Azərbaycanda balet
Azərbaycan baleti — baletin qollarından biri. Azərbaycan baletinin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub.
| Azərbaycan musiqisi | |
|---|---|
.jpg) | |
| Ümumi mövzular | |
| Janrlar | |
| Xüsusi formalar | |
| Milli musiqi | |
| Alt janrlar | |
| Media və təqdim etmə | |
| Musiqi festivalları | |
| Musiqi mediası | Mədəniyyət TV |
| Millətçilik və vətənpərvərlik mövzusunda mahnılar | |
| Milli himn | Azərbaycan himni |
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]XX əsrin erkən illəri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Azərbaycanda baletin yaranma tarixi 1940-cı ildən – Əfrasiyab Bədəlbəylinin "Qız qalası" baletinin səhnələşdirildiyi tarixdən hesablansa da, əslində onun rüşeymləri 1920-ci illərin əvvəllərində qoyulub.[1] Belə ki, 1923-cü ildə Bakıda özəl balet studiyası fəaliyyət göstərib.[1] Qeyd etmək olar ki, Azərbaycanın ilk balerinası Qəmər Almaszadə balet sənətinin sirlərini bu məktəbdə öyrənib.[1] Məktəbin məzunlarının ilk çıxışları klassik rus və Avropa baletlərinin Azərbaycanda tamaşaya qoyulması ilə bağlı olurdu.[2]
Azərbaycanın XKS-nın 1 iyul 1920-ci il tarixli qərarı ilə birləşmiş dövlət teatrı yaradıldı.[3] 1924-cü ildə opera və balet truppası bu teatrdan ayrılaraq müstəqil opera və balet teatrına (Azərbaycan və rus bölmələri ilə) çevrildi.[3]
1930-cu illərin sonlarında Azərbaycanda artıq milli baletin yaradılması üçün möhkəm zəmin var idi. 1939-cu ildə ildə Əfrasiyab Bədəlbəyli Bakı Xoreoqrafiya məktəbinin ilk buraxılışı münasibətilə uşaqlar üçün birpərdəli "Tərlan" baletini, bir ildən sonra isə məxsusi olaraq Qəmər Almaszadə üçün "Qız qalası" baletini yazmışdır.[1] "Qız qalası"nın yaranması bir sıra balet tamaşalarının yaranmasına səbəb oldu.[4] Bu dövrdə teatrda "Sonalar gölü", "Don Kixot", "Baxçasaray fontanı", "Esmeralda", "Qırmızı lalə" və s. baletlər tamaşaya qoyulmuşdur.[3] Balet truppasında V. Nejdanov, R. Potapova, O. Pokrovskaya, V. İ. Vronski və başqaları işləyirdilər.[3]
1940-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet truppası Qəmər Almaszadə, İrina Mixayliçenko, Leyla Vəkilova, Konstantin Bataşov, Adilə Almaszadə, S. Mirəliyeva kimi istedadlı balerina və rəqqaslarla təmsil olunurdu.[3]
1950-ci illər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində 1950-ci ildə tamaşaya qoyulan ikinci balet — Soltan Hacıbəyovun "Gülşən" baleti oldu.[5] Bu balet də Azərbaycanda balet incəsənətinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır.[5]
1952-ci ildə isə Qara Qarayevin "Yeddi gözəl" baletinin səhnəyə qoyulması Azərbaycan balet sənətində yeni musiqi dramaturgiyasının əsası qoyulmuşdur.[1] Qara Qarayevin bu əsəri, və onun 1958-ci ildə "İldırımlı yollarla" baleti Azərbaycanın teatr sənətinin dünyada şöhrət tapması işinə xidmət etdi.[1] Bəstəkar baş qəhrəmanların faciəli sevgisini kəskin münaqişəyə qədər yüksəldərək, mövzu etibarilə çağdaş, musiqi həllinə görə özgün tamaşa yaratmışdır.[3] Əsər aydın musiqi konsepsiyası, parlaq xarakterləri, Cənubi Afrika musiqi folklorundan böyük sənətkarlıqla istifadə edilməsi ilə diqqəti cəlb edir.[3] Həmin ildə Soltan Hacıbəyov müasir insanların həyatından bəhs edən "Gülşən" baletini yazdı.[3]
Bu dövrdə sonralar Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrın həyatında mühüm rol oynamış Rəfiqə Axundova, Y. N. Kuznetsov, A. S. Urvantsev, Maqsud Məmmədov və başqa balet solistləri səhnəyə gəldilər.[3]
1960-cı illər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Arif Məlikovun 1961-ci ildə yazdığı "Məhəbbət əfsanəsi" baleti nəinki Azərbaycanın, eləcə də dünyanın bir çox ölkələrinin opera teatrlarının repertuarında möhkəm yer tutmuşdur.[1] 1968-ci ildə Süleyman Sani Axundovun eyniadlı hekayəsi əsasında yazılmış "Qaraca qız" baleti Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrının səhnəsində tamaşaya qoyulmuşdur.[6] Bu balet həm də uşaqlar üçün yazılmış ilk böyük səhnə əsəridir.[6] 1969-cu ildə Parisdə "Şan Elize" teatrının səhnəsində keçirilən Beynəlxalq rəqs festivalında teatrın fəaliyyəti xüsusi qeyd edilmişdir.[5] Bu festivalda Azərbaycan balet artistləri Paris Rəqs Akademiyasının diplomuna layiq görülmüşlər.
