Təkamül iqtisadiyyatı

Təkamül iqtisadiyyatı — həm əsas iqtisadi, həm də təkamül biologiyasından ilham alan qeyri-adi iqtisadi düşüncə məktəbinin bir hissəsidir[1]. Əsas iqtisadiyyat kimi, kompleks qarşılıqlı asılılıqları, rəqabəti, böyüməni, struktur dəyişikliyini və maliyyə məhdudiyyətlərini vurğulayır, lakin bu hadisələrin təhlili üçün istifadə olunan yanaşmalarda fərqlənir[2].

Haqqında

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təkamül iqtisadiyyatı, iqtisadiyyatı firmalar, təşkilatlar, sənaye sahələri, məşğulluq, istehsal, ticarət və böyümə üçün dəyişən proseslərin, təcrübə və qarşılıqlı təsirlərdən müxtəlif agentlərin hərəkətləri yolu ilə təkamül metodologiyasından istifadə edərək öyrənir. Təkamül iqtisadiyyatı, texnoloji və institusional yeniliklərin rəqabət edən alternativlərə nisbətən çəkilən xərclər üçün daha çox yaşamaq dəyərini kəşf edən və toplayan müxtəlif fikirləri yaradaraq sınaqdan keçirərək təhlil edir. Mövcud dəlillər, xərc səmərəliliyinin uyğunlaşma səmərəliliyi ilə idarə oluna biləcəyini göstərir. Əsas iqtisadi düşüncə, çatışmazlıq və rasional agentlərin postulatlarından (yəni fərdi rifahlarını maksimum dərəcədə artırmaq üçün modelləşdirilmiş agentlərdən) başlayır, hər hansı bir agent üçün "rasyonel seçim" riyazi optimallaşdırmada sadə bir məşqdir. Yeni ortaya çıxan mürəkkəblik iqtisadiyyatı sahəsində, iqtisadi sistemlərə təkamül sistemi kimi baxma marağı yenidən artdı.

Təkamül iqtisadiyyatı nə seçim obyektlərinin, nə də qərar verənlərin xüsusiyyətlərini sabit olaraq qəbul etmir. Daha doğrusu, onun diqqəti iqtisadiyyatı daxildən dəyişdirən qeyri-tarazlıq proseslərinə və nəticələrinə yönəlmişdir. Bu proseslər, öz növbəsində, təcrübələrdən və qarşılıqlı əlaqələrdən öyrənə bilən və fərqliliyi dəyişməyə kömək edən məhdud rasionallığı olan müxtəlif agentlərin hərəkətlərindən irəli gəlir. Bu yaxınlarda bu mövzu təkamül oyun nəzəriyyəsinə [3] və Çarlz Darvinin təkamül metodologiyasına, eyni zamanda dairəvi və məcmu səbəbiyyətin qeyri-tarazlıq iqtisadi prinsipinə istinad etdi. İqtisadi dəyişikliklər haqqında əvvəlki fikirləri teleoloji və ya insan vəziyyətinin mütləq yaxşılaşdırılması kimi təmizləməkdə təbiidir[4].

Başqa bir yanaşma, rasional seçim nəzəriyyəsindəki uyğunsuzluqlar və qərəzlilik kimi problemləri izah etdiyi deyilən təkamül psixologiyasının prinsiplərini iqtisadiyyata tətbiq etməkdir. Faydalı yardım kimi əsas iqtisadi konsepsiyalar üstünlük olaraq atalar mühitində təkamül uyğunluğunu maksimum dərəcədə təmin edən üstünlük hesab edilir, lakin mövcud deyildir[5].

Sələflər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

XIX əsrin ortalarında Karl Marks, insan təbiətinin sabit olmadığı və sosial sistemin təbiətini təyin etmədiyi anlayışını təqdim edərək tarixi inkişaf mərhələlərinin bir diaqramını təqdim etdi; əksinə, insan davranışının meydana gəldiyi sosial və iqtisadi sistemin bir funksiyası olduğunu əsas götürdü.

