Postkeynsçilik

Postkeynsçilik (ing. post-Keynesian economics) — Con Meynard Keyns təlimlərinin ən ardıcıl davamçısı olduğunu iddia edən iqtisadi düşüncə istiqaməti[1].

Postkeynesçilər, neokeynesliləri C. M. Keynsin Ümumi Məşğulluq, Faiz və Pul Nəzəriyyəsinin ruhundan kənara çıxdıqlarını tənqid edirlər. Onların fikrincə, neokeynsizm (hiksist keynsçilik[2] adlanır) neoklassik nəzəriyyə ilə güzəştə getmək, Keyns nəzəriyyəsini müvazinət (statik) modellərinə endirmək cəhdidir. Eyni zamanda, Keyns nəzəriyyəsində iqtisadiyyat, postkeynsçiliyə görə, gələcəyin qeyri-müəyyənliyinin və iqtisadi agentlərin gözləntilərinin mühüm rol oynadığı tarazlıq (dinamik) xarakter daşıyır.

Postkeynsçiliyin öyrənilməsi problemləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu meyarlara görə müəyyən alim-iqtisadçıları daxil etmək və ya istisna etmək üçün postkeynsçilik cərəyanlarının necə təyin ediləcəyi barədə elm adamları arasında bir fikir birliyi yoxdur. Bunun səbəbi, yuxarıda verilmiş postkeynsçiliyin özünün çox dar tərifi ilə əlaqədardır, çünki praktikada Keynsin fikirlərinin tamamilə davamçısı olduğunu iddia etməyən, lakin neoklassik və digər makroiqtisadi yanaşmalarla mübahisə edən, pulun əhəmiyyətsizliyini inkar edən və prinsipcə postkeynsçiliyin nəzəri müddəaları altında fikirlərinə düşən bir çox alim var. Mark Blauqa görə “Bəlkə postkeynsçilik iqtisadi nəzəriyyəsinin bütün nümayəndələrinin ortaq cəhəti yalnız ortodoksaldır: ortodoksal neoklassik fayda maksimumlaşdırmasının rədd edilməsi və IS / LM modelindən istifadə edərək Keynsin sadələşdirilmiş şərhi”[3].

Postkeynsçiliyin təsnif etmək cəhdlərindən biri də Rik Holt tərəfindən "Amerika" və "Avropa" ya bölünməsi idi, bunların əsas fərqləri birinci məktəbin daha çox makroiqtisadi nəzəri məsələlərə yönəldilməsi, ikincisi isə real aktual makroiqtisadi problemlərlə məşğul olması idi. Bununla birlikdə, bu təsnifat tam deyilə bilməz, çünki elm adamlarının iqtisadiyyatı öyrənərkən istifadə etdikləri müxtəlif xüsusiyyətlər nəzərə alınmır.

Postkeynsçiliyin üç istiqaməti olduğu daha uğurlu təsnifat nəzərdən keçirilir. Bu, postkeynsçilərin fundamentalist postkeynsçilərə, neorikardçılara və Mixail Kaletski və Con Robinsonun fikirlərinə sadiq qalanlara bölündüyü O. Hamod və C. Harkortun təsnifatıdır. Ancaq bu yanaşma tənqid edildi. Məsələn, Amerikadan sonrakı Keynsçilik məktəbi arasında sıralana bilən P. Davidson, yalnız fundamentalistlərin Keynsçilər kimi təsnif edilə biləcəyinə inanır[4].

Əsas müddəalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Başlanğıcda postkeynesçilik Con Meynard Keynsin davamçıları tərəfindən inkişaf etdirilən Keynsçilik çərçivəsində bütün iqtisadi fikirlər kimi başa düşülürdü. Lakin sonradan sonrakı keynsçilər, Keynsin Ümumi Nəzəriyyəsinin ruhunu qorumağa çalışaraq neokeynsçiliyə alternativ istiqamətli nümayəndələri adlandırmağa başladılar.

