Dilimizdə uz-a-n, uz-a-t, uz-a-q tipli sözlər var və hamısının kökü “uz”dur, mənası “çox” demək olub (özbəklər “çox yaşa” yerinə uzaq yaşa deyirlər)
Uz kökündən uza feili, ondan da uzan, uzat sözləri əmələ gəlib. Nağıllarda deyilir: az getdi, uz getdi
Dialektlərdə qonağı yola salarkən müşayiət etməyə uzatmaq deyirlər: “Dostumu Gəncəyə qədər uzatdım, Bakıya getdi”
Kökü “uz”dur, mənası “çox” deməkdir. Uzaq və uzun kökdaş kəlmələrdir. Uzun və enli, yoğun və nazik, qalın və yuxa antonimlərdir
Sözün kökü “uz”dur. Uz-un, uz-a-n kimi misallar da bunu sübut edir. Uzadı kəlməsinin əsli “uz-a-t-ı”dır
Uc sözü ilə qohumdur. Say sistemində ilk dəfə son ədəd məhz üç olub, ondan sonrakı ədədlər adamlara məlum olmayıb; mənası “sonuncu ədəd” deməkdir
“Gül” sözünün “bucaq” mənası da var. Üçgül “üç bucağı (küncü)” olan deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Üst-ün”, “sər-in” tipli sözlərin qəlibi üzrə səbəb bildirən üç (ucbat sözü də buradandır) kökündən əmələ gəlib
Ehtimal ki, ölçü sözünün dəyişilmiş formasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Mənbələrdə yolğuc kimi qeydə alınıb. Yolmaq kəlməsi ilə bağlıdır (ehtimal ki, yon və yol eyni söz olub)
Bəzən fars mənşəli hesab edirlər. Əslində ummaq feili ilə bağlıdır və ümid kimi deyil, umud kimi yazılmalıdır
Mürəkkəb sözdür, var hissəsi “есть” mənasını bildirir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcədir, “Hümmət”lə eyni deyil: “Peyğəmbərin yeni dinə çağırdığı şəxslər” deməkdir (Məhəmməd ümməti deyirik)
Ərəbcə üns (ülfət) və insan, munis sözləri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ürcah olmaq ifadəsi var. “Bağlanmaq”, “yaxın olmaq”, “istəmək” anlamlarında işlədilir. Güman ki, alınma sözdür
Yüyürmək, yerimək feili zəminində əmələ gəlib, “daim hərəkətdə olan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Allahı dərk edən”, “bilikli” deməkdir, ərəbcədən alınma sözdür. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Yerimək (yürümək) sözü ilə bağlıdır, yaxşı yeriyən iki yaşlı ata ürgə deyirlər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ör “hündür” deməkdir. Hörgüc (dəvədə) sözü də bununla bağlıdır. Əriş xanada hündürə gedən iplərdir. Ürpəşmək də “hündür” mənası ilə bağlıdır: “Saçın (
Bu söz üz kəlməsi ilə eyni olub, sonra fərqlənib. Farslar “üst paltarı” yerinə “üz paltarı” (libase ru) işlədirlər
Qabaqlar -ə2 şəkilçisi adlara qoşularaq çoxaltma mənalı feillər düzəldib: üst-ə-mək “увеличивать” anlamında işlədilib
Üst kəlməsindən əmələ gəlib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Boy-un, üz-ün sözləri göstərir ki, -ün şəkilçisi həm də adlardan ad düzəldib. Üstün sözü üst kökündən və -ün şəkilçisindən ibarətdir (sərin tipli sözl
Ərəbcədir, əsl sözünün cəmidir. Əsl – kök, mənbə kimi mənalarda işlədilir, üsul indi metod anlamını əks etdirir
Qış və üşümək sözləri eyni kökdən törəyib. Belə zənn etmək olar ki, sözün tarixi yaş kəlməsi ilə bağlıdır, yaş isə su (caş şəklində olub), yağış (çağı
