Salamanka məktəbi

Salamanka məktəbi (isp. Escuela de Salamanca) — XVI əsrdə İspaniyada formalaşan və əsasən Salamanka Universitetinə bağlı olan bir fəlsəfi və teoloji məktəb. Bu məktəb dövrün əxlaq fəlsəfəsi,^[1]iqtisadi nəzəriyyələr və insan hüquqları kimi mövzularını əhatə edən müzakirələrə öncülük etmişdir. Məktəbin təmsilçiləri o dövrdə İspaniya imperiyasının müxtəlif sosial və siyasi problemlərini fəlsəfi və hüquqi baxımdan araşdırır, əsasən təbii hüquq və hüquqi ədalət üzərində dayanırdılar.^[2]

Salamanka Məktəbinin əsas nümayəndələrindən biri Dominik ordeninə mənsub olan məşhur İspan teoloqu və filosofu Fransisko de Vitoria idi. O, insan hüquqları, beynəlxalq hüquq və ədalətli müharibə konsepsiyası kimi mövzuları araşdıraraq, müasir beynəlxalq hüququn təməlini qoymuşdur.^[3][4] Eyni zamanda, Dominqo de Soto, Martin de Azpilkueta və Lui de Molina kimi filosoflar da bu məktəbin məşhur simalarından idi.^[5]

Təbii hüquq prinsiplərinə böyük əhəmiyyət verirdi.^[6] Bütün insanların təbii hüquqlarının olduğunu və bu hüquqların pozulmaz olduğunu irəli sürürdü. Beynəlxalq hüququn və ədalətli müharibənin təməl prinsiplərini inkişaf etdirirdi. Kapitalizmin ilkin formaları ilə bağlı iqtisadi müzakirələrə və bazar iqtisadiyyatı anlayışına töhfələr verirdi. Bu məktəb Avropada maarifçiliyə və insan hüquqlarının inkişafına böyük təsir göstərmiş, müasir hüquqi və əxlaqi anlayışların formalaşmasında önəmli rol oynamışdır.^[7]

Salamanka məktəbi XVI əsrdə iqtisadi nəzəriyyələrin inkişafına əhəmiyyətli töhfələr verən bir düşüncə mərkəzi idi. Məktəbin iqtisadi rolu daha çox əxlaq fəlsəfəsi, təbii hüquq və sosial ədalət prinsipləri üzərində qurulmuşdu. Onlar iqtisadi məsələlərə əxlaqi və hüquqi baxımdan yanaşaraq, iqtisadi fəaliyyətin ədalət prinsiplərinə əsaslanmalı olduğunu irəli sürürdülər. Salamanka məktəbi, iqtisadi nəzəriyyələrə gətirdiyi bu yeniliklərlə kapitalizmin formalaşmasına şərait yaratmış, gələcək iqtisadi düşüncələrin, xüsusilə də klassik iqtisadi nəzəriyyələrin təməl prinsiplərini formalaşdırmışdır.

Salamanka Məktəbinin iqtisadi rolu aşağıdakı sahələrdə özünü göstərirdi:^[8]

• Qiymət və bazar mexanizmi — Salamanka məktəbi ilk dəfə olaraq təbii qiymət anlayışını irəli sürmüşdü. Onlar tələb və təklifin qiymətlərin formalaşmasında əsas rol oynadığını iddia edirdilər. Fransisko de Vitoria və Lui de Molina kimi filosoflar bazar qiymətlərinin təbii şəkildə tələb-təklifə uyğun formalaşmasını və bunun ədalətli hesab edilə biləcəyini vurğulamışdılar.
• Pul və inflyasiya nəzəriyyəsi — Salamanka məktəbi, xüsusən də Martin de Azpilkueta, inflyasiya ilə bağlı nəzəriyyələri irəli sürdü. İspaniya imperiyasının qızıl və gümüş axını nəticəsində qiymətlərin artmasını izah edən Azpilkueta, pul təklifi artdıqca onun dəyərinin azaldığını və nəticədə inflyasiyanın baş verdiyini göstərmişdir. Bu yanaşma daha sonra müasir pul nəzəriyyələrinin əsasını təşkil etmişdir.
• Faiz və kredit məsələləri — Salamanka məktəbi, borca verilən faiz məsələsinə yeni və humanist yanaşma təqdim etmişdir. O dövrdə katolik kilsəsi faiz götürməyi qadağan edirdi.^[9] Ancaq Salamanka filosofları kreditin riskini və zamanın dəyərini nəzərə alaraq, bəzi hallarda faizin iqtisadi baxımdan əsaslandırıla biləcəyini irəli sürürdülər. Bu fikir sonrakı dövrlərdə kapitalizmin inkişafına şərait yaratdı.
• Ədalətli əmək haqqı — Salamanka məktəbi əmək haqqının ədalətli və uyğun şəkildə müəyyən edilməsini müdafiə edirdi. Onlar işçinin əməyinə görə layiqli əmək haqqı almasını, yəni işçinin iş şəraiti və yaşayış səviyyəsi nəzərə alınaraq əmək haqqının müəyyən edilməsinin zəruriliyini vurğulayırdılar.^[10]
• Ticarət və mübadilə — Salamanka filosofları sərbəst ticarətin əhəmiyyətini vurğulayır və dövlətin iqtisadiyyata qarışmasının məhdudlaşdırılmasını müdafiə edirdilər. Onlar sərbəst ticarətin təbii bir bazar yaratdığını və bunun ədalətli qiymətlər üçün vacib olduğunu hesab edirdilər.^[11]

• Alves, André Azevedo. John Meadowcroft (redaktor). The Salamanca School (Major Conservative and Libertarian Thinkers). Continuum International Publishing. 2010.
• Chaufen, Alejandro A. Scholastics/School of Salamanca // Hamowy, Ronald (redaktor). The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: SAGE Publishing; Cato Institute. 2008. 450–52. doi:10.4135/9781412965811.n275. ISBN 978-1-4129-6580-4. LCCN 2008009151. OCLC 750831024.
• Chojnowski, Peter. "'Corporation Christendom': The True School of Salamanca". The Angelus. Kansas City, MO: Angelus Press. XXVIII (1). January 2005. ISSN 1073-5003.. Contends that the alleged economic liberalism is based on a misreading of scholastic texts.
• Velasco Sánchez, José Tomás. La Escuela de Salamanca. Concepto, miembros, problemas, influencias, pervivencias. Bubok Publishing, S.L. Madrid. 2015. ISBN 978-84-686-6627-3.
• Vitoria, Francisco de. Vitoria: Political Writings (ingilis). Cambridge [England]: Cambridge University Press. 31 October 1991. ISBN 978-0-521-36714-1.

• The School of Salamanca A Digital Collection of Sources and a Dictionary of its Juridical-Political Language.
• Decock, Wim. Theologians and Contract Law: The Moral Transformation of the Ius commune (ca. 1500-1650). Leiden/Boston: Martinus Nijhoff Publishers. 2013. ISBN 978-90-04-23285-3.
• Decock, Wim. Spanish Scholastics on Money and Creditpages=267–283 // D. Fox; W. Ernst (redaktorlar ). Money in the Western Legal Tradition: Middle Ages to Bretton Woods. Oxford: Oxford University Press. 2016. doi:10.1093/acprof:oso/9780198704744.003.0014. ISBN 978-0-19-870474-4.
• The School of Salamanca on the History of Economic Thought website.