Erkən müasir fəlsəfə

Şablon:Fəlsəfə

Erkən müasir fəlsəfə — XVI əsrin sonlarından XVIII əsrin əvvəllərinə qədər olan dövrü əhatə edir[1] və Qərbi Avropada ənənəvi orta əsr fəlsəfəsindən ayrılaraq müasir düşüncə tərzinin əsasını qoyur. Bu dövrdə fəlsəfə, elmi inqilabın təsiri ilə köklü dəyişikliklərə məruz qalır və yeni bilik yanaşmalarının formalaşmasına səbəb olur.[2]

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsas xüsusiyyətlərdən biri rasionalizm və empirikizmin qarşıdurmasıdır[3]:

  • Rasionalizm — bilginin ağıldan gəldiyini qəbul edən yanaşmadır. Rene Dekart, Benedikt Spinoza və Qotfrid Leybnits bu axının əsas nümayəndələridir. Rasionalistlər üçün məntiq və təfəkkür, həqiqətə çatmaqda əsas vasitələrdir.[4]
  • Empirikizm — bilginin təcrübədən qaynaqlandığını irəli sürən yanaşmadır. Bu məktəbin əsas simaları Con Lokk, Corc Berkli və Devid Yum olmuşdur. Onların fikrincə, insanın bütün biliyi təcrübə və duyğular vasitəsilə formalaşır.[5]

Fəlsəfi yanaşmalar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu dövrdə digər mühüm fəlsəfi yanaşmalar və hadisələr bunlardır[6]:

  1. Təbiət fəlsəfəsi və elmin yüksəlişi — bu dövrdə elmi biliklər inkişaf etməyə başlayır və təbiətin mexanist modeldə öyrənilməsi önə çıxır. Frensis Bekon, təcrübəyə əsaslanan elmi metodologiyanın banilərindən biri kimi tanınır.
  2. Sosial və siyasi fəlsəfə — Tomas Hobbs və Con Lokk kimi filosoflar insan təbiəti və sosial müqavilə üzərində düşüncələr inkişaf etdirdilər. Bu düşüncələr dövlət, [7]hüquq və azadlıq kimi anlayışların yeni mənasını ortaya qoydu və sonrakı dövrlərdə demokratik ideyaların inkişafına təsir göstərdi.

Erkən müasir fəlsəfədə bu cərəyanlar, Qərb düşüncəsində böyük bir inqilaba səbəb oldu və müasir fəlsəfə və elmi metodun inkişafı üçün zəmin yaratdı[8].

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Garber, Daniel; Rutherford, Donald, redaktorlar Oxford Studies in Early Modern Philosophy, Volume VIII (ingilis). Oxford University Press. 2018. doi:10.1093/oso/9780198829294.001.0001. ISBN 978-0-19-186788-0. 2021-11-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-07.
  2. ↑ Jeffrey Tlumak, Classical Modern Philosophy: A Contemporary Introduction, Routledge, 2006, p. xi: "[Classical Modern Philosophy] is a guide through the systems of the seven brilliant seventeenth- and eighteenth-century European philosophers most regularly taught in college Modern Philosophy courses".
  3. ↑ Levers, Merry-Jo D. "Philosophical Paradigms, Grounded Theory, and Perspectives on Emergence". SAGE Open (ingilis). 3 (4). 2013-01-01: 2158244013517243. doi:10.1177/2158244013517243. ISSN 2158-2440.
  4. ↑ Richard Schacht, Classical Modern Philosophers: Descartes to Kant, Routledge, 2013, p. 1: "Seven men have come to stand out from all of their counterparts in what has come to be known as the 'modern' period in the history of philosophy (i.e., the seventeenth and eighteenth centuries): Descartes, Spinoza, Leibniz, Locke, Berkeley, Hume and Kant".
  5. ↑ Marshall Berman. 1982. All That Is Solid Melts into Air: The Experience of Modernity. New York: Simon and Schuster. ISBN 0-671-24602-X. London: Verso. pp. 16–17. ISBN 0-86091-785-1. Paperback reprint New York: Viking Penguin, 1988. ISBN 0-14-010962-5.
  6. ↑ Brian Leiter (ed.), The Future for Philosophy, Oxford University Press, 2006, p. 44 n. 2.
  7. ↑ Smith, Kurt. Descartes' Life and Works // Zalta, Edward N. (redaktor). The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2018). Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2018. İstifadə tarixi: 2021-05-19.
  8. ↑ Bica, Daian. "Thinking with Mechanisms: Mechanical Philosophy and Early Modern Science". Journal of Early Modern Studies (ingilis). 9. 2020-12-25: 133–141. doi:10.5840/jems2020916. 2021-05-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-05-19.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Müßig, Ulrike (2018), Müßig, Ulrike (ed.), "A New Order of the Ages. Normativity and Precedence", Reconsidering Constitutional Formation II Decisive Constitutional Normativity: From Old Liberties to New Precedence, Studies in the History of Law and Justice, Cham: Springer International Publishing, pp. 1–97, DOI:10.1007/978-3-319-73037-0_1, ISBN 978-3-319-73037-0, retrieved 2021-05-27
  • Mori, N. (2017). David Hume on Morals, Politics, and Society ed. by Angela Coventry and Andrew Valls. Hume Studies, 43(2), 110–112.
  • Nimbalkar, N. (2011). John locke on personal identityFNx08. Mens Sana Monographs, 9(1), 268.
  • Reiss, Julian; Sprenger, Jan (2020), Zalta, Edward N. (ed.), "Scientific Objectivity", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2020 ed.), Metaphysics Research Lab, Stanford University, retrieved 2021-05-27
  • Wilson, M. (2016). Ideas and Mechanism (2nd ed.). Newark: Princeton University.
  • Wu, K. (2016). The Interaction and Convergence of the Philosophy and Science of Information. Philosophies, 1(3), 228–244.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]