Krım xanları

Krım xanlarının siyahısı, 1441-1783-cü illərdə mövcud olmuş Krım xanlığını idarə edən və xan titulu daşıyan şəxslərin siyahısıdır.

Siyahı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sıra	ADI	DOĞUM VƏ ÖLÜM TARİXLƏRİ	SƏLTƏNƏT İLLƏRİ	QEYD
1.	I HACI GƏRAY	30 noyabr 1397 – avqust 1466	1441 – 1456 1456 – avqust 1466	Xanlığın və Gəraylar sülaləsinin banisidir. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir. Osmanlıların dəstəyilə bölgədəki genuyalılarla mübarizə aparmışdır.
2.	HEYDƏR GƏRAY	bilinmir – 1487	1456 mart 1475 – dekabr 1475	I Hacı Gərayın oğlu olub, fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir. Əvvəlcə atasına, daha sonra isə qardaşlarına qarşı ayaqlanmış, ancaq heç bir səltənəti Osmanlı sultanı tərəfindən qəbul edilməmişdir. Ölkədən qovulduqdan sonra bir müddət Moskva knyazlığına sığınsa da, çox keçmədən ordan da qovuldu.
3.	NURDÖVLƏT GƏRAY	bilinmir – 1503	avqust 1466 – 1467 1467 – 1469 dekabr 1475 – 1478	I Hacı Gərayın oğlu olub, fərqli zamanlarda 3 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir. Qardaşı Məngli Gərayla taxt mübarizəsi aparmışdır. Krım taxtından endirildikdən sonra Moskva knyazının dəstəyilə Qasım xanlığına təyin edilmişdir.
4.	I MƏNGLİ GƏRAY	1445 – 17 aprel 1515	1467 1469 – mart 1475 1478 – 17 aprel 1515	I Hacı Gərayın oğlu olub, fərqli zamanlarda 3 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir. Qardaşı Nurdövlət Gərayla taxt mübarizəsi aparmışdır. Osmanlı imperiyası və Moskva knyazlığı ilə yaxın əlaqələr qurmuşdur.
5.	I MEHMED GƏRAY	1465 – noyabr 1523	17 aprel 1515 – noyabr 1523	I Məngli Gərayın oğludur və atasının vəfatının ardından taxta çıxdı. Qardaşı Topal Əhməd Gərayın çıxardığı üsyanla mübarizə apardı. Həştərxan xanlığı işğal edildi və Moskva knyazlığını xərac verməyə məcbur etdi. Həştərxanda ikən 2 oğluyla birlikdə xəncərlənərək qətlə yetirildi.
6.	I QAZİ GƏRAY	1503 – may 1524	noyabr 1523 – may 1524	I Mehmed Gərayın oğludur. Ailəsinin qətlindən sonra xilas olub özünü xan elan etdi. Osmanlı sultanı tərəfindən səltənətini tanınmadı. Əmisiylə girişdiyi taxt mübarizəsində məğlub oldu və edam edildi.
7.	I SƏADƏT GƏRAY	1492 – 1538	may 1524 – may 1532	I Məngli Gərayın oğludur. Uzun illər Osmanlı ordusunda xidmət etmiş və bir sultanla evlənmişdir. Qardaşıoğlu və onu dəstəkləyən yerli əyanlarla mübarizə apardı. Taxtdan könüllü olaraq çəkilmişdir.
8.	I İSLAM GƏRAY	bilinmir – 1537	may – oktyabr 1532	I Mehmed Gərayın oğludur. Əmiləri ilə taxt mübarizəsi aparmışdır. Osmanlı sultanı tərəfindən səltənətini tanınmadı.
9.	I SAHİB GƏRAY	1501 – 1551	oktyabr 1532 – 1551	I Məngli Gərayın oğludur.
10.	I DÖVLƏT GƏRAY	1512 – 25 iyun 1577	1551 – 25 iyun 1577	I Məngli Gərayın nəvəsi, Mübarək Gərayın oğludur..
11.	II MEHMED GƏRAY	1532 – may 1584	25 iyun 1577 – may 1584	I Dövlət Gərayın oğludur.
12.	II SƏADƏT GƏRAY	bilinmir – 1587	1584	II Mehmed Gərayın oğludur.
13.	II İSLAM GƏRAY	bilinmir – 1588	may 1584 – 1588	I Dövlət Gərayın oğludur.
14.	II QAZİ GƏRAY	1554 – noyabr 1607	1588 – 1596 1597 – noyabr 1607	I Dövlət Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
15.	I FATEH GƏRAY	1558 – 1597	1596 – 1597	I Dövlət Gərayın oğludur.
16.	TOXTAMIŞ GƏRAY	1589 – 1608	noyabr 1607 – 1608	II Qazi Gərayın oğludur.
17.	I SƏLAMƏT GƏRAY	1558 – 1610	1608 – 1610	I Dövlət Gərayın oğludur.
18.	CANIBƏY GƏRAY	1566 – 1636	1610 – 1623 1628 – 1635	I Dövlət Gərayın nəvəsi, Mübarək Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
