, cənubdakı şəhər istehkamları, qərbdə yerəşən Serbska küçəsi boyunca uzanan qala divarları və şimaldakı Ruska küçəsi boyunca yerləşən yaşayış binaları yəhudi məhəlləsinin özünəməxsus sərhədləri hesab edilridi. 1387-ci ildən etibarən, şəhər magistratı tərəfidən çap edilən kitablarda Jidovska (tərcümədə "Yəhudi") küçəsinin adı qeyd olunmağa başlayır (yəhudi icmasının kompakt şəkildə məskunlaşdığı həmin küçə, müasir Ruska və Staroyevreyska küçələri arasında yerləşən İvan Fyodorov küçəsinin yerində mövcud olmuşdur; yəhudi icmasına qarşı törədilə biləcək hər hansı bir poqromdan mühafizə olunmq üçün küçənin katolik icmalarına açılan hissəsində inşa edilmiş böyük darvaza, gecə saatlarında bağlanılırdı). 1528-ci ildə yəhudi məhəlləsində 27 yaşayış binası vardı, ancaq 1571-ci ildə baş vermiş yanğın bütün bu evləri tamamilə məhv edir. Hələ XVI əsrin ikinci yarısında gettonun ərazisindəki evlərin bir hissəsi rusinlərə və magistrata məxsus idi, həmçinin burada şəhərin baş cəlladı yaşayırdı.^[70]

1367-ci ildə imperator III Kazimir tərəfindən imzalanmış xüsusi bəyannamə, Lvovun xristian əhalisi ilə yəhudi icmasının arasında mövcud münasibətlərin hüquqi statusunu müəyyən etdi, həmçinin icmanın muxtariyyətini təsdiq etdi və yəhudilərə qarşı həyata keçirilə biləcək istənilən təqiblərdən dövlət müdafiəsini zəmanət verdi. Bu qərar, kilsə iyerarxlarının və şəhər patrisilərinin ciddi narazılığına səbəb oldu. Dövlət tərəfindən müəyyən edilən formal müdafiəyə baxmayaraq, yəhudilərin əksəriyyəti Krakov şəhərkənarı rayonuna köçməyə çalışırdı: bunun başlıca səbəbi, həmin rayonda evlərin və ya qənaətli quruluşların yerləşdirilməsində heç bir məhdudiyyətin olmaması idi. Digər yəhudi icması isə şəhər divarlarının daxilində, amma gettonun xaricində mülk almağa çalışırdı, ancaq bu cəhdlər daim magistrat tərəfindən narazılıqla qarşılanırdı.

Lvovun Böyük sinaqoqunda 1654-cü ildə hazırlanmış Tövrat bağlamasının gümüş bəzəyi.

Yəhudilər hüquqi statusa malik olsalar da, magistrat tərəfindən tamhüquqlu şəhər sakinləri olaraq qəbul edilmirdilər. Orta əsr Avropa ölkələrinin əksəriyyətində olduğu kimi, Lvov və onun ətraf ərazilərində yaşayan yəhudi icmalarına şəhər hüququnu vermirdilər, onları sex və gildiya ərazilərinə buraxmırdılar (bununla belə, ticarət sənətini yaxşı bilən məhdud sayda yəhudilərə Krakov şəhər kənarında kral başçısının yuridikinə aid ərazilərdə fəaliyyət göstərmələrinə icazə verildi). XV əsrin başlanğıcına qədər yəhudilər müstəsna olaraq Lvovda yaşayırdılar, XVI əsrin başlanğıcında isə, Rus və Belz voyevodalığının 25 şəhərində yəhudi gettolarının əsası qoyulmuşdur. XVI əsrin başlanğıcında ravvinlər və qahal başçıları hər il böyük yarmarkaların keçirildiyi günlərdə öz qurultay mərasimlərinə toplaşırdılar. Bu qurultaylar ən yüksək məhkəmə instansiyaları rolunu oynayırdı və burada yəhudilərin arasındabaş verən vətəndaş mübahisələri həll edilir, onların icmalarına aid edilən qanunlar aydınlaşır və yeni qətnamələr çıxarılırdı.

Əgər XIV–XV əsrlərdə yəhudilər Lvovun ictimai həyatında əhəmiyyətli rol oynamırdılarsa, XVI əsrin birinci yarısında bu durum tədricən onların xeyrinə doğru dəyişməyə başladı. 1538-ci ildə Sredmestye rayonunda yerləşən 27 evdə 42 yəhudi yaşayırdısa, 1539-cu ildə yəhudilərə məxsus evlərin sayı 36-dək artdı. XVI əsrin 40-cı illərindən etibarən Lvovun həyatında kəskin dəyişiklik baş verir; belə ki, acımasız inkviziya məhkəmələri ilə tanınan Qərbi Avropa, xüsusilə də İspaniya krallığından qaçmağı qərara alan minlərlə yəhudi kütləvi şəkildə Lvova və Polşa krallığının digər şərq vilayət mərkəzlərinə köçməyə başlayır. Yaranmış bu qəfil hadisədən təşvişə düşən kral I Sigizmund, 1543-cü ildə yeni köçmüş qeyri-xristian mühacirlərin şəhərdən deportasiya ediləsini bildirən fərman imzalayır. Bununla belə, XVI əsrin 40-cı illərində yəhudilər şəhər əhalisinin təxminən 8%-ni təşkil edirdilər, 1550-ci ildə isə, Sredmestye və şəhərin ətraf rayonlarında 900-dən çox yəhudi yaşayırdı.

Lvov yəhudiləri Osmanlı imperiyası ilə, həmçinin şəhərin ticarət-maliyyə sektorunda Polşanın xarici ticarət əlaqələrində əhəmiyyətli rolu oynayırdılar. Onlar topdansatış ticarəti və pulun mübadiləsi ilə məşğul olur, kralları və Qalitsiya şlyaxtasını kreditləşdirir, malikanələri kirayələdir və içki-istirahət müəssisələrini (kabak, karvansara və korçma) saxlayırdılar. 1493-cü ildə Yan I Olbraxt əsasən mal-qara və ipək parçalar ilə məşğul olan yəhudilərin topdansatış ticarətini məhdudlaşdırdı, onun varisi olmuş Aleksandr Yaqellonçik isə, 1503 və 1506 ildə onların keçmiş hüquqlarını tam şəkildə yenidən bərpa etdi. İmperator I Sigizmund 1515-ci ildə yəhudilərin hüquqularını ciddi şəkildə məhdudlaşdırır, 1527-ci ildə, o, imzaladığı fərmanı əsasında bütün məhdudiyyətlərin ləğv edildiyini bəyan edir. 1581 və 1592-ci illərdə yəhudi icması ilə şəhər magistratı arasında ikitərəfli saziş imzalanır və bu sazişə görə, yəhudilər azad şəkildə ticarət etmək hüququnu əldə edirlər.

Tacir-xaçpərəstlər yəhudi tacirlərinə neqativ münasibət göstərirdilər, Lvov sənətkarları isə, öz növbəsində sahib olduqları sex təşkilatlarının tərkibinə yəhudiləri buraxmırdılar. Lvovda XVI əsrin ikinci yarısında İosif Nassiyə məxsus osmanlı bankir evinin nümayəndəliyi fəaliyyət göstərirdi.^[71] Nassi Polşa krallığının Osmanlı imperiyasının sərhədlərinə yaxın olan bir çox şəhərləri ilə bal mumu və şərab ticarətində inhisarçılıq etmişdir. O, Lvova aparılan ədviyyat, tekstil, taxıl satışında baş rol oynamış, qurduğu bank filialları sayəsində əcnəbi tacirlərə kredit verən mühüm şəxslərdən birisinə çevrilmişdir. Bankir İsaak Naxmanın maliyyə vəsaiti ilə 1582-ci ildə memar Xoşbəxt Pavelin rəhbərliyi altında yəhudi məhəlləsində "Qızılgül" sinaqoqunun tikintisi başa çatdırılmışdır (əvvəlcə o ailə ziyarətgahı idi və yerləşdiyi məhəllə həyətinin dərinliyində yerləşirdi). Həmçinin sinaqoqun yaxınlığında 1590-cı ildə Lvov qahalı İzrael Ben İosif Edelsin tapşırığı ilə yəhudi ieşivasının əsası qoyulmuşdur. XVI əsrin sonlarında çoxlu sayda yəhudi şəhərin mərkəzi Pidzamçe və Krakov şəhərətrafı rayonlarında məskunlaşmağa başlayır və bu ərazilərdə onlar tərəfindən yeni sinaqoqların və yəhudi məktəblərinin əsası qoyulur.

XVI əsrin ikinci yarısı Lvovun yəhudi icmasının çiçəklənməsi dövrü idi. Hələ imperator III Kazimir tərəfindən verilmiş və onun varisləri tərəfindən təsdiq edilmiş bir sıra privileylərə söykənən yəhudilər şəhər hakimiyyətindən daxili işlərdə demək olar ki, tamamilə müstəqil olaraq inzibati muxtariyyətin ən yüksək dərəcəsinə nail olmuşdular. Ərazi seqreqasiyası, katolik kilsəsinin və magistratının göstəriyi antisemitizm, yəhudi inancının və məişətinin özünəməxsus xüsusiyyətləri orta əsr Lvovunda məskunlaşan hər iki icmanın təcrid olunmalarına imkan yaradırdı. Sadə yəhudi icmanın inzibati, maliyyə, məhkəmə, dini və tərbiyəvi suallarına cavabdehlik daşıyan qahaldan demək olar ki, mütləq asılılıqda idi. Lvov qahalı, öz növbəsində səksəninci illərdə Polşanın bütün qahallarını birləşdirmək məqsədilə XVI əsrdə yaranmış dörd torpaq Vaadına (Vaad Arba Aratzot) tabe olurdu.^[72]

Lvovun ən yaxın ətraflarında Qərbi Avropanın inkvizisiya və antisemit təqiblərindən qaçmış yəhudilər folvark malikanələrində və kiçik yerlərdə fəal şəkildə məskunlaşırdılar. Burada onlar sənətlə, pərakəndə ticarətlə və sələmçiliklə məşğul olur, şlyaxtanın malikanələrini idarə edir, karvansarayları, dəyirmanları və gölləri kirayələyirdilər. Lvovda yəhudilərdən başqa həmçinin az sayda kəraim icması yaşayırdı, lakin onlar say və nüfuz etibarilə Haliçin kəraim icmasından əhəmiyyətli dərəcədə az idi.

Lvovun erməni icmasına məxsus abidələr: Əslən Kilikiyadan olmuş miniatür ustası Qriqor Mliçetsi tərəfindən XII əsrdə yazılmış və uzun müddət Lvov şəhərinin erməni uniatlarının monastırında saxlanılan məşhur Lemberq yevangeliyası (yuxarıda), Erməni kafedralının renessans üslubunda inşa edilmiş əsas binası (solda) və Virmenska 10 küçəsində yerləşən erməni tacirlərinin mühafizkarı olmuş Müqəddəs Xristofor sütunu və məşhur "Mons Pius" bankının əsas binası (sağda)

XIII əsrin ikinci yarısında Krımdan Lvova köçürülmüş erməni tacirləri və sənətkarları Pidzamçe rayonu ərazisində, onlar üçün ayrılmış xüsusi məhəllədə məskunlaşırlar. Burada onlar Müqəddəs Annanın və Müqəddəs Yakovun şərəfinə ithaf olunmuş kilsə və monastır komplekslərini inşa edirlər. Qədimdən ermənilər qapalı icma şəklində yaşamağı üstün tuturdular; bütün işləri və problemləri onlar öz dairəsi daxilində həll etməyə çalışır və çox nadir hallarda başqa icmaların nümayəndələri ilə nikaha daxil olurdular.

1356-cı ildə Lvov şəhərinin Maqdeburq hüquq birliyinə daxil olması ilə əlaqədar, erməni icması öz şəxsi voytuna malik olmaq və məhkəmədə işə baxılmaları üzrə şəxsi muxtar orqanları təşkil etmək imtiyazlarına sahib olmuşdular (bu hüquq 1379, 1387, 1434 və 1440-cı illərdə imzalanmış priveleylərdə də təsdiq edilmişdir). Ermənilərin dini azadlıqları 1367-ci ilin kral fərmanı ilə təsdiq edilmişdir. Lvovun birinci erməni baş keşişi Qriqoris kral fərmanı əsasında Lvovda öz iqamətgahını təsis etmək qərarına gəlmişdir. 1371-ci ildə Köhnə Bazar meydanı ətrafında yaşayan erməni icmasının istifadəsinə Müqəddəs Vəftizçi İohann kostyolu təqdim olunmuşdur. 1377-ci ildə erməni taciri Mardrus knyaz Vladislav Opolskinin icazəsi ilə Moloxov kəndini və ətraf dəyirmanları lvovlu meşşan Yakov Markoviç Rusinova satır.^[73]

XIV əsrin ikinci yarısı — XV əsrin birinci yarısında ermənilər almanlardan sonra Sredmestye rayonunun sayca ikinci böyük icması idilər. XIV əsrin son rübündə Lvov şəhərinə Kilikiya çarlığından çoxlu sayda erməni əhalisi köçür. Lvov erməniləri daha çox keşiş, paron (baron), hoca (poyak tərzində isə "pan"), tacir, sənətkar və hətta əkinçi vəzifələrinə təyin olurdular. Tarixi mənbələrdə adı ilk dəfə olaraq 1394-cü ildə çəkilən erməni məhəlləsində yaşayan sahiblər evlərini ancaq öz dindaşlarına satmağı üstün verdikləri üçün, anklavın bütövlüyü əsrlər boyunca qorunub saxlanılırdı.

III Kazimirin dövründən başlayaraq erməni icması mərkəzdə yerləşən Virmenska (Erməni) küçəsinə köçürülürlər və onlar burada kompakt şəkildə yaşamağa başlayırlar. Şərqdən Dominikan monastır kompleksi, qərbdən — Krakovska küçəsi, şimaldan şəhər divarları erməni məhəlləsinin sərhədləri hesab olunurdu (şəhər divarları daxilində 1407-ci ildə 300-ə yaxın erməni, 1416-cı ildə isə — 400-dən artıq erməni yaşayırdı). Bundan əlavə olaraq, xeyli sayda eməni şəhərin ətraf rayonlarında, o cümlədən şəhər qəsrini əhatə edən Pidzamçe rayonunda da yaşayırdılar.

XV əsrin son rübündə Osmanlı imperiyası tərəfindən işğal edilmiş Kaffa, Suçava və Kiçik Asiyanın dəniz kənarındakı şəhərlərindən Lvova və onun ətrafındakı digər yaşayış məntəqələrinə böyük sayda erməni ailələri köçmüşdür. Bizans və Krım ilə aparılan tranzit ticarətin tənəzzülündən sonra ermənilər almanların taleyini təkrarlamadılar və polyaklaşdırılmadılar. İmmiqrantların böyük axını, digər tərəfdən isə, erməni dininin özünəməxsus xüsusiyyətləri, həmçinin İstambulda, Dəməşqdə və Təbrizdə dindaşlar vasitəsilə Osmanlı imperiyası və İran ilə ticarətə ermənilərin kifayət qədər sürətli inteqrasiyası polyaklaşma siyasətinin gerçəkləşməsinə imkan yaratmırdı. Ən gəlirli ixraca meyilli topdan xarici ticarət idi.^[74] Şərqlə genetik əlaqələri, dil bilgiləri, adətləri və möhkəm diplomatik əlaqələri nəzərə alındıqda, ermənilərin bu biznes sahəsində alternativsiz kart-blanşa sahib olduqlarını söyləmək olar. Buna görə də mal ardınca getmək üçün karvan təşkil edildikdə, onun yol göstərəni adətən erməni olurdu. Hər erməni taciri bir neçə nəqliyyat vasitəsinə malik idi və özü ilə böyük sayda xidmətçi götürürdü. Mal üçün alıcılar Türkiyəyə, İrana, Ermənistana, Moldovaya, Macarıstana, Bolqarıstana, Dnepryanı Ukraynaya və Rusiyaya yola düşürdülər. İdxal edilmiş malların çeşidi çox geniş idi: xalçalardan və ədviyyatlardan başlayaraq, dəri və canlı mal-qara ilə bitən geniş assortimenti özündə təşkil edirdi. Lvov tarixçisi Vladislav Lozinski erməni karvanlarının təşkili barəsində bunları söyləmişdir: Lvovdan çıxmış ermənilər… Krivçitsı kəndində toplaşırdılar; burda çoxsaylı şəhər sakinlərinin iştirakı ilə onlar öz doğmaları ilə vidalaşırdılar. Karvan, arabaların böyük düşərgəsindən ibarət idi, hansılar ki, atlarla birlikdə tacirlərə peşəkar fərmanları çatdırırdılar. Lvov karvanının başçısı hər zaman erməni olurdu və onu öz aralarında şəhər sakinləri "karvanbaşı" adlandırırdılar.^[74] Karvanın yürüşü bir neçə il davam edir və onun Lvova qayıdışı bayram hesab edilirdi. Belə reaksiya qanunauyğun idi, çünki yad ellərə səyahət, hərbi yürüşə bərabərləşdirilirdi və şəxsi şücaətin bariz nümunəsi hesab edilirdi.