1970-ci illər
[redaktə | mənbəni redaktə et]1970-ci illərin ən uğurlu səhnə əsəri isə Fikrət Əmirovun yaratdığı "Min bir gecə" baleti oldu.[1]
1980-ci illər
[redaktə | mənbəni redaktə et]
 | Bu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
1990-cı illər
[redaktə | mənbəni redaktə et] | Bu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
2000-ci illər
[redaktə | mənbəni redaktə et]2000-ci illərdə balet janrı Xəyyam Mirzəzadənin "Ağlar və qaralar", Aqşin Əlizadənin "Qafqaza səyahət" və Polad Bülbüloğlunun "Eşq və ölüm" və bir sıra yeni əsərlərlə zənginləşir.[3]
2010-cu illər
[redaktə | mənbəni redaktə et] | Bu altbaşlığı genişləndirmək lazımdır. |
Azərbaycan baletlərinin xronologiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Görkəmli sənətçilər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şəxslər
[redaktə | mənbəni redaktə et]Kişi
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Əfrasiyab Bədəlbəyli
- Əlirza Saçar Zərif
- Gülağası Mirzəyev
- Kamal Həsənov
- Maqsud Məmmədov
- Şəhriyar Cəfərov
- Zakir Ağayev
Qadın
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Roza Cəlilova
- Çimnaz Babayeva
- Leyla Vəkilova
- Mədinə Əliyeva
- Nelya Nəzirova
- Qəmər Almaszadə
- Rəfiqə Axundova
- Xumar Zülfüqarova
- Yulana Əlikişizadə
- Tamilla Şirəliyeva
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 "Balet haqqında". www.azerbaijans.com. www.azerbaijans.com. 10 July 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- ↑ "Azərbaycanda dünyəvi peşəkar teatrın yaradılmasının 125 illiyi haqqında". www.e-qanun.az. www.e-qanun.az. 25 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 "Mədəniyyət və turizm" (PDF). 31 August 2021 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- ↑ Sarıyeva, İradə. "Azərbaycanda balet sənətinin tarixi inkişafı..." www.baki-xeber.com. www.baki-xeber.com. İstifadə tarixi: 14 January 2016.[ölü keçid]
- ↑ 1 2 3 Fərəcova, Leyla. "AZƏRBAYCANDA OPERA TEATRI-DÜNƏN, BU GÜN, SABAH?". www.musigi-dunya.az. www.musigi-dunya.az. 25 March 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 may 2016.
- ↑ 1 2 "Azərbaycanda ilk uşaq baletinin müəllifi". www.azadliq.info. www.azadliq.info. 21 September 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 14 January 2016.
- ↑ 1 2 "Балетная энциклопедия - Азербайджанский балет". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-10.
- ↑ "Azərbaycan balet tamaşalarının xronologiyası". 2021-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-07.
- ↑ "Зулейха Байрамова - Детские оперы и балеты азербайджанских композиторов". 2021-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-02.
- ↑ "Балетная энциклопедия - Ариф Меликов". 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-10.
- ↑ "Джамиль Амиров - Сын Востока" (PDF). 2021-10-25 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2013-05-10.
- ↑ "Köçərli Ş. Azərbaycan bəstəkarlarının yaradıcılığında "Novruz" mövzusu. "Musiqi dünyası" jurnalı". 2021-10-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-10.
- ↑ "Галина Микеладзе - На сцене балеты Кара Караева". 2021-10-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-29.
- ↑ Bəstəkar Tofiq Bakıxanov: "Azərbaycan bəstəkarlarının balet yazmamasının səbəbi şəraitlə əlaqədardır" [ölü keçid]
- ↑ CVN TV. ""Dədə Qorqud baletini yenicə bitirdim" - İlahə Qismət" (az.). Youtube.com. 01.02.2019. 2022-03-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-02-01.