19.	III MEHMED GƏRAY	1584 – 1629	1623 – 1628	II Səadət Gərayın oğludur.
20.	İNAYƏT GƏRAY	1597 – 1 iyul 1637	1635 – 13 iyun 1637	II Qazi Gərayın oğludur.
21.	I BAHADUR GƏRAY	1602 – 1641	13 iyun 1637 – 1641	I Səlamət Gərayın oğludur.
22.	IV MEHMED GƏRAY	1610 – 1674	1641 – 1644 10 iyul 1654 – 1666	I Səlamət Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
23.	III İSLAM GƏRAY	1604 – 10 iyul 1654	1644 – 10 iyul 1654	I Səlamət Gərayın oğludur.
24.	ADİL GƏRAY	1617 – 1672	1666 – 3 may 1671	I Fateh Gərayın nəvəsi, Dövlət-Çoban Gərayın oğludur.
25.	I SƏLİM GƏRAY	1631 – 22 dekabr 1704	3 may 1671 – dekabr 1677 5 iyul 1684 – 6 mart 1691 21 oktyabr 1692 – 16 fevral 1699 24 dekabr 1702 – 14 dekabr 1704	I Bahadur Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 4 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
26.	MURAD GƏRAY	1627 – 1696	dekabr 1677 – 30 sentyabr 1683	I Səlamət Gərayın nəvəsi, Mübarək Gərayın oğludur.
27.	II HACI GƏRAY	1644 – iyun 1689	30 sentyabr 1683 – 5 iyul 1684	I Səlamət Gərayın nəvəsi, Kırım Gərayın oğludur.
28.	III SƏADƏT GƏRAY	1645 – 1695	6 mart 1691 – dekabr 1691	I Səlamət Gərayın nəvəsi, Kırım Gərayın oğludur.
29.	SƏFA GƏRAY	1637 – 1703	dekabr 1691 – 21 oktyabr 1692	I Səlamət Gərayın nəvəsi, Səfa Gərayın oğludur.
30.	II DÖVLƏT GƏRAY	1648 – 1718	16 fevral 1699 – 24 dekabr 1702 1708 – 1713	I Səlim Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
31.	III QAZİ GƏRAY	1674 – 1708	14 dekabr 1704 – 1707	I Səlim Gərayın oğludur.
32.	I QAPLAN GƏRAY	1678 – 1738	1707 – 1708 1713 – 1716 1730 – 1736	I Səlim Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 3 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
33.	III DÖVLƏT GƏRAY	1647 – 1717	1716 – 1717	I Səlamət Gərayın nəvəsi, Adil Gərayın oğludur.
34.	IV SƏADƏT GƏRAY	1662 – 1732	1717 – 1724	I Səlim Gərayın oğludur.
35.	II MƏNGLİ GƏRAY	1678 – 1740	1724 – 1730 1737 – 1740	I Səlim Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
36.	II FATEH GƏRAY	1696 – 1746	1736 – 1737	II Dövlət Gərayın oğludur.
37.	II SƏLAMƏT GƏRAY	1691 – 1751	1740 – 1743	I Səlim Gərayın oğludur.
38.	II SƏLİM GƏRAY	1708 – 29 may 1748	1743 – 29 may 1748	I Qaplan Gərayın oğludur.
39.	ARSLAN GƏRAY	1692 – 1768	29 may 1748 – 1756 mart 1767 – iyun 1767	II Dövlət Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
40.	HƏLİM GƏRAY	1689 – 1759	1756 – 1758	IV Səadət Gərayın oğludur.
41.	KRIM GƏRAY	1717 – mart 1769	1758 – sentyabr 1765 noyabr 1768 – mart 1769	II Dövlət Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
42.	III SƏLİM GƏRAY	1713 – 1786	sentyabr 1765 – mart 1767 noyabr 1770 – noyabr 1771	II Fateh Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
43.	MAQSUD GƏRAY	1720 – 1780	iyun 1767 – noyabr 1768	II Səlamət Gərayın oğludur.
44.	IV DÖVLƏT GƏRAY	1730 – 1780	mart 1769 – mart 1770 1775 – yanvar 1777	Arslan Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir.
45.	II QAPLAN GƏRAY	1739 – 1771	mart – noyabr 1770	II Səlim Gərayın oğludur.
46.	II SAHİB GƏRAY	1726 – 1807	noyabr 1771 – 1775	II Dövlət Gərayın nəvəsi, Topal Əhməd Gərayın oğludur.
47.	ŞAHİN GƏRAY	1745 – 1787	yanvar 1777 – 14 may 1782 noyabr 1782 – 14 aprel 1783	II Dövlət Gərayın nəvəsi, Topal Əhməd Gərayın oğludur. Fərqli zamanlarda 2 dəfə hakimiyyətə gəlmişdir. Xanlığın sonuncu xanıdır.
48.	II BAHADUR GƏRAY	1722 – 1791	14 may 1782 – noyabr 1782	II Dövlət Gərayın nəvəsi, Topal Əhməd Gərayın oğludur.