Lvovda orta əsrlərin bir çox görkəmli erməniləri yaşayıb yaradırdı. Stepanos Lexatsi (1584–1689) öz dövrünün savadlı insanlarından biri idi. Latın dilinin çox gözəl bilicilərindən olmuş Lexatsi, erməni dilinə latından bir sıra əsərləri tərcümə etmişdir. Aristotelin müəllif olduğu "Səbəblərin kitabı" adlı əsəri Stepanos Lexatsi tərəfindən 1660 və 1662 illər arasında erməni dilinə köçürülmüşdür. Həmin tarixçi həmçinin Lvovda yaşayan ermənilərin məişəti, eləcə də onlara məxsus kilsələr, monastırlar və şəxsən şahidlik etdiyi bir çox digər maraqlı hadisələr barəsində yazdığı əsərlərində ətraflı məlumat vermişdir. Sənədlərdən göründüyü kimi, Lvov erməniləri xeyriyyəçiliklə məşğul olur və təkcə doğma kilsələrinə yardım göstərmək ilə məhdudlaşmayaraq, həmçinin digər konfessiyalara məxsus dini təşkilatların və xəstəxanaların, məktəblərin və yetim evlərinin saxlanılması üçün daim maliyyə vəsaitləri ayırırdılar, qızları və cavan oğlanları öz himayəsi altına götürərək, onların təhsil almaları üçün səmimi rəhmkarlığı əsirgəmirdilər. Lvovda ən zəngin ailələrdən birisi Nikoroviç adlı erməni sülaləsi idi. XVII əsrdə bu sülalənin nümayəndələri Konstantinopolda filiala malik olan böyük ticarət evinə sahib idilər. O dövrlərdə sahibkarlıq statusu görkəmli mülk atributları ilə təsdiq edilirdi. Bazar meydanında yerləşən və renessans memarlıq üslubunun ən görkəmli nümunələrindən birisi hesab edilən Qara kamenitse binası təxminən yarım əsr boyunca zəngin Nikoroviç sülaləsinə məxsus idi.

Bir sıra müasir tarixçilər, o cümlədən A. Qriskeviç, Y. Razin, və başqaları, XIV–XVI əsrlərdə Polşa krallığı ilə Tevton ordeni arasında baş vermiş müharibələrdə və həmin qarşıdurmaların apofeoz hadisəsi olmuş Qrünvald döyüşündə çoxlu sayda ermənilərin iştirakı haqqında bildirirlər.^[76][77] XV–XVI əsrlərdə Rus torpaqlarında erməni əsgərlərinin mövcud olması haqqında olan məlumatlar Simeon Lexatsinin 1623-cü ildə yazdığı əsəri və Polşa ərazisində Roma papasının apostol nunsiator başçısı vəzifəsini icra etmiş Onorazio Viskontinin yazılı qeydləri ilə təsdiqləndirilmişdir. Viskontinin söylədiyi hipotezə əsasən, sonsuz müharibələrdən tükənmiş və gəlirli ticarətlə məşğul olmağı davam etdirməyi arzulayan erməni mülkədarları və zadəganları və öz keçmiş imtiyazlarından və məcburi hərbi xidmətdən imtina edərək sadə Lvov vətəndaşlarına və tacirlərinə çevrilirlər.

İcmanın çiçəklənmə dövrü XVI əsrə təsadüf edir. Həmin dövrdə çoxsaylı kilsələrin əsası qoyulmuş, Lvov ermənilərinə isə, istisna hal kimi, Mxitar Qoşun qanunnaməsi əsasında tərtib edilmiş və erməni əhalisinin maraqlarına cavab vermiş yeni privelegial sənədlər hazırlanmışdır. 1519-cu ildə I Sigizmund tərəfindən ermənilərin nizamnaməsi təsdiq edilmişdir. Lvov ermənilərinin Nizamnaməsinə XVI əsrin ikinci yarısında məhkəmə təhqiqatı məsələlərini nizama salan yeni əlavələr edilmişdir. 7 iyul 1578-ci ildən etibarən, İştvan Batorinin xüsusi fərmanı üzrə erməni tacirlərinin hüququ katoliklərin hüquqlarına bərabərləşdirilmişdir. Ermənilərin qayğısına həmçinin II Yan Kazimir də qalırdı. Ermənilər Qərbin və Şərqin arasında həyata keçirilən ticarətdə vasitəçi rolunu oynayırdılar, onların əlində krallığın çiçəklənməsinə imkan yaradan böyük maliyyə resursları cəmləşdirilmişdir. 1616–1618-ci illər arasında Lvovda erməni mətbəəsi fəaliyyət göstərirdi; erməni çapçısı Ovanes Karmatenyants burada öz kitablarını çap edirdi.

Yunanıstanlı zəngin tacir Konstantin Kornyaktın (yun. Κωνσταντίνος Κορνιακτός) sifarişi ilə Lvovun mərkəzində inşa edilmiş malikanənin italyan tərzində olan daxili həyəti

Uzaq diyarlardan Lvova təşrif buyurmuş yunanlar iki kateqoriyaya bölünürdülər: Graecus de Galata və Graecus de Constantinopoli. Sonuncuların arasında əhəmiyyətli faizi məşhur aristokratik nəsillərin nümayəndələri təşkil edirdi. XVI əsrin ikinci yarısında Lvova Xios adasından və Kandiya (hazırkı İraklion) şəhərindən bir qrup yunan və italiyalı mühacir köç edir. Xioslu yunanlardan öncə (1548-ci ildə) Lvova Krit adasından olan tacir yunanlar təşrif buyururdu.^[78]

1544-cü ildə Poşanın Konstantinopoldakı konsulluq iqamətgahından edilən bildirişə əsasən, Krit adasından Moldaviya torpaqlarını keçməklə Lvov şəhərinə 130 küfamdan (260 çəlləkdən) ibarət böyük karvan yollanmışdır (çəlləklərdəki şərab, Aralıq dənizi regionunda məşhur olmuş Muskatel və Malvaziya adlı üzüm növlərindən hazırlanmışdır). XVI əsrin ikinci yarısı Lvov bazarına yunan tacirlərinin kütləvi gəlişi ilə səciyyələnirdi. V. Krivonosun hesablamalarına görə, XVI–XVII əsrlərdə Lvovun şəhər maliyyə kitablarında 700-dən çox yunan taciri qeydə alınmışdır. Şəhərin maliyyə bazarında müxtəlif dövrlərdə yalnız Krit adasından təxminən 153 tacir fəaliyyət göstərirdi.

Yunanların diplomatik istedadları, eləcə də onların ticarət və casusluq fəaliyyəti regionun bütün ölkələrinin hökmdarlarına yaxşı məlum idi. Yunanların neqativ imicinin yaradılmasında onların əsas rəqibləri olmuş ermənilər və yəhudilər baş rol oynayırdılar. Buna baxmayaraq, yunanlar Stavropigiya üçün əhəmiyyətli maliyyə dəstəyini ayırırdılar və bu, onların yaxşı maliyyə durumuna malik olmaları ilə izah olunurdu. Yunan əsilli mühacirlər məktəblərin əsasını qoymağa kömək edir və hətta pravoslav iyerarxiyanın yerli sisteminin yenidən qurulmasında aktiv şəkildə iştirak edirdilər. Sürətlə zənginləşməyi arzulayan oturaq yunan tacirlərinin dalğası Lvovda növbəti miqrant axını üçün əlverişli zəmin yaratdılar. Yunan icmasının Lvovda formalaşması və strukturlaşması ancaq XVII əsrdə baş verir. XVI–XVII əsrlərdə Lvovda məskunlaşmış yunanların əksəriyyəti üçün vətəndaşlığın və şəhər hüququqn əldə edilməsi ən böyük problemlərdən birisi idi.

Adətən yalnız zəngin yunanlar şəhər mərkəzinin ərazisində şəxsi mülkiyyət qismində evləri satın ala bilirdilər. Əhəmiyyətli start kapitalına malik olmamış mühacir yunanlar üçün Lvov pravoslav meşşanlarının qızları ilə nikah mərasiminin icrası vətəndaşlıq almaq üçün yeganə yol hesab edilirdi. Buna görə də yunanların etnik nikahlara daxil olaraq, Ukrayna vətəndaşlarının arvadları ilə ailə həyatı qurmaq səyləri tamamilə müntəzəm surətdə həyata keçirilirdi. Matrimonial (izdivaca aid edilən) probleminin müvəffəqiyyətli qərarının ən bariz nümunələrindən birisi Kiriyak Papara adlı yunan taciri tərəfindən icra edilmişdir; belə ki, Lvova təşrif buyurmasından az müddət sonra, o, Anastasiya Qriqoriç adlı lvovlu meşşan xanım ilə ailə həyatı qurmağı qərara alır. Bu cür tendensiya bütün XVII əsr boyunca yunan icmasının daxilində müşahidə olunurdu. Beləliklə, bir neçə onillik ərzində Lvov mərkəzində miqdarca kiçik olmasına baxmayaraq, bir-birinə çox bağlı olan yunan mənşəli sakinlərdən ibarət məhəllə formalaşmışdır. Hərbi münaqişələr şəraitində Lvovun pravoslav icmasına qarşı daim cərimələr, təzminatlar və maliyyə rüşvətləri qoyulurdu. Yunanlar onların payına düşən vergiləri ödəməyə məcbur olurdular.

Yunan icmasının mərkəzi, əsasən pravoslav meşşan əhalisi tərəfindən məskun edilmiş Ruska küçəsi idi. XVI əsrdə yunanlar öz əllərində Lvovda və Polşa krallığının əhəmiyyətli hissəsində şərabla ticarəti cəmləşdirdilər, onlar həmçinin şəhər gömrüklərinin icarəsi və kral rüsumlarının iltizamı ilə də məşğul olurdular. Eyni zamanda onların bəziləri Polşa, Moldaviya, Rusiya çarlığı və Osmanlı imperiyası arasındakı siyasi münasibətlərə fəal təsir göstərirdilər. XVI əsrin ikinci yarısında Lvovun ən zəngin yunan ailələri (Kornyaktlar, Alvizilər, Marinetoslar, Afendiklər, Mazarakilər, Lanqişilər) pravoslav hərəkətın aktivləşməsi məqsədilə Uspeniye qardaşlığına ciddi maliyyə yardımı ayırırdılar. Onlar şərq malları ilə ticarətdə erməni və yəhudilər ilə fəal rəqabət aparırdılar (yunanlar Osmanlı imperiyasından şərab və ipək kimi bahalı malları idxal edirdilər). Böyük maliyyə imkanlarına malik olan yunanlar, kifayət qədər tez bir zamanda kral məmurlarının və magistratın nümayəndələrinin arasında himayə almağa müvəffəq oldular.^[1][79]

İlk italiyalı mühacirlər XV əsrin başlanğıcında Lvov şəhərində məskunlaşmağa başlamışdılar; Krım yarımadasındakı Genuya koloniyaları və italyan şəhərləri (Venesiya, Florensiya və Roma) ilə Qalitsiya vilayəti arasında həyata keçirilən ticarət əlaqələri, həmçinin italyan universitet mərkəzləri (Bolonya və Paduya) ilə Lvovun mədəni əlaqələri buna imkan yaradırdı. 1406-cı ilə aid edilən arxiv sənədlərdə Lvov şəhərindən Romaya təxminən yüz qızıl pulun göndərilməsi haqqında qeyd mövcuddur, 1409-cu ildə isə, Kaffa şəhərində yaşamış italyan taciri Françesko de Kantello Lvov vətəndaşlığını əldə edir. XV əsrin birinci yarısında Lvova və onun ətraf ərazilərinə çoxlu sayda italiyalı köçür; onlar zəngin Genuya və Florentina sülalələrinin maraqlarını qorumaq məqsədilə, burada beynəlxalq ticarət və müxtəlif maliyyə əməliyyatları ilə məşğul olurdular. İtaliyalılar şəhər ətraflarında evlər və malikanələri satın alır, şəhərin mərkəzində anbarların və mağazaların sahibi olur, həmçinin kilsələrdə altarların bəzədilməsi üçün öz pullarını fəda edirdilər.

Əslən Florensiya Respublikasından olmuş Ubaldini sülaləsinin Lvov xəttinin bir neçə nəsil nümayəndəsi uzun illər boyunca şəhər magistratına başçılıq edirdi.^[80] Zəngin italyanlar Bazar meydanındakı malikanələrin aşağı mərtəbələrində dünyəvi salonları açırdılar və bu salonlara gələn şəxslər vasitəsilə, yerli sakinlər Qərbi Avropanın mədəniyyəti, musiqisi və ədəbiyyatı ilə yaxından tanış olurdular. Həmçinin İtaliyadan dəvət olunmuş memarlar sayəsində, Lvovda Aralıq dənizi regionu üçün xas olan binalar, həyətlər inşa olunmağa başlamış, şəhərdə yanğına qarşı xüsusi divarların (brandmauerlərin) tətbiqi həyata keçirilmişdir. Tacirlər bahalı gətirilmə parçalar ilə ticarət edir, həmçinin Avropaya malların və korrespondensiyaların çatdırılması üzrə xidmət göstərirdilər. Uzun illər alman təsiri altında yaşamış yerli sakinlər, italyan memarlarını dəvət etməklə, şəhərin ümumi planlaşdırılmasının müvəffəqiyyətlə dəyişdirilməsinə nail olmuşdular. 1527-ci ildən sonra şəhərə təşrif buyurmuş italyan memarları, yerli polyak memarlıq tərzinin ən yaxşı nümunələri mənimsəyərək, İntibah üslubunda yeni və gözəçarpan binaları inşa edirlər.

Orta əsr Lvovunun ictimai quruluşunun mühüm aspektlərindən sayılan din, müxtəlif konfessiyalardan olan şəhər sakinlərinin arasında rəfedilməz baryerləri qururdu. Polşa Lvovunun tamhüquqlu vətəndaşları, ancaq katolik dinə etiqad edən şəhər sakinləri ola bilirdi. Öz statuslarına görə ikinci yeri tutan ermənilər belə, bir çox məsələdə katolik patrisilərə əhəmiyyətli dərəcədə güzəşt edirdilər. Sosial iyerarxiyanın ən aşağı yerlərində isə, yəhudilər və rusinlər qərarlaşırdılar.^[11]

Lvovun Roma katolik kilsəsinin yurisdiksiyasında olan tikililəri: Dominikan rahibləri tərəfindən 1600-1612-ci illər arasında inşa edilmiş Müqəddəs Mariya Maqdalena monastırının zəng qüllələri (yuxarıda), Romada yerləşən İl-Cezu kilsəsinin zahiri görkəmindən ilhamlanan İtaliyalı memar Cakomo Briano tərəfindən Lvovun mərkəzində inşa edilmiş Yezuitlər ordeninin baş kilsəsi (solda), öz eksteryer görkəminə görə Romada yerləşən Santa-Susanna kilsəsini təqlid edən Lvovun Ayaqyalın karmelitalar monastırı memar Covanni Battista Cizleni tərəfindən layihələndirilmişdir (sağda)

XIII əsrdən başlayaraq, Lvov şəhəri Dominikan və Fransiskan ordenlərindən olan missionerləri maraqlandırmağa başlayır. 1257-ci ildə Rus torpaqları Lübuş katolik yepiskoplarının yurisdiksiyasına təqdim edilmişdir. Lvovda latın arxiyepiskopluğunun və mitropoliya mərkəzinin yaradılmasının birinci təşəbbüskarı kral III Kazimir olur, o, verməsindən 1359-cu ilin yanvarında imzaladığı xüsusi fərmanı ilə Lvovun baş arxiyepiskopu qismində Tomas adlı katoliki vəzifəyə təyin edir.

