CAN

[fars.] сущ. 1. ччан; руьгь; çıxan can geri gəlməz. Ata. sözü шехьуналди кьейидал ччан хкведач; 2. уьмуьр; яшайиш; can şirin olar. Ata. sözü гьардаз вичин чан ширин я; 3. таб, такьат; // гуж, къуват; 4. беден, тан, жендек; canına üşütmə düşmək ччандик фул акатун; 5. инсан; 6. пер. са куьнин асас, ччан (мес. гафунин, месэладин); 7. canım, canım-gözüm а) ччан (садав рахадамаз тавазивилелди лугьудай гаф); б) я ччан, ччан (наразивилин макъамда); ** can almaq кил. canını almaq; can bahasına чанни къурбанд авуна, ивияр экъична, кьиникьни вилив кьуна; can bəsləmək чан хуьн, жува-жуваз (вичи-вичиз) хъсан къуллугъун, туьн-хъуниз фикир гун; can çəkmək темпелвал авун, квелинвал авун, са кар рикӀяй тавун, ийиз кӀан тахьун, кӀанзни-дакӀанз авун; can çürütmək чан хкудун (кил. can qoymaq); can damarı чан алай чка (дамар); can damarını tutmaq кил. damarını tutmaq; can deyib, can eşitmək чан лугьуз, чан ван хьун; сад-садахъ галаз гзаф мегьрибан хьун, хъсандиз рекье фин; can evi пер. рикӀ (лап гьассас чка); can gəzdirmək чандин гъиляй ажуз хьун, гужуналди кӀвачел акъвазун, гужуналди къекъуьн, гзаф такьатсуз хьун; can qalmamaq чан тамукьун, чандивай хьун, такьатдай аватун; can qoymaq чан эцигун, чан тун, чандилай гъил къачун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; can qoymamaq чан тутун, гзаф инжиклу авун, азият гун, куьлягь авун; can üstə olmaq чандал (алаз) хьун, чан гун, уьмуьрдин эхиримжи декъикъаяр яз хьун; can vermək а) чан гун, чандал хьун, эхиримжи декъикъаяр яшамиш хьун; б) пер. чан гъун, чан хкун (мес. накьвадал); в) пер. чан гъун, къуват гун, руьгь кутун, рикӀе руьгь ттун; can yandırmaq а) чан ккун, рикӀ ккун, къайгъуда амукьун, дердина амукьун; б) чан эцигна, рикӀяй кӀвалахун, рикӀ ккун; cana dolmaq кил. ətə-cana dolmaq (gəlmək); cana gəlmək а) чандиз атун, чан туьтуьниз атун, зегьле фин, икрагь хьун, шерзум хьун; б) чан атун, чандал атун, дири хьун; cana gətirmək (doydurmaq) а) чандиз гъун, чан туьтуьниз гъун, икрагь авун, жазанарун, шерзумун; б) чандал гъун, чан гъун; cana sinmək чанди чӀугун, рикӀи чӀугун, хуш атун, бегенмиш хьун; cana yetirmək кил. cana gətirmək; canbir qəlb(də) гзаф мукьва, са-садавай къакъат тийир; чан-чан лугьуз, гзаф мегьрибан; candan düşmək къуватдай аватун, зайиф хьун; candan eləmək чандивай авун, чан къачун, кьин; candan keçmək кил. canından keçmək; candan-başdan keçmək кил. canından keçmək; canı (...yanında) qalmaq рикӀ (...патав) гумукьун, рикӀ архайин тахьун, са касдин (ва я са затӀунин) патал нарагьат хьун; canı (canın, canınız) sağ olsun! (адан, ви, куь) чан сагъ хьу(ра)й! чан сагърай! (алхиш ийидай ва я айгьамдалди наразивал къалурдай, гагь-гагь къаб алаз сеперар гудай гаф); canı (canın) yansın! къаргъ. (адан, ви) чан кьий!; canı ağzından (boğazından) çıxana qədər чан хкатдалди, рекьидалди, эхир нефесдалди; canı boğazına yığılmaq (gəlmək) чан туьтуьниз атун, чандиз атун, жазан хьун; canı cəhənnəmə! чан жегьлемдиз! (жегьлемдиз, хьурай, вуч кӀантӀани авурай (хьурай) манада къаргъишдин ибара); canı çıxmaq чан хкатун, чан акъатун, кьин; canı çıxsın! чан акъатуй! кьий! рекьишни вичиз! (хъел атай макъамда лугьуда); canı dincəlmək чан динж хьун, регьят хьун, эпсин хьун; canı ...əlində olmaq чан ...