Tatar dilində telqeç, telqelerqe, teleqre (axtalamaq) sözləri var. Onların kökü “kəsmək” deməkdir. Dəlmək sözünün ilk mənası “kəsmək” demək olub (bili
Ərəbcə “dolça, vedrə” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca “zaman” “an”, “nəfəs”, “kef” anlamını verən sözdür. Bu dəmdə birləşməsində an, dəmkeş sözündə isə “nəfəs” mənasını əks etdirir
İlkin mənası “vaxtdan vaxta” kimi anlaşıla bilər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
İslamı qəbul etdikdən sonra ərəblər 613-cü ildə yaşadıqları geniş və quraq yarımadanın sərhədlərini aşmış, 636-cı ildə isə Dəməşqi tutmuşlar
“Od” anlamını verən göy (kömür) sözü ilə bağlıdır. Səbəbi isə odur ki, dəmiri istehsal etmək üçün oddan istifadə olunub
1945-ci ildə nasist Almaniyası son günlərini yaşayırdı. Almaniyanın təbliğat naziri Yozef Göbbels məğlubiyyətin qaçılmaz olduğunu gözəl başa düşürdü
Meşədə bitən və dəmirağac kimi bərk olan bir ağacın adıdır, vələsin bir növüdür. Zənn etmək olar ki, sözün əsli “dəmirqıran” (baltanı qıran) deməkdir
At rəngidir, rusca ona “темно-серый” (tünd boz) deyirlər. Qır torpaq rəngidir. Dəmiri rənglə torpaq rənginin çalarından ibarətdir
Təmrəyi, təmirətgə kimi formalarda qeydə alınıb. Dəmir sözü ilə bağlıdır. Dəmirlayu (dəmir kimi) şəklində olub, sonra dəmirov formasına düşüb
Farscadır, bizdə onun yerinə tarığ (və uruğ) kəlməsi işlədilib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca dane və avər (dən gətirən) sözlərindən əmələ gəlib. Taxıla verilən üçüncü suya “dən suyu” deyirlər
Əsli zəng kimi olub. Mənası “qulağa düşən səs” deməkdir. “Beynimi dəng elemə” deyirik. (Bəşir Əhmədov
Belə güman olunur ki, bu söz duz kəlməsi ilə kökdaşdır, suyu şor olduğu üçün ona “dəniz” (duzlu) deyiblər
Quşların qida borusunun yoğun hissəsinə deyirlər. Fars dilindən keçmiş olan çinədan sözü bunun sinonimidir və hərfi mənası “dən qabı, dən kisəsi” demə
Farsca əsli “darbaz”dır. “Kəndirbaz” (dar “ip”dir, baz “oynayan”) deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca hərfi mənası “qapı-qapı (gəzən)” deməkdir (dər “qapı”dır). Didərgin sözünün sinonimi kimi işlədilir, “evsiz-eşiksiz” deməkdir
Bu yer Qafqaz Albaniyasına keçid üçün qapı rolunu oynayıb. Sözün dər hissəsi “dərə” anlamı ilə bağlıdır, bənd isə farscadır
Əsli dərd içmək kimi olub. Anadoluda “siqaret çəkmək” yerinə, “siqaret içmək” deyirlər. (Bəşir Əhmədov
İfadədəki düşmək sözü tuş olmaq (yəni rastlaşmaq) feilinin dəyişmiş formasıdır, rusca “падать” mənasını verən düşmək sözü ilə heç bir əlaqəsi yoxdur
Dilimizdə südəcər, dərdəcər kimi sözlər mövcuddur. Qaynaqlarda əcər müstəqil söz kimi verilib və “yemək” anlamında izah olunub
“Dərdi çox olan” (dərdli) deməkdir. Fars mənşəlidir. –mənd komponenti arzumənd kimi sözlərdə də var, bizdəki –lı şəkilçisinin qarşılığıdır
Bəzi türk dialektlərində, qaqauzlarda “çay” deməkdir. Dərya (Amudərya..) da bununla bağlı ola bilər. Güman etmək olar ki, dərə və dərya (farslara türk
Dərmək feili ilə qohumdur. Litva dilində mex sözü “kisə” deməkdir və rus dilinə də keçib. Qədim hind dilində də mex sözü olub və “qoyun” (baran) mənas
