İnstitutsionizm

İnstitusionizm — müasir mərhələdə postsosialist transformasiyasının nəzəri mənbəyi kimi də baxılır. O, iqtisadi təfəkkür və düşüncəni istiqamətləndirir.[1] Burada iqtisadi qərarların qəbulunda — institutlar, dövlət, qanunçuluq, ictimai təşkilatlar, strukturlar, ənənə və sair iqtisadi, qeyri-iqtisadi xarakterli təsisatlar mühüm rol oynayaraq, iqtisadi münasibətlər[2] şəbəkəsində əhəmiyyətini nümayiş etdirir. İqtisadi münasibətlərin subyektlərini, şəxsi maraqlarını öyrənməyə etiraz edən institusionizm ictimai motivlərə, insanların davranışlarına üz tutur və bazarın avtomatik tənzimlənməsi konsepsiyasını tənqid edir.

İqtisadiyyat
Əsas kateqoriyalar
Mikroiqtisadiyyat
Makroiqtisadiyyat
İqtisadi təlimlər tarixi
İqtisadi metodologiya
Alternativ iqtisadiyyat
Texniki metodlar
Riyazi iqtisadiyyat
Ekonometrika
Təcrübi iqtisadiyyat
Milli Hesablar Sistemi
Sahələr və alt sahələr
Təhsil
Səhiyyə
Əmək
Oyunlar nəzəriyyəsi
Artım
Kənd təsərrüfatı
Təbii ehtiyatlar
Davranış
İqtisadi sistem
Beynəlxalq
Portal:İqtisadiyyat

İnstitutsionizm — siyasi, iqtisadi və sosial məsələlərin tədqiqində institutların (rəsmi və qeyri-rəsmi qaydalar, strukturlar və normativlər) rolunu vurğulayan nəzəriyyədir. [3][4]Bu yanaşma cəmiyyətlərin necə formalaşdığını, inkişaf etdiyini və dəyişdiyini anlamağa çalışır. İnstitutsionizm müxtəlif sahələrdə, o cümlədən siyasi elmlər, iqtisadiyyat və sosiologiyada geniş istifadə olunur.

İnstitutsionizm müasir dünyada siyasət və iqtisadiyyatın anlaşılmasında mühüm yer tutur. Bu yanaşma institutların cəmiyyətlərin formalaşmasında və dəyişməsində əsas rol oynadığını göstərir.[5]

Əsas təsnifatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Klassik (tarixi) institutsionizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnstitutları tarixən inkişaf edən və cəmiyyətlərin formalaşmasında uzunmüddətli təsir göstərən strukturlar kimi qəbul edir. [6]Tarixi hadisələrin və institutların inkişaf trayektoriyasını izah edir. "Patologiya asılılığı" (ing. path dependency) anlayışı ilə izah olunur. Yəni, keçmişdə qəbul edilmiş qərarlar gələcəkdəki inkişafı məhdudlaşdırır.

Yeni institutsionizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yeni institutsionizm (Neo-institutsionizm) XX əsrin sonlarında inkişaf etmişdir. İctimai davranış və institutlar arasındakı qarşılıqlı təsirə diqqət yetirir. Qanunvericilik, mədəni normlar, bazar mexanizmləri və digər institutların insanlar və təşkilatlar üzərindəki təsirini araşdırır.[7]

Sosioloji institutsionizm

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnstitutların yalnız rəsmi qurumlar deyil, həm də dəyərlər, [8]mədəniyyətlər və sosial normalar kimi qəbul edir. Sosial strukturların cəmiyyətlərin qərar qəbuletmə prosesindəki rolunu vurğulayır.

Rasional seçim institutsionizmi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnsanların fərdi qərarlarını maksimum mənfəət əldə etmək üçün verdiklərini qəbul edir. İnstitutlar, fərdi qərar qəbuletməni strukturlaşdıran qaydalar sistemidir.[9]

Tərifi və növləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İnstitutlar, cəmiyyətin fəaliyyətini tənzimləyən və sosial münasibətləri strukturlaşdıran qayda və normalar toplusudur. İki əsas kateqoriyaya bölünür[10]:

  1. Formal institutlar
    • Qanunlar, konstitusiyalar, idarəetmə strukturları və təşkilatlar.
    • Məsələn, məhkəmələr, parlamentlər, banklar[11].
  2. Qeyri-formal institutlar
    • Sosial normativlər, mədəni dəyərlər, adətlər.
    • Məsələn, ailə dəyərləri, qeyri-rəsmi iqtisadi sistemlər.

İnstitutsionizmin məşhur nümayəndələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. Torsteyn Veblen — iqtisadiyyat və sosiologiyada klassik institutsionizmin banilərindən biri.
  2. Duqlas Nort — yeni institutsionizmin inkişafına mühüm töhfə verən iqtisadçı.
  3. Elinor Ostrom — qeyri-formal institutların və kollektiv idarəetmə mexanizmlərinin araşdırılması üzrə işləri ilə tanınır.[12]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Li, Rita Yi Man and Li, Yi Lut (2013) The relationship between law and economic growth: A paradox in China Cities, Asian Social Science, Vol. 9, No. 9, pp. 19–30, https://ssrn.com/abstract=2290481
  2. ↑ M. Klaes (2008). "transaction costs, history of," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract. Arxiv surəti 28 sentyabr 2017 tarixindən Wayback Machine saytında
  3. ↑ Walton H. Hamilton (1919). "The Institutional Approach to Economic Theory," American Economic Review, 9(1), Supplement, pp. 309–18. Reprinted in R. Albelda, C. Gunn, and W. Waller (1987), Alternatives to Economic Orthodoxy: A Reader in Political Economy, pp. 204- 12.
  4. ↑ D.R. Scott, "Veblen not an Institutional Economist." The American Economic Review. Vol. 23. No.2. June 1933. pp. 274–77.
  5. ↑ Warren J. Samuels ([1987] 2008). "institutional economics," The New Palgrave: A Dictionary of Economics . Abstract. Arxiv surəti 13 oktyabr 2017 tarixindən Wayback Machine saytında
  6. ↑ "AMERICAN INSTITUTIONAL SCHOOL". 19 March 2009. 19 March 2009 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 1 April 2018.
  7. ↑ Malcolm, Dewey and Reese Rutherford (2008). "institutionalism, old," The New Palgrave Dictionary of Economics , 2nd Edition, v. 4, pp. 374–81. Abstract. Arxiv surəti 28 sentyabr 2017 tarixindən Wayback Machine saytında
  8. ↑ Heilbroner, Robert. The Worldly Philosophers (seventh). London: Penguin Books. 2000 [1953]. 221, 228–33, 244. ISBN 978-0-140-29006-6.
  9. ↑ Galbraith (1958) Chapter 2 (Although Galbraith claimed to coin the phrase 'conventional wisdom,' the phrase is used several times in a book by Thorstein Veblen that Galbraith might have read, The Instinct of Workmanship.)
  10. ↑ Veblen, Th. 1898 "Why is Economics Not an Evolutionary Science?", The Quarterly Journal of Economics, 12.
  11. ↑ David Hamilton, "Why is Institutional economics not institutional?" The American Journal of Economics and Sociology. Vol. 21. no. 3. July 1962. pp. 309–17.
  12. ↑ Dean Lueck (2008). "property law, economics and," The New Palgrave Dictionary of Economics , 2nd Edition. Abstract. Arxiv surəti 21 mart 2017 tarixindən Wayback Machine saytında

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]