Marks iqtisadi inkişaf nəzəriyyəsini iqtisadi sistemlərin inkişafının əsasları üzərində qurdu; xüsusən tarixin gedişində daha yüksək iqtisadi sistemlər aşağı sistemlərin yerini alacaqdır. Alt sistemlər daxili ziddiyyətlər və səmərəsizliklə əhatə olunmuşdur ki, bu da uzun müddət yaşamaqlarını mümkünsüz edir. Marksın sxemində feodalizmin yerini kapitalizm əvəzlədi və nəticədə onun yerinə sosializm gələcək [6].

Eyni zamanda, Charles Darwin tamamilə yeni formalara ("spesifikasiya") səbəb olan genişmiqyaslı dəyişikliklərdə kiçik təsadüfi varyasyonların toplana və hakim ola biləcəyi hər hansı bir prosesi başa düşmək üçün ümumi bir çərçivə hazırladı.

Bunun ardından qısa müddətdə Amerikalı praqmatik filosofların (Pirs, Ceyms, Con Dyui) əsərləri və hər şeyə çevrilmiş müxtəlif davranış nümunələri üçün (həm fərdi, həm də kollektiv) kataloqu və izahlı çərçivəsini inkişaf etdirməyə yönəlmiş iki yeni fənni - psixologiya və antropologiyanı qurdu. bütün sistematik müşahidəçilər üçün daha açıqdır. Dünya dövləti bir dəlil vəziyyəti ilə yaxınlaşdı və bu da əhəmiyyətli iqtisadi məsələlərin təhlili üçün daha "müasir" bir çərçivə hazırlamağı demək olar ki, qaçılmaz etdi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Daniel Friedman. Evolutionary economics goes mainstream: A review of the theory of learning in games. 8 (Journal of Evolutionary Economics). 1998-12-01. 423–432.
  2. ↑ Geoffrey Hodgson. Economics and Evolution. Ann Arbor, MI: University of Michigan Press. 1993. ISBN 978-0-472-10522-9.
  3. ↑ Daniel Friedman. On economic applications of evolutionary. 8. 15–43.
  4. ↑ Ulrich Witt. Evolutionary Economics (The New Palgrave Dictionary of Economics). London: Palgrave Macmillan UK. 2008. 1–9. ISBN 978-1-349-95121-5.
  5. ↑ Paul H Rubin, C. Monica Capra. The evolutionary psychology of economics (Applied Evolutionary Psychology). Oxford University Press. 2011-11-24. 8–15. ISBN 978-0-19-958607-3.
  6. ↑ Gregory, Paul R. Comparing economic systems in the twenty-first century (7th ed). Boston: Houghton Mifflin. 2004. ISBN 0-618-26181-8, 978-0-618-26181-9.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Aldrich, Howard E., Geoffrey M. Hodgson, David L. Hull, Thorbjørn Knudsen, Joel Mokyr and Viktor J. Vanberg (2008) ‘In Defence of Generalized Darwinism’, Journal of Evolutionary Economics, 18(5), October, pp. 577–96.
  • Canterbery, E. Ray (1998) 'The Theory of the Leisure Class and the Theory of Demand', in Warren G. Samuels (editor), The Founding of Institutional Economics (London and New York: Routledge) pp. 139-56.
  • Douma, Sytse & Hein Schreuder (2013). "Economic Approaches to Organizations". 5th edition. London: Pearson. ISBN 9780273735298
  • Geoffrey Hodgson (2004) The Evolution of Institutional Economics: Agency, Structure and Darwinism in American Institutionalism (London and New York: Routledge).
  • Richard R. Nelson and Sidney G. Winter . (1982). An Evolutionary Theory of Economic Change. Harvard University Press.
  • Shiozawa, Yoshinori (2004) Evolutionary Economics in the 21st Century: A Manifext, Evolutionary and Institutional Economics Review 1(1), November, pp. 5–47.
  • Winter, Sidney G. "natural selection and evolution". The New Palgrave Dictionary of Economics. 3. 1987: 614–17.
  • Thorstein B. Veblen (1898) ‘Why Is Economics Not an Evolutionary Science?’, Quarterly Journal of Economics, 12(3), July, pp. 373–97.
  • Madureira, A., den Hartog, F. & Baken, N., "A holonic framework to understand and apply information processes in evolutionary economics: survey and proposal", Netnomics (2016) 17: 157. doi:10.1007/s11066-016-9107-1 (http://rdcu.be/nqEg).

Jurnallar

[redaktə | mənbəni redaktə et]