Kameralizm

Kameralizm (ing. cameralism) — XVII və XVIII əsrlərdə Almaniyada yaranmış iqtisadi və inzibati doktrinadır[1]. O dövrün Mərkəzi Avropa dövlətlərinin iqtisadi və sosial ehtiyaclarına cavab olaraq ortaya çıxan kameralizm, dövlətin gücünü artırmaq və mərkəzləşdirilmiş idarəetmə sistemini gücləndirmək məqsədilə hökmdarlara təlimat və qaydalar təklif edirdi.[2] Bu anlayışın adı alman dilindəki "Kameralwissenschaft" (kamaral elmlər) sözündən gəlir və dövlətin maliyyə və idarəetmə sahəsində gücləndirilməsini nəzərdə tuturdu.

Kameralizmin əsas məqsədi dövlətin rifahını artırmaq və iqtisadiyyatı dövlətin maraqları naminə idarə etməkdir. [3]Bu nəzəriyyə mərkəzi hökumətin gücünü və vəsaitini artırmaq üçün iqtisadi resurslardan daha effektiv istifadə etməyi hədəfləyirdi. Kameralistlər, xüsusilə mədən sənayesi, kənd təsərrüfatı və sənətkarlığın inkişaf etdirilməsini təşviq edir, dövlətin sərvətini artırmaq üçün əhalinin məhsuldarlığının və rifahının artırılmasını vacib sayırdılar.[4]

Kameralizmə görə, iqtisadiyyatın əsas məqsədi dövlətin maliyyə imkanlarını artırmaqdır, buna görə də, dövlət idarəçiliyi və iqtisadiyyatın idarə edilməsi bir-birinə sıx bağlıdır. [5]Bu nəzəriyyə müasir dövrdə merkantilizmin bir forması kimi qəbul olunur.[6]

Kameralizm, merkantilizmə bənzər şəkildə, dövlətdaxili iqtisadi fəaliyyəti təşviq edir və idxalı məhdudlaşdırmaqla, ixracı artırmağa çalışırdı. Dövlət bürokratlarının və məmurların xüsusi təlimi və təhsilinə böyük önəm verilirdi, çünki onlar dövlətin iqtisadi məqsədlərinə çatmasına dəstək olan əsas vasitəçilər kimi görülürdü. Bu baxımdan, dövlət məmurlarının təlim aldığı "kameral məktəblər" də mövcud idi.[7]

Kameralizm, müasir dövlət idarəetmə modellərinə təsir göstərən bir doktrin hesab olunur və Almaniyanın tarixi dövlətçilik ənənəsində yaranmışdır[8] .

Əsas prinsipləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kameralizmin əsas prinsipləri dövlətin iqtisadiyyata və cəmiyyətin idarə olunmasına fəal müdaxiləsi ilə bağlıdır. Bu prinsip və yanaşmalar aşağıdakılardır[9]:

  1. Dövlətə mərkəzli yanaşma: Kameralistlər dövlətin iqtisadi həyatda mərkəzi rol oynamasını dəstəkləyirdilər. Onlara görə, dövlətin müdaxiləsi ümumi rifaha xidmət etməli və əhalinin maraqlarını təmin etməlidir. Bu, laissez-faire (sərbəst bazar) iqtisadiyyatı ilə ziddiyyət təşkil edirdi.
  2. Dövlətin rifahı və gücü: Kameralizmə görə, dövlətin əsas məqsədi öz gücünü və əhalisinin rifahını artırmaqdır. Dövlət iqtisadi inkişafı və resursları artıraraq, siyasi və hərbi gücünü möhkəmləndirməlidir.
  3. Dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi: Kameralistlər hesab edirdilər ki, dövlət iqtisadiyyata geniş şəkildə nəzarət etməli və idarə etməlidir. Bu müdaxilə sayəsində dövlət iqtisadi səmərəliliyi artıraraq, cəmiyyətin ümumi rifahını yüksəldə bilər.
  4. Vergi sisteminin təkmilləşdirilməsi: Dövləti gücləndirmək üçün kameralizm vergi sisteminin effektiv şəkildə təşkilini vacib sayırdı. Vergilər toplanmalı və dövlət xərcləri səmərəli şəkildə idarə olunmalıdır.
  5. Əhali artımı: Kameralistlər hesab edirdilər ki, dövlətin güclü olması üçün əhalisinin sayı artmalıdır. Bu, həm əmək qüvvəsi, həm də vergi ödəyicilərinin sayını artıraraq dövlətin iqtisadi gücünü yüksəldir.
  6. İdxalı məhdudlaşdırmaq və ixracı artırmaq: Kameralizm daxili istehsalı artırmaq və xarici məhsullara asılılığı azaltmaq məqsədi daşıyırdı. İdxal məhdudlaşdırılaraq, ixracın artırılması və ticarət balansının müsbət olması əsas hədəflərdən idi.
  7. Sənaye və kənd təsərrüfatının inkişafı: Kameralistlər sənayenin və kənd təsərrüfatının inkişafını dəstəkləyirdilər. Dövlət bu sahələrə sərmayə qoyaraq, iqtisadi artımı təmin edə bilərdi.[10]
  8. Mərkəzləşmiş bürokratiya və idarəetmə: Kameralizmin ən önəmli prinsiplərindən biri güclü, səmərəli mərkəzləşmiş dövlət aparatıdır. Dövlət idarəetməsinin mərkəzləşdirilməsi və dövlət məmurlarının xüsusi təlim alması kameralizmin uğurunun əsas şərtlərindən hesab edilirdi.