Polşa tarixi dövründə Lvovun qeyri-katolik əhalisi siyasi hüquqlarda və təsərrüfat fəaliyyətində məhdudlaşdırılmış təbəqəyə çevrilir. Maqdeburq hüququnun imtiyazları əsasən katolik dinə etiqad edən şəhər sakinlərinə verilirdi. Qeyri-katoliklər şəhər və sex idarəsinin orqanlarına rəhbərlik edən vəzifələrə seçilə bilmirdilər, onlar yalnız müəyyən yerlərdə onlar üçün təyin olunmuş məhəllələrdə (erməni, rusin və yəhudi məhəllələrində) yerləşməli idilər. Rusinlər əsasən şəhər kənarlarında yaşayırdılar və xristian icmaları arasında ən az hüquqa malik idilər (orta əsrlərdə rusinlər sənət sexlərinin əksəriyyətinin üzvü ola bilmirdilər).

XIV əsrin ortalarında Lvov artıq əhəmiyyətli katolik icmaya malik şəhərə çevrilir; buna, Maqdeburq hüquqların ilk olaraq məhz bu şəhərə təqdim olunması sübut edirdi (qədim Qalitsiya vilayətinin qədim şəhərləri arasında bu statusu başlanğıcda əhəmiyyətli katolik əhaliyə malik olmuş Syanok, Lvov və Peremışl şəhərləri, daha sonrakı dövrlərdə isə, polyaklaşma prosesinə məruz qalmış digər ətraf qəsəbələr əldə edə bilmişdir). Maqdeburq hüququnun normaları katolik normalarla və orta əsr Almaniyasının ənənələri ilə sıx bağlı idi. Qalitsiya-Volın knyazlığının tənəzzülündən sonra Maqdeburq hüququnun köməyi ilə alman və Polşa katolikləri Lvovun pravoslav rusinlərinə sosial məhdudiyyətləri qoymaq imkanını əldə edirlər (maraqlıdır ki, böyük katolik icmaların mövcud olmadığı digər Qalitsiya şəhərlərində Maqdeburq hüququ etnik münasibətlərə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərmirdi və bu şəhərlərdə adətən millətlərarası barışıq hökm sürürdü).

XIV əsrin ortalarından etibarən, şəhərin katolik icması Lvovda çoxsaylı monastırlar və kilsələr inşa etməyə başladı, həmçinin bütün vasitələrlə erməni və rusin milli azlıqlarını polyaklaşdırmağa və katolikləşdirməyə çalışırdı. Köhnə pravoslav Uspeniye kilsəsinin yerində 1360-cı ildə qotik üslublu Latın kafedralının inşasına start verilir və tikintisi tamamlanmış yeni bina, şəhərdə katolisizm dininin hegemoniyasını simvolizə etməyə başlayır. Roma Papası XI Qriqori tərəfindən imzalanmış bullaya əsasən Lvovun mərkəzində Qalitsiya katolik mitropoliyasının əsası qoyulmuş və beləliklə pravoslav dinindən olan şəxslərin mitropoliya ərazisinə daxil olmalarına qadağa qoyulmuşdur.^[81] Xeyriyyəçilik, maarifçilik, asketik həyat tərzi ilə məşğul olmağı üstün tutan dominikan, bernardin, fransiskan, yezuit, eləcə də digər katolik qardaşlıqların nümayəndələri şəhərdə böyük nüfuzə və təsirə sahib idilər.

Bağlı katolik qardaşlıqlar dünyəvi şəhər əhalisinin mənəvi həyatında fəal iştirak edir, xeyriyyəçiliklə məşğul olur, ümumi ibadət mərasimlərini keçirir, məbədlərin, sığınacaqların və məktəblərin inşa edilməsində aktiv maliyyə dəstəyi göstərirdilər. Qardaşlıqların maliyyə fondları şlyaxtanın və zəngin patrisiylərin ianələri hesabına doldurulurdu, onların "skarbnitse" adlandırılan maliyyə kassası isə adətən kilsədə saxlanılırdı. Latın kafedralının nəzdində, Qarlı Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsinin nəzdində (1387), Mərhəmətlik adlandırılan yezuit məktəbinin nəzdində (1442), Müqəddəs Fransisk kilsəsinin nəzdində (1464), Müqəddəs Anna kilsəsinin nəzdində (1583) və Müqəddəs Mixail kilsəsinin nəzdində əsası qoyulmuş və uzun müddət ərazidə fəaliyyət göstərmiş çoxsaylı qardaşlıqlar Lvov arxiyepiskopluğunun ərazisində qüvvədə olmuş ən köhnə katolik birliklər idilər.

1395-ci ildə, Qalitsiyanın baş keşişi Yakub Strepanın, Polşa kralı II Vladislavın və Çexiya kralı IV Vatslavın birgə səyləri nəticəsində, Lübuşdan olan arxiyepiskoplar tərəfindən Rus vilayətinə edilən ərazi iddialarının qarşısı alınmış və onların bu əraziyə intervensiya etmək istəklərinin imtina edilməsi istiqamətində yekdil razılıq əldə edilmişdir. 1412-ci ilin avqust ayında Roma Papası XXIII İohann tərəfindən imzalanmış xüsusi fərman məktubuna uyğun olaraq katolik kafedra Haliç şəhərindən Lvova köçürülmüş, şəhərin mərkəzində yerləşən Müqəddəs Məryəm Ananın Ölümü kilsəsi isə "arxikafedral" statusunu əldə etmişdir (kafedranın Lvova daşınılması 1414-cü ilin mayında papa dəftərxanasının üzvləri tərəfindən rəsmi şəkildə təsdiq edilmişdir). Bazar meydanında böyük saray inşa edilmişdir; həmin saray 1844-cü ilə qədər Lvov baş keşişlərinin iqamətgahı statusuna malik idi. Lvov mitropoliyasının yurisdiksiyasına Peremışl, Xelm, Vladimir, Kamenets, Moldaviya və Kiyevin baş keşişləri tabe edilmişdir.

Lvov baş keşişlərinin statusu kifayət qədər yüksək idi, kilsə iyerarxiyasında onlarPolşanın primasları rütbəsinə malik olmuş Qnezno arxiyepiskopluğunun (lat. Archidioecesis Gnesnensis) baş keşişlərindən sonra ikinci yeri tuturdular. Əsası 1429-cu ildə qoyulmuş kapitul, şəhərin əsas kollegial idarəetmə orqanı idi (Lvovda əsası qoyulmuş baş konsistoriya, baş keşiş dəftərxanası, ofisiallar və keşişlər institutu digər katolik intitusional mərkəzlər hesab edilirdi). Katolik arxiyepiskopluq Polşa krallarından və yerli şlyaxtadan zəngin ianələr əldə edirdi. Polşa arxiyepiskopluqları içərisində Lvov arxiyepiskopluğu nisbətən kasıb hesab edilməsinə baxmayaraq, onun tabeliyində dörd şəhər və 29 kənd var idi. XVI əsrin sonuna kimi, Lvov arxiyepiskluğunun 1772-ci ilə kimi dəyişməz olan ərazi sərhədləri və inzibati qurğu sistemi formalaşır (onun ərazisi Lvov şəhərini, eləcə də Rus voyevodalığının Qalitsiya vilayətini əhatə edirdi). 1593-cü ildə arxidiosez yeddi dekanata bölünmüşdür (dekanatlıqların mərkəzləri Lvov, Dunayev, Horodok, Jidaçov, Rohatin, Haliç və Terebovlyada yerləşirdi).

1370-ci ildə Lvovda, knyaz Levin keçmiş sarayının yerində memar Nikolay Çex tərəfindən Dominikan ordeni üçün qotik üslublu monastır kompleksi inşa edilmişdir; həmin monastırda ibadətlə məşğul olan keşişlər Qalitsiya, Volın və Podolye vilayətlərində aktiv missionerlik fəaliyyəti ilə məşğul olurdular (keçmişdə dominikanlılar öz ibadətlərini Lvovun Vəftizçi İohann və Qarlı Müqəddəs Məryəm Ana kilsələrində icra edirdilər). Vladislav Opolçikin maliyyə dəstəyi ilə 1378-ci ildə müstəqil "Rus zəvvarların qardaşlığı" adlı piliqrim vikariatının əsası qoyulur; vikariat rəhbərliyinin çox hissəsi dominikanlıların və macar mənşəli fransiskanların əlində cəmləşmişdir. Dominikanlılar və başqa ordenlərin rahibləri katolik prixod ruhaniləri ilə və prelatlarla tez-tez münaqişə edirdilər. 1416-cı ildə Lvov dominikanlıları kilsələrinin və monastırlarının yerləşdiyi torpaqlar üçün şəhər magistratına çinş adlı xüsusi vergi ödəyirdilər. Ancaq kafedra kapitulunun keşişlərinə güzəşt edən Dominikan monastırı, uzun illər boyunca Lvovun monax icmalarının arasında ən böyük mülk sahibi olaraq tanınırdı (1578-ci ildə onun tərkibinə kral II Vladislav Yagello, maqnatlar, şlyaxta və zəngin Lvov meşşanları tərəfindən hədiyyə edilmiş Krotoşin, Davudov, Zaşkov, Kosteev, Zarudsı və Zavalov kəndləri daxil edilmişdir).

XIV əsrin ikinci yarısında qərbi şəhər divarları yaxınlığında qotik üslublu Müqəddəs Xaç kilsəsi və Fransiskanlar ordeninin monastırı inşa edilmişdir (ehtimal olunur ki, həmin ərazidə daha öncələr taxta pravoslav kilsəsi yerləşirdi, hazırda buradakı Teatralna küçəsi ilə orta məktəb yerləşir). Kilsəyə şimaldan Aşağı qəsr, cənubdan isə — Müqəddəs Ruh xəstəxanası yanaşırdı. XIV əsrin sonunda fransiskan monastırının baş keşişi vəzifəsinə, daha sonralar Latın kafedralının arxiyepikopu olmuş Yakub Strepa təyin edilmişdir. XV əsrin 40-cı illərində monastırının vaizi və prokuratoru vəzifəsinə Aşağı Karpat voyevodalığından dəvət olunmuş Duklalı Yan təyin olmuşdur. Kilsə və monastır kompleksi 1527-ci ildə baş vermiş yanğın zamanı ciddi zərər çəkməsə də, 1565-ci ildə baş vermiş digər bir güclü yanğın zamanı dağıntıya məruz qalmışdır.

1460-cı ildə Lvovda voyevoda Andrey Ondrovonjun səyləri nəticəsində bernardin ordeni üçün olduqca kiçik taxta monastırın əsası qoyulmuş və onun nəzdində tezliklə qadın prixodu yaradılmışdır.^[33] Buna baxmayaraq, yeni monastıra qarşı baş keşiş, şlyaxta və şəhər hakimiyyəti çıxış etdilər. 1464-cü ildə Qalitsiya şəhərkənarı rayonda yaşamış rusinlər monastırı yandırmağa cəhd edirlər; monastır həmin üsyan zaman ciddi şəkildə zərər çəkir, lakin artıq növbəti ildə Andrey Odrovonj həmin ərazidə daha böyük ölçüdə olan yeni monastır inşa etdirir və Krakovdan olan katolik rahibləri buraya dəvət edir (bu hadisənən az müddət sonra Odrovonj vəfat edir və monastırda edilir). 1484-cü ilin payızında Lvovda məşhur Poşa vaizi və ilahiyyatçısı olmuş Duklalı Yan vəfat edir və bu monastırda basdırılır (o, uzun illər Bernardin ordenini fəxri üzvü olmuşdur).^[82]

1509-cu ildə Moldaviya hökmdarı III Boqdanın Lvova hücumu zamanı, bernardinlər ordeninə məxsus kilsə və monastır kompleksi yanaraq məhv olmuşdur. Tezliklə monastır daş materiallar ilə yenidən inşa edilmiş və 1513-cü ildə kustodia statusunu qazanmışdır. XVI əsrin başlanğıcında Podolsk voyevodasının qızı, Lvovda yaşayan bernardin ordenini xanım rahibələri üçün Qalitsiya rayonunda torpaq sahəsini satın alır və beləliklə xanım rahibələr kişilərdən asılı olmayacaq yeni monastırın yaradılması imkanını əldə edirlər. 1583-cü ildə bernardin xanımları üçün Müqəddəs Annanın şərəfinə kilsə tikilmişdir (daha sonralar kilsənin ətrafında böyük Klaris monastırı formalaşmışdır). Şlyaxtaya və meşşanlara öz təsirini bernardinlər Siyena taxtı, eləcə də Müqəddəs Anna, Müqəddəs Mixail qardaşlıqları vasitəsilə həyata keçirirdilər. Onlar hərbi vəziyyət zamanı tez-tez kapelan vəzifəsini yerinə yetiridilər, Lvova ilk şopka və ehtiraslı ibadətlərin ənənələrini də məhz onlar gətirmişdilər.^{[~ 8][83]}

1536-cı ildə Qalitsiya rayonunda yerləşən köhnə taxta kapellanın yerində Müqəddəs Lavrentiyə ithaf olunmuş daş kilsə inşa edilmişir (daha sonrakı dövrlərdə onun daxilində Bonifratların monastırı və hospitalı yaradılmışdır). XVI əsrin sonundan etibarən, Lvova yezuit ordenindən olan polyak rahiblər dəvət olunmağa başladılar (1583-cü ildə şəhərə təntənəli şəkildə katolik vaizi Yakub Vuyek qonaq gəlir). Katolik baş keşişin dəvəti ilə gəlmiş yezuitlər onun sarayında yaşayır və kafedral kilsədə ibadət mərasimlərinə başçılıq edirdilər. 1584-cü ildə Lvovda yezuit missiyasının, 1590-cı ildə isə, yezuit iqamətgahının əsasının qoyulması barəsində qərar qəbul edilmişdir (sonuncu qurumun açılıı münasibətilə, əslən erməni ailəsindən olmuş Şimon Şimonoviç tərəfindən yezuitlərə həsr edilmiş şeir səsləndirilmişdir). Kafedral nəzdində yaradılmış yerli ruhani birliyi və şəhər sakinlərinin əksəriyyəti, yezuitlərin şəhərin dini həyatında aktivləşmələrinə olduqca skeptik yanaşırdılar. Buna baxmayaraq, Lvov yezuitləri Volında və Moldaviyada missioner fəaliyyətinə fəal qoşuldular və bu ərazidə katolik diniin populyarlaşması üçün böyük iş gördülər.

Lvovun ən qədim dini-memarlıq abidələrindən olan Müqəddəs Nikolay kilsəsinin interyeri.

Knyaz dövrlərində (XIII əsrin ikinci yarısı — XIV əsrin birinci yarısı) pravoslavlıq üstün dinlərdən biri idi, Lvovda İlahiyyatçı İoann, Müqəddəs Onufriy və Müqəddəs Yura pravoslav monastırları, həmçinin Xilaskar İsa Məsih, Xaç suya salma günü, Dirilmə, Blaqoveşşeniye, Müqəddəs İsanın anasının ölümü, Dürüst Xaç, Müqəddəs Nikolay, Cümə gününün Müqəddəs Paraskevası və Müqəddəs Feodor pravoslav kilsələri mövcud idi.

1539-cu ildə, qədim Qalitsiya pravoslav mitropoliyasının və yeparxiyanın yenidən təşkil edilməsi nəticəsində, yepiskop kafedrası Haliçdən Lvova daşınılmış və burada Qalitsiya v Kamenets yeparxiyalarının əsası qoyulmuşdur. Uzun müddətli mübarizə, həmçinin Makari Tuçapskinin başçılığı ilə Lvov meşşanları ilə pravoslav dinindən olan (o dövrdə pravoslav dini "yunan tərzli xristianlıq" adlandırılırdı) şlyaxtalar arasında həyata keçirilmiş aktiv danışıqlar bunun başlıca səbəbkarı idi. Aparılan həmin danışıqlıqların nəticəsində, imperator I Sigizmund 1539-cu ildə mərkəzi Lvov şəhərində olmaq şərti ilə Qalitsiya pravoslav kafedrasının yenidən fəaliyyət göstərməsinə dair xüsusi priveley imzalayır və Tuçapskini yepiskop hüquqları ilə təmin edir (1540-cı ildə Tuçapskinin şərəfinə keçirilmiş xirotoniyada Ukrayna və Belarusdan olan bütün arxiyereylər iştirak etmişdir). Kafedranın nəzdində Krılos adlandırılan kilsə administrasiyasının kollegial orqanı təşkil olunmuşdur (həmin təşkilata Lvovun bütün keşişləri üzv olmuşdular).