Ehtimal olunur ki, qış sözü ilə qohumdur. Əsli qış-tı-maq kimi olub. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Qədim mənası “гладить” deməkdir. “Od”, “isti” anlamı ilə bağlıdır. Ütü ondan düzəlmiş ismdir. (Bəşir Əhmədov
Dialektlərdə “filankəs ütüyün biridir” cümləsi işlədilir. Mənbələrdə ötök sözü “kasıb” mənasında qeydə alınıb
Oynaq mənasında işlədilir (barmağın üyləri...), “aşıq”, “birləşmə”, “buğum” deməkdir. Həm üy, həm də oynaq eyni kökə malikdir
Uy-uş-maq kimi olub, mənası “qatılaşmaq” deməkdir. Bişmiş südə çalası (maya) qatırlar, bir müddət sonra süd üyüşür, qatıq olur
Etimonu üy (молоть) sözüdür. Həmin feil, ehtimal ki, ovmaq (xırdalamaq) sözünün dəyişmiş formasıdır
“Üz verəndə astar da istəyir” deyirik. Buradakı üz sözü üst sözü ilə qohumdur: “üstünü verəndə altını da istəyir” deməkdir
“Mən ölüm”, “acizanə xahiş” mənalarını əks etdirir. Xahiş zamanı adam əlini üzünə vuraraq, “bu mən ölüm” deyir
Ərəbcə “yardım” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Üzük və üzəngi sözləri üzmək feilindən əmələ gəlib: biri qızı ata evindən, 2-ci isə ayağı yerdən üzür
“Ayağının altının ortası (üzəngiyə qoyulan hissə)”, “ayası” deməkdir. Üzəngi sözü ilə bağlıdır. (Bəşir Əhmədov
1. Üz sözündəndir (yorğan üzü). 2. Yəhərin qaltağına dəvə, at, öküz və s. gönündən düzəldilən üzdür (“çexol”dur), üz sözündən əmələ gəlib
Türkmənlər suda üzməyə yörümək (bəzi türk dillərində isə qaymaq) deyirlər. Quruda yeriməkdən fərqli, olaraq suda “yerimək” üzmək (əsli: ürmək) adlanıb
Üz, üst, üzrə sözləri tarixən eyni kökə malik olub. İndi üz və üst mənaca bir qədər fərqlənir. Üzrə sözü üz yer kimi olub, sonra yer sözü şəkiçiləşər
Üzü alınmış (süd və s.) anlamında işlədilsə də, məcazi mənası “sırtıq”, “abırsız”, “həyasız” deməkdir
Üzmək feilindəndir (qızı ailədən üzür). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Türk dillərində “əzab çəkmək”, “narahat olmaq”, “zəiflik” kimi bir neçə mənası mövcuddur. Sözün əsli əzilmək (parçalanmaq, dağılmaq) feili ilə bağlıdı
Çin dilindən keçib (əsli: cüsüm) və tut ağacı (bəzən də meyvə) mənasını əks etdirib. Tuta isə “ipək ağacı”, “qurd (barama, шелковица) ağacı” deyiblər
Vadar farsca vadiştən (məcbur etmək) feilinin əsasıdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcədir, “dərə” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Taxıl məhsulu çox yetişir, vaxtında biçilmir və dən yerə tökülür. Buna vağan deyirlər. Mənbələrdə vağanımaq feili var və ruscaya “переспевать” kimi tə
Ərəbcə “səxavətli” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə vəqt kimidir, bizdə dönə (dönüm, dönüş və öy) sözü işlədilib. Öynə sözündə öy kəlməsinin vaxt mənası indi də qalır
Ərəbcə “heyran” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəb sözüdür, Valid, Validə, Mövlud, övlad, təvəllüd sözləri ilə kökdaşdır, doğmaq anlamı ilə bağlıdır