Əvvəla, postkeynesçilər əvvəllər bu iqtisadi istiqamətdə qəbul edilmiş pul kütləsinin məşğulluğa və iqtisadi böyüməyə təsir göstərmədiyi iddiasını inkar edirlər. Pul həm firmalar, həm də ev təsərrüfatları üçün ən vacib vasitə olduğundan, iqtisadi fəaliyyətlərində və proqnozlarında vacib rol oynayan onlardır. Maliyyə qeyri-sabitliyi kontekstində eyni investisiya və məcmu tələbin qeyri-sabitliyi müşahidə olunur. Həm də dövriyyədəki pul miqdarının mikroiqtisadi səviyyədə artması ilə müxtəlif məhsullarda qiymət artımı olur və bu da müəyyən dəyişikliklərə səbəb olur.[5][6]

Postkeynesçilər, iqtisadiyyatın və xüsusilə makroiqtisadiyyatın erqodik dinamik sistemlər olduğu neoklasik nəzəriyyəsinə meydan oxuyur. Gələcəyin, alınan qərarların nəticəsinin keçmişin təcrübəsinə əsaslanaraq proqnozlaşdırıla bilməyəcəyinə inanırlar, çünki inkişaf sonrakı hər bir mərhələsində dinamik bir sistem olaraq iqtisadiyyat əvvəlki vəziyyətə qayıtmır. Gələcəyin əsas qeyri-müəyyənliyi postkeynesçilər məktəbinin əsasını təşkil edir və bu gələcək yalnız qeyri-müəyyən deyil, bilinmir. Postkeynesçilər bunu iqtisadiyyatın inkişafı ilə bağlı proqnoz vermək üçün lazımi konsepsiya və vasitələrin hələ yaradılmamış ola bilməsi ilə əlaqələndirirlər.

Postkeysnçilik ilk növbədə uzunömürlü adlanan varlıqların ikincisində görünməsi, yəni iqtisadiyyatı zaman məkanına gətirən müxtəlif avadanlıqlarla meydana çıxması ilə fərqlənən ibtidai və mürəkkəb iqtisadi sistemləri açıq şəkildə ayırır. Postkeynsistlər neoklassik nəzəriyyəni tənqidlərində neoklassiklərin ibtidai iqtisadiyyatı kompleks iqtisadiyyatdan tam ayırd edə bilmədiklərini və nəzəri quruluşlarında müasir iqtisadiyyatı sadələşdirə bilmədiklərini vurğulayırlar. Zamanla əlaqəli problemlərin (keçmişi dəyişdirə bilməməsi və gələcəyin əsas qeyri-müəyyənliyi) yalnız mürəkkəb bir iqtisadi sistemə xas ola biləcəyini və bu səbəbdən lazımsız xərclərə yol verməmək üçün iqtisadi fəaliyyətlərin əlaqələndirilməsinə ehtiyac olduğunu iddia edirlər.[7]

Postkeysnçilik tərəfindən dövlətin iqtisadiyyatda rolu da yenidən müəyyənləşdirilmişdir. Ən vacib funksiyanın, bazarda (və ya J.M. Keynsin terminologiyasında) fərqli aktyorlar arasında bağlanan və mahiyyət etibarilə kapitalın gələcək taleyini həll edən və söz mövzusu müqavilələrə riayət edilməsinə nəzarət etmək və kapitalın gələcək taleyini müəyyənləşdirməkdir. iqtisadi fəaliyyət. Post-Keynsçilər bu funksiyanı iqtisadiyyatı sabitləşdirmək üçün inhisarlara qarşı mübarizə və fövqəladə vəziyyətlərə müdaxilə funksiyasından daha vacib hesab edirlər, çünki gələcəyin əsas qeyri-müəyyənliyinin azaldılmasına birbaşa təsir göstərən birbaşa müqavilələrdir.[8] Postkeysnçilikdə iqtisadiyyatı tənzimləyən və bütün səviyyələrdə idarə edən əsas vasitə rolunu oynayan birbaşa müqavilələrdir. Keynesiyalıların pula verdiyi əhəmiyyətə qayıdıb gəldiyimiz yer budur. Perspektiv müqavilələrindəki öhdəliklərin ölçüsü və onların icrası üçün vasitə olan pul olduğuna inanırlar. Beləliklə, pulun rolu onsuz da yalnız mübadilə vasitəsindən kənara çıxır və onu ən vacib qurum halına gətirir, çünki onların üzərinə forvard müqavilələri tikilir, bunun sayəsində bütün iqtisadiyyat qeyri-müəyyənliyi azaltmaqla tənzimlənir. Və yalnız pulun mübadilə vasitəsi deyil, bütöv bir qurum olduğu iqtisadiyyata yalnız bazar deyil, pul iqtisadiyyatı da deyilə bilər [8].