Bu prinsiplər, kameralizmin əsas ideyalarını təşkil edir və dövlətin iqtisadi prosesləri idarə etməsinə əsaslanan bir idarəetmə modelinin yaranmasına zəmin yaratmışdır.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Lars Behrisch, "Statistics and Politics in the 18th Century". Historical Social Research/Historische Sozialforschung (2016) 41#2: 238-257. online Arxiv surəti 14 dekabr 2018 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2018-12-14 at the Wayback Machine
  2. ↑ "Definition of cameralism in English". Oxford Dictionaries. Oxford University Press. January 1, 2019 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. An economic theory prevalent in 18th-cent. Germany, which advocated a strong public administration managing a centralized economy primarily for the benefit of the state.
  3. ↑ Koerner, Lisbet. Linnaeus: Nature and Nation. Harvard University Press. 1999. ISBN 9780674005655.
  4. ↑ Wakefield, Andre. "Books, Bureaus, and the Historiography of Cameralism". European Journal of Law and Economics (ingilis). 19 (3). 2005-05-01: 311–320. doi:10.1007/s10657-005-6640-z. ISSN 0929-1261.
  5. ↑ Fonsesca, Gonçalo. "The Cameralists". www.hetwebsite.net. 2023-06-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-06-06.
  6. ↑ Tribe, Keith. Strategies of Economic Order. Cambridge University Press. 1995. ISBN 978-0521462914.
  7. ↑ Walter W. Davis. "China, the Confucian Ideal, and the European Age of Enlightenment". Journal of the History of Ideas. 44 (4). 1983: 523–548. doi:10.2307/2709213. JSTOR 2709213.
  8. ↑ Johanna M. Menzel. "The Sinophilism of J. H. G. Justi". Journal of the History of Ideas. 17 (3). 1956: 300–310. doi:10.2307/2707546. JSTOR 2707546.
  9. ↑ Jonsson, Fredrik Albritton. "Rival Ecologies of Global Commerce: Adam Smith and the Natural Historians". The American Historical Review (ingilis). 115 (5). 2010-12-01: 1342–1363. doi:10.1086/ahr.115.5.1342. ISSN 0002-8762. PMID 21246886.
  10. ↑ Koerner, Lisbet. "Linnaeus' Floral Transplants". Representations (ingilis). 47 (47). 1994-07-01: 144–169. doi:10.2307/2928789. ISSN 0734-6018. JSTOR 2928789. 2018-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-02.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Albion Small (1909), The Cameralists. The Pioneers of German Social Policy, Chicago: The University of Chicago
  • Andre Wakefield (2009), The Disordered Police State: German Cameralism as Science and Practice
  • J. Christiaens & J. Rommel, 2006. "Governmental Accounting Reforms: Going Back Where We Belong?," Working Papers of Faculty of Economics and Business Administration, Ghent University, Belgium 06/398, Ghent University, Faculty of Economics and Business Administration.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]