Dərmək feili ilə bağlıdır, “çökəklik” (yəni “içinə şey doldurmaq mümkün olan”) anlamını verir. Dərmək feilindən törəmiş dəri sözü də “içinə şey yığıla
Dərmək (toplamaq) feili ilə kökdaşdır. Bəzi türk dillərində məcmuə (jurnal) yerinə dərgi işlədirlər. Dərnək adamların bir toparda (qrupda) birləşərək
Ərəb sözüdür, müdərris, tədris, idris sözləri ilə eyni kökə malikdir. Təlim-tərbiyənin əsas təşkil forması kimi “müəyyənləşdirilmiş”, “normaya salınmı
Farscadır, ilkin mənası “dilənçi” deməkdir. Görünür, dər (qapı) sözü ilə qohumdur (qapı-qapı gəzən)
Dərvişlər pəhriz saxlamaq, qənaətlə dolanmaq, ibadətlə məşğul olmaq üçün 40 gün cəmiyyətdən uzaqlaşıb tənha həyat keçirirlərmiş
Keçmişdə taxılı oraqla biçir və dərz halında belini bağlayırdılar. Dərz fars dilindən alınma sözdür, mənası “tikmə, bağlama” deməkdir
Fars mənşəlidir, dərz sözü ilə qohumdur. Bizdə tonçu (donçu) sözü işlədilib (don “paltar” demək olub)
Fars mənşəlidir, dəst (əl) sözü ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca dəst (əl) və arra (mişar) sözlərindən əmələ gəlib, “əl mişarı” (kiçik mişar) deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Ərəbcə düstur sözünün cəm formasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Siçan yeni ilin gəlməsini görmək üçün dəvənin başına çıxır və birinci yeri tutur. Sonra qorxusundan küllükdə gizlənir
Dialektlərdə düyəbanı kimi də işlədilir. Bu butkinin iri yarpaqları zahirən dəvənin pəncərəsinə oxşadığına görə belə adlanıb
Yaylaqda coma (əsli: koma), alaçıq və ya dəyə qururlar. Coma və alaçıq az fərqlənir: alaçıq comanın bir qədər mədəni formasıdır, yay fəsli üçündür
Dəymək feilindən düzələn isimdir. Döyənək qəlibi üzrə əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
”Bir yerdə fırlanmaq”mənasını əks etdirən təqir sözü olub. Təkər sözü də etimoloji baxımdan “dəyirmi”deməkdir
Gözü dəyməl adamdır deyirik. Sağmal, dadamal kimi sözlərdə -mal2 şəkilçisi feildən ad (sifət) düzəldir
Mənbələrdə dəyi (yalan) və gəz sözlərinin birləşməsi kimi verilib (dəyi-gəz). Deməli, “yalançı” anlamı ilə bağlıdır
Farsca əsli dəstgah kimidir. İlkin mənası “əl yeri” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
İki yaşlı erkək keçiyə (bəzən “seyiz” anlamında da işlədilir) deyirlər. Seyiz funksiyalı dıbır axta olur
Farsca bambalaca (bapbalaca) sözünün mənasını verən kuçulu kəlməsinin təhrifi ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov
Törəmə kökü dırma sözüdür (müqayisə et: dırman və dırmaş), ilkin kök isə dır kəlməsi olub və dırnaq, dırmıq, daraq sözləri ilə qohumdur
Bu sözlə qohum olan aşağıdakı kəlmələr mövcud olub: tırna(maq) (чесать), duş darağı (pipik; rusca: “гребень”), əl darağı (кисть руки), ayaq darağı (пе
Dış kəlməsi iç sözün antonimidir, arı hissəsi yer kəlməsinin dəyişmiş formasıdır (dış yer çevrilib dışarı olub)
“Qaçmaq” mənasını əks etdirən tez feili mövcud olub. Tez sözündən bezmək və bezikmək qəlibi üzrə tezikmək əmələ gəlib, o da dızıxmaq şəklinə düşüb
yun. diabas – parçalanan
fr. diamant – almaz