Lvovun pravoslav əhalisi knyaz vaxtlarından mövcud olmuş Uspensk (Uspeniye) kilsəsinin və şəhər kənarlarında mövcud olmuş bir neçə prixodun ətrafında birləşirdi. Üç müqəddəsin şərəfinə inşa olunmuş birinci taxta pravoslav kilsəsi 1340-cı ildə polyaklar tərəfindən Lvovun işğal olunması zamanı yanaraq məhv olmuşdur. XIV əsrin ikinci yarısında rusin icmasının kompakt yaşadığı Ruska küçəsində İsanın anasının ölümü kilsəsi və ikinci Üç müqəddəs kilsəsi ucaldılmışdır. Zamanla yarasız vəziyyətə düşən kilsə, 1421-ci ildə yeni daş məbəd ilə əvəz olunmuşdur. O, 1527-ci ildə baş vermiş güclü yanğın zamanı dağılır, ancaq yerli rusin sakinlərinin, eləcə də Moldaviya hökmdarı III Aleksandrın və onun həyat yoldaşının birgə ianələri sayəsində memar İtaliyalı Pyotr tərəfindən yeni Uspensk kilsəsinin və Müqəddəs Yura (Georgi) kapellasının inşası həyata keçirilmişdir. 1571-ci ildə o zamanlar Voloşska adlandırılan Uspensk kilsəsi və onun ətrafında yerləşən geniş rusin məhəlləsi yanaraq məhv olmuşdur. 1591-ci ildə nüfuzlu Uspensk qardaşlığının üzvləri günümüzə kimi qorunub saxlanılmış dördüncü kilsənin tikintisinə başladılar. XVI əsrin ikinci yarısında kilsə prixodlarının nəzdində yaranmış pravoslav qardaşlıqlar Ukrayna və qismən yunan və Moldaviya meşşanlarının (əsasən varlı sənətkarlar və tacirlərin) birləşməsinin əsas amili oldu.

Xeyriyyə və maarifçiliyi özündə ehtiva edən ilk pravoslav qardaşlıqları Krakov şəhərkənarı rayonunda yaranmışdır (əsası 1542-ci ildə qoyulmuş Blaqoveşşeniye və əsası 1544-cü ildə qoyulmuş Müqəddəs Nikolay qardaşlıqları). Uspensk qardaşlığı şəhərin mərkəzi hissəsinin zəngin meşşanlarını özündə birləşdirirdi; o, həmçinin öz statusuna görə şəhər kənarlarında mövcud olan digər qardaşlıqlardan daha üstün idi və onun prixoduna kişi cinsindən olan pravoslav şəhər sakinlərinin əksəriyyəti mənsub idi. Kiyev mitropolitləri, şərq patriarxları, Moskva çarları, Moldaviya hökmdarları və Dnepryanı kazak getmanları ilə olan sıx əlaqələr vasitəsilə Uspensk qardaşlığının üzvləri özləri üçün hətta yerli yepiskopun fəaliyyətinə nəzarət etmək hüququna nail olmuşdular. Qismən bu səbəbdən də XVI əsrin sonunda stavropigiya statusuna malik olmuş Uspensk qardaşlığı və Lvov pravoslav baş keşişi Gedeonun arasında ciddi münaqişə baş qaldırmışdır.

Lvov pravoslav qardaşlıqları rusin icmasının vətəndaş hüquqlarını fəal şəkildə müdafiə edir, magistratda və sexlərdə meşşan-rusinlərin də iştirak etmələri üçün mübarizə aparır, Latın katolik ibadətləri ilə müqayisədə yunan dini mərasimlərinin vəziyyətindən narazı olaraq və onları qeyri-bərabər hesab edərək, imperator tərəfindən qəbul edilmiş Brest ittifaqına qarşı çıxırdılar. Lvovun pravoslav icmasının konsolidasiya olunması üçün qardaşlığının üzvləri hətta baş keşiş Gedeonla və onun varisləri ilə kompromisə getdilər. Gedeon pravoslavların daxili işlərinə katolik keşişlər tərəfindən edilən müdaxilələrə qarşı mübarizə aparırdı, qardaşlıqla münaqişənin gedişatında Roma ilə ittifaqın variantlarına baxırdı, lakin sonda, o, yenə də katolik dindən olan şəxslərlə qarşılıqlı ittifaqın qurulmasının yanlış fikir olduğunu bildirdi və şəhərdə pravoslav icmasının möhkəmləşməsi üçün Müqəddəs Georgi kafedral kompleksinin inşasına külli miqdarda maliyyə yardımı ayrıdı.

Müqəddəs Georgi dağında birinci kilsənin inşası barəsində bəhs edən digər versiyalar da mövcuddur. Xüsusi olaraq daha inandırıcı versiya mövcuddur ki, Georgi kilsəsinin və ətrafındakı geniş monastırın əsasını Qalisiyalı knyaz Lev Daniloviç qoymuşdur; o, Haliç şəhərindən (indiki İvano-Frankovsk vilayətində yerləşən şəhər) atası Daniil Romanoviçin qalıqlarını həmin bu dini kompleksə köçürmüşdür.^[39] Poltva çayının əks sahilində yerləşən Qəsr dağı ilə müqayisədə, müqəddəs Georgi dağının qeydə alınmış nisbi və mütləq hündürlüyü, eləcə də tikinti üçün yararlı ümumi ərazisi o qədər də böyük deyildi. Bununla belə, Martin Qruneveqin məlumatına görə (o bu məlumatı yaşlı insanlardan eşitmişdir), Lvov qəsrinin inşası zamanı məhz bu dağ knyaz xidmətçilərinini diqqətini cəlb etmişdir. Daha sonra knyazın sərəncamına uyğun olaraq burada müqəddəs Georgi (Yur) şərəfinə daş kilsənin əsası qoyulmuşdur. M. Qruneveq hətta belə bir nəticə çıxartmışdır ki, "… Yur kilsəsi əks tərəfdə yerləşən qəsrdən sonra şəhərin ikinci binası idi".^[84] 1569-cu ildə imzalanmış Lüblin ittifaqından sonra, pravoslav kilsəsi tez-tez şəhər hakimiyyəti ilə katolik ruhanilərin arasında kəskin ziddiyyətlə konfiskasiya olunurdu. Belə ki, 3 yanvar 1584-cü ildə keçirilən Milad bayramlarının birinci günündə müqəddəs Georgi kilsəsi gözlənilmədən və qəflətən Lvov şəhərinin katolik baş keşişi Yan Dimitr Solikovskinin xidmətçiləri tərəfindən ələ keçirilir. Keşişin əmri ilə, yerli ruhanilər Savva və İvan güclə ibadətdən kənarlaşdırılır, monastır qapıları isə xüsusi yapışqan maddə ilə möhürlənir. O dövrün Lvov hökmdarı sayılan Gedeon Balaban ədalətin bərpası üçün məhkəmə prosesinə başlamağa məcbur olur və həmin məhkəmə prosesi iddiaçının xeyri ilə tamamlanır. Üç həftə sonra isə, kilsənin qapıları yenidən açılır.^[85]

XV əsrdə Krakov şəhərətrafı rayonunda əsası qoyulmuş Müqəddəs Onufriy monastırı Uspensk qardaşlığının himayəsinin altında idi və həmçinin Qalitsiyada pravoslavlığın əhəmiyyətli mərkəzi hesab edilirdi. 1591-ci ildə İskəndəriyyəli Müqəddəs Yekaterinanın şərəfinə qadın pravoslav monastırının əsası qoyulmuşdur.

Lvovun Ukrayna icmasına qarşı yeridilən konfessiyalararası mübarizənin və magistrat təzyiqinin ən bariz nümunəsi, pravoslav zənglərinin istifadəsinə edilən məhdudiyyətlər idi. Katoliklər tərəfindən Böyük cümə gününün və Böyük şənbə gününün bayram edilməsi zamanı pravoslavlara kilsə qüllələrindən zəngləri səsləndirmək qadağan edilmişdir. 1521-ci ildə Polşa kralı pravoslavlara daha böyük imtiyazlar təqdim etmək qərarına gəlir; belə ki, pravoslavlar önəmli dini bayramlar zamanı Müqəddəs ənamları Bazar meydanı boyunca daşımalarına icazə verir, Ruska küçəsində isə, onlara zəng çalmalırın və geniş liturgiyanın icra edilməsinə icazə vernişdir. 1580-ci ildə Konstantin Kornyaktın xahişi ilə, kral Lvovun Uspensk kilsəsinin yeni zəng qülləsinə zəngin quraşdırılmasına qarşı heç bir əngəlin törədilməməsi üçün şəhər hakimiyyətinə əmr edir. 1587-ci ildə Lvov magistratı ciddi cərimə qorxusu altıda qonşu dominikan monastırında keçirilən ibadətlər zamanı Kornyakt qalasındə zənglərin səsləndirilməsinə qadağa qoymuşdur. Bundan başqa, pravoslav kilsələri öz prixodlarına mənsub olan şəxslərin dəfnləri zamanı böyük zəngə vurmaq hüququna görə şəhər magistratına xüsusi vergi ödəməyə məcbur edilmişdilər.

1363-cü ildə (başqa məlumatlara əsasən — 1368-ci ildə) zəngin erməni tacirlərinin maliyyə dəstəyi ilə kafedral kilsənin və onun bilavasitə yaxınlığında baş keşiş iqamətgahının əsası qoyulmuşdur. 1364-cü ildə (başqa məlumatlara görə — 1361-ci ildə) katolikos I Mesrop arxiyepiskop vəzifəsinə Qriqorisi təyin edərək, Lvovda Rusiya, Moldaviya və Valaxiya ermənilərinin yeparxiyasının əsasını qoyur. 1367-ci ilin yanvar ayında III Kazimir öz dekret məktubu ilə yeparxiyanın mövcudluğunu təsdiq edir və ermənilərə dini azadlığı təmin edən imtiyazlar təqdim edir. Lvovda məskunlaşaraq, burada öz iqamətgahını yaradan ilk kilsə hökmdarları məhz erməni baş keşişləri idilər (katolik və pravoslav arxiyepiskoplarına şəhərdə eyni ilə iqamətgahların yaradılması imperator tərəfindən daha sonrakı dövrlərdə icazə verilmişdir).^[6][11][1]

Avakeres tərəfindən başçılıq edilən Lvov prixodunun nəzdində erməni məktəbi, xəstəxana və bir neçə qardaşlıq fəaliyyət göstərirdi; prixod keşişləri ənənəvi olaraq erməni qəbiristanlığına qəyyumluq edirdilər. Baş keşişin və ya Lvov avakeresinin rəhbərliyi altında məhkəmə iclasları həyata keçirilirdir (iclasların tərkibinə icma ağsaqqalları və bir sıra digər şura nümayəndələri daxil olurdu). Onlar katolikos vəzifəsinə ruhani şəxslərdən birisini təsdiqləyən erməni baş keşişini öz aralarında seçirdilər, erməni məhləlləsindəki əmlaklara və kilsənin gəlirlərinə nəzarət edir və həmçinin arxiyepiskopa və keşişlərə aylıq və ya illik məvacibləri ödəyirdilər.^[86] XVI əsrin sonunda Krakov şəhərkənarı rayonunda yerləşən Müqəddəs Xaçın məbədinin yaxınlığında erməni rahibələrinin kiçik icması mövcud idi.^[87]

Orta əsr Lvovunda pərakəndə şəkildə mövcud olmuş iki yəhudi icmalarına məxsus olan bir neçə sinaqoq mövcud idi; onlardan birisi, şəhərin mərkəzindəki Sredmestye rayonunda yerləşən yəhudi məhəlləsinə, digəri isə Krakov şəhərətrafı rayonunda yerləşən ikinci yəhudi məhəlləsinə məxsus idi. Arxeoloji qazıntıları nəticəsində, keçmiş Yəhudi (indiki Fyodorova küçəsi 29 ünvanında) küçəsində daha bir sinaqoqun inşa edildiyi təsdiq edilmişdir (1906-cı ildə həmin ərazidə, üzərində idiş dilində olan yazılar ilə bəzədilmiş taxta tirlər aşkar edilmişdir). XV əsrin birinci yarısına aid edilən yazılı salnamələrdə həmçinin zəngin vergi toplayıcısı olmuş Volçko və ya Zeyev adlı bir şəxs tərəfindən qəyyumluq edilən sinaqoq haqqında qeydlər edilmişdir (məhz buşəxs kral II Yaqello Vladislavın Lvov magistratı qarşısında olan bütün borclarını ödəmiş və Qrünvald döyüşünə hazırlığı maliyyələşdirmişdir). Bunların sinaqoq olduğu və ya qonşu sahələrdə yerləşmiş iki müxtəlif məbəd olduğu tarixçilər tərəfindən sonuna kimi aydınlaşdırılmamışdır. Daha bir qədim sinaqoq Yəhudi qalasının yanında yerləşirdi (müasir Rohatin qardaşları küçəsinin ərazisində, daha doğrusu şəhər divarlarının cənub hissəsində). 1555-ci ildə yaxınlıqdakı Bıdlyaç küçəsində (müasir Staroyevreyska küçəsi) qotika memarlıq üslubunda yeni daş sinaqoq inşa edilmişdir (onun yerində 1800-cü ildə avstriyalılar tərəfindən Böyük şəhər sinaqoqu ucaldılmışdır). 1582–1595-ci illər arasında memar Xoşbəxt Pavelin rəhbərliyi altında renessans üslubunda məşhur Qızılgül sinaqoqunun (xalq arasında o həmçinin Naxmanoviç sinaqoqu adı ilə də tanınırdı) inşası həyata keçirilmişdir. Onun köhnə Volçko sinaqoqunun yerində tikildiyi ehtimal olunur. Krakov şəhərkənarı rayonunda yerləşən "Böyük şəhərönü sinaqoqu" (ru) da XV əsrin başlanğıcında inşa edilmiş, sonrakı dövrlərdə dəfələrlə yenidənqurma işlərinə məruz qalmış, XVII əsrin başlanğıcında isə daş materialların köməyi ilə erkən barokko üslubunda yenidən inşa edilmişdir (nasizm dövründə məhv edilmiş həmin sinaqoqun yerində hal-hazırda kiçik bağça yerləşir).^[1][88][89]

Özündə Rusiyanın və Polşanın mədəniyyət elementlərini cəmləşdirmiş Lvov mədəniyyəti Orta əsrlərdə olduqca yüksək səviyyəyə çatmışdır. Rəsm (xüsusilə də ikonoqrafiya) və əlyazmaların illüminasiyası sənətləri, həmçinin memarlıq və heykəltaraşlıq əhəmiyyətli dərəcədə inkişaf etmişdir, ancaq maddi və mənəvi mədəniyyət abidələrinin bir çox nümunələri tez-tez baş verən əcnəbi intervensiyalar və vətəndaş mübarizələri səbəbindən məhv edilmişdir. Lvov yazı sənətinin inkişaf mərkəzlərindən birisi idi, burada önəmli salnamə kodeksləri tərtib edilir və qorunub saxlanılırdı. Onufriy monastırında günümüzə kimi mühafizə edilmiş Bakirə Məryəm ikonası o dövrün mədəniyyətinin yüksək səviyyədə olduğunu sübut edir.^[2][4]

XV əsrin ikinci yarsından etibarən, Onufriy monasıtırının nəzdində qısa müddət ərazində birinci Lvov mətbəəsinin əsası qoyulmuşdur. Lvov meşşanlarının və Onufriy monastırının baş keşişinin köməyi ilə 1573-cü ildə çapçılıq işi Rusiyada mətbəənin əsasını qoymuş İvan Fyodorov tərəfindən dirçəldilmişdir; o, Krakovska küçəsindəki şəxsi evində böyük mətbəə mərkəzinin əsası qoymuşdur (1574-cü ildə o, burada "Apostol"-un ikinci nəşrini və "Əlifba kitabını" çap edir).^[90][91] Fyodorovun 1583-cü ildə ölümündən sonra, mətbəə yəhudi tacirlərinin əlinə keçir, 1590-cı ildən etibarən isə, pravoslav baş keşişi Gedeonun maliyyə dəstəyi ilə Lvov qardaşlığı nəzdində öz fəaliyyətinə davam edir (patriarx II Yeremiyanın rüsxətnamələri və kilsə şeirlərinin toplusu mətbəədə çap edilmiş ilk kitablar olur).^[2][1][4]

1578-ci ildə 5 aylıq məzuniyyətlə Lvov şəhərinə qonaq gəlmiş kral Ştefan Batori, özü ilə birlikdə kral dəftərxanasına məxsus olan yürüş mətbəəsi gətirmişdir. Mətbəədə latın və polyak dillərində inzibati-siyasi məzmunlu bir neçə qanunvericilik və ya sərəncam aktları, Yan Koxanovskinin panegiriki və xütbələr toplusu dərc edilmişdir. Çapetmə hüququnu kral priveleyi əsasında əldə etmiş və bir müddət Lvovda vəkil vəzifəsini icra etmiş krakovlu hüquqşünas Pavel Şerbiç 1581-ci ildə polyak dilində şəhər hüququnun kodeksini dərc etmişdir. 1592-ci ildə Lvovda məskunlaşmış Krakov çapçısı Matsey Qarvolin, yerli yazar Şimon Şimonoviçin latın dilində olan iki məxfi panegirikini və latın qrammatikasının dərsliyini dərc etmişdir, onun ölümündən sonra, həmin mətbəə varisi Matsey Bernata keçmişdir.