• Bəzi mənbələrdə xatırlanan Şahbaz Gəray (1787-1789) və Bəxt Gərayın (1789-1792), 1783-cü ildə Rusiya tərəfindən işğal edilmiş Kırım xanlığını idarə etməkləri cədvəldə göstərilmir.

Ailə şəcərəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

I HACI GƏRAY (1)

HEYDƏR GƏRAY (2)

I MƏNGLİ GƏRAY (4)

NURDÖVLƏT GƏRAY (3)

I SƏADƏT GƏRAY (7)

MÜBARƏK GƏRAY

I SAHİB GƏRAY (9)

I MEHMED GƏRAY (5)

I DÖVLƏT GƏRAY (10)

I İSLAM GƏRAY (8)

I QAZİ GƏRAY (6)

I FATEH GƏRAY (15)

II MEHMED GƏRAY (11)

II QAZİ GƏRAY (14)

II İSLAM GƏRAY (13)

MÜBARƏK GƏRAY

I SƏLAMƏT GƏRAY (17)

DÖVLƏT-ÇOBAN GƏRAY

II SƏADƏT GƏRAY (12)

TOXTAMIŞ GƏRAY (16)

İNAYƏT GƏRAY (20)

CANIBƏY GƏRAY (18)

KRIM GƏRAY

IV MEHMED GƏRAY (22)

I BAHADUR GƏRAY (21)

ADİL GƏRAY

III İSLAM GƏRAY (23)

MÜBARƏK GƏRAY

SƏFA GƏRAY

ADİL GƏRAY (24)

III MEHMED GƏRAY (19)

II HACI GƏRAY (27)

III SƏADƏT GƏRAY (28)

I SƏLİM GƏRAY (25)

III DÖVLƏT GƏRAY (33)

MURAD GƏRAY (26)

SƏFA GƏRAY (29)

II SƏLAMƏT GƏRAY (37)

II DÖVLƏT GƏRAY (30)

II MƏNGLİ GƏRAY (35)

III QAZİ GƏRAY (31)

I QAPLAN GƏRAY (32)

IV SƏADƏT GƏRAY (34)

MAQSUD GƏRAY (43)

TOPAL ƏHMƏD GƏRAY

II FATEH GƏRAY (36)

ARSLAN GƏRAY (39)

KRIM GƏRAY (41)

II SƏLİM GƏRAY (38)

HƏLİM GƏRAY (40)

II BAHADUR GƏRAY (48)

II SAHİB GƏRAY (46)

ŞAHİN GƏRAY (47)

III SƏLİM GƏRAY (42)

IV DÖVLƏT GƏRAY (44)

II QAPLAN GƏRAY (45)

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Gəraylar
• Krım xanlığı

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

• http://www.hordecoins.folgat.net/e_rulersGR.htm Arxivləşdirilib 2009-09-26 at the Wayback Machine
• Hansaray.org.ua Arxivləşdirilib 2012-07-17 at the Wayback Machine
• List of Giray Khans Arxivləşdirilib 2005-06-16 at the Wayback Machine