Pul kütləsinin (pul kütləsinin) formalaşması ilə bağlı postkeysnçilik fikirlər keynsçilik və neoklassik nəzəriyyəyə ziddir. Əgər Keyns özü və neoklassiklər pul kütləsini mərkəzi bank tərəfindən, yəni ekzogen olaraq meydana gətirdiyini iddia edirdilərsə, post-Keynesyenlər pul kütləsinin dövlət daxilində müxtəlif iqtisadi münasibət subyektlərinin fəaliyyəti ilə, yəni endogen olaraq meydana gəldiyini iddia edirlər. Pul kütləsi, əsasən müəssisələrin əsas kapitalını əldə etmək və investisiya potensialını artırmaq məqsədilə böyük sənaye şirkətləri və kommersiya bankları tərəfindən bir varlıq kimi qurulur. İqtisadi sistem daxilində kapitalın yığılmasına bir sıra tədbirlər kömək edir, məsələn: müəssisələr arasında sözdə kredit xətlərinin yaradılması, yəni ehtiyac olduqda bir müəssisədən digərinə borc vermək öhdəlikləri; verilmiş bank kreditlərinin sonrakı satış məqsədilə qiymətli kağızlara çevrilməsi. Bu cür iqtisadi fəaliyyət müxtəlif müəssisələrin mərkəzi bankdan müəyyən dərəcədə müstəqil olmasına və pul iqtisadiyyatının vacib elementi olan pul kütləsini müstəqil şəkildə artırmasına imkan verir.

Tanınmış nümayəndələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Skidelsky, Robert (2009). Keynes: The Return of the Master. Allen Lane. p. 42
  2. ↑ Вайнтрауб С. Хиксианское кейнсианство: величие и упадок Arxivləşdirilib 2021-06-16 at the Wayback Machine // Современная экономическая мысль. — М: Прогресс, 1981. — С. 91-121.
  3. ↑ Блауг М. Вайнтрауб, Сидни // 100 великих экономистов после Кейнса. Библиотека «Экономической школы», вып. 42. СПб.: Экономикус. 2009 [Great Economists since Keynes: An introduction to the lives & works of one hundred great economists of the past]. 60–62. ISBN 978-5-903816-03-3.
  4. ↑ Шапкин И. Н., Квасов А. С. История экономических учений (Юрайт-Издат). 2012. ISBN 978-5-9916-1911-0.
  5. ↑ Snowdon, Brian. Modern macroeconomics : its origins, development and current state. Cheltenham, UK: Edward Elgar. 2005. ISBN 1845424670, 9781845424671.
  6. ↑ Артамонова Л. Н. Посткейнсианство как эволюция кейнсианской модели макроэкономики в XX в. (Вестник МГИМО). 2016. 106–114.
  7. ↑ Розмаинский И. В. Посткейнсианство как альтернатива мейнстриму: взгляд на неопределённость и нестабильность (Вестник Костромского государственного университета). 2012.
  8. ↑ 1 2 Розмаинский И. В. Введение в посткейнсианство (PDF) (Идеи и идеалы). 2010. 88–105.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]