Ruska küçəsindəki Uspensk kilsəsinin yaxınlığında XVI əsrin birinci yarısında pravoslav qardaşlığın əsası qoyulmuşdur; 1586-cı ildə Antioxiya patriarxı V İoakim qardaşlıq üzvlər tərəfindən tərtib edilmiş nizamnaməni təsdiq edir və tezliklə onlara stavropigiya statusunu təqdim edir. Katolik zülmə qarşı mübarizə aparmış Lvov Uspensk qardaşlığı tez bir zamanda şəhərin pravoslav icmasının mədəni mərkəzi oldu. Qardaşlığın nəzdində mətbəə və məktəb təşkil edilmişdir; buradakı şagirdlərin tədrisi qədim slavyan, yunan və latın dillərində aparılırdı. Qardaşlığın və məktəbin ətrafında o dövrün bir çox görkəmli şəxsləri, misal üçün ilahiyyatçılar və müəllimlər (Kirill Trankvillion-Stavroveski, Arseni Elassonski, İov Boretski, Stefan Zizani və Lavrenti Zizani, İoann Vişenski), alimlər və tərcüməçilər (Pamvo Berında, Qavriil Dorofey və Tarasi Zemka) alimləri, naşir və zəngin meşşanlar Fyodor Balaban, Konstantin Kornyakt, Yuri Rohatines və onun kiçik qardaşı İvan) birləşirdilər. 1591-ci ildə qardaşlıq məktəbində tərtib edilmiş məşhur "Adelfotes" qrammatikası dərc edilmişdir.^[92]

Bundan başqa, Lvovun şəhər ətraflarında pravoslav qardaşlıqlar və qardaş məktəbləri mövcud idi. Misal üçün kral qəsrinin ətrafındakı Pidzamçe rayonunda Blaqoveşensk prixodunun qardaşlığı (1542) və Müqəddəs Nikolay kilsəsinin qardaşlıqları formalaşmışdır. Qalitsiya şəhərətrafı rayonunda yerləşən Blaqoveşensk qardaşlığı nəzdində regionun ən qədim təhsil müəssisəsinin əsası qoyulmuşdur. Pravoslav qardaşlığının ərazisində böyük kitabxana mövcud idi, burada antik müəlliflərin, qərbi avropa humanistlərinin və o vaxtların slavyan yazıçılarının əsərləri saxlanılırdı. Qardaşlıq arxivində isə, tarix və fəlsəfə üzrə çox qiymətli əlyazmalar mühafizə edilirdi.^[2][1]

Orta əsr Lvovu öz kitabxanaları ilə məşhur idi; onlar adətən monastırların və kilsələrin nəzdində yaradılırdı. Minlərlə kitab cildinin saxlanıldığı ən qədim şəhər kitabxanası erməni arxiyepiskopluğunda toplanmışdır. XIV əsrin ikinci yarısından başlayaraq, katolik kafedrala məxsus kitabxana regionda məşhurlaşır (kitabxana kafedral, mitropolit, vaiz və keşişlər üçün nəzərdə tutulan dörd hissəyə bölünürdü). Əsası XIV əsrin sonlarında qoyulmuş katolik kafedra məktəbi də ayrıca kitabxanaya malik idi. Bernardin ordeninin monastırında təşkil olunmuş daha bir kitabxana isə, öz nadir kitab kolleksiyası ilə fərqlənirdi (XV–XVI əsrlərdə bura Polşa krallığının ən yaxşı kitabxanası hesab edilirdi).

1551-ci ildə dominikan ordeninə məxsus monastırın nəzdində böyük kitab anbarının tikintisinə başlanılmışdır. Pravoslavlığın mərkəzi sayılan Müqəddəs Onufriy monastırında yaradılmış kitabxana haqqında ilk yazılı şəhadətnamələr 1579-cu ilə aid edilir (bir zamanlar Müqəddəs Georgi kafedralında mövcud olmuş daha qədim kitabxana, çoxsaylı münaqişələrin dağıdıcı təsirindən mühafizə edilməsi məqsədilə məhz Onufriyə gətirilmişdir). 1579-cu ildə Uspensk qardaşlığının kitabxanasında saxlanılan kitabların, xəritələrin və digər artefaktların birinci siyahıyaalınması yerinə yetirilmişdir; kitabxana kolleksiyası qardaşlıq üzvlərinin hədiyyələri hesabına daim genişlənirdi (bu kitabxana bağlı tipli idi, onun kolleksiyası yalnız qardaşlığın üzvləri tərəfindən istifadə edilə bilirdi). 1596-cı ildə arxiyepiskop Yan Dimitr Solikovski tərəfindən əsası qoyulmuş kral kitabxanasına ilk direktor təyin olunmuşdur; bura tezliklə yezuit kolegiyasına təhvil verilmişdir (kitabxana kolleksiyası təkcə ianələr hesabına deyil, həmçinin yezuit kollegiyasının mətbəəsində çap edilən yeni nəşrlər hesabına artırılırdı).

Şəhərin başlıca qanunvericilik orqanı olan Lvov magistratı, əsasən qanunların və kral nizamnamələrinin toplularını özündə ehtiva edən kiçik kitabxanaya malik idi. Pravoslav məbədləri və Lvov monastırlarında knyaz vaxtlarına ikona çəkmə sənəti mövcud idi, ancaq müxtəlif səbəblərə görə ən qədim Lvov ikonaları günümüzə kimi qorunub saxlanılmamışdır (bunun başlıca səbəbi olaraq, şəhərdə baş verən yanğınlar, yadellilər tərəfindən edilən çoxsaylı işğal və talanlar, eləcə də kilsələrin və ikonostasların təmirləri göstərilir). Lvovda XIV əsrin son dörddə birində Polşadan rəssam İoann dəvət olunur, 1495-ci ildə isə, Marmoroş (hazırkı Maramureş) vilayətindən köçmüş digər bir rəssam Prokop Lvovda yaşamaq hüququnu əldə etmişdir.^[4][93][94]

Krasov kəndinin mərkəzində yerləşən Müqəddəs Paraskeva kilsəsindəki XV əsrin Odigitriyalı Bakirə Məryəm ikonası, həmçinin Remenov kəndi yaxınlığındakı Bakirə Məryəm kilsəsində saxlanılan Xilaskar ikonası Lvov məktəbinin qorunub saxlanılmış ən qədim ikonoqrafiya nümunələri hesab edilirlər. XVI əsrin Lvov rəssamları içərisində arxiv materiallarda və digər şəhər sənədlərində Andrey Rusin və Lavrin Puxalaya xüsusi yer ayrılmışdır. Lvovun rəssamları zərgərlərlə və konvisarlar (yəni qalaydan müxtəlif məmulatları hazırlayan ustalar) ilə birgə sexə daxil olurdular; onlar təkcə ikonaların və şəkillərin bəzədilməsi ilə kifayətlənmirdilər, onlar həmçinin kitabların tərtibatı, təsərrüfat və hərbi təyinatlının müxtəlif predmetlərin rənglənməsi ilə də məşğul idilər. Sex rəssamları şəhər yurisdiksiyasının daxilində öz məhsullarının istehsalına və satışına dair inhisar hüququna malik idilər.^[4]

XVI əsrdə pravoslav ukraynalılar "Malyar" adlanan Lvov rəssamlarının arasında üstün idilər, yaradılan rəsm əsərlərinin miqdarına və keyfiyyətinə görə onlar rəssam-katolikləri üstələyirdilər. Ancaq, sexlər tərəfindən yeridilən ayrı-seçkiliyə görə, rusinlər şəhərdən şəhər kənarlarına köçməyə məcbur edilmişdilər. Buna baxmayaraq, 1539-cu ildə Lvovda pravoslav yepiskop kafedrasının təsis edilməsi Ukrayna rəssamlarının aktivləşməsi üçün əlavə stimul oldu. Rusin rəssamlarının əksəriyyətinin əlavə olaraq katolik kilsələrdə də işləməsi səbəbindən, katoliklər müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərəcək sexin əsasını qoymağa məcbur olurlar.

Alman mühacirlərinin özləri ilə birlikdə gətirdikləri qotika üslubu, Lvov incəsənət və heykəltaraşlıq məktəbinə ciddi təsir göstərmişdir. Qotika üslubunun təsiri erməni kilsəsinin interyerində XV sonu — XVI əsrlərin başlanğıcında yerinə yetirilən tərtibat-bəzədilmə işlərində da gözə çarpırdı. Qotika elementləri XIV əsrə aid dominikan ikonası "Odiqitriya Tanrı anası" ikonasında (hazırda Qdansk kafedralında saxlanılır), XV əsrə aid "Donatorla Əhdi-Cədid üçlüyü" və Latın kafedralından "Fiv legionu əzabkeşlərinin çarmıxa çəkilməsi — Xaçdan endirilmə" iki tərəfli rəsmində (hər iki əsər Lvov incəsənət qalereyasında saxlanılır), XVI əsrin əvvəllərinə aid " Çarmıxa çəkilmə ikonası"nda (Lvov milli muzeyində saxlanılır) müşahidə edilir.

Keçmiş Müqəddəs Nikolay kilsəsinin sol nefində qara mərmərdən və alebastrdan hazırlanmış Şoltz-Volfoviç altarı yerləşir (1595). Heykəltaraş Herman van Hutte tərəfindən hazırlanmış bu sənət əsəri bir zamanlar Latın kafedralından çıxarılaraq Müqəddəs Florian kapellasına yerləşdirilmişdir. Altarın mərkəzində "Qolqofa" səhnəsi, onun kənarlarında isə, İsa Məsihin ehtiraslarını özündə ehtiva edən kiçik barelyeflər yerləşdirilmişdir. Digər bir hollandiyalı memar və heykəltaraş Henrix van Hörst tərəfindən yaradılmış əsərlər hal-hazırda Dominikan kilsəsində mühafizə edilir (alebastr cəngavərləri şəklində yaradılmış bir neçə qəbir başdaşıları). Lvov qardaşlığının üzvləri arasında çoxsəsli xor oxuması məşhur idi (bu dini musiqi sənəti daha sonralar şərqi slavyan torpaqlarına da yayılmışdır).^[6]

Orta əsr Lvovunun birinci məktəbləri kilsələr və monastırların, həmçinin dini ordenlər və qardaşlıqların nəzdində təsis edilmişdir. Nüfuzlu məktəblər Latın kafedralının və Benedikt ordeninə məxsus monastırın tərkibində mövcud idi, Uspensk qardaşlığı, Blaqoveşensk qardaşlığı və Müqəddəsin Yura kimi pravoslav kafedralının, eləcə də erməni kilsəsi və sinaqoqların tərkibində bu dinlər üçün müvafiq olan təhsil ocaqları formalaşmışdır. İstedadlı şagird-katoliklər Lvov magistratından təqaüdlərə və Polşanın, Almaniyanın və İtaliyanın ən yaxşı universitetlərində təhsilin davam etdirilməsinə iddia edə bilirdilər. Lvova geri qayıtmağı qərara almış təhsilli insanlar tez-tez katiblik (notarius) və ya magistratın tərcüməçisi vəzifəsindən öz karyeralarına başlayırdılar, həmçinin müxtəlif diplomatik missiyalarda iştirak edirdilər.^[1]

Təhsildə latın, yunan və polyak dilləri geniş şəkildə, qədim slavyan, erməni, qədim yəhudi və idiş dilləri isə daha nadir hallarda (etnik qrupların müvafiq məktəblərində) istifadə edilirdi. XIV əsrin sonundan başlayaraq və XVI əsrin ortalarına qədər Lvov magistratının dəftərxanası Tekstura və Fraktura adlandırılan qotika yazısından istifadə edirdi, Polşa dövründə şəhər hakimiyyətinin orqanlarının ictimai kommunikasiyasının vasitəsi olmuş bəzi mənbələrə əsasən, latın yazısı hətta XIII əsrdə belə pravoslav knyazlığının dəftərxanasında da istifadə olunurdu. Orta əsrlər dövründə Lvov Polşanın Krakov və Poznan şəhərləri ilə sıx iqtisadi və mədəni əlaqələrə malik idi. Bundan başqa, şəhər dəftərxanasının katibləri Qərbi Avropanın çox şəhərləri ilə yazışırdılar.^[1]

145151-ci ildə Lvov katolik arxiyepiskopu vəzifəsinə əslən Sanok şəhərindən olmuş Qjeqoj Syanotski təyin edilir; onun vəzifədə olduğu müddət ərzində Lvovda italyan İntibahının mədəniyyəti yayılmağa başlamışdır. Qjeqoj katolik ruhanilərin savadsızlığına və zehniyyətlərinə fəal şəkildə qarşı çıxırdı. Onun səyləri sayəsində Lvov kafedral məktəbində olan tədrisin səviyyəsi əhəmiyyətli dərəcədə artırılmışdır və tezliklə bura məşhur Krakov-Yagellon Universitetinin əsas filialı qismində öz fəaliyyətinə davam etmişdir (buranın filiala çevrilməsini, imperator IV Kazimir tərəfindən imzalanmış xüsusi priveley məktubu təsdiqləyir). Baş keşişin şəhərkənarı malikanəsində o dövrün məşhur Lvov intellektualları toplaşırdı, burada uzun illər italyan humanisti Filipp Kallimax yaşayırdı.

Lvov ratuşasının 1826-cı ildə baş vermiş geniş yenidənqurma işlərindən öncəki ümumi görünüşü

Qalitsiya-Volın knyazlığı dövründə Lvov şəhərini knyazın şəxsi göstərişi ilə təyin edilmiş voyevodalar və zəngin boyarlar idarə edirdilər (onlar öz aralarında veçe adlandırılan məclislər təşkil edərək, şəhərin başlıca problemlərinin həlli yolunu müzakirə edirdilər). Kral dəstəsinin qarnizonu və yerli sakinlərdən ibarət qeyri-nizami qoşun üzvləri birbaşa olaraq voyevodaya tabe idilər. Tevton ordeninin Böyük magistr cəngavəri Ditrix fon Altenburqa 1335-ci ildə knyaz II Yuri Boleslav tərəfindfən göndərilən məktubda əslən Lvovdan olan voyevoda Borisko Krakulanın adı qeyd olunmuşdur.^[95][13]

Qalitsiya torpaqlarının polyaklar tərəfindən işğal edilməsindən sonra (XIV əsrin sonu — XV əsrin başlanğıcı), yerli boyarlıq və hətta Qalitsiya ərazilərinə köçmüş Polşa şlyaxtasının üzvləri krallığın digər vilayətlərinə nisbətən daha ağır vəziyyətə düşürlər. Boyarlar daimi olaraq öz malikanələrində yaşamalı və ehtiyac duyulduğu halda kralın əmrinə əsasən yürüşlərə çıxmağa hazır olmalı idilər. Onlar kralın izni olmadan öz mülklərini sata bilməzdilər, hərbi səfərləri isə, onlar öz hesabına ödəməli idilər (digər Polşa ərazilərində, hərbi kampaniyalar adətən kralın birbaşa ayırdığı pul hesabına maliyyələşdirilirdi).

Lvovda sosial struktur əksər halda etnik müxtəlifliyin üzərində cəmləşirdi, məhz bu səbəbdən də müxtəlif sosial qruplar, müvafiq olaraq müxtəlif etno-dini icmaların nümayəndələri əsasında formalaşırdı (onlar müxtəlif hüquqi statusa və özünüidarənin öz xüsusi formalarına malik idilər). Bu cür sosial qrupların arasında şəhər sakinlərinin keçidi nadir hadisə idi. Orta əsr Lvovunun əhalisi dörd əsas sosial qrupdan ibarət idi: şlyaxtalar (həmçinin kral hakimiyyətini tanımış Qalitsiya boyarlarının əhəmiyyətli təbəqəsi), katolik ruhanilər, meşşanlar və şəhərətrafı kəndlilər. Şlyaxta və katolik ruhanilik qruplarının nümayəndələrinin sayı digər iki qrupa nisbətən az olmasına baxmayaraq, onlar kral imtiyazlarının əksəriyyətindən istifadə edirdilər. Təxmini hesablamalara əsasən, şlyaxta və ruhanilər Polşa dövründə şəhər əhalisinin yalnız 5 %-ni təşkil edirdilər.

