Tərtər xanədanlığı

Tərtər xanədanı (bolq. Тертер), həm də Tərtərli və ya Terterovtsi (Тертеровци) — kuman mənşəli bulqar zadəgan və kral xanədanı,[1] 1280-1292, eləcə də 1300-1323-cü illər arasında İkinci Bolqar imperatorluğunu idarə edən Tərtəroba kuman zadəgan sülaləsinin bir qolu.

Tərtərlilər
Tərtər xanədanının gerbi
Tərtər xanədanının gerbi
Titul Knyaz, çar
Əcdadı Aldimir
Qohum soylar Şişman xanədanı
Mənşəyi kuman
Təbəəliyi Qızıl Orda
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mənşəyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas məqalə: Tərtəroba

Tərtərlilər əslən kuman mənşəli idi,[2] (Dəşt-i Qıpçaq konfederasiyasından)[3], Plamen Pavlova görə onlar kumanların ikinci dalğasının bir hissəsi olaraq 1241-ci ildən sonra Macarıstan krallığından gələn köç ərəfəsində Bolqarıstanda məskunlaşmış Tərtəroba kuman zadəgan sülaləsinin bir qolu idi. Tərtərobalar Kuman-qıpçaq konfederasiyasını 11-ci əsrin sonlarında, eləcə də 13-cü əsrin ortalarında Kotyan xanın hakimiyyəti altında idarə edirdilər.[4]

Monarxiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bolqarıstandakı sülalənin ən erkən nümayəndələri despot Aldimir (Eltimir) və onun böyük qardaşı Bolqarıstan imperatoru I Georgi (1280-1292) kimi tanınan Bolqarıstan imperatoru olmuş və bolqar Mariya ilə evlənmiş Georgi Terter idi. Onun hökmranlığından sonra Bolqarıstan faktiki olaraq Qızıl Ordanın nəzarəti altında idi, Noğay xan növbəti hökmdar Smiletsin (1292-1298) namizədliyini irəli sürdü, o da başqa bir zadəgan ailəsindən idi və qısa müddətə onun yerinə oğlu II İvan (1298-1299) keçdi. 1299-1300-cü illərdə Bolqarıstan monqol Çaka tərəfindən idarə olunurdu. Çaka Georgi Terterin oğlu, bolqarıstanlı Teodor Svetoslav (1300-1321) tərəfindən taxtdan salındı, bu da Tərtərlilərin ikinci səltənətinin başlanğıcı idi, bu da onun oğlu bolqarıstanlı II Georginin hakimiyyətini əhatə edirdi.

Tərtər sülaləsini qismən kuman mənşəli Şişman sülaləsi olan Vidin xanədanı davam etdirdi.[2]

Üzvləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Aldimir (Eltimir)
    • İvan Draquşin
  • Bolqarıstan kralı I Georqi (1280-1292-ci illərdə hökmranlıq etdi)
    • Bolqarıstanlı Teodor Svetoslav (1300-1321-ci illərdə hökmranlıq edib)
      • Bolqarıstan kralı II Georqi
    • Anna, Serb Stefan II Uroş Milutinin xanımı
    • Yelena, Çakanın xanımı

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ István Vásáry (2005) Cumans and Tatars, Cambridge University Press, p. 2
  2. ↑ 1 2 Vásáry, István. Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185-1365 (PDF). Cambridge University Press. 2005-03-24. ISBN 0-521-83756-1. 2016-03-03 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-07-12.
  3. ↑ "Cuman". Britannica Online Encyclopedia. 2008-05-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-08-25.
  4. ↑ Павлов, Пламен. "Авантюристът-скит" Алдимир и Теодор Светослав // Бунтари и авантюристи в средновековна България (bolqar). Варна: LiterNet. 2005. 2020-10-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-07-12.