гъиле хьун, масадалай аслу хьун; canı qurtarmaq чан (жув) хкудун, азад хьун, хилас хьун; // пер. чан динж хьун; canı od tutub yanmaq а) чанди цӀай кьачун, цӀун къене хьун, ифин хкаж хьун (мес. аялдин); б) пер. чанди цӀай кьун, гзаф хъел акатун, хъел атун; canı sızıldamaq чанди зуз къачун, беденда тӀалар гьисс авун; canı suludur кил. canında hələ su var; canı üçün qorxmaq чандикай кичӀе хьун, вичихъ зарар галукьуникай игьтият авун, кичӀе хьун, вичин чандин къайгъуда хьун; canı yanmaq кил. ürəyi yanmaq; canım üçün (зи) чан кьий (кьин кьун); canım qurban! (зи) чан къурбан! (рикӀ-дуркӀун авун, тавазивалун ва я минетун манада); canım sənə (sizə) desin... за ваз (квез) вуч лугьун, гьа икӀа, икӀ, эхир хьи, куьрелди манайра; canına birə düşmək кил. kürkünə birə düşmək; canına cəfa basmaq чандиз жафа гун, чандиз (жуваз, вичиз) азият гун, зегьметриз эхун; canına döşəmək гъуьнтӀ гун, тегьне авун, туьгьмет авун, туьнбуьгь авун, ахмурун; canına lərzə (uçunma, üşütmə, titrəmə) düşmək кил. canına vicə (vic-vicə) düşmək; canına od (atəş) salmaq а) чандик кичӀ кутун, гъулгъула кутун; б) чанда цӀай ттун, кана кармашун (мес. ашкъидин цӀу); canına vəlvələ düşmək чанда велвела гьатун, чандик фул акатун, кичӀела тешвишдик акатун; canına vəlvələ (qorxu) salmaq чандик велвела (фул, кичӀ) кутун, гзаф куьчӀуьрарун, тешвишдик кутун; canına vicə (vic-vicə) düşmək чанда фул гьатун, чандик фул акатун, кичӀела ва я мекьивиляй зурзун, зурзун акатун; canına yatmaq (sinmək) чанди чӀугун, рикӀи чӀугун, хушуниз атун, бегенмиш хьун: кил. ürək (ürəyinə yatmaq); canına yazığın gəlsin! чандин язух ша! (жуваз регьим ая, жуван чан хуьх, жуваз артух азият гумир ва мс. манайра меслят гунин ибара); canında az yoxdur (адан) чанда тӀимил авач, (адан) чанда (гзаф) ава (гзаф крар чидай, чинеба кар аквадай касдин гьакъинда); canında hələ (su) var (su çoxdur) чандик гьеле цӀвегь ква (кума) (кьуьзуь хьуниз килиг тавуна гьелени вичин кӀвалах алакьзавай ва я ийизвай касдин гьакъинда); canında olmaq чанда хьун, вичин ивидик (тебятдик) кваз хьун; canından bezar olmaq чандикай бизар хьун, чандикай куьцӀуьн, шерзум хьун; canından əl çəkmək чандилай гъил къачун, жуван чандикай жув куьцӀуьн, жазан хьун; canındaq keçmək чандилай гъил къачун, чан гун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; canından olmaq кил. ürək (ürəyindən olmaq); canını almaq (садан) чан къачун, кьин (жува); canını azar (dərd) alıb чан азарди кьунва (тенпел, рикӀ алачиз, гьевес авачиз кар аквадай касдин гьакъинда); canını bağışlamaq чан багъишун, кьин; canını boğazına yığmaq (gətirmək) кил. cana doydurmaq; canını çıxarmaq чан акъудун, чан хкудун, азият гун, инжиклу авун, жазанарун; canını çölə atmaq жуван чандиз зарар жедай кьадар кӀвалахун, жуваз фикир тагун, жуван чандиз къуллугъ тавун, жуван къайгъуда амукь тавун; canını çürütmək а) кил. ürək (ürəyini çürütmək); б) чан хкудун, гьавайи зегьметар чӀугун, алахъун; canını dişinə tutaraq (tutub) чан сара кьуна, рикӀ алачиз, гьевес авачиз, кӀанз-дакӀанз, жува-жув (вичи-вич) мажбур авуна; canını işə verməmək чандиз азият тагун, кӀвалахдик хев тахьун, квелинвал (темпелвал) авун, кӀвалахдикай кьил къакъудун; canını qoymağa yer axtarmaq чан эцигдай чка жугъурун, жув тадай чка якьун тавун, вуч ийидатӀа течиз, акахьна амукьун; canını qoymaq чан эцигун, жувахъ (вичихъ) авай вири къуват, алакьунар серф авун; canını qurtarmaq жува-жуван (вичи-вичин) чан (хев) хкудун, хилас хьун, хкатун; canını sıxmaq кил. ürək (ürəyini sıxmaq); canını tapşırmaq (təslim etmək) чан тапшурмишун, кьин; canını vermək (жуван, вичин) чанни гун, чандилайни гъил къачун, жува-жув (вичи-вич) къурбанд авун; canının hayında (harayında) olmaq (вичин) чандин гьайда (къайгъуда) хьун, анжах вич патал фикирун, вичин къайгъуда амукьун; canının qeydinə (dərdinə) qalmaq (вичин, жуван) чандин къайгъуда амукьун, вичиз (жуваз) фикир гун, вичин (жуван) къайгъуда амукьун, сагъламвал хуьн; canlara dəyən (dəyər) хуш къилихдин, мегьрибан, жумарт, хъсан касдин гьакъинда; yarı canı qalmamaq чандин са пай хьун, гзаф яхун хьун, зайиф хьун, агатун.