Şəhərin əsas əhalisini meşşanlar təşkil edirdilər, hansılar ki, öz növbəsində, daha üç qrupa bölünürdülər: patrisilər, bürgerlik və plebs. Birinci qrupa zəngin tacirlər, sələmçilər, həmçinin ən varlı sənətkarlar, xüsusilə də zərgərlər daxil olurdular. Şəhər cəmiyyətinin bu üst təbəqəsi cəmi 40–50 ailədən ibarət idi, ancaq bu ailələrin əllərində bütün şəhər idarəsi cəmləşirdi. Lvov şəhərinin Maqdeburq birliyinə daxil olmasından və bunun nəticəsində özünüidarəetmə hüququnun əldə etməsindən sonra zəngin katoliklər içərisindən çıxmış patrisiyalılar (1356-cı ildən başlayaraq) imtiyazlı təbəqəyə çevrilirlər, magistratda və məhkəmə sistemində əsas vəzifələri tutmağa müvəffəq olurlar.

Şəhər hüququndan yararlanan "pospolstvo" (yəni orta rifahlı sənətkarlar və kasıb tacirlər), meşşanların ikinci qrupunu təşkil edirdilər.^[96] Bu Lvovun əhalisinin ən çoxsaylı təbəqəsi idi; bu təbəqəyə xırda və orta tacirlər, sex ustaları, həmçinin hüquqi müstəvidə məhdudlaşdırılmış zəngin sexdənkənar sənətkarlar aid idilər.

Heraldik nümunələr: Polşa Seyminin yuxarı palatası hesab edilən Senatda, mərkəzi Lvov şəhəri hesab edilən Rus voyevodalığı da iştirak edirdi (yuxarıda), Lvovun xoruqv alayına rəhbərlik etmiş və şəhərin voyevodası olmuş Pyotr Odrovonjun gerbi (solda), Rus voyevodalığının rəsmi gerbi (mərkəzdə) və Lvovun birinci voyevodası olmuş Dombrovalı Yan Menjikin rəsmi gerbi (sağda)

Digərlərindən say etibarilə geri qalmayan üçüncü meşşan qrupu, şəhər hüququnun imtiyazlarından istifadə etməyən və sex təşkilatlarının tərkibinə daxil olmayan şəhər yoxsullarından ibarət idi. Bu qrupun nümayəndələri adətən "patraçların" içərisindən olan köçəri sənətkarlar, kargərlər və şagirdlər, eləcə də nökərlər və aşağı sosial statusdan olan digər şəhər sakinləri idilər.

Kleparov, Böyük və Kiçik Holosko, Zamarstınov, Brüxoviçi, Bilohorşa, Kulparkov, Sixov və Volitsa adlı yaşayış məntəqələrinin sakinləri ayrıca sosial qrupa daxil idilər. Şəhərətrafı kəndlərdən bir çoxu XIII–XIV əsrlərdə, bir zamanlar kral və knyazlar tərəfindən istifadə edilmiş torpaqlarda salınmışdır. Zamanla bu kəndlər Lvovla birləşərək, onun küçələrini və rayonlarını təşkil etməyə başlamışdılar. Əvvəlcə şəhərətrafı kəndlər zəngin feodallara aid idi, amma XVI əsrin ikinci yarısında onların demək olar ki, hamısının magistrata tabe edilmələrinə dair qərar qəbul edilmişdir (o dövrdə şlyaxta və patrisilər şəhər malikanələrinin icarədarları qismində çıxış edirdilər). Əksər hallarda şəhər kəndlərində qaçqın kəndlilər yerləşdirilirdi; onlar feodalların təsərrüfatlarına muzdlu işçi olaraq işə götürülürdülər (bundan başqa, Polşa kralları imzaladıqları privileyləri əsasında şəhərətrafı kəndlərdə tatar basqınlarından xilas olmuş qaçqınlara yaşamağa icazə verirdilər). Torpaqsız və aztorpaqlı kəndlilər sənətlə (şəhər sexlərindən kənar) məşğul olurdu və şəhərdə öz məmulatlarını satırdılar. Bəzi kənd sakinləri şəhərkənarı meşşanların hüquqlarından istifadə edərək, özəl sənət sexlərinin təsis edilməsi hüququnu əldə edirdilər.

Şəhər iyerarxiyasının ən yüksək təbəqəsini katolik dinə etiqad edən polyaklar və almanlar təşkil edirdilər. Meşşanlar arasında çoxlu sayda erməni, rusin və polyaklar var idi (meşşan olmaq üçün başlıca şərt, katolik dinini qəbul etmək idi). Şəhərətrafı kəndlərdə uzun illər əhalinin əksəriyyətini rusinlər təşkil edirdilər, şəhər kənarlarında polyakların, rusinlərin, ermənilərin və yəhudilərin ayrıca məhəllələri mövcud idi. Şəhər yoxsulluğu tez-tez patrisilərin və feodalların zülmünə qarşı çıxırdılar, kargərlər və şagirdlər isə, öz hüquqları sex başçılarına qarşı mübarizə aparırdılar.

1356-cı ildə imperator III Kazimir tərəfindən imzalanmış priveleydə qeyd olunurdu ki, voyt vəzifəsinə təyin olunmuş hər hansı bir şəxs bir başa krala və ya kəndxudaya tabe olunmalı idi (voytlar və lavniklər kral tərəfindən işə qəbul edilirdilər), lakin 1387-ci ildə Qalitsiya vilayətində sərdarlıq etmiş Vladislav Opolçik tərəfindən təkrarən imzalanmış və qüvvəyə minmiş qanunnaməsinə əsasən, hər iki vəzifəni icra edən şəxslərin işə qəbul edilməsi prosesi birbaşa seçki ilə yerinə yetirilməli idi. 1388-ci ildə II Vladislav Yagello bu qanunnaməni təsdiq edir və ancaq kralın bəyəndiyi namizədlər içərəisindən rəiyyət tərəfindən seçkinin aparılmasının legitimliyi barəsində kiçik qeyd əlavə edir. 1591-ci ildə Lvov şəhər soveti voyt və lavnik vəzifələrinə təxminən bir il müddətində və növbə ilə seçim aparılmasına dair qərar qəbul edir. Psixi problemlərdən əziyyət çəkən, karlıq, korluq, danışma problemləri olan, eləcə də həddi-buluğa çatmamış və qeyri-xristian dinindən olan şəxslər voyt vəzifəsinə təyin ola bilməzdilər. Voyt, andiçmə mərasiminin tamamlanmasından dərhal sonra öz vəzifəsinin icra edilməsinə başlayırdı, gümüş əsa (yəni jezl) onun hakimiyyətinin simvolu hesab edilirdi.

Burqomistr (və ya prokonsul) şəhər idarəsinin rəhbəri idi. Bu vəzifə XIV əsrin ortalarından etibarən Lvovda mövcud idi. Hər il rayetslər içərisindən üç burqomistr seçilirdi, hansılar ki, öz funksiyalarını dörd həftə ərzində növbə ilə yerinə yetirirdilər. 1378-ci ildə qüvvəyə minmiş nizamnaməyə əsasən, seçkilər yalnız şəhərin mərkəzi idarə orqanında, yəni ratuşa binasında keçirilməli idi. Təntənəli mərasim zamanı, kral başçısına rayets kollegiyası tərəfindən ilkin siyahıdan seçilmiş şura üzvlərinin üç soyadı təqdim olunurdu. Kral başçısı bu üç soyad içərisindən bir "kral burqomistrini" seçirdi (onun səlahiyyət müddəti olduqca az idi). Daha sonra, yerdə qalan iki soyad içərisindən yerli pospolstvo (yəni diplomatik nümayəndəlik) özləri üçün daha az imtiyaza sahib digər burqomistri seçirdi. Təqvim ilinin sonunda hər iki burqomistr xərclənmiş vəsaitlər haqqında şura qarşısında hesabat verirdi.

Burqomistrlər, rayetslər kimi, müxtəlif inzibati-məhkəmə funksiyalarını yerinə yetirirdilər: onlar, vətəndaş münaqişələrinin həllində, xüsusilə də ticarət, borc, himayə və miras məsələləri zamanı baş verən qarşılıqlı ittihamlarda tərəflərin barışığa cəlb olunmaları üçün yardımçı olur, yanğına qarşı həyata keçirilən təhlükəsizlik tədbirlərini izləyir və təqsirkar olmuş tacirləri və sənətkarları ciddi şəkildə cəzalandırırdılar. 1523-cü ildə Lvov burqomistri meşşanlardan şos adlandırılan xüsusi vergi növünü toplamaq hüququnu əldə edir, 1525-ci ildə isə, I Sigizmund burqomistr yurisdiksiyasına Zubra və Sixov kəndlərini həvalə edir, 1532-ci ildə imzaladığı dekret məktubu ilə isə, imperator Lvov şəhəri ərazisində yerləşən bütün körpülər üzərindən keçən arabalardan vergi toplamaq səlahiyyətini tapşırır. Adi burqomistr ilə yanaşı, şəhər keşikçilərinə nəzarət edən və istehkam darvazalarının gecə saatlarında qapalı olub olmadığını yoxlayan xüsusi gecə burqomistri də fəaliyyət göstərirdi.

1434-cü ildə Qərbi Ukrayna torpaqlarında Polşa hüquq sisteminin yayılması ilə voyevoda vəzifəsinin təsdiq edilməsi qərara alınmışdır. Voyevoda, Lvov və onun ətrafındakı ərazilərdə formalaşdırılan Rus voyevodalığına rəhbərlik etməklə yanaşı, həmçinin bəzi məhkəmə funksiyalarını da yerinə yetirirdi (daha öncəki dövrlərə aid tarixi sənədlərdə də "voyevoda" vəzifəsinin adı hallanırdı, lakin o dövrün voyevodaları tamamilə fərqli səlahiyyətlərə sahib idi). Vadviç adlı məşhur zadəgan nəslinin gerbindən istifadə edən polyak şlyaxtiçi Yan Menjik Lvovun ilk voyevodası seçilir. Polşa kralı tərəfindən təyin edilən rus voyevodası "general" rütbəsinə malik idi və Polşa Seymində təşkil olunmuş senatda 15-ci yeri tuturdu.

Həmin 1434-cü ildə kral III Vladislav Varnençik dərc etdiyi priveleyi ilə Qalitsiya boyar zadəganlığını Polşa şlyaxtası ilə bərabərləşdirmiş və onları hərbi xidmət istisna olmaq şərti ilə bütün öhdəliklərdən azad etmişdir (həmin dövrdən etibarən, Qərbi Ukraynada yaşayan bütün boyarlar rəsmi olaraq "pan" adlandırılmağa başlamışdılar). Beləliklə, Qalitsiya muxtariyyəti həmin priveleydən sonra qəti şəkildə təsviyə edilmiş, Lvov şəhərinin özündə isə, klassik polyak inzibati, hərbi və məhkəmə sistemi bərqərar olmuşdur.^[97][12]

Ticarət və sənətlər orta əsr Lvovunun iqtisadiyyatının əsası idi, buna görə şəhərin rifahı ticarət yollarının təhlükəsizliyindən birbaşa asılı idi. XIV əsrin sonu və XV əsrin birinci yarısında Lvovun qənaətli həyatının çiçəklənməsi müşahidə olunurdu, şəhərdə XIV əsrin ikinci yarısında ilk sex təşkilatları yaranmışdır.^{[~ 9]} Ancaq Lvov iqtisadiyyatında XV əsrin ikinci yarısında durğunluq baş verdi. Konstantinopolun, Balkan yarımadasının və Qara dəniz sahilinin Osmanlı imperiyası tərəfindən işğal edilməsi və beləliklə də Lvov tacirlərinin Yaxın Şərqlə ticarət əlaqələrinin kəsilməsi həmin durğunluğun başlıca səbəbi idi. Buna baxmayaraq Lvov ətraf torpaqların daxil bazar durumuna ciddi təsir göstərməyə davam edirdi. XVI əsrin ikinci yarısında şəhərin iqtisadiyyatı yenidən yüksəlməyə başladı və bu, müxtəlif sənətlərin və ticarətin çiçəklənməsinə gətirib çıxardı. Tez-tez baş verən yanğın və epidemiyalar yerli kommersiya və ticarətin fəlakətinə və ya ciddi tənəzzülünə gətirib çıxardırdı (həmin hadisələr zamanı, şəhər darvazaları vasitəsilə yad şəxslərin girişinə qadağa qoyulurdu, zəngin patrisilər isə, özlərini bəladan xilas etmək məqsədilə öz şəhərkənarı malikanələrinə köçürdülər). Bundan başqa, Lvov şəhəri daim əcnəbi qoşunların hücumu ilə üzləşir və əhəmiyyətli dağıntılara məruz qalırdı. Şəhər hakimiyyəti bu zaman qalib tərəfə böyük miqdarda kontribusiya ödəməyə məcbur olurdu.^[2]

Sex təşkilatları sistemi Qərbi Avropadan götürülmüşdür; ilk Lvov sənət korporasiyalarının mənbələrində alman kolonistləri dururdu. Az keçmədən, sexlər qeyri-katolik əhalinin hüquqlarının məhdudlaşdırılması üçün başlıca vasitə oldular. Rusinlərin və ermənilərin sexlərin tamhüququlu üzvləri olmaları üçün çoxlu çətinlikləri dəf etmək tələb olunurdu, yəhudilərə isə, həmin sexlərə daxil olmaq ümumiyyətlə qadağan edilirdi (XVI əsrdə Sredmestye rayonunda fəaliyyət göstərən sexlərin demək olar ki, 95 % sənətkarlarını katoliklər təşkil edirdi). Lvov magistratının məhkəmə kitabının yazılarına və başqa sənədlərə əsasən, Lvovda XIV əsrdə 23 sənət peşəsinin, XV əsrin iyirminci illərində — 36 peşənin, XV əsrin səksəninci illərində isə — 50 peşənin nümayəndəsi yaşayırdı.

Lvovun milli icmalarına təqdim olunmuş kral privileyinin analizi onu göstərir ki, o dövrlərdə qeyri-katolik əhali içərisində ən yaxşı ictimai vəziyyəti ermənilər tuturdular. Katolik patrisilər tərəfindən həyata keçirilən iqtisadi məhdudiyyətlərin bir çoxu yəhudi icmasına qarşı yönəlirdi, ancaq bununla belə, onlar rus voyevodasının yurisdiksiyasının altında olduqları üçün, şəhər məhkəməsi tərəfindən yönəldilən sanksiyalara düşmürdülər; bələdiyyə yəhudi icması üzərində tam nəzarətə malik deyildi. Buna görə də reallığa nəzər yetirdikdə etnik azlıqlar içərisində ən pis vəziyyətdə rusinlərin olduğunu görmək olar. Sexdənkənar sənətkarlar içərisindən olmuş rusin, erməni və yəhudilərin əhəmiyyətli hissəsi şəhər kənarlarında, daha dəqiq desək, feodallara məxsus yuridik ərazilərdə məskunlaşırdı. Feodallar həmin əhalidən daha çox əlavə gəlirin əldə edilməsini arzuladıqları üçün etnik və konfessional müxtəlifliyə o qədər də önəm vermirdilər.

Lvov şəhər kənarlarında və şəhərətrafı kəndlərdə yayılmış kənd təsərrüfatı sahəsi və onunla bağlı digər sənətlər şəhər iqtisadiyyatı üçün olduqca böyük əhəmiyyət kəsb edirdi, burada göllər, dəyirmanlar, arıxanalar, bağlar, üzümlüklər, bostanlar və tarla sahələri yerləşirdi, yerli əhali donuzların, keçilərin, toyuqların və qazların yetişdirilməsi ilə məşğul idi.

Əsasının qoyulduğu andan bəri, Lvov trakt və ya şlyax adlandırılan gediş-gəlişli ticarət yollarının kəsişməsində yerləşirdi. Qırmızı Rus vilayətinin əhəmiyyətli şəhəri, eləcə də Qalitsiya-Volın knyazlığının paytaxtı hesab edilən Lvov şərqdə Kiyev və qərbdə Krakov ilə Praqa şəhərlərinin arasında mövcud olan ticarət yolunda mühüm rol oynayırdı.^[98][6] Kiyevdən olan ticarətçi nəqliyyatları Lutsk və Terebovlya vasitələri ilə, Moldaviya və Valaxiya knyazlıqlarından olan içi yüklə dolu karvanlar Kamenets-Podolski, Kolomıya və Haliç şəhəriləri vasitəsilə (həmçinin Haliç vasitəsilə Macarıstan və Prikarpatye vilayətində yerləşən duz yataqlarından nəqliyyat vasitələri ilə qiymətli duz daşınılırdı), Almaniya, Çexiya, Avstriya və Polşadan olan taborlar Peremışl və Yaroslav şəhərlərini keçməklə, Baltikyanı ölkələrin limanlarından olan yüklər isə, Belz və Vladimir şəhərləri vasitəsilə son nöqtə olaraq Lvov şəhərinə daxil olurdular.

Lvovun Polşa krallığının tərkibinə daxil edilməsindən sonra, şəhər Mərkəzi Avropanın Yaxın Şərqlə, eləcə də Rus vilayətinin Baltika limanları ilə aparılan tranzit ticarətin ən önəmli mərkəzlərindən birisinə çevrilir. 1372-ci ildə Lvova "Anbarlaşdırma hüququ" təqdim olunmuşdur;^{[~ 10]} həm Polşadan, həm də digər ölkələrdən olan bütün özgə şəhər tacirləri Lvova daxil olmadan öz marşrutlarını davam etdirə bilməzdilər, onlar ilk olaraq Lvov şəhərinin tacirlər məhəlləsinə daxil olmalı və burada öz mallarının bir hissəsini yerli tacirlərə satmalı idilər. Yerli tacirlərə verilmiş bu hüququn və başqa imtiyazların sayəsində, Lvov tezliklə Şərqin və Qərbin, xüsusilə də Krım, Şimali Priçernomorye və Hanza ittifaqının şəhərləri arasında böyük ticari vasitəçilik mərkəzinə çevrildi. Lvov şəhərinə Almaniyadan, Flandriyadən, Macarıstandan, Çexiyadan, İtaliyadan, Böyük Litva knyazlığından və Krımda yerləşən Genuya koloniyalarından çoxsaylı ticarət nəqliyyatları daxil olurdu. Lvov XIV əsrdə bilavasitə olaraq Tana, Kaffa, Kiliya və Belqorod şəhərləri ilə vahid ticari ittifaqa daxil olur. Knyaz Mirçanın hökmranlıq dövründə Valaxiya ilə Lvovun tacirlərinin arasında qarşılıqlı sərfəli ticarət müqavilələri imzalanmışdır (1390-cı ildə imzalanmış müqavilə, 1409-cu ildə bir sıra dəyişikliklər ilə təkrarən təsdiqlənmişdir).^[98][2][11]

1439-cu ildə II VLad Drakul Lvov tacirlərinə onun hökmdarlıq etdiyi torpaqlarda ticarətlə məşğul olmalarına, habelə Valaxiya ərazisini keçməklə Osmanlı imperiyasının şəhərləri ilə əlverişli sazişlər bağlamalarına icazə verən xüsusi rüsxətnamə imzalayır. XV əsrin ikinci yarısında Lvov tacirləri Qdansk azad liman şəhəri ilə ticari əlaqələri möhkəmləndirməyə müvəffəq olurlar (Hanza ittifaqının ən vacib şəhərlərindən olan Qdansk vasitəsilə, tacirlər Skandinaviya yarımadası, İngiltərə, Şotlandiya, Niderland və Fransa ilə əlaqə qurmaq imkanı əldə edirdilər). 1460-cı ildə knyaz III Böyük Stefan Lvov tacirlərinə Moldaviya knyazlığının ərazisində geniş ticarət imtiyazlarını təqdim etdi (onlar mal-qaranı və hər şeydən öncə öküzləri, heyvan dərilərini, şərabları, bal, kürü və balıqları ixrac etmək hüququna malik idilər, bunun əvəzində isə, onlar Polşadan dəmir bıçaqlar, hörüklər, baltalar, həmçinin parçalar və gümüş məmulatları idxal etəməyə məcbur edilmişdilər). Parça, silah, at qoşqu ləvazimatları, kənd təsərrüfatı alətləri, dən, ağac, qatran, potaş, mum və bal kimi reeksport (yəni təkrar ixrac) olunması nəzərdə tutulan malların əksəriyyəti Lvov bazarlarında yerli əhali üçün satılırdı. Moldaviya, Valaxiya və Qdanskla yanaşı, Lvov tacirləri həmçinin Krakovda, Varşavada və Vilnoda aktiv ticarət əməliyyatlarını aparır və burada çoxlu sayda kontor binalarına sahib idilər.^[98][2]

Macarıstandan buraya şərab, gümüş, qızıl, mis, dəmir, barıt və mal-qara, Böyük Moskva knyazlığından isə xəz, mum, yuft, müxtəlif bədii məmulatlar gətirilirdi (Lvov tacirləri tez-tez Smolenskə, Novqoroda, Moskvaya və Rusiyanın başqa şəhərlərdə təşrif buyururdular). XV əsrin sonu — XVI əsrin başlanğıcında Lvovun xarici ticarətində kəskin dəyişikliklər baş verdi. Konstantinopolun və Şimali Priçernomoryenin Osmanlılar tərəfindən işğalından sonra tranzit şərq mallarıyla ticarət tənəzzülə uğradı (bu cür ticarətdə ermənilər, yəhudilər, italiyalılar və almanlar üstün idilər). Lvov tacirləri başqa bazarlara və mallara istiqamətini dəyişirdilər, şəhər dən, mal-qara, dəri, həmçinin ağac, mum, duz və şora kimi qiymətli məmulatların satışının əhəmiyyətli mərkəzinə çevrildi.^[11]

XVI əsrdə erməni, yunan və yəhudi tacirləri Lvov və Osmanlı imperiyasının şəhərləri arasında sıx ticarət münasibətlərini yenidən qaydaya saldılar. Şərqdən gətirilən malların arasında ipək, atlas, fars xalçaları, nadir dərilər, qızıl, kişmiş, ədviyyatlar, Suriya qoşqusu və ərəb çapağanları üstün idi.^[2]

XIV əsrin ikinci yarısında imperator III Kazimir Lvovda zərbxananın təsis edilməsinə və burada gümüş rus qroşikinin kəsilməsinə dair göstəriş verir (rus qroşiki tezliklə Şərqi Avropada ən yayılmış sikkəyə çevrildi). 1370–1372-ci illərdə durğunluq dörvünü yaşayan Lvov zərbxanasının təkrar fəaliyyət göstərməsinə Vladislav Opolçik təşəbbüs göstərmişdir, lakin onun hakimiyyət illərində gümüş sikkələr fərqli çəkidə və müxtəlif növlərdə kəsilirdi. 1378-ci ildən etibarən yeni Qalitsiya başçısı Emerikin nəzarəti altında Lvovda kral Macarıstanlı Lüdvikin adından sikkələr kəsilməyə başlanmışdır.^[99]

Lvov zərbxanasında kəsilən qroşiklərin son emissiyası kral II Vladislav Yagellonun idarəçilik dövrünə düşür. 1399-cu ildə, Qalitsiya torpaqlarında uzun illər mövcud olmuş muxtariyyətin tədricən ləğvi, həmçinin Qalitsiya və Krakov pul sistemlərinin unifikasiyası ilə əlaqədar olaraq, rus qroşikinin kəsilməsi (yəni buraxılışı) dayandırılmışdır. Lvov yarımqəpiyinin emissiyası isə bir müddət davam edirdi.

1353–1382-ci illərdə Lvovda III Kazimir, Vladislav Opolçik və Macarıstanlı Lüdvikin adından mis rus dinariləri kəsilirdi; onlar daxili bazarda xırda pul funksiyasını yerinə yetirirdilər. Kopa və ya 60 rus dinarisi 1 rus qroşikinə, müvafiq olaraq 2 rus qroşiki isə 1 Praqa qroşuna bərabər idi.

Vladislav Opolçik vergi sisteminə, şəhər maliyyələrinin və Lvovun torpaq mülkiyyətinin islahatlarına çox böyük diqqət ayırırdı. O, Lvova "anbarlaşdırmaq hüququnu" təqdim edən ilk şəxs olur (həmin qərar 1380-ci ildə Macarıstanlı Lüdvik tərəfindən təsdiq edilmişdir), tacirlərdən müxtəlif vergiləri toplayan Lvov mıtarı (müasir dildə gömrükçü və ya vergi inspektoru) vəzifəsini təsdiqləyir, şəhər məhkəməsi tərəfindən onun ərazisində baş verən hüquq pozuntularından əldə etdiyi qazancın yarısının şəhər xəzinəsinə keçirilməsini özündə ehtiva edən xüsusi priveley imzalayır. Opolçik Lvov gömrüklərindən və duz satışından əldə edilən gəlirin onda bir hissəsini katolik arxiyepiskopuna bağışlayırdı.

Şəhər torpaqlarının bir hissəsini knyaz vergilərin ödənişindən azad etdi, gəlirlərin önəmli hissəsini o, kilsələrin və şəhər infrastrukturunun inkişafına yönəldirdi (o, həmçinin kilsə torpaqlarını şəhər yurisdiksiyasından götürməyi qərara alır). Şəhər ətraflarının təsərrüfat fəaliyyətinin daha da intensivləşdirilməsi məqsədilə, Opolçik həmin rayonlarda məskunlaşan sakinləri 20 il müddətində vergidən və çinşdən tam azad etmək qərarını qəbul edir. Bundan başqa o, Moraviya və Sileziya vilayətlərindən olan istedadlı sənətkarların Lvova köçürülməsi üçün köməklik göstərirdi. II Vladislav Yagellonun göstərişi ilə 1405-ci ildə Kuyaviya ərazisində yerləşən və Tevton ordeninin tabeliyndə olan Dobjin (almanca Dobrin-an-der-Vayksel) şəhərinin və onun ətrafındakı torpaqlarının almanlardan satın alınması və buranın Polşa krallığının tərkibinə daxil edilməsi üçün Lvov sakinlərinə yeni və fövqəladə vergi növü tətbiq edilmişdir.^[100][101]

1425-ci ildə II Vladislav, təzə doğulmuş oğlu və gələcək Polşa kralı III Vladislava sədaqət andı içmiş bütün Lvov meşşanlarını və tacirlərini Polşa krallığının daxilində vergilərin ödənişindən tam şəkildə azad edir. Bununla kifayətlənməyən II Vladislav, 1426-cı ilin mart ayında bütün Lvov meşşanlarını kral elçilərini və şahin ovunu idarə edən boyarları atlar və arabalar ilə təmin etmək öhdəliyindən azad edir.

İqtisadi artım daimi bazarların yaranmasına imkan yaradırdı; burada kənd təsərrüfatı məhsulları və sənətkarların məmulatları ilə aktiv mübadilə prosesi yerinə yetirilirdi. 1472-ci ildən başlayaraq Lvovda ildə iki dəfə — yanvar və iyul aylarında iki həftə boyunca davam edən izdihamlı yarmarkalar açılırdı. Zəngin tacirlər, sənət ustalarının bir hissəsi, katolik kilsələr və monastırlar həmin aylarda sələmçiliklə məşğul olurdular.^[2][102] XVI əsrin sonunda Kornyakt, Kampian və Alembek ailələri sadə şəxslərlə yanaşı magistrat üzvlərini belə kreditləşdirməklə məşğul olaraq, Lvovun ən tanınmış maliyyəçilərinə çevrilirlər.^[1][103]

Yerli sakinlər arasında "kramnitsa" olaraq tanınan ticarətçi dükanlarının böyük hissəsi Bazar meydanında, eləcə də Qalitsiya və Krakov darvazalarının yaxınlığında yerləşirdi. Müasir Staroyevreyska və Serbska küçələrinin yerləşdiyi ərazilərdə yerli şəhər sakinləri bir vaxtlar mal-qara, Teatralna küçəsində (həmçinin müasir Adam Mitskeviç meydanı ilə Berinda küçəsinin kəsişdiyi sahədə) ət və süd, Krkovska küçəsində isə yaraq-əsləhələrin ticarəti ilə məşğul olurdular. Bazar meydanında magistrat və tanınmış şəhər sakinlərinin evləri yerləşirdi, burada aktiv ticarət və edam mərasimləri icra olunurdu; bura orta əsr Lvovunun ən canlı yeri hesab edilirdi.

Ruska və Serbska küçələrinin kəsişməsində yerləşən Lvov bankının baş binasının fasadında zondaj elementləri qorunub saxlanılmışdır; belə ki, binanın sanasiya və restavrasiya işləri zamanı, renessans üslublu fasad divarının daxilində "kərpic qotikası" üslubunda olan tağlar və hörülmüş pəncərə qalıqları aşkar edilmişdir.

Lvov tarixinin knyaz dövründən başlayaraq (XIII–XIV əsrlərin sonu), şəhər küçələri taxta tirlərlə döşənilməyə başlamışdı, yaşayış binaların bəziləri isə o dövrdə Avropa ölkələrində yayılmış faxverk tərzində inşa edilirdi (faxverk evləri, daxili gil və ya kərpiclə doldurulan taxta konstruksiyalardan ibarət idi). Qotika dövründə Lvov tipik polyak şəhərini xatırladırdı; çoxsaylı faxverk evləri tədricən daha erkən dövrlərə aid taxta tikililəri sıxışdırmağa başladı, müdafiə tikintiləri, məbədlər və patrisilərin iqamətgahları isə ancaq daş bloklardan və ya kərpicdən tikilməyə başladı. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində yüksək istehkam divarlarının daxili perimetri boyunca uzanmış və daşlarla döşənmiş küçənin fraqmentləri aşkar edilmişdir. Yaxınlıqda axan Poltva çayının və müdafiə qurğularının ikinci xətti yaxınlığında bir zamanlar mövcud olmuş sahilyanı küçənin qalıqları tapılmışdır.^[1]

Taxta tikililərin daş binalar ilə əvəz olunması prosesi, şəhəri şərqdən qərbə doğru uzanan ən qədim ticarət yolu boyunca və Bazar meydanının ətrafında yerləşmiş evlərdə izlənilir. Tez-tez baş verən yanğınlara görə taxta və faxverk yaşayış binaları, kamenitse adlanan impozant daş evlər ilə əvəz edilirdi (onların aktiv tikintisi XV–XVI əsrlərə təsadüf edir); həmin kamenitselərdən çox az hissəsi öz ilkin görünüşünü qoruyub saxlamışdır, barokko və rokoko dövrlərində həmin evlərin əksəriyyəti yenidənqurmaya məruz qaldıqları üçün orijinal renessans və ya daha qədim qotika elementlərini yalnız bünövrələrdə, birinci mərtəbələrdə və ya ayrı fraqmentlərdə müşahidə etmək olar. Çox vaxt həmin evlər zəngin tacirlərin isteklərinə uyğun olaraq modifikasiya edilirdilər, kifayət qədər hündür olmayan binalara yeni mərtəbələr əlavə olunur, birinci mərtəbələrdə isə mağaza vitrinləri quraşdırılırdı.^[1]

Rayets və digər şəhər məmurlarına mütləq şəkildə polyak tərzli əlbisələrin geyinmələri tapşırılırdı. Arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar edilmiş və XV–XVI əsrlərə aid edilmiş qotik tərzli ayaqqabı, uzun buruna və pəncə ilə daban hissəsində olduqca dar keçidə malik idi. Ayaqqabının yuxarı hissəsi tək vahid dəridən biçilmişdir. Tapılmış ayaqqabının bütün detalları keyfiyyətli tikişlərin köməyi ilə birləşdirilmişdir. XVI əsrdə şlyaxta üzvlərinin geyindiyi çəkmələrin boğaz hissələri müxtəlif rəngli dəri növlərindən — kordıban və ya tumacdan, meşşanların ayaqqabıları isə sadə qara və ya boz dəridən hazırlanırdı (orta əsr dəbinin bu cür xüsusiyyətləri ilə əlaqədar, Lvov sakinləri arasında Pan, öz müftələri ilə tanınır kimi zərbi məsəl meydana çıxır).^[102]

Lvovda bütün dini bayramlar (milli azlıqlara bir sıra məhdudiyyətlər qoyulurdu və onlar həmin şənlikləri əsasən yaşadıqları məhllələrdə bayram edirdilər), həmçinin Polşa krallarının taxta çıxmaları, taxtın varislərinin doğuluşları, dövlətin böyük hərbi qələbələri dəbdəbə ilə qeyd edilirdi. Şəhər kralın və ya başqa yüksəkvəzifəli qonaqların səfərləri zamanı öz simasını dəyişərək, daha da möhtəşəm olurdu. Müxtəlif təntənəli hadisələr zamanı magistrat ratuşada banketlər təşkil edirdi, həmçinin kasıb və yoxsul insanlara sədəqə verilməsi məqsdəilə xəzinədən pul ayırırdı.^[1] Tez-tez Orta əsrlərin məhkəmə və inkvizisiya dəftərçələrində adları qeyd olunan küpəgirən qarılar, cadugərlər, falçılar və bəsirətlilər Lvov şəhərinin ən məşhur folklor elementləri idilər. Onlar simvolik pul hesabına cadu və ya azar edirdilər, doğuş zamanı iştirak edirdilər, zəhər ağıları və amuletlər hazırlayırdılar, ticarət işlərində və şəxsi həyatda köməklik göstərirdilər. Deyilənlərə görə, Vinniki kəndində yerləşən Lısovka dağı cadugərlərin toplanış yeri idi.^[1]

Orta əsr cəmiyyətində kilsə çox böyük təsirdən istifadə edirdi. Dini məhdudiyyətlər etnik və dinlərarası əlaqələri çətinləşdirirdi. Yeni pravoslav kilsələrinin və sinaqoqların tikintisinə maneəçilik törədən katolik patrisilərin müxtəlif təzyiqlərinə baxmayaraq, Lvovda rusinlərin və ya yəhudilərin katolisizm keçidi çox nadir və ciddi müzakirə olunan hadisə hesab edilirdi. Rusinlərin əksəriyyəti öz qədim adlarını qoruyub saxlayırdı. Əgər müxtəlif dinlərin nümayəndələri nikaha daxil olurdularsa, onda bu daha çox dul kişilər və dul qadınlar arasında təkrar nikah şəklində baş verirdi. Əksər hallarda qarışıq nikahlar şəhər kənarlarında və şəhər kəndlərində baş verirdi, çünki, Sredmestye rayonunda belə nikahlar son dərəcə mənfi qəbul edilirdi, həmin nikahın nümayəndələri isə çox zaman cəzalandırılırdı. Qarışıq pravoslav-katolik nikahlardan olan uşaqları pravoslav kilsəsində xaç suyuna salmaq qadağan edilirdi, həmin uşaqlar güc yolu ilə təkrarən katolisizmə qayıdırdılar. Rusinlərin və polyakların arasında nikahların sayını azaltmaq üçün, qarışıq nikahların pozulması proseduru magistrat tərəfindən ciddi şəkildə yüngülləşdirilmişdir.^[11]

İstehkamlarla, val və xəndəklər ilə mühasirəyə alınmış Orta əsr Lvovu mühasirələr zamanı təmiz içməli su sıxıntısı yaşayırdı. Müdafiə xəndəklərində yerli sakinlər balıq yetişdirirdilər; xəndəklərə tökülən ətraf çaylar isə özləri ilə şəhərdən məişət və sənaye axıntılarını uzaqlaşdırırdılar. Əhalinin artması ilə istehkamların daxilində yerləşdirilmiş su quyuları içməli suya olan Lvov sakinlərinin ehtiyaclarını artıq təmin edə bilmirdi. Bundan başqa, qəbiristanlıqların şəhər mərkəzinə yaxın ərazidə yerləşməsi və güclü leysanların tez-tez baş verməsi əlavə problemlər yaradırdı; su quyularına bəzən tökülən axıntılar heç bir sanitar normalara cavab vermirdi. Sənət emalatxanaları, çörəkxanalar, "laznya" (ukr. Лазня) adlandırılan şəhər hamamları və pivə istehsalı ilə məşğul olan ev təsərrüfatları da böyük miqdarda su sərf edirdi.^[1]

Lvov su kəməri haqqında birinci məlumatlar XIII əsrin sonuna aiddir. Lev Daniloviç tərəfindən 1292-ci ildə imzalanan göstərişnamədə Qəsr dağında yerləşən su çeşməsindən Müqəddəs Nikolay bağları vasitəsilə Aşağı qəsr kompleksinə suyun aparılması məqsədilə inşa edilmiş daş novu barəsində xatırlamalar mövcuddur. Daha sonrakı dövrlərdə Yüksək qəsrin ətrafında mövcud olmuş çoxsaylı su mənbələri əsasında daş və taxta materiallarından olan nəhəng su toplayıcı sistem yaradılmışdır. Bu sistem köməyi ilə, təbii su dağlardan axaraq, borular vasitəsilə şəhərin bütün küçələrinə daşınılırdı. Başqa bir sutoplayıcı kompleks Lıçakov təpəsində, daha dəqiq desək Müqəddəs Ruh xəstəxanasına məxsus bağlarda yaradılmışdır (XVI əsrdə həmin bağların ərazisində tədricən hərbi hospitala çevrilmiş Bonifratlar monastırının əsası qoyulmuşdur). XIV əsrdə Lvovda yeni iki vəzifənin əsası qoyuldu; Vasserfürer adlanan birinci vəzifə sahibləri təmiz suları çəlləklərə dolduraraq, arabalar vasitəsilə şəhər boyunca daşıyırdılar, Vassertreger adlanan ikinci vəzifə sahibləri isə daha böyük həcmlərdə suları sifariş buyurmuş sahiblərin evlərinə gətiridilər, lakin hər iki vəzifəni icra edən şəxs, göstərdiyi xidmət əvəzində bəzən həddindən artıq pul tələb edirdi.^[1]

1997-ci ildə keçirilmiş genişmiqyaslı qazıntılar nəticəsində Yüksək qəsrdən müasir Knyaz Lev küçəsi boyunca axan çayın məcrası aşkar edilmişdir. XIV əsrdə həmin çay torpaqlanmış, onun məcrası boyunca isə keramik su kəməri salınmışdır (su kəməri müasir Bazar meydanın ətraflarında mövcud olmuş şərq tipli hamamı təmiz su ilə təmin edirdi).^[1]

XV–XVI əsrlərdə şəhər hakimiyyəti su təmini probleminin həllində fəal qərarlar qəbul edirdilər. 1404–1407-ci illərdə Peter Ştexerin rəhbərliyi altında Lvovda keramik boruların köməyi ilə suyun sərbəst axınını təmin edən birinci əhatəli su kəməri tikilmişdir, amma həmin boruların dəqiq mövcud olduğu yer indiyə kimi müəyyənləşdirilməmişdir. 1411-ci ildə əlavə olaraq daha 250 boru çəkilmişdir, növbəti iki il ərazində mövcud boru sistemi budaqlanaraq bütün müasir Köhnə şəhər ərazisini əhatə etməyə müvəffəq olmuşdur. 1464-cü ildə Qalitsiya şəhərkənarı rayonunda ilk sutoplayıcı sistem işə salınmışdır, 1471-ci ildə daha iki bu cür sistem Bazar meydanında yaradılmışdır. 1482–1492-ci illər arasında sutoplayıcı sistemlər həmçinin Krakov darvazaları yaxınlığında, Ratuşa binasının önündə, Krakovska küçəsində yerləşən qadın laznyasında və Dominikan monastırı ərazisində inşa edilmişdir.^[1][2][6] Əgər ilk su boruları keramik materiallardan hazırlanırdılarsa, sonrakı dövrlərdə "rurmaysterlər" (borular üzrə ixtisaslaşmış ustalar) boruların daha qənaətli və möhkəm taxta materiallardan hazırlanmasını qərara alırlar (onlar boru qismində palıd ağacının, qızılağacın və ya şam ağacının deşilmiş gövdələrini istifadə edirdilər). Borularının altında qazılmış səngərlər daşla və ya xüsusi məhlullar ilə bərkidilirdi, boruların birləşdiyi kəsiklərin səthi qatranla örtülürdü, taxta seksiyaların özləri isə qulplarla bərkidilir və möhkəm dəmirlə qandallanırdılar. Su kəmərinin keçdiyi yeraltı marşrut təhlükəsizlik məqsədilə ciddi sirr olaraq saxlanılırdı. XVI əsrin birinci yarısında bütün yeraltı borular Bazar meydanının mərkəzindəki ratuşa binasının qarşısında quraşdırılmış sutoplayıcılarında birləşirdilər, buradan isə taxta kəmərlərin köməyi ilə vahid su meydanın ətrafındakı zəngin meşşan evlərinə bölüşdürülürdü.^[1][2]

Minlərcə insanın həyatına son qoymuş taun, vəba və yatalaq epidemiyaları Orta əsr Lvovu üçün böyük fəalkət idi. Yazılı mənbələrdə qeydə alınmış ilk epidemiya 1288-ci ilin qış aylarına aid edilir (həmin dəhşətli epidemiyanın şəhəri mühasirəyə almış monqol qoşunlarının özləri ilə gətirdikləri ehtimal olunur). 1362-ci ildə baş vermiş taun epidemiyası da yerli əhalinin əksəriyyətinin ölümünə səbəb olmuşdur (1480 və 1484-cü illərdə şəhər magistratı tərəfindən həmin illərdə taun xəstəliyindən vəfat etmiş şəxslərin adları qeydə alınmışdır). 1497-ci ilin payızında Bukovina yaxınlığında baş vermiş döyüşdə məğlubiyyətə (burada söhbət 26 oktyabr 1497-ci ildə Moldaviya hökmdarı III Ştefan ilə Polşa kralı I Yan arasında baş vermiş Kozmin meşəsindəki döyüşdən gedir) uğramış polyak qoşunları geri çəkilərək, özləri ilə Lvova yenidən taun epidemiyasını gətirmişdilər.^[4][104]

Növbəti genişmiqyaslı epidemiyalar Lvovu 1547, 1572–1573, 1588, 1594 və 1599-cu illərdə sarsıtmışdır. Misal üçün 1547-ci ildə baş vermiş epidemiya zamanı kafedral məktəb təcili olaraq təxliyə edilmiş və magistrat rektora onun bütün maliyyə zərərlərini kompensasiya etməyə məcbur olmuşdur. 1587–1589-cu illərdə Lvovda ilk dəfə olaraq "ölüm burqomistri" vəzifəsi təsis edilmişdir; kütləvi epidemiyalar zamanı və ya onun ərəfəsində həmin burqomistrə xüsusi səlahiyyətlər təqdim olunurdu. 1599-cu ildə baş vermiş növbəti epidemiya zamanı təxminən 2 min Lvov sakini vəfat etmişdir (vəfat etmiş sakinlərin xatirəsinə Müqəddəs Voytsex kilsəsi ucaldılmışdır).^[105] Epidemiyalar zamanı ölmüş xristianlar şəhərin daxilindəki qəbiristanlıqlarda dəfn edilmirdilər. Günümüzdə Lıçakov qəbiristanlığı kimi tanınan ərazidə XVI əsrdə epidemiyalardan vəfat etmiş sakinlər basdırılırdı.^[4][6]

Monastırların və kilsələrin nəzddində mövcud olmuş qəbirisitanlıqlar Lvovun sanitar durumuna real təhlükə törədirdilər. Şəhər divarlarının daxilində istifadə edilən yeganə böyük qəbiristanlıq Latın kafedralının ətrafında yerləşirdi və katolik icmaya məxsus idi (həmin qəbiristanlıqdan günümüzə kimi yalnız Boim kapellası qorunub saxlanılmışdır). Avstriya idarəsi zamanı Lvovun bütün Orta əsr qəbiristanlıqları ləğv edilmişdir.^[4]

Özündə kasıblar üçün tibbi müəssisələrin və xeyriyyə sığınacaqlarının xüsusiyyətlərini birləşdirmiş birinci əlillər evləri kilsə və monastırların nəzdində yaradılmışdır. Onlar dini qardaşlıqların, həmçinin prixoda mənsub adamların və ayrı-ayrı zəngin şəhər sakinlərinin ianələri hesabına fəaliyyət göstərirdilər. Yerli sakinlər tərəfindən qısaca olaraq Şpital (alm. Spital‎) adlandırılan qədim Müqəddəs Yelizaveta hospitalının binası müasir İvan Podkova meydanı ərazisində imperator III Kazimir tərəfindən inşa etdirilmişdir. Aşağı qəsrin kapellasını (pravoslavlardan əvvəlcədən konfiskasiya edilmiş kapella, daha sonralar Müqəddəs Yekaterina və Müqəddəs Mariya Maqdalinanın şərəfinə katolik kilsə qismində təkrarən təqdis edilmişdir) hospital binasına birləşdirməyi qərara almış knyaz Vladislav Opolçik də xəstələrin müalicəsi üçün hospitala lazımi yardım ayırırdı. Hospitalın və ona bitişik kilsənin rəhbəri knyaz tərəfindən Lvov dəyirmanlarına təyin edilmiş vergilərdən əldə olunan pulla ilə öz məvacibini əldə edirdi. 1399–1408-ci illərdə (digər məlumatlara görə inşaat işləri 1377–1431-ci illərdə aparılırdı) Müqəddəs Ruh kilsəsinin tikintisi həyata keçirilmişdir, onun ətrafında formalaşan əlillər evi isə Müqəddəs Ruh xəstəxanası adlandırılmağa başlamışdır. Baş keşiş və magistrat üzvləri arasında XV əsrin başlanğıcından etibarən xəstəxananın ləvazimatı haqqında mübahisələr davam edirdi, və yalnız 1546-cı ildə Müqəddəs Ruh xəstəxanasının şəhər sakinlərinin öhdəliyinə tapşırılmasına dair yekdil qərar qəbul edilmişdir. Şəhər divarları daxilində yaradılmış digər əlillər evi Müqəddəs Stanislav adını daşıyırdı; Moldaviya hökmdarı tərəfindən 1509-cu ildə şəhərin mühasirə edilməsi zamanı, həmin ev yanaraq məhv edilmişdir.

Orta əsr Lvovunda aptek işi və əczaçılıq güclü şəkildə inkişaf etmişdir. İlk aptekin əsası, hazırkı Dominikanlılar monastırının yerində mövcud olmuş Lev Daniloviçin sarayında qoyulmuşdur. Həmin apteki 1270-ci ildə Levin həyat yoldaşı Macarıstanlı Konstantsiya təsis etmişdir. Sonrakı dövrlərdə apteklərin bir çoxu monastırlarınvə hospitalların nəzdində yaradılmağa başlandı (dərmanlardan başqa burada həmçinin ədviyyatlar, quru meyvələr, fındıqlar, şəkər, uzaq diyarlardan gətirilmiş düyü, sitrus meyvələri, sabun, şirnilər, müalicə otları, həmçinin şamlar, zeytun yağı, rənglər və başqa qənaətli mallar satılırdı). Xalq reseptləri və Avropa traktatları üzrə yaradılan dərman vasitələri həkimlər və cərrahlar, həm də şəxsi istifadə üçün bir çox meşşanlar tərəfindən hazırlanırdı.^[1]

1392-ci ilin şəhər xronikalarında və aktlarında əczaçı Klementin adı xatırlanır, 1445-ci ilə aid başqa bir xronikada Lvov vətəndaşlığını almağa müraciət etmiş Vasili Rusin haqqında məlumatlar var. XV əsrin ortalarında Lvovda əczaçı defisiti mövcud idi və magistrat bu səbəbdən yadelliləri dəvət etməyə, həmçinin məlhəmlərin və dərmanların alınmasına dair külli vəsait ayırmağa məcbur olur. XV əsrin ikinci yarısında formalaşan müasir görkəmli birinci daimi aptek binası Lvovun Bazar meydanı ilə Drukarska küçəsinin kəsişməsində yerləşirdi. 1574-cü ildə aptek binası zəngin Zentkeviç ailəsi tərəfindən satın alınır. XVI əsrin ikinci yarısında aptek binasına Martsin Stajaxovski adlı məşhur əczaçı alim rəhbərlik edirdi. O, magistrat tərəfindən vergi ödənişindən azad edilmiş likör satışına icazə əldə edir. 1596-cı ildə hərbi doktor rütbəsi almış erməni əsilli əczaçı Pavel Abrahamoviç tezliklə aptek binasının yeni sahibinə çevrilir.^[1][2]

Orta əsr həkimləri və aptekçiləri qanalma prosedurunu, eləcə də çiçək tozlarından hazırlanmış məlhəmləri geniş tətbiq edirdilər, xəstələrə, hamilələrə və uşaqlara macar şərabı, süddə üyüdülmüş kəhrəba, sirkədə həll edilmiş bal, fındıq, tinktura və duzlu sədəfotu, zəfəran, darçın, qərənfil (mixək tozu), sürvə və lyubistoka, sarımsaq və yaşıl sədəfotu cövhərini, it və digər heyvanların piyini verirdilər.^[1][4] Həmçinin bir çox Lvov aptekçiləri əlkimya ilə də maraqlanırdılar, lakin kilsə buna olduqca neqativ yanaşırdı və belə "tədqiqatçıları" cadugərlər kimi təqib edirdi. Bunabaxmayaraq, Lvov kimyaçıları Praqa və Almaniyada yaşayan digər "kolleqaları" ilə sıx dostluq münasibətləri saxlayırdılar.^[1]

Lvov portalı   Orta əsrlər portalı   Ukrayna portalı